بۇل جيىنعا بەلگىلى عالىمداردان قويشىعارا سالعاراۇلى، ەرجان يساقۇلوۆ، سەرىك نەگيموۆ، سونىمەن بىرگە قايرات ساق، داۋلەتكەرەي كاپۇلى، ت.ب. زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن تاريحشى ماگيسترانتتار قاتىستى.

كىتاپتىڭ تانىستىرىلىمىنا ارنالعان جيىندى جۇرگىزگەن قازاقستان جازۋشىلار وداعى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اقبەرەن ەلگەزەك:  «بۇگىن ءبىز تاريحي وقيعانىڭ كۋاگەرى بولعالى وتىرمىز. الدارىڭىزدا وتە ادەمى ديزاينمەن شىعارىلعان، قۇنى باعا جەتپەيتىن كىتاپ جاتىر. قازاقتىڭ تاريحىنا قاتىستى وسى كىتاپ اقتان سوپى قۇتب دەگەن كىسىنىڭ «ءبىزدىڭ تاريح» كىتابىنىڭ نەگىزىندە جارىق كورگەن. اقتان سوپى قۇتب XVI عاسىردا عۇمىر كەشكەن كىسى. ميلليون ادامنىڭ ىشىنەن ءبىر ناعىز سوفى شىعادى، ال سونىڭ ىشىندە قۇتب دەڭگەيىنە كوتەرىلەتىندەر نەكەن-ساياق»، - دەي كەلىپ، كىتاپتىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتىپ ءوتتى.

تۇساۋكەسەر راسىمىنەن سوڭ عالىمدار وسى ەڭبەك تۋرالى پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قويشىعارا سالعاراۇلى: فرانتسۋزدىڭ اعارتۋشىسى مونتەسكە دەگەن كىسى ايتىپتى: «الەم حالىقتارىنىڭ ىشىندە جاۋلاپ الۋدان داڭقىمەن، ەرلىگىمەن بىردە-ءبىر حالىق تۇرىكتەرگە جەتە العان جوق. ولار شىن مانىندە الەمنىڭ جاۋلاۋشىسى بولدى. باسقا حالىقتاردىڭ ءبارى ۇنەمى سولارعا قىزمەت ەتۋگە جارالعانداي ەدى. نەبىر عاجايىپ يمپەريالاردى قۇرعان دا سولار، قۇلاتقان دا سولار. بىراق، ولاردىڭ الەم تاڭعالاتىن ەرلىكتەرى مەن ونەگەلى ىستەرى عاسىرلار قويناۋىنا كومىلىپ جوق بولىپ كەتتى، بار ايىبى وزدەرىنەن شىققان تاريحشىلار بولمادى».

كەزىندە قاتتالىپ جازىلماعاندىقتان تاريحىمىزدى تۇگەندەي الماي قالدىق... تاريحىمىزدى بىلمەگەننەن كەيىن، اتا-بابالارىمىزدىڭ جاقسىسىنان ونەگە، جامانىنان ساباق الىپ، ونى بولدىرماۋعا تىرىسپاعاننان كەيىن، الدىندا ەرلىكتەر مەن تۇلعالار بولماعاننان كەيىن بىرىڭعاي بوداندىققا ءتۇسۋ ء–بىزدى وسىنداي جاعدايعا الىپ كەلدى. وسىنى بىلمەگەننەن كەيىن قازىر قاراعان كەزدە مىنا كىتاپتى تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن. مىنا كىتاپتىڭ ءار وقيعاسىنا، ونى جەتكىزگەن دەرەكتەرىنە ءمان بەرىپ وقۋ كەرەك. بۇل كىتاپتاعىنىڭ ءبارى پەرىشتەنىڭ قولىمەن جازىلعانداي عالامات دەپ ەسەپتەمەيمىن، پىكىرتالاس تۋدىراتىن تولىپ جاتقان سۇراقتار بار. بىراق، ءبارى ويدان شىعارىلعان ەمەس، سول اقتان سوپىنىڭ الدىنداعى ادامداردىڭ تانىم-تۇسىنىگى، سولاردىڭ كورگەن-تۇيگەنىنە قاتىستى ەل اۋزىنداعى اڭىزداردان جازىلعان.

وسىلاي باعا بەرگەن قويشىعارا اعامىز توپان سۋدان كەيىنگى نۇقتىڭ سەگىز ۇلىنىڭ اتى سەگىز مەملەكەتتىڭ اتى ەكەندىگىنە، تۇرىك پاتشا، تۇتىك پاتشا دەپ كەتەتىن بيلەۋشىلەرگە قاتىستى دەرەكتەرگە، جالايىر رۋىنىڭ شەجىرەسىنە توقتالىپ، كىتاپتا جەر اتاۋلارى، سۋ اتاۋلارى، كىسى اتاۋلارىنىڭ تاريحىنا قاتىستى قۇندى مالىمەتتەر بارىن ايتتى.

ساياسي عىلىمدار دوكتورى، مۇراتانۋشى-پروفەسسور ەرجان يساقۇلوۆ ءوز سوزىندە جيناقتاعى نەگىزگى ەڭبەك دەپ اقتان سوپى قۇتبتىڭ حيجرا جىل ساناعى بويىنشا 1142 (م.1730) جىلى جارىق كورگەن «ءبىزدىڭ تاريح» اتتى كىتابى سانالاتىنىن تىلگە تيەك ەتتى. اقتان سوپى قۇتبتىڭ «ءبىزدىڭ تاريحىمىز» اتتى كىتابىنداعى ادامزاتتىڭ العاش جارالعان كەزەڭى، ىدرىس پەن نۇق پايعامبارلار تاريحى، جەر-سۋ اتاۋلارىنا قاتىستى مالىمەتتەرگە، دۋلات رۋىنان شىققان ۇلى عۇلاما، شىمىر التىبارماق تۋرالى دا تاريحي دەرەكتەرگە، بۇگىندە رۋ اتىنا اينالعان ادامدار كىم، ولاردىڭ اتى ەۆرازيا كەڭىستىگىنە قالاي تارادى، ادامزات ۇلتتارعا قالاي بولىنگەن دەگەن سۇراقتاردىڭ جاۋابىنا توقتالا وتىرىپ،  شىڭعىس حاننىڭ ەڭ سەنىمدى قولباسشىسىنىڭ ءبىرى نوقتا نويان، ونىڭ اعاسى وراقتى، ولاردىڭ ۇرپاقتارى تۋرالى ايتتى.

كىتاپ اۆتورى ءزارىپباي ورازباي: «جاراتقاننىڭ وسى كىتاپتى وسى كۇنگە جەتكىزگەنىنە مىڭ دا ءبىر شۇكىر ايتامىن. وسى كىتاپتى اتا-بابالار نەبىر قيىندىقتاردى باستان كەشىپ ءجۇرىپ جەتكىزگەن. كىتاپتا جازىلعان ماعىنالارىن اعالارىمىز ايتىپ ءوتتى. مەنىڭ اتام ەرەجەپ بۇقاراداعى كوكىلتاش مەدرەسەسىن بىتىرگەن عۇلاما ادام بولعان، رەپرەسسيا كەزىندە جەندەتتەر قولىنان قازا تاپقان. سودان بۇرىن ءبىزدىڭ ۇيدە التىبارماق دەگەن كىسىنىڭ كىتابى ساقتالىپ قالعان ەكەن. ونى ساقتاۋ ءۇشىن ساندىقتىڭ استىنا قويىپ، ۇستىنەن ءبىر قاتار تاقتاي قاعىپ جىبەرگەن ەكەن» دەپ وتكەن كۇننەن سىر شەرتە كەلىپ، كىتاپتى «ۇلى تاريح جانە ۇلى اۋليەلەر» دەپ اتاۋىنىڭ سىرى – ەڭبەكتە تۇرىك اتانىڭ تاريحى قامتىلعانىمەن بايلانىستى ەكەنىن ايتتى. كىتاپ اۆتورىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى الاتاۋ مەن قاراتاۋدىڭ باۋرايىنداعى سايرام مەن تالاستىڭ ەكى ارالىعىن تۇركىلەردىڭ التىن بەسىگى دەي وتىرىپ، تۇرىك اتا ۇلى كوش جاساپ، بايكال، بالقاش، ەرتىس بويىنا ۇرپاقتارىن قونىستاندىرعان ەكەن.

سونداي اق، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سەرىك نەگيموۆ تە «كىتاپتى قولىنا ۇستاعان ادام ەجەلدەگى رۋ-تايپالاردىڭ شىعۋ تەگى، دامۋى، تىرشىلىگى قالاي بولدى، تاريحى قالاي ەدى، سالت-ءداستۇرى قانداي بولعان، قاي جەردى مەكەندەدى، ءبىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناستارى قالاي ەدى دەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ الادى. وسىنداي دەرەككە تولى مۇرانىڭ وتكەنىمىزدى تۇگەندەۋگە، كەلەشەگىمىزدى زەردەلەۋگە مول ىقپالى بار» دەپ جاڭا كىتاپ تۋراسىندا تولىمدى پىكىرىن ءبىلدىردى.

Abai.kz