ۇندەۋ: قىتاي قاپتاماسىن دەسەك، ولاردىڭ كەلۋى مەن ورنىعۋىنا كەدەرگى جاسالۋى ءتيىس!
قىتايدىڭ الىپ ادىمى قازاقستانعا اتتاعالى دا كوپ بولدى. قىتاي ەكونوميكاسىندا، رۋحاني، تۇرمىس سالاسىندا قيىندىقتاردىڭ تۋىنداۋىنا بايلانىستى قىتاي حالقىنىڭ دا دۇنيە تانىمى وزگەرە باستادى.
1. قىتايدىڭ ءۇي-قۇرىلىس سالاسىنداعى كومپانيالاردىڭ جۇمىسى تۇگەلگە دەرلىك توقتادى. وسىعان بايلانىستى 2009 جىلدان باستاپ قىتاي ۇكىمەتى قىتايلىق كومپانيالار شەتەلگە قارجى سالىپ، ەلدەن تىسقارى كومپانيا اتانسا، سالىقتان بوساتاتىنىن جاريالاعان بولاتىن. مىنە، وسىعان بەل شەشە كىرىسكەن قىتايلار افريكانىڭ قۇرىلىس سالاسى مەن كەن ءوندىرۋ سالاسىنا اقشالارىن دا ادام كۇشتەرىن دە اياماۋدا. قازاقستاندا بۇل جاعىنان قىتايعا جاعىمدى جۇمىستار جاساۋدا.
2. وڭتۇستىك قىتايدا مىڭداعان كومپانيالار جابىلۋدا. بۇل ءبىر جاعىنان كورشى ەلدەرمەن بولعان بايلانىستارىنىڭ اسەرى بولۋ مۇمكىن. سەبەبى، قىتاي كورشى ەلدەرىمەن شەكارالىق قاقتىسقا دەيىن بارىپ وتىر.
3. قىتايداعى تۇرمىس ورەسى قانشا كوتەرىلگەنمەن سوعان ساي قۇرباندىق بەرۋگە تۋرا كەلۋدە.
4. زات باعاسى شەكسىز وسۋدە.
5. تۇرعىلىقتى جەرى جوق، جان-جاققا اعىلعان حالىق قاراسى كوبەيىپ، قىلمىس قاتتى ورشۋدە.
6. بالا ۇرلىعى ءورشىپ، ادامداردىڭ ۇرەيىن ۇشىرۋدا.
7. ادام ەتىن جەيتىندەر مەن ادام ءتانىن ساتاتىن توپتار پايدا بولىپ حالىقتىڭ زارەسىن الۋدا.
8. بيلىك باسىندا اتاق پەن اقشاعا قۇنىققان مافيا پايدا بولىپ، حالىق تۇرمىسى ناشارلاۋدا.
قىتايدىڭ الىپ ادىمى قازاقستانعا اتتاعالى دا كوپ بولدى. قىتاي ەكونوميكاسىندا، رۋحاني، تۇرمىس سالاسىندا قيىندىقتاردىڭ تۋىنداۋىنا بايلانىستى قىتاي حالقىنىڭ دا دۇنيە تانىمى وزگەرە باستادى.
1. قىتايدىڭ ءۇي-قۇرىلىس سالاسىنداعى كومپانيالاردىڭ جۇمىسى تۇگەلگە دەرلىك توقتادى. وسىعان بايلانىستى 2009 جىلدان باستاپ قىتاي ۇكىمەتى قىتايلىق كومپانيالار شەتەلگە قارجى سالىپ، ەلدەن تىسقارى كومپانيا اتانسا، سالىقتان بوساتاتىنىن جاريالاعان بولاتىن. مىنە، وسىعان بەل شەشە كىرىسكەن قىتايلار افريكانىڭ قۇرىلىس سالاسى مەن كەن ءوندىرۋ سالاسىنا اقشالارىن دا ادام كۇشتەرىن دە اياماۋدا. قازاقستاندا بۇل جاعىنان قىتايعا جاعىمدى جۇمىستار جاساۋدا.
2. وڭتۇستىك قىتايدا مىڭداعان كومپانيالار جابىلۋدا. بۇل ءبىر جاعىنان كورشى ەلدەرمەن بولعان بايلانىستارىنىڭ اسەرى بولۋ مۇمكىن. سەبەبى، قىتاي كورشى ەلدەرىمەن شەكارالىق قاقتىسقا دەيىن بارىپ وتىر.
3. قىتايداعى تۇرمىس ورەسى قانشا كوتەرىلگەنمەن سوعان ساي قۇرباندىق بەرۋگە تۋرا كەلۋدە.
4. زات باعاسى شەكسىز وسۋدە.
5. تۇرعىلىقتى جەرى جوق، جان-جاققا اعىلعان حالىق قاراسى كوبەيىپ، قىلمىس قاتتى ورشۋدە.
6. بالا ۇرلىعى ءورشىپ، ادامداردىڭ ۇرەيىن ۇشىرۋدا.
7. ادام ەتىن جەيتىندەر مەن ادام ءتانىن ساتاتىن توپتار پايدا بولىپ حالىقتىڭ زارەسىن الۋدا.
8. بيلىك باسىندا اتاق پەن اقشاعا قۇنىققان مافيا پايدا بولىپ، حالىق تۇرمىسى ناشارلاۋدا.
9. قاراۋسىز قارتتار كوبەيگەن. جان باعۋ ءۇشىن رۋحاني قۇندىلىقتان باس تارتقان قىتايلار قاپتاۋدا.
وسى سەبەپتەردەن قىتايلار شەتەلگە اعىلۋدا. اقشا تابۋ مەن شەتەلگە قونىس اۋدارۋ ءار قىتايدىڭ ارمانىنا اينالۋدا. سەبەبى قازىرگە دەيىن 40 ميلليونعا تاياۋ قىتايلار شەتەلدە تۇرادى. مىنە، وسىلاردىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىن كورگەن قىتايلار ءوز قاقتارىنان جەرۋدە.
قىتايلار ءۇشىن شەتەلگە بارىپ تۇرىپ قالۋ - ەڭ ۇلى مۇرات. ول ءۇشىن كەز-كەلگەن بوداۋ (پارا) بەرۋدەن تايىنبايدى. وسىعان بايلانىستى 2009 جىلدان باستاپ ەۆروپا ەلدەرى، كانادا، شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى رەسمي تۇردە قىتاي ازاماتتارىنىڭ تۇرعىلىقتى قالۋىنا ءتۇرلى دارەجەدە شەكتەۋ قويدى.
2012 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنان باستاپ قىتاي مەن قازاقستان اراسىندا جاڭا تەمىر جول جەلىسى ىسكە قوسىلدى. ەندى قارا ءنوپىر قىتايلار ونان ارمەن قاپتاۋى مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى ۇلتىمىز بەن ۇرپاعىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ۇكىمەتتەن، ءتۇرلى سالاداعى قازاقستان ازاماتتارىنان قىتاي ازاماتتارىنىڭ قازاقستان ازاماتتارىنا ۇيلەنۋىنە، تۇرىپ قالۋىنا، وقۋىنا، جۇمىس جاساۋىنا بارىنشا كەدەرگى جاساۋعا ۇندەيمىن!
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، قىتاي ينۆەستيتسياسىن تارتۋعا، پايدالانۋعا قارسى ەمەسپىن. بارىنشا ۇتىمدى پايدالانىپ، ورىس پەن ەۆروپا ەلدەرىنە وتەتىن كوپىر رەتىندە مۇمكىندىكتى پايدالانعان دۇرىس. دەسەدە قىتايعا قارسى يممۋنيتەتتى بارىنشا كۇشەيتكەن ابزال. مۇمكىن بولسا، قىتاي كومپانيالارىنداعى زاڭدى-زاڭسىز جۇرگەن قىتايلارعا تالاپتى قيىنداتىپ، ءوز ەلىمىز ازاماتتارىمەن عانا جۇمىس جاساۋعا يتەرمەلەپ، ءتىپتى مىندەتتەۋ كەرەك.
ءار قازاق - ءار قازاقتىڭ بولشاعىنا جاۋاپكەر، اعايىن!
بەيسەن احمەتۇلى
«Abai.kz»
