قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس (جالعاسى)
VI
VI
اۋقاننىڭ جانتالاسقا تۇسكەنى سونىڭ ەرتەڭىڭنە-اق ەستىلدى. ءوزىنىڭ «كوتەرىلىسشىلەر» شەبىنەن اجىراپ شىعىپ، وڭ جاققا اۋعان جاساقتارىنا مۇرىندىق بولۋشىلاردى تىزىمدەپ، ساقشىلارىنىڭ تەرگەۋىنە وتكىزىپتى. «توڭكەرىستەن باس تارتىپ، كەرى توڭكەرىس شەبىنە وتكەندەر» دەپ كورسەتكەن ەكەن. ولاردى ىزدەپ ساقشى جاۋىنگەرلەرى شىعىپتى دا، تابىلعاندارىن اباقتىعا اكەلىپ قاماپ ءجۇرىپتى. مۇنى ساقشىنىڭ وڭ قاناتتاعىلارى پارتيا كوميتەتىنە بارىپ مالىمدەگەن كورىنەدى. ۇكىمەت جاعىنان «قازىر ناقتىلى فاكتىسىز ەشكىم قولعا الىنباسىن» دەگەن بۇيرىق شىعارىپتى. وعان دا كونبەي قۇتىرا كىرىسىپتى سولشىل ساقشىلار. «ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - ماۋجۋشي قۇرعان سوتسياليستىك مەملەكەتىمىزدى قورعاۋ. ءبىز ماۋزىدۇڭ ساقشىسىمىز. پرولەتاريات ديكتاتۋراسىن بۋرجۋازياعا وتكىزىپ بەرە المايمىز. ءسوتسياليزمدى كەرى توڭكەرىسشىلەردىڭ بۇزعىنشىلىعىنا بەرە المايمىز!» دەپ مەكەمە-قوعام ورىندارىنىڭ بارىنە بارىپ، وسىنى ۇگىتتەپ ۇرانداپ-ۇرانداپ الىپ، ولاردى قورقىتاتىن سۇراۋلار قويادى ەكەن: «سەندەر ماۋزىدۇڭ يدەياسىن قورعايسىڭدار ما، جوق پا، قاي جاقتا تۇراسىڭدار؟» دەپ ءبارىن قايمىقتىرىپتى. «ءبىز، ارينە ماۋجۋشي جاقتامىز» دەگەننەن باسقا، بۇل سۇراۋعا ەشكىم جاۋاپ بەرە الماي، اسىرە سولشىلدىقپەن بىرلەسىپ قىزمەت ىستەۋگە ەرىكسىز كونىپتى. سويتسە دە، وڭ جاقتاعىلارى «ماۋجۋشي قۇرعان ۇكىمەتتىڭ تاپسىرماسىن ورىندايمىز» دەگەن شارتپەن قوسىلىپتى. ءسويتىپ، ءار كوشەدەن ادام اۋلايتىن جەندەت گرۋپپالاردىڭ ارقايسىسىنا ەكىدەن-ۇشتەن قوسىلىپ وڭ جاقتاعىلارى دا شىققان ەكەن. ولار «ماۋجۋشي پارتياسىنىڭ ەڭ جاڭا نۇسقاۋى بويىنشا ناقتىلى قىلمىس فاكتى بولماعان ادامدى ۇستامايمىز» دەپ سولشىلدار ۇستاعان ادامنىڭ كوبىنە ارا ءتۇسىپ، قويا بەرگىزىپ ءجۇر ەكەن.
تۇسكە جاقىن مەنى تەكسەرۋگە كەلگەن ءتورت ساقشى «قالالىق ساقشى مەكەمەسى بەرگەن» كەپىلدىك قاعازىمدى كورىپ، ۇڭىلە-ۇڭىلە ءتۇسىپ ەدى. كەكسەلەۋ ءبىرى، «ءا، مەيمان ەكەنسىز عوي!» دەپ ماعان قول بەرىپ امانداستى دا ۇشەۋى شىكىرەيە قارادى. ۇيدەن ەسىك الدىنا شىعىپ، تورتەۋى كۇبىرلەسە كەتتى. باسقالارى، ۇستايتىن كۇماندىلەرىمىزدىڭ ءبىرى وسى دەگەن سياقتى. وعان، «قالالىق ساقشى مەكەمەسىنىڭ تەكسەرىپ انىقتاعان كەپىلدىك قاعازى تۇرعاندا مۇنىڭ قانداي كۇماندىلىگى بولماق!» دەگەن كەكسەلەۋىنىڭ جاۋابى ەستىلدى. ول، ۇيگە قايتا قايىرىلىپ، مەنى سىرتقا شاقىردى دا، قاعازىمدى الىپ، ولارعا قايتا كورسەتتى. كەپىلدىك قاعازدىڭ «تەكسەرىپ انىقتادىق» دەگەن ءسوزىن سۇق قولىمەن نۇسقاپ بارىنە كورسەتتى دە، وزىمە قايتارىپ بەرىپ جۇرە بەردى.
كۇلان تەكسەرىلۋ تىزىمىندە جوق ەكەن. ەكەۋمىز بەيعامدىققا ەندى كەلىپ، ەكى جەردە كىتاپ وقىپ جاتقانىمىزدا، ءنازيپا كىرىپ كەلدى. ماعان ادەيى جامباستاپ، تاقالا كەلىپ وتىرىپ، باياندادى ەستىگەن-بىلگەنىن.
اۋقاننىڭ ۇيىتقىلىق باس جەندەتتەرى تاراپ كەتكەن جاساقتارىن جيۋعا كوشەگە شىققان ەكەن. سارى بەشپەتتەرىنىڭ سىرتىنان جالپاق بەلدىكتەرىن مىقتاپ بايلاپ، قىزىل بەلگىلەرىن جەڭدەرىنە كيىپ الىپتى. بىرنەشە جىگىتتى كوشەدەن تاۋىپ ايداتىپ، شتابىنا جونەلتىپتى. ال، شتابتىڭ حانزۋ قىزمەتكەرلەرى، ىشكەرىدەن كەلىپ، جەرلىك ساناققا ورنالاسا الماي قاڭعىپ جۇرگەن قاراساناق حانزۋلاردى جيىپ شاقىلداپ، اسكەري تاربيە جۇرگىزىپ جاتىر ەكەن. قازىرگە دەيىنگى جيىپ العان حانزۋ «جاساقتارىنىڭ» وزىمەن-اق اۋلاسىنداعى مايداندى لىق تولتىرعان كورىنەدى.
- بۇگىن كەشتە ۇلكەن سوعىس جۇرگىزەتىن سياقتى! - دەپ كۇرسىندى ءنازيپا.
كۇلان تۇرەگەلىپ شاي جاسادى.
- ءتورت ساقشى كەلىپ، بيعانىڭنىڭ كەپىلدىك قاعازىن كورىپ قالدىرىپ كەتتى! - دەدى كۇبىرلەپ قانا. ءنازيپا ەلەڭ قاعىپ، قۋانعانىن جاسىرا الماي قالعان بەينەمەن بەتىمدى الاقانىمەن سيپاي سالا اسىقتى:
- ولاي بولسا تەز قايتايىن، ءبىزدىڭ ۇيگە ول تەكسەرۋشىلەر ءالى بارماعان! - جىپىلىقتاتا سويلەپ، ءبىر باۋىرساقتىڭ جارتىسىن ءوزى تىستەپ الىپ قالدى دا، جارتىسىن مەنىڭ اۋزىما سالدى. - تەكسەرۋدەن كۇندىز ءوتىپ الماسام، «مىناۋىمدى» ۇيگە اپارا الماسپىن، تەز كەتەيىن! -دەي جونەلگەنىندە اپكەسى كۇلىپ جىبەردى:
- مىنا قىزدىڭ مەنەن ۇيالۋدى قويعانىن قاراشى! - كۇرسىنىپ جىبەرگەنىن دە بايقاماي قالدى ءوزى.
- مەنى ءوز قولىڭنان بەرگەن سوڭ، ەندى ۇيالىپ تارتىناتىن نەمىز قالدى! - دەپ اڭدي قارادىم جۇزىنە. ول، كوزىنىڭ استىمەن قاراپ جازعىردى مەنى:
- مەن ونىما ايىپتىمىن با، تابالاعانداي قارايسىڭ عوي ماعان!.. تىلەۋلەس بولماسام، قوسام با!.. اناۋىڭا ايتىپ قوي، مەنىڭ الدىمدا يبالى بولسىن!
- يبالى بولماي نەعىپتى ساعان؟
- اۋزىنداعى تاماعىن مەنىڭ كوزىمشە سەنىڭ اۋزىڭا سالعانى قاي قىرى؟ نەسىن بەرسە دە، وڭاشادا بەرمەي مە ەكەن! - دەگەنىندە تارايا قالعانىن بايقاپ، قارقىلداپ كۇلدىم.
- ماقۇل، ايتىپ قويايىن، جەڭگەتاي! ەڭ ءلازاتتى كەزىمىزدە دە ول سەنى اۋزىنا الىپ كۇبىرلەپ، العىس ايتا جاتاتىن بولدى!
- ءجا، قىرتپا ەندى! كىشكەنە بالا ەمەسسىڭدەر، مۇندايلارىڭدى ايتپاڭدار ماعان!..
- ماقۇل، ماقۇل!.. بىلدىرمەيىك! كۇلاش، بىراق ونىڭ ۇيىنە تەكسەرۋشىلەر ءۇيىر بولعاندىقتان، قامسىز جاتا المايدى ەكەنبىز. كۇن ارالاتىپ وسى ۇيىڭدە تۇنەپ تۇرالىقشى! ونى كورمەسەم تۇرا المايتىن بولىپ بارامىن. ءدال وسىنداي ءتاتتى ايەل كورمەپپىن!
از ويلانىپ الىپ جاۋاپ بەردى كۇلان:
- ماقۇل، بىراق، اناۋىڭ تايتاڭداپ... قىر كورسەتپەسىن ماعان!
الدەنەگە اسىققان بولىپ سىرتقا شىعا جونەلدى دە، ازدان سوڭ كۇلىمسىرەگەن بەينەمەن قايتا كەلىپ وتىردى. كوزى قىزعىش تارتىپ دىمدانىپ قالىپتى. جىلاپ الىپ كىرگەنىن سەزىپ، جانىم اشي قالدى. ءوزىمنىڭ دە تاعاتىم تاۋسىلىپ ەدى. ءنازيپا ەكەۋمىزدىڭ ءوزىن سىناۋ ءۇشىن قالجىڭداپ جۇرگەنىمىزدى ايتىپ قۇشاقتاي العىم كەلدى. بىراق، ونىڭ قاتال تويتاراتىندىعىنان قايمىقتىم. باسىمىزدى ەكەۋمىزدە تومەن سالىپ، ءۇنسىز ىشتىك شايدى. تۇسكى دەمالىسقا قىز بەن كۇيەۋ كەلگەن سوڭ قالپىمىزعا كەلە قالدىق. كۇيەۋ تاعى ءبىر حابار ەستىپ كەلىپتى:
مەنى العاش قوناققا شاقىرعان دوستاردى اۋقاننىڭ ءوزى تەرگەۋگە كىرىسكەن ەكەن. مارقۇم قۇرداسىمنىڭ جەسىرىن ۇيىنە بارىپ كوپ تەرگەگەنىن اقىن مۇعالىمگە ايەلدىڭ ءوزى بارىپ ايتىپتى. اۋقان ودان «ول بۇرىن قۇلجاعا كەلمەگەن مەيمان، ۇيىڭە قالاي تانىسىپ شاقىردىڭ؟» دەپ سۇراپتى الدىمەن. - «كۇلاننىڭ الىستان كەلگەن اعاسى ەكەندىگىن ەستىپ، امانداسا بارىپ، ۇيدەن ءدام تارتۋعا شاقىردىم»، «اتى كىم؟»، «نازاربەك»، «ەگەر اتى نازاربەك بولماي، باسقا بولىپ شىقسا قايتەسىڭ؟»، «قايتۋشى ەدىم، جاۋاپقا تارتىلارمىن!»، «بالالارىڭ بار، جاۋاپقا تارتىلىپ قامالماي، وسى باستان شىنىڭدى ايتقانىڭ جاقسى! بۇل، ءوزىڭنىڭ مارقۇم ەرىڭنىڭ دوسى بيعابىل بولعاندىقتان شاقىرعانسىڭ!»، «جوق، مۇنىڭىز ناقاق ءسوز! ءوزىڭىز ايتقانداي بۇرىن قۇلجاعا كەلمەگەن مەيمان، ەس بىلگەلى قۇلجادان شىقپاعان ەرىممەن دوس بولماق ەمەس. جانە بيعابىل دەگەن اتى جامان ادام جوعالعالى قاشان. مۇنداي وتىرىك جالانى مالدانباڭىز!»
«مەن بۇل ماسەلەنى فاكتسىز قويىپ وتىرعانىم جوق، جاسىرا المايسىز! - دەپ زەكىپ قالعان اۋقان، داۋىسىن كەنەت باسەڭدەتىپ، فاكت قويىپتى. - كۇلاننىڭ ۇيىنە شاقىرىلىپ بارىپ، بيعابىلدى كورە سالا جىلاعانىڭ، ونىڭ مارقۇم ەرىڭ تۇگىل وزىڭمەن دە قانشالىق جاقىن دوس ەكەندىگىنە دالەل بولا الماي ما!»
«ءجون سۇراسا كەلە نازاربەكتىڭ مارقۇم ەرىممەن تۇيدەي جاستى ەكەندىگىن ەستىپ، ەرىمدى ەسكەرىپ جىلاعانمىن. ەرىن ساعىنعان جەسىر ايەلدىڭ جىلاۋى، بيعابىلدىڭ دوسى ەكەندىگىنە دالەل بولماق پا!.. ولگەن سوڭ دا سوڭىنان قالماي جالا جابا بەرەتىن سونشالىق نەڭدى الىپ ەدى مەنىڭ ەرىم! ەندى قويىڭىز، بيعابىل دەگەنىڭدى مۇلدە كورمەدىك!»
«مەن قويعانىممەن فاكت قويمايدى، سۇيىكتىم، ونى مويىندايسىڭ ءالى! ال، وسى مەيمانىڭىز سول بىرگە بولعان وتىرىستارىڭدا نە سويلەدى، سونى ايتشى، ادالدىعىڭدى كورەلىك!»
«ەشقانداي بوتەن ءسوزىن ەستىگەنىم جوق. ءوزىنىڭ قۇلجاعا، بۋ اراساندا ەمدەلۋ ءۇشىن، مۇنداعى ەكى باۋىرىن كورۋ ءۇشىن كەلگەنى عانا ەسىمدە!»
وسى سۇراۋىن نەشە قايتالاپ سۇراپ جازىپ، ءبىر جارىم ساعات تەرگەگەن اۋقان، «ەرتەڭدەر تاعى سويلەسەتىندىگىن، جاسىرسا اۋىر جازاعا تارتىلىپ قالاتىندىعىن» ايتىپ شىعىپتى.
اۋقاننىڭ ونان سوڭ بارىپ گۇلسىمدى تەرگەگەنى دە ەستىلدى. وعان دا «وتىرىستارىڭدا بيعابىل نە سويلەدى؟» دەپ قادالعان ەكەن. «ونىڭ بيعابىل ەكەندىگىنە نە فاكتىڭ بار؟ - دەپ گۇلسىم ونىڭ وزىنە قادالىپتى. - ساپ-ساۋ ادامدى كەرى توڭكەرىسشىگە شىعارىپ ولتىرە سالاتىن ادەتىڭمەن ەندى كۇلان اپايدىڭ اۋرۋ اعاسىنا كوزىكتىڭ بە؟»
«ول، كۇلاننىڭ اعاسى ەمەس، بۇرىنعى اشىناسى بيعابىل، بۇرىننان كوشەدە وسىلاي، ءبىر-بىرىنە جابىسا جۇرەتىن!»
«ول ءتىپتى دە بيعابىل ەمەس، قىپ-قىزىل كوممۋنيست!.. ماعان قىزىعىپ، كۇيەۋىمە جالا جاۋىپ ءولتىرتىپ ەدىڭ، ەندى كۇلانعا قىزىعىپ، سەندەي جالعان كوممۋنيستەن قورعايتىن اعاسىن ولتىرمەك ەكەنىڭدى ءبىلىپ بولدىق!... ەندى قىرت قىسىپ، الدىڭعى ىشكەن قانىڭا جاۋاپ بەرۋگە دايىندال!»
«ءسىز، ءانزى اۋدارامىن دەپ اۋرە بولماڭىز، سۇيىكتىم! ماعان ەركەلەۋىڭ باسقا دا، جاۋلاردى اقتاماق بولۋىڭ باسقا!»
«كىم ەركەلەپتى ساعان، ءارى ءجۇر ارى ساندىراقتاماي!»
«ەركەلەمەسەڭ ءتۇزۋ جاۋابىڭدى بەر، بيعابىلدەن باسقالار ەستىگەن كەرى توڭكەرىستىك ءسوزدى، بۇيىرىنە جابىسىپ بىرگە ءجۇرىپ سەنىڭ ەستىمەگەنىڭە كىم سەنبەك، فاكتتەرىڭ قولىمدا! موينىڭا قويىلىپ، جاۋاپقا تارتىلماي، وزدىگىڭنەن اشكەرەلەسەڭ عانا قۇتىلاسىڭ! ەرتەڭ تاعى كەلەمىن، ويلانىپ تۇر!» -دەپ اۋقان گۇلسىمگە بەرەتىن تاپسىرماسىن جۇرە سويلەپ بەرىپ كەتىپتى.
اۋقاننىڭ ءنازيپانى تۇستەن كەيىن بارىپ تەرگەگەنىن، مەنىڭ نە سويلەگەنىمدى ودان ءتىپتى كوپ سۇراعانىن كەشكە جاقىن ەستىپ ەدىك. ونىڭ داعدىلى كارى اۆچاركاداي ءيىسشىل تۇمسىعى مەنىڭ بيعابىل ەكەندىگىمنەن بىردەڭە سەزىپ تىمتىنسە دە دالەل بولارلىق ەشتەڭە تابا الماي قايتىپتى. تىلىنە تيەك ەتىپ شەرتىپ جۇرگەنى مەنىڭ باس، ماڭداي ءبىتىمىم مەن بۇرىننان كۇلانشىلدىعىم عانا ەكەن. ونداي جالپىلىق بەلگى، كۇلاننىڭ «بۇعالتىر اعاسى - نازاربەكتە» بولمايدى دەپ كىم كەسىم ايتا الماق، ءنازيپا دا ونىڭ بۇل فاكتسىماعىن قاعىپ تاستاپ، مەنىڭ نازاربەك ەكەندىگىمە كىر جۋىتپاي قويىپتى.
سول كۇنى كەش باتىسىمەن اقىن مۇعالىم كەلىپ، ءبىز تۇرعان كوشەنىڭ كۇزەتىن مىقتاعانىن ايتتى. اۋقاننىڭ قولى بۇگىن كوپ كوشەگە سوزىلىپتى. ءتىنتۋ، ادام ۇستاۋ، قارسى توپتارمەن كەزدەسە قالىپ ايتىسۋ، سوقتىعىسۋ بار كوشەدە بار ەكەن. ەكى جاققا دا قوسىلماي، ءوز الدىلارىنا قۇرالىپ العان جەرلىك، بەلگىسىز توپتار دا پايدا بولىپتى. ولار، كوشەدەن حانزۋ كورسە قاعىپ اكەتەتىن «قىتاي اۋلاۋشى» تەررورلىق ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتىپ جۇرسە كەرەك. باسقان جەرلەرىنەن حانزۋلاردىڭ باجىلى ەستىلەدى ەكەن. اۋقاننىڭ قاڭعىما قاراساناقتاردان قۇرالعان توپتارىنا ولار ءجيى سوقتىعىپتى. قاراساناقتارعا تىلماشتىق ءۇشىن عانا قوسىپ بەرىلگەن ءبىر-ەكى ۇيعىردى جابىلا تىلدەپ جىبەرىپ ءۇنىن وشىرەدى ەكەن دە، قوجايىندارىمەن ءۇنسىز-ءتىلسىز قاعىسادى ەكەن.
اقىن مۇعالىم ءوزى شىعارعان شولعىنشىلار ارقىلى ءبىر ۇيگە جينالعان «كەرەي» مەن «قىزايلاردىڭ» ايتىسىپ-جارعىلاسىپ وتىرعانىن ەستىگەندىگىن دە ايتىپ كۇلدىردى. ولار ءوزارا ءۇش توپقا بولىنگەن كورىنەدى. كەرەيلەر ازدىعىنان مايباستىڭ باسشىلىعىنداعى ءبىر توپقا عانا تۇتاسىپتى دا، قىزايلار ءوزارا «بەگىمبەت» پەن «يتەمگەنگە» ءبولىنىپتى. ءبارى ماس بولىپ، ءبىرىنىڭ سوزىنە ءبىرى كەزەك بەرمەي، بەيبەرەكەت داڭعىرلاسقاندىقتان، تالاس بولىپ جاتقان ماسەلەنى شولعىنشىلار تۇسىنە الماپتى. «ايتەۋىر، كۇلان، نازاربەك، ءنازيپالاردىڭ اتتارى عانا ەستىلىپتى» دەپ كۇلدى اقىن مۇعالىم.
وسى حابارلارىن اسىعىس ايتىپ بولا بەرگەنىندە سىرتتان ءبىر جىگىت كىرىپ، ونىڭ قۇلاعىنا عانا سىبىرلاپ شىقتى. سارى بەشپەت، جالپاق بەلدىك پەن قىزىل جەڭ بەلگى تاعىنعان ءتورت جىگىت ەرتكەن اۋقان شىعىس شەتتەگى شايزادانىڭ ءۇيىن بەتكە الىپ بارا جاتقانىن ايتىپتى.
مەنىڭ ويىما ءبىر قاۋىپ ساپ ەتە ءتۇستى. شايزادا تارىمنان قايتىپ كەلگەننەن بەرى تىم جاۋاسىپ العان كورىنەدى. قالا بۇقاراسى ساناعىنا قوسىلا الماي جۇرگەندىگىنەن، قۋىپ جىبەرەدى دەپ قورقاتىندىعىنان با ەكەن، اسىرەسە قالا ماڭى كوممۋناسىنا ورنالاسقاننان بەرى سۇتكە ءتيىپ قويعان مىسىقشا ءبارىنىڭ قاباعىنا قاراپ جالتاڭدايتىن بولىپ قالىپتى. اۋقاننان ءتىپتى قورقاتىندىعىن ەستىگەنمىن. ال بۇگىن، اۋقان ودان مەنىڭ جونىمنەن ءبىر دەرەك تابۋعا كەتتى. اشىق تەرگەسە شايزادا مەنىڭ بيعابىل ەكەندىگىمدى ارينە جاسىرادى. بىراق، اسقان عايار اۋقان ونىمەن بىرگە اراق ىشە وتىرىپ وسپاقتاپ، ءيا، جايشىلىقسىپ، مەنىڭ كەيىنگى ءتۇر-شىراي وزگەرىسىمدى سۇراسا، تارىم مايدانىنداعى ەڭ كەيىنگى كورگەنى بويىنشا سويلەپ بەرۋى مۇمكىن. ولاي بولعاندا تىڭشى-تاينيلەرىنەن «نازاربەك» ءتۇر-سيقىن ەستىپ جۇرگەن الاياقتىڭ مەنى ايقىن تانىپ قوياتىندىعى ءسوزسىز. سوندىقتان قالاي دا شايزاداعا جولىعىپ، تارىمداعى ءجۇز بەينەمدى اۋقان سۇراي قالسا مۇلدە وزگەرتىپ سويلەۋىن ەسكەرتىپ قويۋىم قاجەت بولدى. ورايى كەلسە، سول شەتتە نەعۇرلىم اۋقاننىڭ ءۇنىن ءوشىرىپ، ءيا، كوزىنە اجال كورسەتىپ، قورقىتىپ قايتۋدى ويلاستىردىم.
اۋقاننىڭ شايزادانى ىزدەپ بارا جاتقانىن ەستىپ قوزعالاقتاعان اقىن مۇعالىمگە وسى ويىمدى ايتىپ ەدىم. ول، باسقا بىرەۋدى جىبەرۋدى ايتىپ، مەنىڭ ءوزىمنىڭ بارۋىما العاشىندا قارسى بولدى دا، ءوزىمنىڭ قاۋىپكە ۇشىرامايتىن، ءارى ونى «ەمدەپ»، ارانداتىپ قايتارلىق امالىمدى ەستىگەن سوڭ عانا كوندى.
مەكتەپتىڭ سول جاق بۇرىشىنداعى ءبىر بولمەگە ەرتىپ اپاردى. جاۋ جاعىنان حابار الىپ تۇراتىن شارلاۋ قىزمەتى وسى بولمەدە باسقارىلادى ەكەن. ءتۇر وزگەرتىپ جاساندىراتىن اسپاپتارى جەتكىلىكتى بولىپ شىقتى. شاشىمدى قارا بوياۋمەن قارايتىپ، ەكى قاسىمدى قويۋلاتىپ ۇزارتىپ، اراسىن جاقىنداستىردى. سول بوياۋمەن سامايىمنان القىمىما دەيىن تۇتاسقان قويۋ قىرما ساقال-مۇرت جاساپ، تارانىشىنىڭ اق كيىز قالپاعىن جارتىلاي مىجىرايتتى دا، ماڭداي جاعىما قوندىرا سالدى. سارى بەشپەت، قالىڭ كۇرەڭ بەلدىك پەن بىلەگىمە كيەتىن قىزىل بورلات بەلگى بەردى...
- اتىڭىز ابدىرەشيت، ۇمىتپاڭىز! ول، اۋقان قورقاتىن بۇلاڭشى سودىر بولاتىن. كەيىن وعان جاساق بولعان. تەرگەۋ ۇستىندە اۋقاننىڭ يشارالاعان ادامىنىڭ بىرنەشەۋىن ءولتىرىپ بەرگەن ەڭ باتىل جەندەتى. بويى دا، بوياۋى دا ءدال وسىلاي! - دەپ قىسقاشا ءتۇسىندىردى اقىن. ىڭعاي ۇيعىرشا سويلەپ، جارتىلاي ماس بەينەمەن ءىرى باسىپ، ءبورتىپ ءجۇرۋىم كەرەكتىگىن، تاياۋلاپ ەرىپ قورعايتىن ءتورت-بەس جىگىتتەن باسقا وتىز شاقتى ادامدىق ءبىر اتىرەت سوڭىمىزدان باراتىندىعىن دا ەسكەرتتى. باسىنا قالىڭ تەمىر بىلەزىك كيگىزىلگەن قىسقا عانا اعاش ششوقپاردى تاڭداپ ىشقىرىما قىستىرىپ، ەكى جاقتىڭ دا بۇگىنگى ءپارولىن ۇعىپ شىقتىم.
ادىمداي باسىپ شايزادانىڭ قوراسىنا كىرە بەرگەنىمدە، قاقپا بوساعاسىنان الدىما شىعا كەلدى ءبىر جاساق:
- كىمسىڭ؟
- تانىمادىڭ با؟ - ۇيعىرشا زەكي سالا كۇبىرلەپ پارولىن ايتا كەۋدەلەپ وتە بەرە سۇرادىم. - اۋقان تۋانجاڭ وسىندا ما؟
- وسىندا. باسقا ەشكىم كىرمەسىن دەپ ەدى!
- مەن باسقا ما، اسىعىس جۇمىسپەن كەلدىم! - جۇرە جاۋاپ بەرىپ، شايزادانىڭ ۇيىنە كىرىپ بارسام، ويلاعانىمداي، داستارقانعا ءشوپ قۋىرداق ەندى قويىلىپ، بوتەلكە تىعىنى ەندى اشىلىپ جاتىر ەكەن. توردەگى اۋقان مەن ودان وقشاۋلاپ تومەن جۇگىنىپ وتىرعان شايزادادان باسقا ەشكىم جوق.
- سەن كىم؟ - اۋقان ماعان قادالا قارادى. تالتىرەكتەي ءتۇسىپ، تۇرا قالدىم.
- ساداعاڭ كەتەيىن، تۋانجاڭىم، رەشيتىڭىزدى تانىماي قالدىڭىز با؟
- ە، نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ مىندەتىڭنەن قاشىپ، جاۋدان قورقىپ تىعىلۋ ءۇشىن كەلدىڭ بە مۇندا؟
- تاقسىر، رەشيتىڭىز ەشقانداي جاۋدان تايسالعان ەمەس، ءسىز ءۇشىن جانى پيدا! - دەپ جىبەرىپ، قاراي قالعان شايزاداعا ءبىر كوزىمدى قىسىپ قالدىم. - مەن....مەن... ءسىزدىڭ بىرنەشە رەت جوعالتۋدى يشارالاعان قىلمىستارىڭىزدى... باسقا باتىرلارىڭىز باتىلدىق ەتە الماي تۇرعاندارىندا ارتتارىنان شىعا كەلىپ جايلاپ بەرىپ جۇرگەن مەن ەدىم عوي!...
- ءوشىر ءۇنىڭدى! - دەپ اقىرىپ قالدى اۋقان. قانتالاي قالعان سارى كوزى جارق ەتە ءتۇستى. - كىم يشارالاپتى ساعان!
اسىعا دالباراقتاپ تەز سويلەپ كەتتىم.
- جوق-جوق-ەي، ءوزىم-ءوزىم! جاقىپ پەن وماردى قيناۋعا يەك قاققان كومەكشىڭىز بولاتىن. ال، الگى مۇراتقاندى... شوكەنىنە قىزىعىپ... ءاي، نەدەپ بىلجىراپ كەتتىم مەن! اراقتىڭ قىزۋى قايتا باستاعاندا ءتۇس كورگەندەي بىلجىرايتىن حۇيىمدى[1] بىلەتىن شىعارسىز، تۋانجاڭ، كەشىرىڭىز! ەندى كەلگەن جۇمىسىمدى ايتايىن: بۇگىن ءسىزدى قاستاپ ىزدەپ جۇرگەن دۇسپان كوپ ەكەن. مامۇت ەمەن ءپايجاڭ ايتتى. ءسىزدى شتابقا دەيىن قورعاپ اپارىپ سالۋدى تاپسىرعان باتىرلارى دا قورقىپ تۇرعاندا، مەن جۇگىرە جونەلدىم.... ءسىز ءۇشىن نە كورسەم دە....
- ەي، سەن بىلجىراماي تەز قايت ورنىڭا! - دەپ زەكىردى اۋقان. - ەرتەڭ تاڭەرتەڭ شتابقا بارىپ، ماعان جولىق، ۇقتىڭ با؟
- ءلابباي! شايزات احۇن، - دەپ شايزادانى جالت قاراتتىم دا مۇرىن دالداسىنداعى وڭ كوزىمدى تاعى ءبىر قىسىپ قالا ءوتىندىم. - ماعان ءبىر ريۋمكا اراق بەرىڭىزشى، اۋزىم قۇرىپ كەتتى!
شايزادا سەگىز قىرلى ستاكانعا جارتىلاي قۇيىپ ۇسىنا قويدى.
- ەي، ەي، وعان كوپ بەرمە! - دەپ اۋقان باجىرايا قاراعاندا جۇتىپ جىبەردىم دە لاق ەتكىزىپ «قۇسا» سالدىم. لوقسىپ-لوقسىپ قالدىم تاعى دا. مۇكشيىپ وتىرا قالىپ ىشقىنىپ، قۇسا الماعانداي، الدىما ەكپەتتەي قۇلادىم. تاعى دا ىشقىنىپ لوقسي بەردىم.
- ەي، اۋىز ۇيگە جاتقىز انانى! - دەپ شايزاداعا زەكىدى باستىعى. پالەنى ءوزىڭ تاپتىڭ، كوشەگە شىقسا بىرەۋ ءولتىرىپ كەتەدى ەندى، سىرتقا شىعارماي جاتقىزىپ تاستا!
- تەز قايتسىن دەپ قۇيىپ ەدىم، قايدان بىلەيىن ءوزى ءبىتىپ تۇرعانىن! - دەپ قىنجىلعان شايزادا مەنى سۇيرەي كوتەرىپ، تەرەزە جاق بۇرىشقا اپارا بەرگەنىندە ءبىر قولىنىڭ بىلەزىكتىگىنەن قىسىپ قالىپ، يەگىمدى سيپاتتىم. ساقال تۇگى ەمەس، بوياۋ ەكەندىگىن بىلدىرگەنىم ەدى. قولىن ەكىنشى رەت قىسىپ قويىپ ءتىلىمدى شايناي ياناتتادىم ءوزىن:
- سەن... سەن... وڭشى ررەاكتسيون.. جوعال! جوعال كوزىمنەن... مۇناپيق، ىپلاس!.. كەت، كەت، بوسات قولىمدى!.. يت باسىڭدى جانشىپ تاستايمىن!... مەنىڭ قۇرمەتتى... قۇدىرەتتى قۇرمەتتى تۋان... تۋانجاڭىمنىڭ الدىندا مىسىقتاي بول دەيمىن مەن ساعان!... جىنيدى[2]... ساسىق زيالى!...
العاش تىلدەگەنىمدە-اق ورنىنا قايتاقان شايزادا اۋقانمەن ريۋمكا قاعىستىرعاندا ۇكىمشىنىڭ وزىنە قاراتتىم «ساندىراعىمدى»:
- ساداعاڭ كەتەيىن-اۋ، تۋانجاڭ... سەن... سەن بولماساڭ... ءتىرى قالار ما ەدىم مەن... ەكىنشى كوزقاراستىڭ شوشقالارى ولتىرە سالاتىن ەدى... مەن... مەن ولتىرگەن كەرى توڭكەرىسشىلەردىڭ ءبارىن ناقاق دەيدى... ءيتتىڭ بالالارى! اۋ، تۋانجاڭنىڭ ءوزى بۇيىرعان سوڭ... و نەمەلەر ناقاق پا؟ ناقاق بولا ما دەيمىن! ساداعاڭ كەتەيىن، دانىشپانىم! ءبارى سەن ءۇشىن... سەنىڭ ءتىرى جاساۋىڭ ءۇشىن! قول شاقتىم! سيراقتى ءتىپتى كوپ شاقتىم! سەن راھبارىمنىڭ ساياسىندا... ءسىزدىڭ قامقورلىعىڭىزدا قالاعانىمدى ىستەدىم! تاكاپپار شوكەندەردى قىپ-جالاڭاشتاب... ىم... كەرى توڭكەرىسشى دەي سالامىن! باسقىنشى دەپ ھاقارات ايتقانى بولسا، قولىما تۇسكەنىن جەيدى مەنەن! جاساپ كەت، اۋ، تۋانجاڭ، مىڭ-مىڭ-مىڭ جاسا! - دەپ ۇرانداپ جىبەرىپ ەدىم. كۇلىپ جىبەرگەن اۋقان «تىنىش جات، ەي!» دەپ قانا قويدى. ءتىلىمدى شايناپ جالعاستىرا بەردىم ءسوزىمدى. - سەن بولماساڭ ماعان مۇنداي ەركىندىك قايدا، ساداعاڭ كەتەيىن، تۋانجاڭىم! سول قامقورلىعىڭ ءۇشىن... كوزىڭىزدى اقشىرايتىپ، يەگىڭىزدى ءبىر كوتەرسەڭىز بولعانى ارقانداي كەرى توڭكەرىسشى دۇسپانىڭىز امان قالمادى مەنەن! مەنىڭ جايلاپ بەرگەنىم... ەسىڭىزدە بولار... جالپى توعىزى... شەتتەن مىنا كەلگەن پالەڭىزدى دە... مەن بولماسام ورنالاستىراتىن ناۋشىڭىز جوق ۇقسايدى، سونىمەن ون دەپ قويىڭىزشى! ءسىزدىڭ ءوز نۇسقاۋىڭىز بويىنشا جاھاننامعا كەتكەن كەرى توڭكەرىسشى... ھامماسىن قوسقاندا...
- تىنىش جات! - دەپ اۋقان قاتتى اقىرىپ قالدى وسى ساتتە. - بىلجىراعىڭدى توقتاتامىسىڭ جوق پا؟!
ىرگە جاققا اۋناپ ءتۇسىپ، جىم بولا قالدىم دا، لەزدەن سوڭ قور ەتە ءتۇستىم ادەيى. اۋقان، شايزادامەن سويلەسىپ وتىرعان سوزىنەن بيعابىل تۋرالى سۇراۋعا مەن قورىلداعان سوڭ اۋىستى:
- ايتپاقتايىن، شايزادا، سەن تارىمدا بيعابىلمەن بىرگە بولعانسىڭ عوي؟ ونىڭ وزگەرۋ احۋالى قانداي بولدى؟
- ول، كەيىن، جاقسى ەڭبەكشى بولىپ كەتتى! - دەدى شايزادا جۇلىپ العانداي. - ەڭ جۋاس، ەڭ ءتارتىپتى -بەلسەندى ەڭبەكشى!
- باسە، كەيىن ازىپ كەتكەنى بولماسا اقىلدى جىگىت ەدى ءوزى. ءبىلىمدى ازامات بولىپ قالىپ ەدى. ءالى دە جانىم اشيدى! قارتايىپ قالعان شىعار؟
- جوق، مەن كەتكەنشە جاپ-جاس جىگىت سياقتى ەدى. بۇيرا شاشى ءالى دە اقاۋسىز قاپ-قارا. بىراق، امال قانشا، سۋ باسقارۋ جۇمىسىندا، سۋ قويماسىندا ەدى. كەيىنىرەك، تارىم قاتتى ءبىر تاسىعاندا قۇلاعان جارمەن بىرگە قۇلاپتى. بۇكىل اتىرەت بولىپ قاپتاپ، اۋ سالىپ، ارقان تاستاپ ءجۇرىپ، تاسقىننان ارەڭ قۇتقارعان ەكەن. وندا مەن قويدا ەدىم. وڭ جاق بەتى قاتتى جارالانىپتى. تەرەڭ تىرتىق بولىپ جازىلعانىن كەيىن كوردىم.
«جاقسى ايتتىڭ!» - دەدىم ىشىمنەن. - «مۇرنى پۇشىق بولىپ قالدى دەسەڭ، بۇل پالەنىڭ كۇماندانباۋى ءۇشىن ءتىپتى جاقسى سۋرەت بولار ەدى!»
- ياپىراي، - دەپ وكىنگەنسىدى اۋقان. - سۇلۋ جىگىت ەدى ءوزى. ەسىل ازامات بەتىنە اقاۋ ءتۇسىرىپ العان ەكەن-اۋ!
- يە، مۇرنى دا سول جاعىنا ءسال قيسايىڭقىراپ جازىلىپتى...
سىرتتان اۋقاننىڭ ءبىر قورعاۋشىسى اسىعا كىردى وسى ساتتە:
- باۋگاۋ تۋانجاڭ! جاۋ ءبىزدىڭ مۇندا كەلگەنىمىزدى ءبىلىپ قويعان ۇقسايدى! كوشە تەرەكتەرىنىڭ اراسىمەن قاپتاپ كەلىپ قالدى! ءبىز توسىپ توقتاتا المايتىن كوپ ادام ەكەن!
- توقتاماسا مىلتىقتارىڭنان وق شىعارۋلارىڭا رۇقسات! بار، تەز الدىنان شىعىپ، مىلتىقپەن ۇركىتىپ جىبەرىڭدەر! جاۋىنگەرى قايتا جونەلگەندە اۋقان جان مىلتىعىن قولىنا الا تىڭدادى. اۋلا سىرتىنان ەدەل-جەدەل ەكى مىلتىق اتىلدى. ءسال الىستاپ بارىپ ەكى مىلتىق تاعى اتىلدى. شابۋىلشىلاردىڭ شەگىنگەنىن سەزگەن اۋقان جايشىلىقسىپ، تاعى دا سۇراۋ قويدى شايزاداعا:
- ءسويتىپ، بيعابىلدىڭ مۇرنى دا قيسايىپتى دەدىڭ بە؟ ەسىل جىگىتتىڭ بەت-ءجۇزى بۇزىلعان دەشى؟
- يە، سۋدان شىعارىلعاندا مۇرنى ءتىپتى جاپىرىلىپ شىققان ەكەن. مايدان ەمحاناسىنا اپارىپ، وتاشىعا كوتەرتىپ، ءسال تۇزەتكەن ەكەن. بىراق، سول جاعىنا قيسايىپ ارەڭ كەتىرىلىپتى. ەندى قايىرسا كەڭسىرىك شەمىرشەگى وپىرىلىپ كەتەدى دەپ سول قيسىق قالپىندا توقتاتىپتى.
- وي، اتتەگەناي! - كۇرسىنگەنسي كىدىرگەن اۋقان تاعى سۇرادى. - ال، ءوزى كەسىلگەن ەمەس، ەڭبەكپەن تاربيەلەنۋشى عانا عوي، مايدان باسشىلىعى جاعىنان ۇرىمجىگە قايتارامىز دەگەن ءسوز شىقپاپ پا ەدى؟
- ونداي ءسوزىن ەستىمەپپىن. ءوزىم قايتقانعا دەيىن ۇرىمجىدەگى مەكەمەسىنىڭ يە بولا المايمىز دەگەن جاۋابى كەلگەنى ەستىلىپ ەدى. بيعابىلدىڭ ءوزى دە "مادەنيەت توڭكەرىسى توقتاعانشا قايتسام، مەنى حالىق ۇرىپ ءولتىرىپ تاستاۋى مۇمكىن، وسى جەردەن ۋاقىتشا ۇيلەنە تۇرامىن» دەپ جۇرگەن. مەنىڭ نىلقىداعى تۋىسقاندارىم يە بولىپ، قايتقانىمشا، بيعابىل جونىنەن ەستىگەنىم سول عانا.
- سوندا سەن ونى سول جەردەن ۇيلەنەدى دەي الامىسىڭ؟ - اۋقاننىڭ بۇل سۇراۋىنا شايزادا كۇلە جاۋاپ قاتتى:
- ونىڭ شاياردا جەكسەنبى كۇنى بارىپ تۇراتىن اسا سۇلۋ شوكەنى بار بولاتىن. «ۇرىمجىدە ايەلىم مەن بالام بولماسا وسىمەن-اق ۇيلەنەر ەدىم» دەپ جۇرەتىن. ونىمەن نە بولعانىن بىلمەي قايتتىم.
- ۇرىمجىدەگى ايەلى ءالى كۇتىپ وتىر ما ەكەن؟
- ول ايەلىنىڭ قانشا جىل بولسا دا كۇتەتىندىگىنەن كۇمانىم جوق...
سىرتتان تاعى دا مىلتىق اتىلدى. ءبىزدىڭ شابۋىلشىلار تاعى دا تاياپ كەلگەندىكتەن اتىلعاندىعىن مولشەرلەدىم. ءبىر كوزىمدى سىعىرايتىپ قاراسام، اۋقان الاق-جۇلاق قاراپ، سىرتتى تىڭداي قالعان ەكەن. مىلتىعىن قولىنان تاستاماپتى. قارسى ۇيدەن شايزادانىڭ ايەلى داۋىستاي شىقتى اۋىز ۇيگە. كىشكەنە بالانىڭ شىرىلداعان داۋىسى ەستىلدى. شايزادا تۇرەگەلىپ وعان جۇگىرگەندە، كەۋدەمدى تىرنالاعان بولىپ ىڭىرسىپ، بەشپەت تۇيمەسىن اعىتتىم. ءساتى تۇسە قالسا شوقپاردى شابىمنان جۇلىپ الۋعا دايىندالعانىم ەدى بۇل.
- جاقىنداعانىن دالدەپ اتىڭدار! - دەپ جاڭاعى قورعاۋشى داۋىستاپ بۇيىرا سالا ۇيگە تاعى دا جۇگىرىپ كىردى. - باۋگاۋ تۋانجاڭ، جاۋدىڭ بۇيرىق دىبىسى كۇنشىعىس جاعىمىزدان دا ەستىلدى. قورشاپ كەلەدى. مىنا جاقپەن تەز كەتىپ قالايىق!
سىرتتان مىلتىق تاعى اتىلدى.
- مىنا بوق قابى قولعا تۇسپەسىن، الىپ شىعىڭدار! - دەپ بۇيىرعانىندا جۇرەگىم زۋ ەتە ءتۇستى.
- ونى كوتەرىپ شىقساق ءوزىمىز قولعا تۇسەمىز، تۋانجاڭ! ءوزىمىز تولىق قورشالماي تۇرعانىمىزدا شىعىپ كەتسەك، مۇنى ايدالىپ بارا جاتقان جولىنان قۇتقارىپ الامىز!
- مۇنى مەن اتقوراداعى سابان استىنا جاسىرايىن! - دەدى شايزادا. - الدىمەن ءسىزدىڭ قۇتىلۋىڭىز كەرەك!
- ولاي بولسا، بۇل جاۋىنگەرىمىزدىڭ اماندىعى، سەنىڭ مىندەتىڭ بولسىن! ۇقتىڭ با؟ - اۋقان قاتال بۇيىرا سويلەپ ەسىككە بەتتەدى. - گۋڭشانداڭعا سەنىمدىلىگىڭ وسى ەڭبەگىڭمەن ولشەنەدى! - باس قاراقشى شىعا جونەلىپ، قورعاۋشىلارىنا دا جۇرە بۇيىردى. - جاقىنداتپاي اتقىلاي ەرىڭدەر سوڭىمنان!
ىرشىپ تۇرىپ، سوڭدارىنان باسپالاي شىقتىم سىرتقا. داۋالدىڭ ارقا جاق كەتىگىنەن اسا جونەلگەن اۋقاننىڭ ەكى قورعاۋشىسى قايتا قايىرىلىپ سول كەتىكتەن مىلتىقتارىن كەزەنىپ تۇرا قالىپ ەدى. شابۋىلشىلار «قاشتى! قاشتى!» دەسىپ كۇنشىعىس جاقتان ۇمتىلىپ بەرگەندە اۋقان ارت جاقتاعى قورانىڭ كۇنباتىس جاق داۋالىنا جارماستى. سوڭىنداعى قورعاۋشىلارى داۋالعا ەكى اياعىنان كوتەرىپ شىعاردى دا، توسقاۋىلشى ەكەۋى مىلتىقتارىن ارت جاعىنا كەزەنىپ اتىپ-اتىپ قالدى. شابۋىلشىلار جاتا قالعاندا، ولار دا اسا جونەلدى داۋالدان. اۋقان جان مىلتىعىمەن ەكى بەساتار سىرت جاقتان تاعى اتىلدى. الدىنان توسۋشىلاردى ۇركىتكەنى ەكەن. قۇتىلىپ كەتكەندىگىن قۋشىلاردىڭ داۋىسى الىستاعاندىعىنان ەستىدىك.
كۇنشىعىسقا قاراعان قاقپا جاقتان شايزادا جۇگىرىپ كەلدى.
- شاكەن، راحمەت ساعان! اۋقانعا مەن تۋرالى بەرگەن جاۋابىڭ وتە دۇرىس بولدى، وسى جاۋابىڭنان تانبا! - دەدىم مەن. - ال، وزىڭە مىندەتتەلگەن ابدىرەشيت تۋراسىندا ەرتەڭ نە دەپ جاۋاپ بەرمەكسىڭ؟
- ابدىرەشيت «اۋقان تۋانجاڭعا ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن، جاۋدان جاسىرىپ قالدىڭ، راحمەت!» - دەپ كەتىپ قالعان دەي سالمايمىن با، سونان سوڭ شىن ابدىرەشيتتىڭ ءوزىن تەرگەي جاتار! ىڭىردە كەلگەن قارا ۇيەكتى اۋقاننىڭ ءوزى ابدىرەشيت دەپ تانىعان سوڭ كىم ەكەندىگىنە مەن جاۋاپكەر ەمەسپىن عوي! قالاي، وتىرىككە توسەلىپپىن بە؟ - دەپ قارقىلداپ كۇلدى شايزادا. - دەگەنمەن ءوزىڭىز كەلىپ ەسكەرتە جاتپاساڭىز، تارىمداعى بەينەڭىزدى جاسىرۋ ەسىمە كەلە قويماعان بولاتىن!
- مەنىڭ بۇل كەلۋدەگى ءۇش ماقساتىمنىڭ وسىمەن ەكەۋى ورىندالدى. ەڭ اتاقتى قانىشەرى ابدىرەشيت ەكەن عوي. اۋقان قايتا تەرگەي قالسا الگىندەي جاۋابىڭنان تانباساڭ بولعانى، مۇنىسىن ەندى ءوزى قورىققانىنان جايلايدى!...
قاقپاسىنان شايزادا شىعارىپ سالعان سوڭ، اق قالپاق پەن قىزىل بەلگىنى قولىما الدىم دا، قورعاۋشىلارىمنىڭ الدىنا ءتۇسىپ قايتا بەردىم. اۋقاندى قۋشىلاردىڭ ەكەۋى جولىمىزدان قوسىلدى.
- ءوزىن الىپ قالا الماساق تا، زارەسىن الىپ،قالدىق! - دەپ القىنا كۇلدى بىرەۋى. - بۇلتارا قاشقانىندا ەكى رەت جىعىلدى ءوزى! ەگەر مىلتىقتارى بولماسا وسى ساپارىندا ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ، قالامىز تىنىشتىق تاباتىن ەدى!
ەرتەڭىنە ساسكەگە تامان بىزگە اۋقاننىڭ شتابىنان ەكى حابار جەتتى: ءبىرى، ابدىرەشيت قولعا الىنىپ، قاراڭعى ۇيگە قامالعان ەكەن. «ونىمەن وزىمنەن باسقا ەشكىمنىڭ سويلەسۋىنە رۇقسات جوق!» دەپ اباقتى كىلتىن اۋقاننىڭ ءوزى الىپتى. ەكىنشى حابار، قابىلتايمەن سويلەسۋگە كەشە تۇستەن بەرى ەلشى جۇرگىزىپتى. ەلشىلەر الدىمەن «حالىق-ازاتتىق ارميا» شتابىنان «مادەنيەت توڭكەرىسىنىڭ» باسشىلىق شتابىنا تۇسكەن تالاپ جونىندە سويلەستى.
«كوزقاراس جونىندەگى ارەكەتتەرىڭ حالىقتىڭ ءوز ىشىندەگى قايشىلىققا جاتاتىندىقتان ارميامىز وعان قول سۇقپادى، - دەلىنىپتى ارميا شتابىنىڭ تالابىندا. - بىراق، جاقىننان بەرى شىڭجاندى گۇلدەندىرۋ ءۇشىن ىشكەرىدەن كەلگەن كوشپەندىلەرىمىزگە قاراتىلعان تەررورلىق قيمىلدار ەشقاشان دا حالىق ىشىندەگى قايشىلىق ەمەس. ول، شەكتەن اسىپ كەتكەن، سىرتقى ياعني، دوس پەن دۇسپان اراسىنداعى قايشىلىق. اشىق دۇسپان كۇشتىڭ باس كوتەرۋى. سوندىقتان ونى شەكتەمەسەڭدەر، قۇرالدى كۇش شىعارامىز. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جەدەل جاۋاپ كۇتەمىز!»
ارميا شتابىنىڭ تالابى وسى دەپ جەتكىزگەن ەلشىگە قابىلتاي «بۇل تەررورلىق ءبىزدىڭ وسى رايونداعى حالىقتىڭ ماسەلەسى ەمەس! - دەپ جاۋاپ ايتىپتى. - ءبىز ءماۋجۋشيدىڭ «ءوزى سوقتىقپاعانعا ءبىز دە سوقتىقپايمىز» دەگەن نۇسقاۋى بويىنشا ءىس كورىپ جاتىرمىز. قالام كۇرەسىن تاستاپ، الەم كۇرەسىن جۇرگىزگەن، توڭكەرىستىك باسشىلىق شتابىنىڭ ءوزى. ولار كەلىپ سوقتىققاندىقتان حالىق وزدەرىن قورعاۋعا ءماجبۇر بولىپ، قارسى تۇرىپ جاتىر. نانباساڭىزدار مايدانداسقان كوشەلەرىمىزدى كورىڭىزدەر. ءبىز بارىپ سوقتىقپاعاندىعىمىزدىڭ فاكتى سول! قارسى جاقتان ۇرىلعان شوقپارعا قارسى شارا قولدانباسا، بۇل رايونداعى حالىق قازىرگە دەيىن قىرىلىپ بولاتىن ەدى. ال، قارسى جاعىمىز جاقىننان بەرى قاراساناق سودىرلاردى جيىپ الىپ، بىزگە سولاردى شوقپار قىپ سەرمەيتىن بولدى. ول شوقپارلاردىڭ ىشىندە «شىڭجاندى گۇلدەندىرۋشى» بەيۋاز ەڭبەكشى جوق! بۇل جاۋاپقا سەنبەسەڭىزدەر، اۋقاننىڭ ءبىزدى سوققىلاۋعا نەشە جۇزدەپ شىعارىپ جاتقان جاساقتارىن تەكسەرىپ كورىڭىزدەر! نەعۇرلىم ارميا شتابىنىڭ ءوزى تۇندە شىعىپ تەكسەرىپ تۇراتىن بولسىن!»
قابىلتايدىڭ جاۋابىن جازىپ الىپ قايتقان ەلشىلەر ىلە-شالا قايتىپ كەلىپ، ودان تاعى ءبىر ماسەلەنى سۇراپتى: «وسى جاقتا كۇلان دەيتىن جەسىر ايەلدىڭ ۇيىنە شەتتەن نازاربەك اتالعان بىرەۋ كەلىپ جاتىر ەكەن. ونى ءسىز دە مەيمانعا شاقىرىپ قورعاپ، ءتىپتى باسشىلىق شتابىنداعىلاردىڭ تەكسەرۋىنە دە بەرمەي جاتىپسىز. قازىر كوشە سوعىسى تۋىلۋىنىڭ نەگىزگى ءبىر سەبەبى وسى ەكەن. ال، سىرتتان كەلگەن سونداي ادامدى تەكسەرىپ انىقتاۋعا بەرمەي، جاسىرۋلارىڭنىڭ سەبەبى نە؟»
«سىرتتان كەلگەن ادامدى تەكسەرۋ جۇمىسى ساقشى ورىندارىنىڭ مىندەتىندە. ۇرىمجىدەن كەلىسىمەن نازاربەكتىڭ ءوزى قالالىق ساقشى مەكەمەسىنە مالىمدەلگەن. وسىنداعى بۋ اراسانىنا تۇسۋگە كەلگەن اۋرۋ. قالالىق ساقشى تەكسەرىپ انىقتاپ، كەپىلدىك قاعاز بەرىپتى. ونى مەن قوناققا شاقىرعان سىلتاۋمەن كوردىم. ساقشى كەپىلدىگىندەگى ادامدى قولعا الىپ تەكسەرۋگە ەكى جاعىمىزدىڭ دا قۇقىعىمىز جوق! كەشە اۋقان تۋانجاڭ كۇماندىلەردى جيىپ الامىز دەگەن ۇكىمەتسىزدىك ارەكەت جۇرگىزگەندە ساقشىلاردى قايمىقتىرىپ، نازاربەكتى قايتا تەكسەرتتى. ءتورت ورىننان ءتورت ساقشى كەلىپ، مەيمانىمىزدان ولار دا ماسەلە تابا الماي قايتتى. ال، اۋقان، ءوزى شىعارعان ساقشىلارىنىڭ تەكسەرۋىنە ءوزى سەنبەيتىندەي، ىڭعاي تۇندە پىشاق-شوقپارلى جاساق شىعارىپ، قولعا الماق بولادى. كۇندىز تابا الماعان ماسەلەنى تۇندە قالاي تاپپاق! شىندىعىندا ول تەكسەرمەك ەمەس، تۇندەلەتىپ اپارىپ جاسىرىن قاستىق ىستەمەك. وسى رايوننان بىرنەشە ازاماتتى بۇرىن دا تەكسەرەمىز دەپ اپارىپ ولتىرگەن. اۋقاننىڭ مۇنداي زاڭسىزدىعىنا بۇل رايون حالقى ەندى جول قويماق ەمەس، تەك سول ءۇشىن عانا ۇيىمداسىپ وتىر. اۋقاننىڭ ەسىندە بولسىن، ەرلەرىن ولتىرگەن قاندىقولعا جەسىر قالعان ايەلدەرى تيمەي وتىر. بۇل ماسەلەنى الدىمەن وزىنەن، ونان سوڭ جەسىر ايەلدەردەن ىزدەسىن! بۇل، نازاربەكتىڭ ماسەلەسى ەمەس، ول كەلمەي تۇرعاندا دا وسى ماسەلە بار ەدى عوي!.. ايەلدەردى قورقىتىپ، زورلاپ الماق بولىپ الا الماي جۇرگەن اۋقان دا، سول ايەلدەر دە ءالى سول قالىپتارىندا. نازاربەكتىڭ وعان ەشقانداي قاتىسى جوق. ءوز بالا-شاعاسى، ار-نامىسى، ساناسى بار ادام. ال، مۇنداعى قارىنداسىنا زورلىق ىستەمەك بولسا، ارينە، ارالاساتىن قۇقىعى بار. ءوزى ۇرىمجىدەگى توڭكەرىستىك قيمىلداردىڭ ەڭ الدىڭعى شەبىندە بولعان، تۋى ايقىن، اكتيۆ ازامات. سونداعى اۋىر مىندەتىن وتەۋ جولىندا اۋىرعان ادال توڭكەرىسشىنى ءبىز ارينە قورعايمىز!
«بۇل «توڭكەرىسشىڭىز» سوۆەت شۋجۇڭجۋيشىلارىنان وتكەن جاسوس بولسا دا قورعايسىز با؟» - دەپ كۇلە سۇراپتى ەلشى.
«ونداي ماسەلەدەن تيتتەي كۇمانى بولسا، وعان قالالىق ساقشى مەكەمەسى كەپىلدىك ەتەدى دەپ ويلايسىزدار ما؟.. قارسى جاقتىڭ مۇنىسى شالدۋار جالا! مۇنداي كۇماندار ەستىلگەندە ءوز باسىمىز ءۇشىن ءبىز دە كوڭىل بولگەنبىز، تەكسەرگەنبىز. جاڭا ايتتىم عوي. ول جاسوس بولسا، كۇندىز كەلىپ تەكسەرمەي، اۋقاننىڭ ىڭعاي تۇندە-قاراڭعىدا كەلىپ، تارتىپ اكەتپەك بولىپ سوعىساتىن سەبەبى نە؟ بۇل قاسقىرلىق كاسىپتى جوعارى جاق توقتاتسا دا، قىلمىس انىقتالماي قولعا الماۋ تۋرالى نۇسقاۋ شىعارىپ وتىرسا دا، «الەم كۇرەسىن» مۇلدە توقتاتۋدى تاپسىرىپ وتىرسا دا، تىڭداماي، ىڭعاي بۇزعىنشىلىق ىستەپ كەلە جاتقان سول تۋانجاڭدارىڭنىڭ ءدال ءوزى! پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ نۇسقاۋى زاۋپانشىلەرگە كەرەك ەمەس دەگەن دوكۋمەنتى بولسا كورسەتسىن، ءبىز دە سونى ىستەلىك. توڭكەرىس باسشىلىعىنىڭ جىبەرىپ وتىرعان وكىلىسىزدەر عوي، وزدەرىڭىز ءبىر جاۋاپ بەرشى، قانە!»
«ءبىز توڭكەرىستىك باسشىلىق ورنىنىڭ سۇرا دەگەن ماسەلەسىن سۇراپ انىقتاۋعا عانا كەلىپ وتىرمىز!» - دەي سالىپ باس ەلشى قوزعالا قاپتى. - بۇل ماسەلە ءالى تەكسەرىلەدى. ۇرىمجىگە بارىپ نازاربەكتىڭ ورنىنان دا سۇرالادى. تارىم مايدانى مەن ۇرىمجىدەگى لاۋجياۋ-لاۋگاي مەكەمەسىنەن بيعابىلدىڭ قايدا ەكەندىگىن دە انىقتايمىز. ەسىڭىزدە بولسىن، قابىلتاي جولداس، قوناعىڭىز نازاربەك بولسا دا، بيعابىل بولسا دا، بىزگە ءبارى ءبىر باس. ەكەۋى دە كوپتەن بەرى قوعامنان كورىنبەگەن، قايدا جۇرگەنى بەلگىسىز ادامدار. ءتىپتى، كۇلان دا سولاي، جوعالىپ كەتىپ قايدان شىعا كەلەتىنى بەلگىسىز، كۇماندى ايەل. جاسوستاردى قورعاپ، كەيىن ارىلمايتىن قىلمىسقا تاپ بولىپ قالماڭىز دەمەكشىمىز! نازاربەككە قانداي ساقشى كەپىلدىك قاعاز بەرگەن ەكەن، ونى دا انىقتايمىز! ال، ءبىز قايتا تۇرالىق!»
«سول كۇماندارىڭىزعا قالالىق ساقشى ايقىن جاۋاپ بەرىپ وتىر. سوندىقتان مەن دە سول جاۋاپتى قازىر انىقتاپ بەرىپ وتىرمىن. شەتتەن كىرگەن ەشقانداي جاسوس جوق بىزدە! ەندى زاڭسىز قوقاڭداعاندى قويىڭىزدار! اسىرەسە قاراساناق قاڭعىباستارعا قۇرال بەرىپ، تۇرعىلىقتى حالىقتى سوققىلاتقاندارىڭىز ءتىپتى اۋىر ماسەلە بولىپ شىعادى. بۇعان ارينە مەن جاۋاپكەر ەمەس. ماسەلەسى جوق ادامدى قولعا الۋدى، سوقتىعۋدى قويىڭىزدار!»
قابىلتاي ەلشىلەرگە وسىنداي اسا ەرلىك جاۋاپ بەرىپ قايتارعان ەكەن. سودان ەكى كۇن وتكەن كۇنى تۇسكە جاقىن كۇلاندى شاقىرتىپتى. اۋقان جاقتان تاعى ءبىر ۇلكەن زوبالاڭ ەستىلگەندەي، كۇلان كىرگەندە بىرەۋگە ءتۇيىلىپ، اسىعىس كۇبىرلەپ وتىر ەكەن. ول جىگىتتى جولعا سالىپ، كۇلانعا جايماشۋاق قانا قاراپ سويلەپتى:
«اۋقان قاندىقولدىڭ بيعابىل ەكەۋمىزگە قاراتقان ءبىر سۋىق جوسپارىن ەستىدىم! - دەپ جىميىپتى. - «اسا جاسىرىن قاستىق ىستەمەك. «اعاڭىز» ساقتىعىن كۇشەيتىپ، كەشتە كوشەگە شىعۋدان، كۇندىز جالعىز جۇرۋدەن ساقتانا تۇرسىن! ايتەۋىر، قولعا الۋدان قالىپتى، بىزگە ەندى اشىق ەشتەڭە ىستەي المايدى. كەشەدەن بەرى اسىرە سولشىلدار ەشقاي ورىننان ءوز تالاپتارىنا لايىق جاۋاپ الا المايتىن، الەۋمەت جاعىنان تاستاندى حالگە ءتۇسىپ قالعانىن ەستىدىم. بۇلاردان جيرەنۋشىلەر قاۋىرت كوبەيە باستادى. ال ەندى ءبىراز شىداپ تۇرساق، بۇرىنعى وڭشىل، جەرلىك ۇلتشىل دەپ اتالعانداردىڭ دا ناقاقتىعى ايقىندالاتىن ءسوز بار. بيعاڭا سالەم ايتىڭىز، ءدال وسى قالپاقتان قۇتىلساڭىزدار جولبارىستى دا قويانشا باسىپ باۋىزداي الاتىندىقتارىڭىزعا سەنەمىن!... جاسىرىن قاستىقتان امان قالۋ ءۇشىن قازىرشە ەپتەپ ءبىراز كۇن وتكىزۋدى عانا امالداڭىزدار! نازاربەك بولعان كىسى بۋ اراسانىنا ءتۇسۋ ءۇشىن الدىمەن قان تولتىرۋعا، كۇنەستىڭ مول جايلاۋىنا شىعىپ كەلۋى قاجەت شىعار. تۋىسقاندارىڭىز شاقىرعان ەكەن عوي. سەگىزىنشى ايعا دەيىن سوندا بارىپ قامسىز پانالاپ، قىمىز ىشە تۇرسىن!» - دەپتى.
كۇلان بۇل پىكىردى ماقۇلداپ شىعىپتى دا، جول جونەكەي كەزىككەن تانىستارعا جايلاۋعا شىعاتىن ءجونىمدى ايتىپ، اۋقان جاقتىڭ قاشتى دەمەۋى ءۇشىن ادەيى جاريالاپ قايتىپتى: «نازاربەك اعانىڭ بۋ اراسانعا ءتۇسۋى ءۇشىن جۇرەك قانى كەمدىگى بايقالدى، دوقتىرعا كورىنىپ ەدى، الدىمەن قان تولتىرۋدى تاپسىردى. توعىزتاراۋ، نىلقى، كۇنەس جايلاۋلارىنىڭ بىرىنە شىعارا تۇراتىن بولدىق» دەپتى. ءۇش اۋدان جايلاۋىن تۇگەل اتاعانى، قاستىق ىستەۋشىلەردەن كوز جازدىرۋ ءۇشىن ەكەن.
بۇل ساپار جايىن نازيپاعا جەتكىزۋگە بارىپتى سودان. بيعابىلمەن كۇنەسكە قازىرشە ءوزى بىرگە بارا المايدى عوي. ءبىر جاستىقتا باس قوسىپ، كوڭىل ورنىقتىرىسىپ، كەڭىرەك كەڭەسىپ قالۋى قاجەت شىعار!» - كۇلان وسى ويمەن قابىلتايدان ەستىگەنىن سىڭلىسىنە تۇگەل ايتىپتى دا، «اماندىق ءۇشىن اناۋىڭنىڭ كۇنەس جايلاۋىنا شىعا تۇرۋىنا كەلىستىك، - دەپتى. - اپاق-ساپاقتا كەلەر دەپ كۇتىپ وتىرماي، بۇگىن تۇندە ءبىزدىڭ ۇيدە بول! گۇلجان بۇل ۇيدە جالعىز تۇنەۋدەن قورقاتىنداي بولسا، وزىڭمەن بىرگە بارىپ، جيەن قىزىمنىڭ قاسىندا وتاۋدا جاتار!»
- ءۇيىڭدى بىزگە بەرىپ، ءوزىڭ قايدا تۇنەمەكسىڭ، اپكەتاي؟ - دەپ ءنازيپا كۇلىپ جىبەرگەن ەكەن.
- مەن دە سول بالالاردىڭ قاسىندا بولامىن! -كۇلان بايقاۋ ءۇشىن جالت قاراعان نازيپاعا انىقتاپ ايتىپ تۇسىندىرمەك بولىپتى. - راس ايتام! بيعاش ەرتەڭ تاڭەرتەڭ كۇنەسكە كەتەتىن بولدى. سول ءۇشىن بۇگىن تۇندە ارمانسىز سويلەسىپ الىڭدار! ءۇيىمدى سەن ەكەۋىڭە بوساتىپ بەرەتىن بولدىم!
- كۇنەسكە كەتپەك؟ - ءنازيپا ادەيى تۇيىلە قاراپتى كۇلانعا. - قويىڭىزشى، ەندى تابىسقانىمىزدا... بوي ۇيرەتىسىپ بولماي، تاعى دا قاڭعىماق پا! ەشقايدا جىبەرە المايمىن ەندى!
- نازىكەش، ونىڭ دۇرىس قوي، - دەپ كۇرسىنگەن كۇلان، جاڭاعى قابىلتايدان ەستىگەن قاتەرلى قاستىقتى قايتالاپ ايتىپ، بيعابىلدى ونىڭ دا سول الىسىراق جايلاۋعا شىعارا تۇرۋدى تاپسىرعانىن ءتۇسىندىرىپتى.
- ءا، ەندى ءبىلدىم! - ءنازيپا مەنى قىزعانىپ قيماعانسىعان شىرايمەن كۇمان قۇراستىرا قويىپتى. - ەندى ءبىلدىم، قابىلتايدىڭ كۇنەس جاقتا ءبىر سۇلۋ قارىنداسى بار دەگەن. سونىسىن كورسەتىپ، اناۋىمدى سونىسىنا قوسپاق ەكەن عوي!.. بارمايدى، جىبەرمەيمىن ول جاققا! كىلەتىمدى تازالاپ قاماپ، سوندا جاتقىزا تۇرامىن. قاشان نەكەمىز قيىلعانشا ەشتەڭەگە مۇقتاج ەتپەي، جاسىرىپ باعا الامىن!
- بۇلاي قىزعانعانىڭ دا دۇرىس، ماحاببات قوي! - دەپ كۇرسىنىپتى كۇلان. - بىراق، بيعابىل تولىق سەنۋگە بولاتىن ازامات. كوڭىل بەرگەن ادامنان ءومىر بويى اينىمايتىن، ۋادەگە بەرىك، اسقان ادال جۇرەگى بار. ول سەنەن ەندى اداسپايدى. جولىنان دۇنيەدە جوق سۇلۋ كورسە دە ازبايدى، وزىڭە كىرشىكسىز كۇيىندە قايتىپ كەلەدى!.. اۋقاننىڭ قاستىعىنان الىسىراق بولۋ ءۇشىن عانا سولاي جىبەرە تۇرۋعا كەلىستىك...
ءنازيپا ورنىنان اتىلىپ تۇرىپ اسىلا كەتىپتى كۇلاننىڭ موينىنا. كوز جاسىن پارلاتىپ جىبەرىپ كۇلىپتى. ەكى بەتىنەن كەزەك-كەزەك سۇيە سويلەپتى:
- نەتكەن اسىل ادامسىز، اپكە! ەگەر دۇنيەدە ءبىر اۋليە بار دەسە، سول تەك ءسىز عانا دەر ەدىم! ءوزىڭىزدىڭ بيعاشىڭىز، راس، اسقان ادال كىسى. وزىڭىزگە قايتىپ بارماي قويمايدى، وزىڭىزگە سول كىرشىكسىز كۇيىندە قايتادى! وسى ءسوزدى سول ادالىڭىزدىڭ وزىنشە ايتتىڭىز. ونىڭ قاسيەتىن تولىق بىلەدى ەكەنسىز!
- نە ايتىپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟ - دەپ كۇلان باجىرايا قاراپتى سىڭلىسىنە. - ۋاقىتشا بىرەر اي عانا اجىراي تۇرۋدان الجاسىپ قالعاننان ساۋمىسىڭ ءوزىڭ، وتىرشى! - ەكەۋى ستولدىڭ ەكى جاعىنا وتىرا قالىپ قاراپتى ءبىر-بىرىنە. ءنازيپا كۇلە سويلەپ كەتىپتى:
- بۇكىل دۇنيەگە ايىرباستامايتىنداي جالعىز اسىلىڭىزدى ماعان بەرىپ، ءسىز الجاسپاعاندا بىرەر اي دەگەنىڭىز ءۇشىن مەن الجاسادى عوي دەپ ويلايسىز با! ول ءالى دە وزىڭىزدىكى! ايەل كورمەگەن جاپ-جاس كەزىنەن-اق ءسىزدىڭ پەندەڭىز ەكەن عوي! «مەن ءالى دە كۇلاشتىڭ قۇلىمىن، ەندى باسقامەن ۇيلەنبەيمىن» دەيدى ءوزى!
كۇلان نارت جانىپتى ءسىڭلىسىنىڭ بۇل سوزىنەن.
- نەشە كۇننەن بەرى ويناپ-كۇلىپ، ءبىرىڭنىڭ اۋزىڭداعىنى ءبىرىڭ جەپ ءجۇرىپ، اينىسىپ-ارازداسىپ قالعاننان ساۋسىڭدار ما وزدەرىڭ؟
- جوق، اپكە، ويناۋ تۇگىل، وڭاشا ۇيگە قامالعان جەسىر ەر، جەسىر ايەل ەكەندىگىمىزدى دە ۇمىتىپ، بالدىز بەن جەزدە بولىپ العانبىز!
كۇلاننىڭ كوزى جارقىراپ، نۇر اتىپ شىعا كەلىپتى. ۇقسا دا تولىق تۇسىنبەي، قازبالاي سۇراپتى:
- نەلىكتەن؟.. ءبىر-ءبىرىڭدى جاراتپاي قالىدىڭدار ما؟
- جوعا، جاراتپاۋ قايدا! اناۋىڭ شىندىعىن ايتۋدان بوگەلمەدى. «مەن جاڭا ءوسپىرىم كەزىمنەن-اق كۇلاشتىڭ قۇلى ەدىم، ءالى دە سولايمىن!» دەپ سالدى. سول سوزىنەن-اق ونىڭ جەزدەم ەكەندىگىن سەزە قويدىم. بالدىز بولا قالۋدان باسقا لاجىم نە سونسوڭ. ءسىزدىڭ، ءوز بولمەڭىزگە ەكەۋمىزدى سول قاماۋىڭىزدىڭ سەبەبىن تالقىلاپ كۇلىستىك تە، ءسىزدىڭ كوزىڭىزگە جاراسىپ-تابىسا قالعان بولىپ كورىنۋدىڭ ويىنىن قۇراستىردىق. قايتەر ەكەن دەپ نەشە كۇننەن بەرى سىناپ كوردىك. بۇل جومارتتىعىڭ وزىڭە دە وڭاي تيمەدى بىلەم، ھا-ھا-ھا-ھا...ا.
- راس پا وسى ءسوزىڭ؟ - كۇلاننىڭ وزىنە زور قۋانىشتىڭ پايدا بولعانىن كوز جانارىمەن دە، وسى سۇراۋىمەن دە كورسەتىپ العانىنا ءنازيپا تاعى دا ساقىلداپ كۇلىپتى:
- ءا، بالەم، قان سولدەن ايىرىلىپ قالىپ ەدىڭ، وڭىڭە ەندى كەلدىڭ عوي!
- سۇم قىز! - دەپ كۇلىپ جىبەرگەن كۇلان، كوزىنە ىركىلگەن جاسىن سۇرتە قويىپتى. - قايدان بىلەيىن، بوتەنسىپ بوي تارتپاي، «مىناۋىم» دەپ، نەشە جىلدىق ايەلىنشە جابىسا قالىپسىڭ!
- ارتىستىك ىستەتپەسەم سەنبەيتىندىگىڭدى مەن دە بىلگەنمىن.
- ونىڭ ماقپال جونىندەگى رۋحي كۇيزەلىسىن سەن عانا جەڭىلدەتەر دەپ شىنىممەن-اق قوسپاق بولعانمىن!
- وسى باعاڭنىڭ ءوزى-اق جەتەرلىك دارەجەدە بولدى ماعان! ەندى «مىناۋىم» دەپ ءوزىڭ ايمالاي بەر، تاپ-تازا كەتتى مەنەن! ونىڭ دەرتىنىڭ بىردەن-ءبىر شيپاسى ءوزىڭىز ەكەنسىز!
- وسىنشالىق زور اكتەر ەكەنىڭدى بىلمەيدى ەكەنمىن، سۇم قىز! جاستايىنان قالتقىسىز تىلەكتەس، مۇڭداس بولىپ وسكەن بيعاشىمدى سەنىمەن عانا قۋانتتىم دەپ داتكە قۋات ەتىپ ءجۇرىپپىن!
ادىلەتتى تەرگەۋشىم، دۇنيەدە اكتەردان زور ونەرپاز جوق دەپ ءتۇسىنۋ دۇرىس ەكەن. ولاي دەيتىنىم، دۇنيەدە ادامنان كۇردەلى تەحنيكا جوق. ال، اكتەر - سول تەڭدەسسىز كۇردەلى ماشينانىڭ ارقاندايى بولسا دا ساحناعا سونىڭ ءدال ءوزى بولىپ شىعا الاتىن ونەرپاز. سۇيىندىرەرلىك نە قيلى جاقسى ادام بولىپ تا، جيرەندىرەرلىك نە قيلى سۇمپايى ادام بولىپ تا كورىنە الادى عوي. بىراق، قۇداي تاعالا ۇرپاقتارىمىزدى سىزدەردەي «اكتەر» بولۋدان ساقتاسىن! ادامزاتتىڭ ەڭ ۇلى، ەڭ سۇيىكتى ارمان-تىلەگىن سۋرەتتەيتىن كوممۋنيزم دراماسىنىڭ ەڭ جاعىمدى باس رولىنە شىعامىن دەپ، ساحناعا ەسەكتىڭ قاساسىن سۇيرەتىپ شىعۋعا دەيىن جەتپەدىڭىزدەر مە؟ قىپ-قىزىل بولىپ بويالعان جۇزىڭىزبەن، ادامزاتتىڭ ءوز تىلىنەن شىققانداي ءاپ-ادەمى سوزىڭىزبەن ءوز جاراتىلىسىڭىزداعى وسى قاپ-قارا اسپابىڭىزدى كىندىگىڭىزدەن سالاقتاتا ارقىراعانىڭىزدا شوشىماعان كورەرمەن قالدى ما؟ «ياپىراي كوممۋنيزمگە باستاۋشىمىز فەوداليزمنىڭ وسى جورعاسى ما ەدى» دەپ شۋلاعان جۇرتشىلىق الدىنا وسى ماسقارا بەينەڭىزدى جاسىرىپ كورشى، قانە! ادامزاتتى ۇلى ارماننان، قاسيەتتى تىلەگىنەن بەزدىرەتىن وسى قىلمىستى ەڭ ساقتانىمپاز وڭشىلدارعا ارتا سالۋعا دا ونەرىڭىز جەتتى عوي!
(جالعاسى بار)
«Abai.kz»
[1] حۇي (ۇيعىرشا) - مىنەز.
[2] حانزۋشا اۋىر ياناتتىڭ ءتىلى.
