10 سوتىق پەن ەكi شارشى مەتردiڭ اراسى...

نەمەسە قازاقتى قالالىق ەتۋگە قارسىلاردىڭ كەزەكتI ارەكەتI تۋرالى

وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا وڭiرلiك دامۋ مينيسترلiگiنiڭ جەر رەسۋرستارى جونiندەگi كوميتەتi توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قادىرحان وتاروۆ ماجiلiستە مالiمدەمە جاسادى. ونىڭ پiكiرiنشە، تۇرعىن ءۇي سالۋ ءۇشiن 10 سوتىق جەردi تەگiن بەرۋدi توقتاتۋ قاجەت. مۇنى جەر كودەكسiنە تاسقا باسقانداي ەتiپ جازىپ، تەگiن جەر العىسى كەلەتiن ميلليونداردىڭ ءۇمiتiن ۇزبەك.

"تۇيىقتان شىعۋ ءۇشiن جانە جاعىمسىز سالداردى بولدىرماۋ ءۇشiن زاڭ جوباسىنا (جەر كودەكسiنە - ە.ر.) استانا، الماتى جانە وزگە دە وبلىس ورتالىقتارىنان جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋ ءۇشiن جەر تەلiمدەرiن تەگiن بەرۋدi توقتاتۋدى ەنگiزۋدi ۇسىندىق. بۇل ماسەلە پرەزيدەنت اكiمشiلiگiمەن كەلiسiلدi, ۇكiمەت قولدادى", - دەدi وتاروۆ.

جەر رەسۋرستارى جونiندەگi كومي­تەتتiڭ قانداي تۇيىققا قامالىپ قال­عانى تۇسiنiكسiز. ۇيىققا ءتۇسiپ كەتكەن كۇندە دە نەگە ول ۇيىقتان ءاربiر قازاقتىڭ باسىن ساتى ەتiپ شىعۋعا تيiس بۇلار؟!

"قازاقتىڭ" دەپ نەگە قاداپ ايتىپ تۇرمىز؟ ۇلتاراقتاي جەر ەڭ الدىمەن قازاققا قاجەت! ويتكەنi ءوز جەرi. جەر بەتiندە ءوز ەلiندە وگەيسiپ جۇرگەن بiر ۇلت بولسا، ول - قازاق. تەك قازاقستاندا عانا ءوز ۇلتىن تومەنشiكتەتiپ، وزگەنi توبەسiنە كوتەرەدi! تەك قازاقستاندا عانا بوتەننiڭ قاعاناعى - قارىق، ساعاناعى - سارىق!

10 سوتىق پەن ەكi شارشى مەتردiڭ اراسى...

نەمەسە قازاقتى قالالىق ەتۋگە قارسىلاردىڭ كەزەكتI ارەكەتI تۋرالى

وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا وڭiرلiك دامۋ مينيسترلiگiنiڭ جەر رەسۋرستارى جونiندەگi كوميتەتi توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قادىرحان وتاروۆ ماجiلiستە مالiمدەمە جاسادى. ونىڭ پiكiرiنشە، تۇرعىن ءۇي سالۋ ءۇشiن 10 سوتىق جەردi تەگiن بەرۋدi توقتاتۋ قاجەت. مۇنى جەر كودەكسiنە تاسقا باسقانداي ەتiپ جازىپ، تەگiن جەر العىسى كەلەتiن ميلليونداردىڭ ءۇمiتiن ۇزبەك.

"تۇيىقتان شىعۋ ءۇشiن جانە جاعىمسىز سالداردى بولدىرماۋ ءۇشiن زاڭ جوباسىنا (جەر كودەكسiنە - ە.ر.) استانا، الماتى جانە وزگە دە وبلىس ورتالىقتارىنان جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋ ءۇشiن جەر تەلiمدەرiن تەگiن بەرۋدi توقتاتۋدى ەنگiزۋدi ۇسىندىق. بۇل ماسەلە پرەزيدەنت اكiمشiلiگiمەن كەلiسiلدi, ۇكiمەت قولدادى", - دەدi وتاروۆ.

جەر رەسۋرستارى جونiندەگi كومي­تەتتiڭ قانداي تۇيىققا قامالىپ قال­عانى تۇسiنiكسiز. ۇيىققا ءتۇسiپ كەتكەن كۇندە دە نەگە ول ۇيىقتان ءاربiر قازاقتىڭ باسىن ساتى ەتiپ شىعۋعا تيiس بۇلار؟!

"قازاقتىڭ" دەپ نەگە قاداپ ايتىپ تۇرمىز؟ ۇلتاراقتاي جەر ەڭ الدىمەن قازاققا قاجەت! ويتكەنi ءوز جەرi. جەر بەتiندە ءوز ەلiندە وگەيسiپ جۇرگەن بiر ۇلت بولسا، ول - قازاق. تەك قازاقستاندا عانا ءوز ۇلتىن تومەنشiكتەتiپ، وزگەنi توبەسiنە كوتەرەدi! تەك قازاقستاندا عانا بوتەننiڭ قاعاناعى - قارىق، ساعاناعى - سارىق!

تەك قازاقستاندا عانا "مەملەكەتكە يە" ۇلت وزگەنiڭ بوساعاسىندا جۇرەدi! ەندەشە، "تەگiن جەر بەرۋدi توقتاتامىز" دەگەنi ونسىز دا بوساعادا جۇرگەن قازاقتى باس­قا تەبۋ ەمەي، نە؟!

مەملەكەتشiل تۇلعا التىنبەك سارسەنبايۇلى ايت­قانداي، قازاق قالالىق بولماي - ۇلتتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ءتۇيiندi ماسەلەلەر (قازاق تiلi, قازاق ۇلتىنىڭ مارتەبەسi, قازاقتىڭ دiنi, تاعىسىن-تاعىلار) شەشiلمەك ەمەس. ولاي بولسا، پرەزيدەنت اكiمشiلiگiندەگiلەر، ۇكiمەت باسىنداعىلار، جەر رەسۋرستارى جونiندەگi كوميتەتكە يەلەر قازاقتىڭ قالالىق بولۋىنا قارسى ما؟ "قازاق مالدىڭ ك...تiندە سالپاڭداپ جۇرە بەرسiن!" دەي مە؟ وتاروۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقتى ۇلتاراقتاي جەردەن ايىرۋ "پرەزيدەنت اكiمشiلiگiمەن كەلiسiلiپ", "ۇكiمەتتەن قولداۋ" تاۋىپتى. پرەزيدەنت اكiمشiلiگiنiڭ جايى تۇسiنiكتi. انىعىندا، پرەزيدەنت اكiمiشiلiگiنiڭ جەتەكشiسi كارiم ءماسi­موۆتiڭ. ال ەندi ۇكiمەت باسشىسى سەرiك احمەتوۆكە نە جورىق؟ قازاقتىڭ جايىن بiر كiسiدەي-اق ۇعىنا الاتىن ازامات ەدi عوي، ول قالايشا قازاققا قارسى ساياساتتى قولدايدى؟ الدە پرەزيدەنت اكiمشiلiگi جەتەكشiسiنiڭ ىق­پالىندا كەتتi مە؟ بiز بiلەتiن سەرiك احمەتوۆ بولسا، 10 سوتىق پەن ەكi شارشى مەتر جەردiڭ اراسى بiر-اق قادام ەكەنiن تۇسiنسە كەرەك-تi...

جەر كوميتەتiندەگi­لەردiڭ كومەكەيi قالاي-قالاي ءبۇل­كiل­دەيتiنi "تەگiن جەر تەلiم­دەرiن (!) بەرۋدi توقتاتۋدى ۇسىندىق" دەگەنiنەن بايقالىپ قالدى. ياعني، جەر تە­لiمدەرiن ساتادى. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ قالتاسى جۇقا قايمانا قازاققا 10 سوتىق جەر ارمانعا اينالادى دەگەن ءسوز! لاتيفۋنديستەر بايىعان ۇستiنە باي تۇسەدi, جوق-جiتiكتەر ودان ءارi كەدەيلەنە بەرەدi. ال بۇل ماسەلە ونسىز دا شيرىعىپ جۇرگەن جۇرتتىڭ جۇيكەسiنە شي جۇگiرتەدi. بۇل - بiر.

ەكiنشiدەن، جەمقورلىق بۇرىنعىدان دا ۇدەيدi. ۇدەمەگەندە شە، جەمقورلاردىڭ ايى وڭىنان تۋايىن دەپ تۇرسا. زاڭ بويىنشا تەگiن الۋى تيiس جەرiن ساتىپ بەرiپ جاتقاندا "ساتقان ۇستiنە ساتا ءتۇس" دەپ ونىسىن زاڭداستىرىپ بەرسە، جەمقورلاردىڭ ايى وڭىنان تۋعانى ەمەي، نە ەندi?!

قايسىبiر كۇنi ءدال وسى ماسەلە تۋراسىندا "بيلiكتiڭ استاۋىنان جەم جەپ جۇرگەن" ارiپتەسiممەن پiكiر تالاستىردىق. ۇلتقا قارسى ارەكەت ەتەتiندەردiڭ ەتەگiنەن جارماسىپ، ەلپەڭدەپ جۇرەتiن، "ۇلتشىل" دەگەن ءسوزدi ەس­تiسە، تىجىرىنا قالاتىن الگi ارiپتەسiم، ارينە، وتاروۆتاردىڭ جاعىندا. "قا­زاققا جەردi تەگiن بەرمەۋ كەرەك" دەيتiندەردiڭ قاتارىنان. ال مەن ولارعا "وپپوزيتسيامىن". ءارi-بەرi ىرعاسىپ، مەن ونى تۇسiنبەدiم، ول مەنi ۇعىنا المادى. اقىرىندا: "سەن وسى ماعان مىنانى ايتشى: مەملەكەتشiلسiڭ بە؟" - دەيدi.

- مەملەكەتشiلمiن، - دەيمiن مەن.

- وندا نەگە مەملەكەتتiڭ ساياساتىن قولدامايسىڭ؟!

- ۇلتتىق مۇددەگە قارسى ساياساتتى قالاي قولدايمىن؟!

- وندا ۇلتشىلسىڭ!

- ارينە، ۇلتشىلمىن! ناعىز ۇلتشىلدىڭ ءوزiمiن! قازاقستان دەگەن مەملەكەت­تiڭ يەسi قازاق ۇلتى ەمەس پە!..

ايتارىمدى ايتسام دا، ارتىنان ويلانىپ قالدىم: قازاقستان دەگەن مەملە­كەتتiڭ يەسi قۇجات جۇزiندە قازاق ۇلتى بولعانىمەن، بيلiك وسىلاردا ەكەن عوي!..

ەرiك راحىم

سIز نە دەيسIز؟

ءامiرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر:

تەلIمگە تەلمIرگەن قازاق

- قازاقستان اتا زاڭ بويىنشا - الەۋمەتتiك مەملەكەت. وسى ۇعىمنىڭ وزiندiك سالماعى بار. جەر استىنداعى بايلىق تiستەگەننiڭ اۋزىندا كەتiپ جاتىر، ول ءوز الدىنا بولەك بiر اڭگiمە. وسىنداي جاعدايدا، ەڭ بولماسا، قاراۋسىز ءارi يەسiز جاتقان 10 سوتىق جەر تەلiمiن سول اتا زاڭ بويىنشا رەسمي تۇردە يەسi بوپ تابىلاتىن حالىققا بەرۋدەن باس تارتۋ - ول دەگەنiڭiز كوپە-كورiنەۋ ماسقارا!
جەر الۋ ءۇشiن كەزەكتە تۇرعان 900 مىڭ ادام ول - تۇتاس بiر ەل! ۇلكەنi بار، كiشiسi بار، ءبارi ءۇمiتتi! سول ءۇمiتتiڭ جiبiن قيعاندار وسىنىڭ قانداي الەۋمەتتiك قيىندىقتارعا اپارىپ سوعاتىنىن بiلە مە ەكەن؟!
قازاقتا جەسiر داۋى، جەر داۋى دەگەن تۇسiنiكتەر بار. ءوزi جەرسiز-كۇيسiز جۇرگەن قازاق ناق سول جەردەگi اياق استىنان پايدا بولعان شەنەۋنiكتiڭ نە ونىڭ تۋىسىنىڭ ءزاۋلiم كوتتەدجiن كورiپ، اشۋلانبايدى دەپ كiم ايتا الادى؟!
جانە دە سول جەردi العاننان كەيiن ونى قالاي پايدالانادى، ءۇي سالا ما، بiرەۋگە ساتا ما - بيلiكتiڭ شاتاعى بولماۋى كەرەك. ول - ءاربiر قازاقستاندىققا بەرiلگەن بiرەگەي بiر مۇمكiندiك! ءوز پايداسىنا جاراتسىن!
ويتكەنi, 10 سوتىق جەر تەلiمiن ءاربiر قازاقستاندىققا تەگiن بەرۋ تۋرالى شەشiم، شىنىن ايتۋ كەرەك، حالىقتىڭ ريزاشىلىعىن تۋعىزدى. بەلگiلi بiر دارەجەدە بيلiكتiڭ بەدەلiنiڭ وسۋiنە ىقپال ەتتi. ەندi نە بولماق؟
كەز كەلگەن شەنەۋنiكتiك شەشiمدi ەكونوميكالىق سەبەپتەرمەن تۇسiندiرۋگە بولادى. بiراق ءدال وسى شەشiمنiڭ ەشقانداي، قارجىلىق تا، ساياسي دا قيسىنىن كورiپ وتىرعان جوقپىن!
شەشەم ايتادى، دۇنيەگە بiر بالا كەلسە، ءوز نەسiبەسiن الا كەلەدi دەپ. قالىڭ قازاقتىڭ نەسiبەسi - اتىراۋ مەن التاي، ارقا مەن الاتاۋ اراسىن الىپ جاتقان، قۇشاعىنا بەس فرانتسيا سىيىپ كەتەتiن جەر!
سوندىقتان ءاربiر قازاقستاندىققا ومiرiندە بiر رەت وسىنداي مۇمكiندiك بەرۋگە مەملەكەتتiڭ تولىق جاعدايى بار! سونى جاسايىق!
جەردi قازاققا و باستا جاراتقان يەمiز ءوزi بەرiپ قويعان، ال سول ەشكiمدە جوق بايلىقتى ءبولۋدi ءوزiمiز جۇزەگە اسىرا الماي، بiر شەنەۋنiكتiڭ عانا ايتقانىمەن ءجۇرiپ، تاعى دا نەسiبەمiزدەن ايىرىلىپ جاتساق، وبالىمىز جوق!

زاۋرەش باتتالوۆا،

"قازاقستاندا پارلامەنتاريزمدi دامىتۋ" قوعامدىق قورىنىڭ باسشىسى:

...حالىققا جاۋاپ بەرۋI كەرەك

- بيىل جەر كودەكسiنiڭ قابىلدانعانىنا 10 جىل بولادى. وسى جىلدار iشiندە ءاربiر ازاماتقا 10 سوتىق جەر تەلiمiن بەرۋ مiندەتiن ۇكiمەت ورىنداي الماعاندىقتان پارلامەنتكە بۇل باپتى وزگەرتۋدi ۇسىنۋدا. استانا، الماتى جانە وبلىس ورتالىقتارىنان مەملەكەتتiڭ ەسەبiنەن جەر بەرiلمەيدi دەگەن ءسوز حالىقارالىق بiرنەشە قۇقىقتىق نورمالارعا قايشى. ماسەلەن، حالىقارالىق زاڭدا "ەركiن ءجۇرiپ-تۇرۋ جانە تۇرعىلىقتى مەكەندi تاڭداۋ" قۇقىعى بار. بۇل باپ جويىلسا، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ وسى قۇقىعى شەكتەلەدi. ويتكەنi قازاقستاندا وبلىس ورتالىقتارىنان مەملەكەتتiڭ ەسەبiنەن تەگiن جەر تەلiمiن الۋعا ۇمiتتiلەر جەتiپ ارتىلادى. سەبەبi تۇرعىن ۇيدەن باسپانا الۋعا كوپشiلiكتiڭ شاماسى جوق. ال زاڭعا وزگەرiس ەنگiزۋ ۇكiمەتتiڭ قالتاسى جۇقا قاراپايىم حالىق استانا، الماتى جانە وبلىس ورتالىقتارىنا كەلمەسiن دەگەن ءسوزi.

سونداي-اق، حالىقارالىق ەكونوميكالىق، الەۋمەتتiك جانە مادەني قۇقىقتاردى قورعاۋ پاكتiسiندە ءاربiر ادام جەتكiلiكتi دارەجەدە ءومiر سۇرۋگە جانە تۇرمىسىن جاقسارتۋعا قۇقىلى دەپ جازىلعان. ماسەلەن، اۋىلدا تۋىلىپ، وسكەن، كiشiگiرiم قالادا جۇمىس iستەگەن ازامات الماتىعا بارىپ ەڭبەگiن جاندىرماق بولادى دەلiك. مەملەكەتتەن كومەك سۇراپ، جەر تەلiمiن الۋعا نيەتتەندi. بiراق بۇل قۇقىعى دا شەكتەلەدi. ياعني وسى وزگەرiس ەشبiر ادامدى كەمسiتۋگە بولمايدى دەگەن حالىقارالىق نورماعا دا ساي كەلمەيدi.

ايتا كەتەتiن جايت، بۇل زاڭ جوباسى كونستيتۋتسياعا دا قاراما-قايشى. قاراجاتى جوق ازاماتتارعا مەملەكەتتiڭ ەسەبiنەن تەگiن جەر تەلiمiن الۋعا شەكتەۋ قويۋ بارلىق ادام زاڭ الدىندا تەڭ ەمەس دەگەن ءسوز. جالپى، سوڭعى 10 جىلدا كiم ۇكiمەت باسىندا وتىردى، قانداي اكiمدەر جۇمىس iستەدi, ولار نەلiكتەن وسى جىلداردا10 سوتىق جەر تەلiمiن بەرۋ جونiندەگi زاڭدى ورىنداي المادى، حالىقتىڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋi كەرەك.

جاسارال قۋانىشالين، ساياساتكەر:

بيلIكتەگIلەردIڭ حالىققا قارسى قۇبىجىق ساياساتى

- ەگەر زاڭعا مۇنداي وزگەرتۋ ەنگiزiلسە، مەملەكەت تە، ونىڭ ازاماتتارى دا ويسىراي ۇتىلادى. بۇدان تاعى دا ۇتاتىن - كەزiندە حالىقتىڭ نارازىلىعى مەن قارسىلىعىنا قاراماستان، سول حالىقتىڭ مۇددەسiنە قارسى جەر كودەكسiن قابىلداپ، ەشقاشان، تiپتi ءۇش عاسىرعا سوزىلعان وتارشىلدىق زاماندا دا جەكە مەنشiككە بەرiلمەگەن قازاقتىڭ قاسيەتتi قارا جەرiن ساتۋ-ساتىپ الۋ نىسانىنا اينالدىرعان بيلiكتەگiلەر مەن بيلiكپەن بiتە-قايناسىپ كەتكەن قالتالىلار، بۇگiنگi زاماننىڭ لاتيفۋنديستەرi عانا.

كەزiندە قازاققا قارسى نازارباەۆ بيلiگi اۋىل تۇرعىندارىن ولارعا تيەسiلi جەر ۇلەستەرiنەن شەتتەتiپ، قاڭعىتىپ جiبەرگەن بولاتىن. سونىڭ سالدارىنان قالالار توڭiرەگiنە بوسىپ بارىپ، قازاق گەتتولارىنا قونىستانۋعا ءماجبۇر بولعان شەرمەندەلەردi بۇل رەجيمنiڭ 2006 جىلى باقاي، شاڭىراق قاندى قاسiرەتتەرiنە ۇشىراتقانى بەلگiلi. ال بۇعان كەرiسiنشە، ەڭ قۇنارلى، شۇرايلى، ورماندى-كولدi, سۋلى-نۋلى اۋماقتاردى پىشاق ۇشىنان ءبولiپ العان ات توبەلiندەي بيلەۋشiلەر مەن قالتالىلاردىڭ ارقايسىسى مىڭداعان، تiپتi, ونداعان جانە جۇزدەگەن مىڭ گەكتار جەرگە زاڭسىز يە بولىپ، ونى شەكسiز بايۋ كوزiنە اينالدىرىپ الدى. مىنا جوبا - بيلiك پەن بايلىققا كوزi تويماي، ابدەن قۇنىققان يمانسىزداردىڭ حالىققا قارسى سول قۇبىجىق ساياساتىنىڭ ەندi نەگiزiنەن قازاقىلانىپ بولعان قالا تۇرعىندارىنا دا قاتىستى جوسپارلانىپ وتىرعاندىعىنىڭ جالعاسى.

ازiرلەگەن ديلارا يسا

«جاس الاش» گازەتى