06.03.2013

وزگەسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە قۇ­زىرلى ورگاندار ازىرشە وسى  باعدار­لا­ما قارجىسىن ۇرلاۋدىڭ 15 فاكتىسىن انىقتاپ، قىلمىستىق ءىس قوزعاعان. تاياۋدا «نۇر وتاننىڭ» جانىنداعى پارتيالىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ مەملەكەتتىك قاراجاتتىڭ پايدالا­نىلۋىن باقىلاۋ جونىندەگى كوميسسيا­سى مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ورتاسىنان ارنايى قۇرىلعان «جۇ­مىسپەن قامتۋ - 2020» باعدار­لاماسىن ىسكە اسىرۋعا مونيتورينگ جۇرگىزۋ جونىندەگى ساراپتاما توبى وڭىرلەردى ارالاپ، تاعى دا بىرقاتار كەلەڭسىز­دىكتەردىڭ بەتىن اشتى. تىپتەن كەيبىر تۇستاردا قازىنانىڭ ميلليوندارى قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولىپ، ماقسات­سىز جۇمسالىپ جاتىر. بۇل جايىندا ءتيىس­تى وبلىس باسشىلارىنىڭ قاتىسۋى­­مەن استانادا وتكەن كوميسسيانىڭ وتىرى­سىندا كەڭىنەن تالقىلاندى. حالىق قالاۋلىلارى مەن «نۇر وتان» حدپ حاتشىسى ە.سىزدىقوۆ، پارتيالىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ب.را­حىمبەكوۆ جانە بىرنەشە مينيسترلىك­تەر مەن وبلىستاردىڭ وكىلدەرى قا­تىسقان جيىندى ءماجىلىس دەپۋتاتى گ.قاراعۇسوۆا جۇرگىزدى.

06.03.2013

وزگەسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە قۇ­زىرلى ورگاندار ازىرشە وسى  باعدار­لا­ما قارجىسىن ۇرلاۋدىڭ 15 فاكتىسىن انىقتاپ، قىلمىستىق ءىس قوزعاعان. تاياۋدا «نۇر وتاننىڭ» جانىنداعى پارتيالىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ مەملەكەتتىك قاراجاتتىڭ پايدالا­نىلۋىن باقىلاۋ جونىندەگى كوميسسيا­سى مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ورتاسىنان ارنايى قۇرىلعان «جۇ­مىسپەن قامتۋ - 2020» باعدار­لاماسىن ىسكە اسىرۋعا مونيتورينگ جۇرگىزۋ جونىندەگى ساراپتاما توبى وڭىرلەردى ارالاپ، تاعى دا بىرقاتار كەلەڭسىز­دىكتەردىڭ بەتىن اشتى. تىپتەن كەيبىر تۇستاردا قازىنانىڭ ميلليوندارى قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولىپ، ماقسات­سىز جۇمسالىپ جاتىر. بۇل جايىندا ءتيىس­تى وبلىس باسشىلارىنىڭ قاتىسۋى­­مەن استانادا وتكەن كوميسسيانىڭ وتىرى­سىندا كەڭىنەن تالقىلاندى. حالىق قالاۋلىلارى مەن «نۇر وتان» حدپ حاتشىسى ە.سىزدىقوۆ، پارتيالىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ب.را­حىمبەكوۆ جانە بىرنەشە مينيسترلىك­تەر مەن وبلىستاردىڭ وكىلدەرى قا­تىسقان جيىندى ءماجىلىس دەپۋتاتى گ.قاراعۇسوۆا جۇرگىزدى.

ماسەلەنى باسىنان باستاپ تال­دايىق. «جۇمىسپەن قامتۋ - 2020» باع­دارلاماسىنىڭ نەگىزگى ءۇش باعىتى بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى - جۇمىسسىزداردى وقىتۋ مەن تۇراقتى ەڭبەكپەن قام­تۋ. سوعان سايكەس ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي ساندالعاندارى تىركەۋگە الىپ، وقۋعا جىبەرمەس بۇرىن ءتورت جاقتى كەلىسىمشارت  ءتۇزىلۋى  كەرەك.  جۇمىس­­پەن قامتۋ ورتالىعى، جەكە ازامات، وقىتاتىن مەكەمە جانە ماماندى قا­بىلدايتىن كاسىپورىن  ءوزارا  كەلىسىم­گە تۇرماي قولعا الىنعان شارۋانىڭ شيكىلىگى ەندى شىعۋدا. ويتكەنى باع­دارلاما اكىمشىسى بولىپ تابىلاتىن جەرگىلىكتى  باسقارماداعىلار  نارىق­­تىڭ نەمەسە كاسىپورىننىڭ سۇرانى­سىن ەسكەرمەستەن، جاپپاي وقىتا بەرگەن. ناتيجەسىندە 2012 جىلى مىندەتتى كۋرستى اياقتاعان 28024 ادامنىڭ 21 مىڭى جۇمىسقا ورنالاسقانىمەن، 7 مىڭنان استامى دالادا قالعان. جو­بانىڭ ءبىرىنشى باعىتىنا مەملەكەت­تەن بولىنگەن سوما 22 ملرد تەڭگەنى قۇراي­تىنىن ەسكەرسەك، ەكسپەرتتىك توپتىڭ جەتەكشىسى، دەپۋتات گۇلميرا يسيم­باەۆانىڭ ەسەبىنشە 6 ملرد تەڭگە شا­ماسىنداعى قارجى ماقساتسىز جۇم­سالعان بولىپ شىعادى. راسىندا دا، وقىتىلعانداردىڭ تورتتەن ءبىرى ەڭبەك ۇجىمدارىنان ءوز ورنىن تاپپاعان­دىقتان، 7 مىڭنان استام ازاماتقا جۇمسالعان شىعىندى اقتالمادى دەپ ايتۋ قيسىندى. مۇنىڭ باستى كىنارا­تى -  اكىمدىكتەگىلەردىڭ  كاسىپورىندار­دىڭ سۇرانىسىن  ەسكەرمەي، تاپسىر­ما­نى ورىنداپ قۇتىلايىق دەگەندەي باعىت-باعدارسىز وقىتۋعا كىرىسىپ كەتكەنىندە جاتىر. اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەسەك، اۋىزعا الدىمەن ماڭعىستاۋ وبلىسى تۇسەدى. مۇندا وقىتىلعاندار­دىڭ نەبارى 48 پايىزى عانا جۇمىس­قا ورنالاسىپتى. سول سياقتى كاسىبي دايارلاۋدان وتكەندەردىڭ دە ءونىمدى ىسكە كىرىسكەندەرى كوڭىل كونشىتپەيدى. قىزىلوردا وبلىسىندا ولاردىڭ 28 پايىزى عانا تۇراقتى جالاقىسى بار ەڭبەككە ارالاسسا، قاراعاندىدا 46 پايىزعا ارەڭ جەتەدى. وقىتۋ، قايتا دايارلاۋ، كاسىبي بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ دەيتىن ءۇش تارماقپەن جىكتەلەتىن جۇيەلەرگە جۇمسالعان قارجىلار­­دىڭ قاي-قايسىسىن الساڭىز دا، رەتسىز شىعىنداردى ەسەپتەپ شىعارۋ قيىن ەمەس. جالپى، قايتا دايارلاۋعا بار­عان 11 334 ادامنىڭ 8834-ءى ەڭبەكپەن قام­تىلعانىمەن، 2500 ازامات قايتادان جۇمىسسىزداردىڭ ورنىن تولتىر­عاندىقتان، ولارعا جۇمسالعان 352 ملن 500 مىڭ تەڭگەنىڭ اۋاعا  كەتكەنى­مەن بىردەي. تاعى ءبىر تۇسىنىكسىز جايت، وتكەن جىلى ءبىر ادامنىڭ وقۋى ءۇشىن 27 300 تەڭگە جاراتىلىپ كەلسە، بيىل مي­نيسترلىك بۇل كولەمدى 19 400 تەڭگەگە ءتۇسىرىپ قويىپتى. ونىڭ 12000 ستي­پەندياعا كەتسە، جولاقى مەن بانكتىڭ قىزمەتىنە، ديپلوم مەن بلانك قا­عازدارىنان قالاتىنى 400 تەڭگە ەكەن. سوندا  400  تەڭگەگە  ونسىز دا  جۇمىس­سىز جۇرگەن جاندى شىن ىقىلاسپەن كىم وقىتپاقشى؟ باعدارلاما­نىڭ جۇزەگە اسۋىن تەكسەرۋشىلەر، بيۋدجەت­تىڭ ەسەبىنەن قايتا دايارلىقتان وتكەن­دەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسا الماۋىن ساپاسىز ءبىلىم مەن كوزبوياۋشىلىق­تان كورىپ وتىر. سەبەبى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى ەسكىرىپ، توزعان تەحنيكامەن امالداپ جۇرگەن وقۋ ورتالىقتارى زاماناۋي تەحنولوگياعا الدەقاشان كوشىپ كەتكەن كاسىپ­ورىندارعا مامان دايىنداپ بەرەدى دەۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى ەمەس پە؟  كەرەك دەسەڭىز، كەيبىر وڭىرلەردە جۇمىس­سىزداردى جارىلقايدى دەپ سەنىم ارتىلعان اكىمدىكتەردىڭ جانىنداعى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنىڭ ءوزى جۇمىس ىستەيتىن قىزمەتكەر تابا الماي وتىر. باسقاسىن ايتپاعان­نىڭ وزىندە، مەكەمە باسشىسىنىڭ جالاقى­سى نەبارى 35 مىڭ تەڭگەدەن اسپايتىن­دىقتان، ارزىمايتىن ەڭبەكاقى ءۇشىن بىلەك سىبانىپ، بەل شەشىپ كىرىسەتىن بەلسەندىنى كورە الماي تۇرمىز.

حالىق قالاۋلىلارى ارينە، ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرىنە مۇنداي قيسىنسىز ءھام كۇلكىلى جايتتاردى جۇيەلەۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. باعدارلامانىڭ ەكىنشى باعىتى - نەسيەلەر بەرۋ ارقىلى ەلدى مەكەندەردە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ارقىلى جاڭا جۇمىس ورىندارىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن 13 ملرد 369 ملن تەڭگە ءبولىنىپتى. بىردەن ايتايىق، اتقارىلعان ءىس بولىنگەن قىرۋار قارجىعا ساي كەلمەيدى. ماسەلەن، اتىراۋ وبلىسىندا 692 ميل­ليون تەڭگە نەسيە تاراتىلعانىمەن، 41 ادام كاسىپ تاپقان، بۇل ماقساتتى قارجىنىڭ 19 پايىزى عانا ورىندالدى دەگەن ءسوز. ماڭعىستاۋدا 210 ميلليون تەڭگە بەرىلگەنىمەن، 33, اق­مولادا 537 ميلليون ۇلەستىرىلگەنىمەن، 23, قاراعاندىدا 794 ميلليونعا 59, قىزىلوردادا 954 ميلليونعا 93, قوستانايدا 176 ميلليون تەڭگەگە نەبارى 2 جۇمىس ورنى عانا اشىلعان. ەلىمىز بويىنشا اۋىلدارداعى كاسىپكەرلىكتى اياعىنان تۇر­عىزۋعا، ءسويتىپ، جۇمىسپەن قامتۋعا ارنالعان نەسيەنى كەيبىر ايماقتاردا قالالىقتار دا الىپ، قاجەتىنە جاراتىپتى. قارجى مينيسترلىگى قارجىلىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ دە­رەكتەرىنە قاراعاندا، اتىراۋدا ءبىر پىسىق الگى نەسيەگە قول جەتكىزىپ، وعان قالادان ءسان اتەلەسى مەن ءدامحانا اشىپ، 1,5 ميلليون تەڭگەسىنە ماشينا ءمىنىپ العانىن قايتەسىز؟! شىم­كەنتتە دە ءدال سولاي، كاسىپكەر باعدارلامانىڭ قاتىسۋ­شىسى بولىپ تابىلماسا دا، ايتەۋىر جولىن تاۋىپ، 8,8 ميلليون تەڭگەنى يەمدەنىپ كەتكەن. مەملەكەتتىڭ ميلليوندارىن ماي­شەلپەككە اينالدىرۋعا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى «سولتۇستىك» اكك-ءتىڭ دە كىرىسىپ كەتۋىنە جول بولسىن. اۋىل­دىقتاردىڭ نەسيەسىن تاراتۋدى مىندەتىنە العان مەملەكەتتىك مەكەمە 2011 جىلى 168 ميلليون تەڭگەنى، 2012 جىلى 600 ميلليون تەڭگەنى «ەشكىمگە ايتپاستان» ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە دەپوزيتكە سالىپ تاستاۋىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟ ەل ەكى جىلعى نەسىبەدەن قاعىلىپ، قينالىپ جاتقاندا، الگى كاسiپكەرلىك كورپوراتسياڭىز دەپوزيتتەگى سالىمنان 4 ميل­ليون تەڭگەدەن استام تابىس تاۋىپ، شايقاپ جۇرگەنىنە قالاي عانا قىنجىلماسسىڭ! جالپى، وسىنداي كەلەڭسىز وقيعالارعا قاتىستى قارجى پوليتسياسى 15 قىلمىستىق ءىس قوزعادى. ازىرگە انىقتالعانداي، 33,2 ميلليون تەڭگە كولەمىندەگى مەملەكەتكە زيان كەلتىرۋشىلىك بار.

ءۇشىنشى باعىت - ەڭبەك رەسۋرستارىن كوتەرمەلەپ، قاجەتتى تۇس­تارعا قاراي شوعىرلاندىرۋ جۇمىسىن اتقارۋعا 9 ملرد 409 ملن تەڭ­گە ارنالىپتى. بۇل جوباعا سايكەس كاسىبي مامان بىراق تۇرعى­لىقتى مەكەنىندە جۇمىسى جوق ازاماتتاردى، ەڭبەك كۇشىن قاجەت ەتەتىن ورتالىقتارعا قاراي ورنالاستىرىپ، تۇراقتى جۇمىسقا قام­تۋ. جوسپارعا بايلانىستى بولىنگەن قارجىعا 2763 پاتەر سوعىل­عانىمەن، وعان قونىستانۋشىلار 2184 وتباسىن قۇرايدى. ەسەسىنە، ەڭبەككە قابىلەتتىلەرى  - نەبارى 2291. ال قونىستانۋشىلار مەن ولاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ دەگەن ءوز الدىنا ۇلكەن ءبىر ماسەلە بولىپ شىعا كەلدى. ايتالىق، اتىراۋدا 554 ميلليون تەڭگە جۇم­سالىپ، 3 كوپقاباتتى ءۇي تۇرعىزىلعانىمەن، ونىڭ 95 پاتەرى بوس تۇر. قونىستانۋشىلاردىڭ 43 پايىزى عانا كاسىپكە ىلىنگەن. سقو-دا 1 ملرد 52 ملن تەڭگەگە باسپانا سوعىلىپ، وندا كوشىپ كەل­-گەن ەڭبەككە جارامدى 474 تۇرعىننىڭ 175-ءى عانا جۇمىسقا ورنا­لاسىپتى. قىزىلوردادا 756 ميلليونعا 113 پاتەر دايىندا­لىپ، وعان جايعا­سۋعا مىندەتتى 297 ازاماتتىڭ نەبارى 21 پايىزى عانا كوزدەگەن ماقساتىنا جەتكەن. قاراعاندىدا 1 ملرد تەڭ­گەگە تۇرعىزىلعان 1065 پاتەردىڭ 222-نە ەشكىم قو­نىستانباپتى. قوستانايدا 377 ميلليوننىڭ 177 پاتەرىنىڭ بارلىعى ءالى كۇنگە دەيىن بوس تۇر. اقتو­بەدە 386 ميلليونعا 71 پاتەر سوعىلىپ، ونىڭ 68-نە وتباسىلار جايعاسقان. ونداعى جارام­دى 147 ادامنىڭ 18-i عانا ەكى قولعا ءبىر كۇ­رە تاۋىپتى. قىزىعى ءارى تاڭعالارلىعى - ماڭعىستاۋدا ءۇشىنشى باعىتقا بايلانىستى 195 ميلليون قارالىپ، ونىڭ 54 ملن 500 مىڭى جاراتىلعانىمەن، ەشقانداي ءۇي دە، كوشىپ جەتكەن وتباسى دا، جۇمىسقا ورنا­لاسقان مامان دا جوق. وعان كىم جاۋاپ بە­رەدى؟
ەل وسىلايشا باسپانا مەن كۇنكورىستىڭ كوزىنە جاپاتار­ماعاي ۇمتىلۋعا كىرىسكەندە استانا قالاسى، الماتى مەن جامبىل وبلىسى وسىنداي مۇمكىندىك تۋعىزاتىن جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلاماسىنىڭ ءۇشىنشى باعىتىنان باس تارتىپتى. ەل اعىلعان ەلوردا مەيلى، ال الماتى مەن جامبىلدىڭ جايبا­سارلىعىنا جول بولسىن!

بەيسەنباي داۋلەتۇلى

"ايقىن" گازەتى