بۇگىن ستالين دەگەن ادامزات تاريحىنداعى باس قاساپشىنىڭ تۋعان كۇنى دەپ رەسەيدە ورىستار، قازاقستاندا homosovieticusتار تويلاپ جاتىر. 21-جەلتوقساندا ومىرگە كەلگەن دەيدى ولار، كەي دەرەكتە 18-جەلتوقسان دەلىنەدى. رەسمي دەرەك سولاي بولعانمەن، بەيرەسمي بەلگىسىز. ول قاراقشىنىڭ (قاساپشىنىڭ) قاشان، قايدا تۋعانى شىندىعىندا داۋ تۋدىرارلىق ماسەلە.

بىزدەگى homosovieticusتار ءستاليندى ولەردەي جاقسى كورەدى. "ول بىزگە يندۋسترياليزاتسيا اكەلدى، سوعىستى جەڭدى، نەمىس قۇلدىعىنان قۇتقاردى، وداقتىق رەسپۋبليكا ستاتۋسىن اپەردى، ناعىز قولباسشى" دەيدى. ال شىندىعىندا ونىڭ قازاقتارعا قاتىسى قانداي بولدى:

1) ستالين بيلىككە كەلگەنگە دەيىن، ءتىپتى 1920-21 جىلعى اشتىققا قاراماستان قازاقتار كسرو-داعى سانى كوپ ءۇش ۇلتقا كىردى. ال ستالين ولگەن ساتتە، ياعني 1953 جىلى قازاقتار حالقىنىڭ 70% جوعالتقان بولاتىن. وعان 1931-33 جىلدارداعى گەنوتسيد پەن ەكىنشى دج.سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە قازاقتى تاستاۋ قاتتى اسەر ەتتى، ۇلت جويىلۋدىڭ الدىندا تۇردى.

2) قازاق حالقى ساياسي قۋدالاۋدىڭ ەڭ ۇلكەن ناۋقانىنان ءوتتى. 1928 جىلعى ۇجىمداستىرۋدىڭ العاشقى ناۋقانىنان باستاپ، قۋدالاۋ باستالعان-دى. ال 1937-38 جىلدارى 25 مىڭ ادام اتىلدى. ونىڭ ۇستىنە گەنوتسيد جىلدارى(1931-33 قولدان جاسالعان اشتىق) جاسالعان 372 كوتەرىلىستىڭ بارلىعى بالا-شاعاعا قاراماستان اياۋسىز جانىشتالدى. الاش وردا مۇشەلەرى، وتباسىلارى تولىق قىرىلدى.

3) قازاقستان ۇلكەن لاگەرگە اينالدى. گۋلاگ جۇيەسى بويىنشا كارلاگ، الجير سىندى ونداعان لاگەرلەر ادامداردى ازاپتاۋدىڭ ءتۇرلى ارەكەتتەرىن جاساپ جاتتى. ولاردا ميلليونداعان جان ازاپ شەكتى.

4) قازاق حالقى اسسيميلياتسيانىڭ ەڭ اۋىرىنا ۇشىرادى. سوعىس جىلدارى كاۆكازدان، ەۆاكۋاتسيا ارقىلى ۋكراينا مەن بەلورۋستان، رەسەيدىڭ ىشكى ايماقتارىنان بار جيىنتىعى 1,3 ملن ادام دەپورتاتسيالاندى. ولاردىڭ بارلىعىنا ورتاق ءتىل ورىس ءتىلى بولعاندىقتان، تىلدىك ماسەلە ءورشي ءتۇستى.

5) كسرو-دا يادرولىق قارۋ بولعان ساتتە، العاشقى سىناق الاڭى قازاقتىڭ رۋحاني ولكەسى بولعان شىعىستان تاڭدالىپ الىندى. ستالين سول ايماقتى ءوزى تاڭدادى. سالدارىنان 40 جىل بويى حالىق 500-گە تارتا سىناقتى باستان كەشىرىپ، ميلليوندار زارداپ شەكتى، مۇگەدەك بولدى، اجال قۇشتى.

6) ستالين تۇسىندا قاراقالپاقستان قازاقستاننان وزبەكستانعا ءوتتى، شەشەن اۆتونومياسىن قۇرۋ يدەياسى بولدى.

7) شىعىس تۇركىستانداعى وسپان باتىر باستاعان كوتەرىلىستە ستاليندىك بيلىك ەكىجاقتى ويىن ويناپ، قازاق جاساقتارىنىڭ جوسپارلارىنا ارالاسىپ وتىردى.

ارينە، ستاليندىك بيلىك تەك قازاقتى ەمەس، ۋكراين، كاۆكاز حالىقتارى، ورتالىق ازيا ۇلتتارىنىڭ بارلىعى، ورىستاردىڭ وزىنە دە تەپەرىش كورسەتتى. ونىڭ زاۋىتتار مەن فابريكالار سالعانى دا شىندىق، بىراق ول ميلليونداردىڭ قىزىل قانى، اق سۇيەگىنىڭ ۇستىنە تۇرعىزىلعان ەدى. ءستاليننىڭ سول ۋاقىتتاعى قانىشەر ساياساتىنىڭ سالدارى ءبىزدى ءالى تيتىقتاتىپ كەلەدى. ءتىل، ماڭگۇرتتەنۋ، سوۆوكتى ءپىر تۇتۋ ءالى ۇلكەن ماسەلە.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz