ۇندەۋ: قىتايمەن بىرىگىپ جاسالعان جوبالار توقتاتىلسىن!
ءبىز، قازاقستاننىڭ جاناشىر ازاماتتارى، سوڭعى جىلدارداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناستى سارالاپ، قحر قازاقستاننىڭ ەڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق كەنىشتەرى مەن نىساندارىن يەلەنىپ العانىن، ال قازاقستاننىڭ قىتاي الدىنداعى كۆازيمەملەكەتتىك قارىزى 5-اق جىلدا 20 ميلليارد اقش دوللارىنان اسقانىن انىقتادىق.
بۇل -مەملەكەت ءۇشىن وتە قاۋىپتى دە قاتەرلى جاعداي!
مەرزىمدى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريالانعان بۇلتارتپاس ايعاقتار نەگىزىندە بىزگە بەلگىلى بولعانى:
1. قازاقستاندا وندىرىلەتىن مۇناي مەن گاز كوندەنساتىنىڭ جىلدىق مولشەرىنىڭ 22% قىتايلىق كومپانيالاردىڭ ۇلەسىندە. 1997 جىلى قىتايلىق CNPC "اكتوبەمۋنايگاز" اق 60,33% اكتسياسىن يەمدەنگەن ("سنپس - اكتوبەمۋنايگاز" دەپ اتاۋىن وزگەرتكەن). بۇدان كەيىن "CNPC - اكتوبەمۋنايگاز" ااق اكتسيالارىنىڭ 25,12% مەملەكەتتىك پاكەتىن قازاقستان قور بيرجاسىندا قىتايلىق CNPC-كە 51% باعىنىشتى باسقا ءبىر كومپانياعا ساتقان.
2. 2003 جىلدىڭ تامىز-قىركۇيەگىندە CNPC ەكى مامىلەمەن "Nimir Petroleum"(35%) دەگەن جانە امەريكاندىق "Chevron Texaco"(65%) كومپانيالارىنىڭ يەلىگىندەگى سولتۇستىك بوزاشى (ماڭعىستاۋ وبلىسى) كەنىشىن 100% يەمدەندى.
ءبىز، قازاقستاننىڭ جاناشىر ازاماتتارى، سوڭعى جىلدارداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناستى سارالاپ، قحر قازاقستاننىڭ ەڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق كەنىشتەرى مەن نىساندارىن يەلەنىپ العانىن، ال قازاقستاننىڭ قىتاي الدىنداعى كۆازيمەملەكەتتىك قارىزى 5-اق جىلدا 20 ميلليارد اقش دوللارىنان اسقانىن انىقتادىق.
بۇل -مەملەكەت ءۇشىن وتە قاۋىپتى دە قاتەرلى جاعداي!
مەرزىمدى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريالانعان بۇلتارتپاس ايعاقتار نەگىزىندە بىزگە بەلگىلى بولعانى:
1. قازاقستاندا وندىرىلەتىن مۇناي مەن گاز كوندەنساتىنىڭ جىلدىق مولشەرىنىڭ 22% قىتايلىق كومپانيالاردىڭ ۇلەسىندە. 1997 جىلى قىتايلىق CNPC "اكتوبەمۋنايگاز" اق 60,33% اكتسياسىن يەمدەنگەن ("سنپس - اكتوبەمۋنايگاز" دەپ اتاۋىن وزگەرتكەن). بۇدان كەيىن "CNPC - اكتوبەمۋنايگاز" ااق اكتسيالارىنىڭ 25,12% مەملەكەتتىك پاكەتىن قازاقستان قور بيرجاسىندا قىتايلىق CNPC-كە 51% باعىنىشتى باسقا ءبىر كومپانياعا ساتقان.
2. 2003 جىلدىڭ تامىز-قىركۇيەگىندە CNPC ەكى مامىلەمەن "Nimir Petroleum"(35%) دەگەن جانە امەريكاندىق "Chevron Texaco"(65%) كومپانيالارىنىڭ يەلىگىندەگى سولتۇستىك بوزاشى (ماڭعىستاۋ وبلىسى) كەنىشىن 100% يەمدەندى.
3. 2004 جىلدىڭ تامىزىندا قىتايلىق Sinopec كومپانياسى 160 ملن. دوللارعا "First International Oil Company"(FIOC) دەگەن كومپانيانى ساتىپ العان، ال بۇلاردىڭ 100% يەلىگىندە «سازانكۋراك» جشس ("سازانقۇراق" كەنىشى اتىراۋسكوي وبلىسىندا). "پريكاسپيان كومپاني" جشس 100%- ىن (وڭتۇستىك مىڭتەكە جانە مەجدۋرەچەنسكوە اتىراۋسكوي وبلىسىندا); "اداي پەترولەۋم كومپاني" جشس 50% -ىن (اداي كەنىشى اتىراۋ وبل); "ساگيز پەترولەۋم كومپاني" جشس 100% -ىن (ساعىز تەلىمى اقتوبە وبل); "ۋرالس ويل ي گاز" جشس 22.5% -ىن (باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ فەدوروۆسكي مۇنايلى-گازدى توبى).
4. 2005 جىلدىڭ باسىندا قىتايدىڭ مەملەكەتتىك "China National Oil and Gas Exploration and Development Corporation"(CNODC) دەگەن كومپانياسى "ايدانمۋناي" اق 100% يەلەندى (2005ج. قاراشادا اتاۋىن "سنپس او - ايدانمۋناي"عا وزگەرتتى). كومپانيا قىزىلوردا وبلىسىنداعى ارىس كەنىشىنە يە.
5. 2005 جىلدىڭ قازانىندا قىتايلىق CNPC 4,18 ميلليارد اقش دوللارىنا"Petro Kazakhstan Inc" (پەتروكازاحستان) كومپانياسىنىڭ 100% اكتسياسىن ساتىپ الدى. سوڭعىسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى كەن يگەرۋشى تومەندەگى كومپانيالاردىڭ جارعىلىق كاپيتال اكتسياسىنىڭ يەسى (ۇلەسكەرى) بولىپ تابىلادى: 99,75% "پەتروكازاحستان قۇمكول رەسورسيز" اق; 50% "تورعاي پەترولەۋم" اق( "پەتروكازاحستان قۇمكول رەسورسيز» اق ارقىلى ); 100% "كولجان" جشس; 75% "پەتروكازاحستان ۆەنچۋرەس ينك" اق; 50% "كازگەرمۋناي" جشس.
بۇدان باسقا، "پەتروكازاحستان" ءبىر توپ قوماقتى كەنىشتەردى قىزىلوردا جانە قاراعاندى وبلىستارىندا يەلەنەدى.
6. ناتيجەسىندە، ءتۇرلى اۋىس-ءتۇيىس پەن ۇكىمەتتىك قاۋلىلاردان كەيىن قىتايلىق ينۆەستور "پەتروكازاحستاننىڭ" 67% مۇنايگاز ءوندىرۋ اكتيۆىن جانە شىمكەنت ءموز 50% وزىندە ساقتاپ قالدى، ال 2006ج. شىلدەدە بۇلاردىڭ 33% جانە 50% سايكەسىنشە "كازمۋنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسىنا 2005 جىلدىڭ قازانىندا جاسالعان باياعى شارت تالاپتارىمەن وتكىزدى.
7. 2006 جىلدىڭ قازانىندا قىتايلىق "CITIC Group" كومپانياسى 1,9 ميلليارد اقش دوللارىنا "Nations Energy Company Ltd" دەگەن كومپانيانىڭ 100 % داۋىس بەرۋشى قۇقىنا يە اكتسياسىن ساتىپ الۋتۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزدى. ال بۇل كومپانيا ءوز كەزەگىندە 94,62 % "كاراجامباسمۋناي" اق اكتسياسىنا يە. ال «قاراجامباسمۇناي» اق ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى وسى اتتاس كەن ورىندارىندا ىزدەۋ، بۇرعىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە قۇقىلى. مامىلە 2006 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ءبىتىپ، بولاشاقتا "كاراجامباسمۋنايدىڭ" 50% ۇلەسى "كازمۋنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسىنا وتەدى دەپ كەلىسىلگەن بولاتىن.
8. 2008 جىلى قىتايلىقتار اتىراۋ وبلىسىنداعى بەگايدار كەنىشىندە مۇناي مەن گاز وندىرۋگە قۇقى بار «پوتەنتسياد ويل» جشس ساتىپ الدى.
9. 2009 جىلدىڭ قاڭتارىندا قىتايلىق "China Zhenhua Oil Co Ltd" كومپانياسى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قونىس جانە بەكتاس كەنىشتەرىندە قازاقستاننىڭ جەر قويناۋى مەن كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن يگەرۋگە قۇقىلى «كۋات املون مۋناي» جشس بك (بىرلەسكەن كاسىپورىن) 360 ملن. اقش دوللارىنا ساتىپ الادى
10. 2009 جىلدىڭ تامىزىندا "Yukon Energy Holdings S.A" كومپانياسى، قولداعى دەرەك بويىنشا ونىڭ ارتىندا سول باياعى CNPس تۇر، 164 ملن. اقش دوللارىنا اقتوبە وبلىسىنداعى كوكجيدە، قۇمساي جانە مارتوك كەنىشتەرىنە قۇقى بار "لانكاستەر پەترولەۋم"اق («كمك مۋناي» اق دەپ اتىن وزگەرتكەن) 86,79% اكتسياسىن ساتىپ الدى.
11. 2009 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە "China Investment Corp" قىتايلىق مەملەكەتتىك ينۆەستيتسيالىق قورى (CIC) «ىزدەۋ بۇرعىلاۋ «قازمۇنايگاز» اق 11% اكتسياسىن 939 ملن. اقش دوللارىنا يەمدەندى.
12. 2009 جىلدىڭ قاراشاسىندا قىتايلىق CNPC "مانگيستاۋمۋنايگاز" اق 50% ۇلەسىنە "Mangistau Investments B.V" كومپانياسى ارقىلى يە بولدى. "Mangistau Investments B.V" كومپانياسى "كازمۋنايگازبەن" ەكى تاراپتىڭ 50%-دىق ۇلەستىك قاتىسۋىمەن قۇرىلعان بولاتىن. "ماڭعىستاۋمۇنايگاز" اق ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ەڭ ءىرى كەنىشتەرىن يەلەنەدى: قالامقاس، جەتىباي، وڭتۇستىك جەتىباي، كۇنشىعىس جەتىباي، اسار، ويماشا، الاتوبە، سولتۇستىك اققار، بۇرماشى، سولتۇستىك قاراگيە، پريدوروجنوە بەكتۇرلى، اششىاعار، اتامباي-سارتوبە، ايرانتاقىر.
13. قىتايلىق SINOPEC كومپانياسى اقتوبە وبلىسىنداعى الىبەكمولا جانە قوجاساي كەنىشتەرىن يگەرەتىن "قازاقويل-اقتوبە" جشس-دە 50%، ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى سولتۇستىك بوزاشى كەنىشىنىڭ 50% (وپەراتورى "Buzach Operating Ltd"), ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى قاراقۇدىق كەنىشىن يگەرەتىن "كاراكۋدۋكمۋناي" جشس-دە 100%، ماڭعىستاۋ وبدىسىنىداعى ارمان كەنىشىنىڭ يەسى "ارمان" جشس بك-دا 50%، اتىراۋ وبلىسىنداعى وڭتۇستىك جامباي مەن زابۋرۋنە جامباي كەنىشتەرىنىڭ قوجاسى "جامباي" جشس-دە 25% ۇلەستەرى بار «Caspian Investments Resources» (بۇرىنعى «Nelson Resources Limited») كومپانياسىنىڭ 50% ۇلەسىن ساتىپ الادى.
14. 2009 ج. جەلتوقساننان 2010 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن "كازمۋنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسى" ءوزىنىڭ "پەتروكازاحستانداعى" (33%), "قازاقويل-اقتوبەدەگى" (50%), "قازتۇركمۇنايداعى" (49%) جانە "مانگيستاۋمۋنايگازداعى" (50%) ۇلەستەرىن قىتايلىقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 11%-دى قۇرايتىن «رازۆەدكا دوبىچا «كازمۋنايگازعا» وتكىزىپ بەرەدى.
15. 2011 جىلدىڭ اقپانىندا قىتايلىق "MEI Holdings Corporation" كومپانياسى 170 ملن.اقش دوللارىنا "ەمير ويل" جشس-نىڭ 100%-دىق ۇلەسىن ساتىپ الۋعا شارت جاساستى، بۇنىمەن ولار «ەمير ويلدىڭ» اقساز توبى، دوليننوە جانە ەميربلوك، مۇنايلى-گازدى كاريمان كەنىشى، بورلى مەن ەسسەندە مۇناي ىزدەۋ جۇمىستارىنا، كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىنداعى سولتۇستىك-باتىس بارلاۋ اۋماعىنىڭ جەر قويناۋىندا دا جۇمىس جۇرگىزۋ قۇقىنا يە بولدى
جوعارىدا ايتىلعان ءجايلاردان شىعاتىن قورىتىندى: قىتايلىق ينۆەستورلار كومىرسۋتەكتى شيكىزاتتىڭ اۋقىمدى كەنىشتەرىنىڭ بارلىعىن يگەرىپ، ۇقساتۋ قۇقىقتارىن تولىق يەمدەندى.
اقتوبە وبلىسىنداعى قىتايلىق ينۆەستورلاردىڭ "CNPC - اكتوبەمۋنايگاز" دەگەن نەگىزگى مۇناي كومپانياسى مەن ماڭىزدىلىعى جاعىنان ەكىنشى، ءۇشىنشى ورىنعا يە "قازاقويل-اقتوبە" جانە "لانكاستەر پەترولەۋم" وبلىستا وندىرىلگەن مۇنايدىڭ 97%-دىق، گازدىڭ 95%-دىق ۇلەسىن وندىرەدى.
قىزىلوردانىڭ وبلىسىندا قىتايلىق وندىرۋشىلەر "پەتروكازاحستان" كاسىپورنىن تولىق باقىلايدى، ال "كازگەرمۋناە" جانە "تورعاي پەترولەۋمدە" ۇلەستەرى بار، سونىمەن وبلىستاعى مۇناي مەن گازدىڭ 61% باقىلاۋدا.
ماڭعىستاۋ وبلىسىندا قىتايلىق ينۆەستورلار "مانگيستاۋمۋنايگاز", "كاراجامباسمۋناي", " بۋزاچي وپەرەيتينگ ", "كاراكۋدۋكمۋناي"كومپانيالارى قۇرامىنا كىرىپ وبلىستا مۇنايدىڭ 30% باقىلايدى.
اتىراۋ وبلىسىندا قىتايلىق كومپانيالاردىڭ ىستەگەنىنە كوپ بولماسا دا، ولار مۇنايدىڭ 11% ىن قاداعالاۋدا.
زەرتتەۋشىلەر(اسكار ساكاەۆ) قىتايلىق قاتىسۋشىلارمەن مۇناي ءوندىرۋشى كومپانيالاردىڭ تىزبەسىن 01.03.2011 ج. قاتىستى كەلتىرەدى.
قازاقستاننىڭ ءۇش وبلىسى - وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل مەن الماتى وبلىستارى ارقىلى قىتايعا تارتىلعان ازيا گاز قۇبىرىنا قاتىستى قۇرىلىستىڭ شارتتارى ءبىزدىڭ قاتتى الاڭداۋشىلىعىمىزدى تۋدىردى. زەرتتەۋشىلەردىڭ (راسۇل ىرىسمامبەتوۆ) پايىمداۋىمشا، ازيالىق گازوتكىزگىشتەگى CNPC مەن قازمۇنايگازدىڭ ۇلەستەرى 50% دان كورىنەدى.
وسى بىرلەسكەن كاسىپورىنعا (بك) قازاقستاننىڭ نۇروتاندىق ءبىرپارتيالى پارلامەنتى سالىق، باج جانە ەڭبەك زاڭنامالارىندا تاڭعاجايىپ جەڭىلدىكتەر بەرگەن، بۇلارعا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا دا ەرەكشە كوڭىل بولگەن.
بۇل گاز قۇبىرى قىتاي نەسيەسىنە (8 ملرد.دولل. استام) سالىنعاندىقتان جانە وسى نەسيە شارتى بويىنشا، اتالمىش بك نەسيەنى 2014 جىلعا دەيىن وتەي الماسا، بك مۇلكى، ونىڭ ىشىندە گاز قۇبىرى دا قىتاي تاراپىنىڭ مەنشىگىنە وتەدى!
بۇدان ءارى ءبىزدى وتە اشىندىرعانى، نەبارى ەكى جىلدىڭ ىشىندە، 2009-2011 جج.، ۇكىمەتتىك ەمەس قازاقستاندىق قۇرىلىمدار قىتايدان 19 ميلليارد دوللار قارىز العان! ەگەر، 2009 جىلى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارى قىتايدان 10 ملرد.دوللار "اكەلىپ بەرسە", تەك 2011 ج. اقپانىندا - تاعى 8,7 ميلليارد دوللار العان(ساراپشى جۋرنالى، نيكولاي كۋزمين). بۇل جولى 7 ميلليارد دوللاردى قازاقستاننىڭ دامۋىنىڭ بانكى الدى، ونىڭ 5 ميللياردى - مۇنايحيميالىق كەشەننىڭ قۇرىلىسىنا جانە 2 ميلليارد - ەۋرازيا توبىنا (بۇلاردىڭ ءوزى نەسيە العان كەزدە برازيلياعا 3 ملرد.دولل. ينۆەستيتسيا بەرىپ وتىر!)), 1,7 ميلليارد دولل. "سامۇرىك-قازىنا" قورى الدى. ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز بىزگە بۇل ءۇشىن راقمەت ايتپاس!
اۋقىمدى بىرلەسكەن جوسپارلار جاريالانعان. ايتالىق، الماتى-استانا جۇردەك تەمىر جول قۇرىلىسى. وسى قۇرىلىستى تاعى قىتايلارعا تاپسىرعان! بىرىنشىدەن، استانا مەن الماتى حالقىنىڭ سانىمەن مۇنداي جول قاجەتتىلىك تۋدىرمايدى دەپ ەسەپتەيمىز. ەكىنشىدەن، قىتايلىقتار تەمىرجول قۇرىلىسى سالاسىندا ەڭ وزىق تەحنولوگيانىڭ يەسى ەمەس. ۇشىنشىدەن، تەك استانا مەن الماتىنى عانا ويلاپ قويماي، قازاقستاننىڭ قىستا توڭىپ، جازدا ءجاي عانا اۋىز سۋعا جارىماي وتىرعان باسقا قالالارىن دا ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك!
بۇدان ءارى. جەل ەنەرگياسىن پايدالاناتىن قوندىرعىلار سالاتىن بك قۇرىلىپ جاتىر جانە قوندىرعى سالۋعا جوسپارلان جەرلەر بۇلارعا ناتۋرالدى گرانت رەتىندە بەرىلمەكشى (كازتاگ) ! قىتايلىقتارمەن بىرلەسكەن ەشقانداي كاسىپورىنعا ءبىزدىڭ جەرىمىزدى گرانت رەتىندە بەرمەيمىز جانە مۇندايعا جول بەرمەيمىز!
بۇگىنگى (08.01.13) كازتاگ دەرەكتەرى بويىنشا، قازاقستاندىق مۇنايدىڭ 40% 2013 جىلدىڭ كۇزىنە دەيىن قىتايلىق كومپانيالاردىڭ باقىلاۋىندا بولادى، ال بولاشاقتا بۇل كورسەتكىش رەسپۋبليكاداعى جىلدىق ءونىمنىڭ جارتىسىن قۇرايدى. "بارلاۋ ءوندىرۋ قازمۇنايگاز" اق «قازمۇنايگازدان» "اقتوبە قازاقويلدان", "قازاقتۇركمۇنايدان" جانە Mangistau Investments B.V-دان بۇلاردىڭ ۇلەستەرىن السا قىتايدىڭ ۇلەسى ءبىرتالاي وسەدى، سەبەبى China Investment Corporation جانە وسىنىڭ قاداعالاۋىنداعى كومپانيالار، قازىردىڭ وزىندە، ءبو قمگدىڭ 30% مۇنايىن يەلەنىپ وتىر.
"قازاقستاندىق مۇنايداعى قىتايدىڭ ۇلەسى قازاقستانىنىڭ ۇلەسىنەن الدەقايدا كوپ جانە، ءسىرا بۇل - 30 ميلليون توننالىق كورسەتكىش ەشبىر باسقا ەلدە بولۋى مۇمكىن ەمەس، تاعى بۇل وسۋدە.ماماندار مەن ۋاكىل ورگاندار بۇل تۋرالى حاباردار، بىراق قىتايدىڭ قازاقستاننان جالعا جەر الماقشى بولعان كەزىندەگى قوعامدىق نارازىلىقتان قايمىعىپ، ەندى مۇناي تاقىرىبىندا ەلدى قۇلاعدار ەتپەي، اقپاردى جاسىرعاننان كەيىن، ۇلەس مولشەرلەرىن ەسەپتەۋ قيىنعا سوعىپ تۇر" دەپ كورسەتەدى قازتاگ.
قۇرمەتتى قازاقستان ازاماتتارى! شىققان تەگىنە قاراماي ءوزىن قازاقستانناڭ وتانشىل ازاماتى دەپ قابىلدايتىندار! ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق نىساندارى مەن كەن بايلىقتارىن قازاقستاننىڭ مەنشىگىنە قايتارۋ تۋرالى بيلىككە قويعان تالابىمىزدى قولداڭىزدار! قوعامنىڭ قولداۋى مەن كەلىسىمىنسىز قىتايمەن بىرگە جوسپارلانعان جوبالار توقتاتىلسىن!
بولات ءابىلوۆ
مۇحتار شاحانوۆ
قابدەش ءجۇمادىلوۆ
سوفى سماتاەۆ
عابباس قابىشەۆ
رىسبەك سارسەنباي
گۇلجان ەرعاليەۆا
تەمىرحان مەدەتبەك
مەرەكە قۇلكەنوۆ
ءامىرجان قوسانوۆ
باقىت تۇمەنوۆا
نيكولاي كرەمەنيش
زاۋرەش باتتالوۆا
باۋىرجان قارابەك
ەرمۇرات باپي
مارات جاۇزاقوۆ
مارجان اسپاندياروۆا
ەسەنبەك وكتەشباەۆ
باقىتجان تورەعوجينا
قانات يبراگيموۆ
عالىم اعەلەۋوۆ
مۇحتار تايجان
قاسىم امانجول
ايدوس سارىم
جانبولات ماماي
