«ينتەرپول» حالىقارالىق پوليتسياسىنىڭ قىرىنا قازاقستاندىق 55 ادام ىلىككەن. ولاردىڭ اراسىندا حالىقتىڭ اقشاسىن اياۋسىز توناپ، شۆەيتساريا اسىپ كەتەن ۆيكتور حراپۋنوۆ جانە ونىڭ بيزنەسكە جاقىن ايەلى ءلايلا حراپۋنوۆا، «بتا بانكىن» تاقىرعا وتىرعىزىپ، ميللياردتاعان اقشانى جىمقىرعان مۇحتار ءابىليازوۆ تا بار. ايتا كەتەيىك، الەمگە «قازاقستاندىق وليگارح» اتىمەن تانىلىپ جۇرگەن راحات اليەۆ تە بۇعان دەيىن «ينتەرپولدىڭ» نازارىنا ىلىككەن ەدى. «قارا تىزىمدەگى» ۇشەۋگە تەك قازاقستان تاراپى ەمەس، بۇكىل الەم كوز سالىپ وتىر دەسەك، ارتىق ايتپاسپىز.

«ينتەرپول» حالىقارالىق پوليتسياسىنىڭ قىرىنا قازاقستاندىق 55 ادام ىلىككەن. ولاردىڭ اراسىندا حالىقتىڭ اقشاسىن اياۋسىز توناپ، شۆەيتساريا اسىپ كەتەن ۆيكتور حراپۋنوۆ جانە ونىڭ بيزنەسكە جاقىن ايەلى ءلايلا حراپۋنوۆا، «بتا بانكىن» تاقىرعا وتىرعىزىپ، ميللياردتاعان اقشانى جىمقىرعان مۇحتار ءابىليازوۆ تا بار. ايتا كەتەيىك، الەمگە «قازاقستاندىق وليگارح» اتىمەن تانىلىپ جۇرگەن راحات اليەۆ تە بۇعان دەيىن «ينتەرپولدىڭ» نازارىنا ىلىككەن ەدى. «قارا تىزىمدەگى» ۇشەۋگە تەك قازاقستان تاراپى ەمەس، بۇكىل الەم كوز سالىپ وتىر دەسەك، ارتىق ايتپاسپىز.

اقشا توناۋ، ادامدارعا ءالىم­جەتتىك كورسەتۋ بويىنشا ايىپتال­عان 50 جاسار وليگارح راحات اليەۆ­تىڭ اينالاسىنداعى داۋ-داماي با­­سى­لار ەمەس. جۋىردا rg-rb.de ساي­تىندا قازاقستاندىق ەكس-سايا­ساتكەرگە قاتىستى بىرقاتار تىڭ اقپاراتتار جارىق كوردى. راحات ءالي­ەۆ سوڭعى ەكى جىلدا جاڭا وت­باسىمەن مالتادا ءومىر ءسۇرىپ جا­تىر. ايتا كەتۋ كەرەك، تابيعاتى كە­لىس­كەن مالتادا تۇرۋعا اۆستريا تاراپى رۇقسات بەرگەن ەدى. ال اليەۆتىڭ قولىنان زارداپ شەككەن ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاپ جۇرگەن بەرليندىك لوتار دە مەزەر ەسىمدى قۇقىققورعاۋشى اليەۆتى قۇرىقتاي الماي الەك. ايتكەنمەن، مالتا بيلىگى نەمىس قۇقىق قورعاۋ­شىسىنىڭ بارلىق سۇرانىسىنا ءتىل قاتپاي كەلگەن. باستى سەبەپ - مەزەر مىرزانىڭ ءوتىنىشى ارالدى مەملەكەتتىڭ زاڭدىق تالاپتارىنا ساي كەلمەيدى-ءمىس. دەسەك تە، جاقى­نارادا اتالمىش جاعداي وزگەشە ءور­بيتىن سياقتى. وتكەن ايدىڭ با­سىندا مالتانىڭ پرەمەر-مي­نيس­ترى لوۋرەنس گونتسي اليەۆتىڭ ارالدى مەكەندەۋى قانشالىقتى زاڭدى ەكەنىن تەكسەرەتىنىن ايتىپ، گەرمانيانىڭ كانتسلەرى انگەلا مەر­كەلگە ۋادە بەرگەن ەدى. «ماسە­لەنىڭ قانشالىقتى ۋشىققانىن جاقسى بىلەمىن، مالتا تاراپى بۇعان بەي-جاي قارامايدى» دەگەن پرەمەر سول ساتتە. بىرەر ايدان سوڭ مالتادا كەزەكتەن تىس پار­لامەنت سايلاۋى باستالماق. ءدال وسى ساياسي ناۋقاننىڭ كەزىندە راحات اليەۆتىڭ جاعدايى ۋشىعا ءتۇسۋى مۇمكىن. پرە­مەر گەنتسي اليەۆ ىسىنە قاتىسى بار بارلىق ازا­ماتتاردى تەرگەۋگە قاتى­سۋعا ءۇن­دەپ وتىر. ال گەرمانيادا 2011 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان بەرى اليەۆكە اقشا بوپسالادى دەگەن ايىپ تاعىلدى. قىلمىستىق ىسكە كرەفەلد قالاسىنىڭ ماڭىندا ور­نالاسقان Metallwerke Bender Rhei­nland GmbH مەتتالۋرگيالىق كوم­پانياسى تۇرتكى بولعان. راحات ءالي­ەۆ اتالمىش كومپانيانى Armorial Trading فيرماسى ارقىلى ساتىپ الىپتى. كرەفەلد پروكۋ­را­ترۋاسى اليەۆكە تيەسىلى نەمىس كوم­پانياسى ادامداردان اقشا بوپ­سالاپ، زاڭسىز ارەكەتتەردى ءجۇ­زەگە اسىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەگەن دەپ كۇدىكتەنەدى. Bender كومپا­نياسى ارقىلى 9,45 ميلليونا ەۋرو بوپ­سالانعان. ءبىر ايتا كە­تەر­لىگى، اتال­مىش سوما اليەۆ اۆس­ترايا­داعى قازاقستاننىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولعان تۇستا بوپ­سا­لانعان ەكەن. ءتىپتى، سول كەز­دەردە راحات اليەۆ ادامداردان ميلليارد­تاپ اقشا سوراتىن فير­مالاردى اش­قان. ەندى گەرمانيا تاراپى اليە­ۆتى تەرگەۋگە الۋدى كوزدەپ وتىر. مالتالىقتاردىڭ ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن تەكسەرۋگە العانىن ەسكەرسەك، راحات مىرزاعا تىقىر تايانعانى انىق. ايتكەنمەن لون­دون­دا اليەۆتى جاقتاۋشى توپ قۇ­رى­لىپ، قازاقستاندىق وليگارح­تى ەكستراديتسيالاۋعا بارىنشا بوگەت بولىپ وتىر.

«قارا تىزىمگە» قوس قۇدا مۇحتار ءابىليازوۆ پەن ۆيكتور حراپۋنوۆ تا ەندى. وتكەن جىلى الماتىنىڭ ەكس-اكىمى ۆيكتور حراپۋنوۆ «ال­ما­تىنىڭ اكىمى بولعان تۇستا دا، مي­نيستر تاعىندا وتىرعاندا دا مەن ەشبىر قاراجات جيناعان ەمەس­پىن. شۆەيتساريالىق ەسەپ-شوتىم بول­عان ەمەس، قازىر دە جوق. وتبا­سى­ن­ىڭ بايلىعى - ايەلىمنىڭ جيعان-تەر­گەنى. ول قازاقستاندا بەلگىلى كاسىپ­كەر بولعان. ەكى بالام دا بىزگە تاۋەل­دى ەمەس. ماسەلەن، ۇلىم ءىلياس جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسىنداعى بەدەلدى كاسىپكەر» دەپ اعىنان جارىلعان ەدى شۆەتسا­ريا­لىق باسى­لىمعا بەرگەن سۇحبا­تىندا. دەرەك­تەرگە سەنسەك، 2009 جىلى حراپۋنوۆ مىرزا شۆەيتسا­رياداعى بايلاردىڭ تىزىمىنە ەنگەن ەكس-اكىمنىڭ بايلىعى 300-400 ميل­ليون فرانك بولعان. بۇل شا­ما­مەن، 288,5-384 ميلليون دول­لار­دى قۇرايدى ەكەن. ال شۆەي­تساريانىڭ RTS تەلەارناسىنىڭ تاراتقان اقپاراتىنا جۇگىنسەك، شۆەيتساريالىق بيلىك ۆيكتور حرا­پۋنوۆ پەن ونىڭ وتباسىنىڭ بانك­تەردەگى ەسەپ-شوتتارىن تۇگەل جاپ­قان. ول ول ما، ەندى شۆەيتساريا­لىق پروكۋراتۋرا حراپۋنوۆتى تەر­گەۋگە الىپ، 323 ميلليون دول­لارلىق قارجى قايدان كەلگەنىن سۇراپ، تەرگەۋگە الماق. ەندى «ين­تەر­پول» حراپۋنوۆتى «قارا ءتىزىم­گە» ەنگىزدى. ەكس-اكىم ءھام ساياسات­كەر حراپۋنوۆ پەن ونىڭ بيزنەسكە جاقىن ايەلى ءلايلا حانىمنىڭ باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. شۆەي­تساريادا حراپۋنوۆ­تەر وتباسى عانا ەمەس، 7 ميلليارد تەڭگەنى قالتاسى­نا باسىپ، شەتەلدە تايراڭداپ ءجۇر­گەن مۇحتار ءابىليازوۆ تا جا­سىرىنىپ ءجۇر دەگەن اقپارات بار. «Le Monde» باسىلىمى قوس قۇداعا قاتىستى تاعى ءبىر اقپاراتتى جا­ريا ەتتى. «2012 جىلدىڭ اقپان اي­ىندا بريتاندىق سوت مۇحتار ءابى­ليازوۆتى ۇلىبريتانيادا ساتىپ الىنعان 40 ميلليون دوللارلىق قوس مۇلىك جونىندە جالعان اقپارات تاراتتى دەگەن ايىپپەن 22 ايعا تۇرمەگە توعىتۋ تۋرالى شەشىم شىعارعان. ايتكەنمەن ءابىليازوۆ قاشىپ تىندى. ۇزىنقۇلاققا سەن­سەك، مۇحتار مىرزا شۆەيتساريادا بوي تاسالاپ ءجۇر. بۇل ءوز كەزەگىندە شۆەيتساريالىق بيلىككە تاعى ءبىر «توسىن سىي» جاسالىپ، شۆەي­تسا­ريا­نى جاڭا ايىپتاۋلار مەن ءاش­كەرىلەۋ كۇتىپ تۇرعانىن اڭعارتسا كەرەك» دەپ جازىلعان «Le Monde» باسىلىمىندا. شاماسى ءابىليازوۆ قۇداسى ۆيكتور حراپۋنوۆتى پانا­لاپ جۇرسە كەرەك.

شۆەيتسارياداعى ەسەپ-شوتى تۇگەل جابىلعان ۆيكتور حراپۋنوۆ، ۇلىبريتانيا سوتىنان قاشىپ ءجۇر­گەن مۇحتار ءابىليازوۆ، مالتا مەملەكەتىنە داۋعا قالدىرعان راحات اليەۆ وزدەرىن تاعى ماسقارا ەتۋدە. ەندى «ينتەرپول» «ءۇش قىل­مىسكەردىڭ» ءتيىستى جازاسىن بەرۋدى كوزدەپ وتىر.

بەكارىس باقىت

"ايقىن" گازەتى