دەن سياوپين: ماونىڭ قاتەلىكتەرىندە مەنىڭ دە ۇلەسىم بار (جالعاسى)
(يتاليا ءجۋرناليستى وريانا ءفالاشيدىڭ دەن سياوپينمەن سۇحباتى. 21-23 تامىز، 1980 جىل)
وريانا فالاشي:
- ءسىز پرەمەردىڭ ورىنباسارلىعىنان نە ءۇشىن بوساماقشىسىز؟
دەن سياوپين:
- مەن عانا ەمەس، ءبىز قارتتار - ءبارىمىز دە قوسىمشا مىندەت المايمىز. قازىرگى توراعا حۋا گوفىڭ دا ۇكىمەتتىڭ باسشىسى مىندەتىن قوسىمشا اتقارمايدى. پارتيا ورتالىق كوميتەتى جاۋ زياڭ جولداستى كانديدات ەتىپ ۇسىنىپ وتىر ول ورىنعا. جاسى ۇلعايعان بىزدەر سول ورىندا تۇرا بەرسەك، ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە ءتيىمسىز بولادى. بىزدە باسشىلىق جىگىن بىرتە-بىرتە جاستارعا اينالدىرۋ ماسەلەسى قولعا الىنىپ جاتىر. ءبىز باستاماشى بولۋعا ءتيىسپىز.
باسشىنىڭ ومىرلىك لاۋازىمدىلىعى بەلگىلەنبەگەنىمەن، ءىس جۇزىندە، بۇرىننان ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. بۇل - باسشىلىق قاتارىن جاڭالاۋعا، جاستاردىڭ جاۋاپتى قىزمەتكە وسۋىنە كەدەرگى. بۇل ءبىزدىڭ زاڭ ءتۇزىم جاقتاعى باستى ولقىلىعىمىز. بۇل ولقىلىق الپىسىنشى جىلداردا بايقالمادى. ول كەزدە ءبىز ءالى دە جاس ەدىك. بۇل ءبىر ادامنىڭ ماسەلەسى ەمەس، تۇتاس تۇزىمدەگى ماسەلە. اسىرەسە، ءبىزدىڭ باعىتىمىزعا - ءتورتتى وسىزامانداندىرۋدى ىسكە اسىرۋعا بولا ما دەگەنگە قاتىستى ماسەلە. سوندىقتان، ءبىز سەكىلدى جاسى ۇلعايعان جولداستار قىزمەتتەن كەتۋ ماسەلەسىندە باستاماشى بولعانىمىز ءجون.
وريانا فالاشي:
(يتاليا ءجۋرناليستى وريانا ءفالاشيدىڭ دەن سياوپينمەن سۇحباتى. 21-23 تامىز، 1980 جىل)
وريانا فالاشي:
- ءسىز پرەمەردىڭ ورىنباسارلىعىنان نە ءۇشىن بوساماقشىسىز؟
دەن سياوپين:
- مەن عانا ەمەس، ءبىز قارتتار - ءبارىمىز دە قوسىمشا مىندەت المايمىز. قازىرگى توراعا حۋا گوفىڭ دا ۇكىمەتتىڭ باسشىسى مىندەتىن قوسىمشا اتقارمايدى. پارتيا ورتالىق كوميتەتى جاۋ زياڭ جولداستى كانديدات ەتىپ ۇسىنىپ وتىر ول ورىنعا. جاسى ۇلعايعان بىزدەر سول ورىندا تۇرا بەرسەك، ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە ءتيىمسىز بولادى. بىزدە باسشىلىق جىگىن بىرتە-بىرتە جاستارعا اينالدىرۋ ماسەلەسى قولعا الىنىپ جاتىر. ءبىز باستاماشى بولۋعا ءتيىسپىز.
باسشىنىڭ ومىرلىك لاۋازىمدىلىعى بەلگىلەنبەگەنىمەن، ءىس جۇزىندە، بۇرىننان ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. بۇل - باسشىلىق قاتارىن جاڭالاۋعا، جاستاردىڭ جاۋاپتى قىزمەتكە وسۋىنە كەدەرگى. بۇل ءبىزدىڭ زاڭ ءتۇزىم جاقتاعى باستى ولقىلىعىمىز. بۇل ولقىلىق الپىسىنشى جىلداردا بايقالمادى. ول كەزدە ءبىز ءالى دە جاس ەدىك. بۇل ءبىر ادامنىڭ ماسەلەسى ەمەس، تۇتاس تۇزىمدەگى ماسەلە. اسىرەسە، ءبىزدىڭ باعىتىمىزعا - ءتورتتى وسىزامانداندىرۋدى ىسكە اسىرۋعا بولا ما دەگەنگە قاتىستى ماسەلە. سوندىقتان، ءبىز سەكىلدى جاسى ۇلعايعان جولداستار قىزمەتتەن كەتۋ ماسەلەسىندە باستاماشى بولعانىمىز ءجون.
وريانا فالاشي:
- ءتورتتى وسىزامانداندىرۋ قىتايعا شەتەل كاپيتالىن الا كەلەدى. مۇندايدا جەكەنىڭ قارجى قوسۋىنان ساقتانۋعا بولمايدى. بۇل قىتايدا ۇساق كاپيتاليزىمدى قالىپتاستىرماي ما؟
دەن سياوپين:
- سايىپ كەلگەندە ءبىزدىڭ قۇرىلىس باعىتىمىز - ءالى دە بۇرىن توراعا ماو بەلگىلەگەن ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋدى نەگىز ەتۋ. ال، شەتتىڭ كومەگىنە قول جەتكىزۋ - قوسىمشا باعىت. ەسىكتى قانشالىقتى اشىق ۇستاساق تا، شەتەل كاپيتالى قانشالىقتى كىرگەنمەن دە، ونىڭ ۇستايتىن ۇلەسى وتە از بولادى. ءبىزدىڭ جالپىلىق مەنشىگىمىزگە ىقپال ەتە المايدى. شەتەل قارجىسىن، شەتەل تەحنيكاسىن قابىلداۋ، ءتىپتى شەتەلدىڭ قىتايدا كاسىپورىن قۇرۋى ءبارى دە ءبىزدىڭ وندىرگىش كۇشتەرىمىزدىڭ وركەندەۋى ءۇشىن تولىقتىرۋشى عانا بولادى. ارينە، كاپيتاليزىمنىڭ كەيبىر جاعىمسىز نارسەلەرىن دە الا كەلەدى. ونى سەزىپ وتىرمىز. بىراق، بۇل قورقىنىشتى ەمەس.
وريانا فالاشي:
- سوندا ءسىز كاپيتاليزىمنىڭ ءبارى بىردەي جامان ەمەس دەپ ويلايسىز عوي؟
دەن سياوپين:
- نەنىڭ كاپيتاليزىم بولاتىنىن انىقتاۋ كەرەك. كاپيتاليزىم - فەدوليزىمنەن ءابزال! كەيبىر نارسەلەردى كاپيتاليزىمدىكى دەۋگە بولمايدى. مىسالى، تەحنيكا - عىلىم. ءوندىرىستى باسقارۋ - عىلىم. بۇلاردى ارقانداي ەلدىڭ، ارقانداي قوعامنىڭ پايدالانۋىنا بولادى. ءبىز ۇزدىك تەحنيكانى، ۇزدىك عىلىمدى، ۇزدىك باسقارۋ ونەرىن ۇيرەنىپ، ەلىمىز ءۇشىن قىزمەت ەتتىرەمىز. ال، بۇل نارسەلەردە تاپتىق ماسەلەسى اتىمەن جوق.
وريانا فالاشي:
- جەكە مۇددەنى كوممۋنيزيم دە مويىنداي ما؟
دەن سياوپين:
- مويىندايدى. ماركستىڭ ايتۋىنشا، سوتسياليزم - كوممۋنيزىمنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى. بۇل ءبىر ۇزاق تاريحي كەزەڭ. ەڭبەگىڭە قاراي بولگەندە، مەملەكەتتىڭ، كوللەكتيۆتىڭ، جەكەنىڭ مۇددەسىن ۇشتاستىرعاندا عانا بەلسەندىلىكتى قوزعاۋعا، ءوندىرىستى وركەندەتۋگە بولادى. كوممۋنيزيمنىڭ جوعارعى ساتىسىندا وندىرگىش كۇشتەر بارىنشا داميدى. اركىم قابىلەتىنە قاراي ىستەپ، قاجەتىنە قاراي الادى. ادامداردىڭ جەكەلىك مۇددەسى قازىرگىدەن دە كوبىرەك مويىندالادى.
وريانا فالاشي:
- ماو يدەياسىنا باسقالار دا ەسە قوستى دەدىڭىز. ولار كىمدەر؟
دەن سياوپين:
- اعا بۋىن توڭكەرىسشىلەر. مىسالى، پرەمەر جوۋ ىنلاي، ليۋ شاۋشي، دۋ دى جانە باسقا جولداستار. بۇلاردان باسقا دا بىرقىدىرۋ ادامداردىڭ قوسقان ەسەسى بار. ساقا جولداستاردىڭ ءبارىنىڭ دە جاسامپازدىعى، ءورىستى ويلارى بار...
وريانا فالاشي:
- ءوزىڭىزدى نەگە ايتپايسىز؟
دەن سياوپين:
- مەنى قويشى، مەن دە ازدى-كوپتى جۇمىس ىستەدىم عوي. جۇمىس ىستەمەيتىن توڭكەرىسشىل بولا ما؟
وريانا فالاشي:
- «تورتتىك توبە» - ازشىلىق، بۇكىل ەلدە وتە كوپ ادام ولارعا قارسى دەدىڭىز. بۇل از ادام قايتىپ قىتايدى مەڭگەرىپ الا الدى؟ ءتىپتى، اعا بۋىن توڭكەرىسشىلەردىڭ سازايىن تارتقىزا الدى؟ «تورتتىك توبەنىڭ» اراسىندا توراعا ماونىڭ ايەلى بولعان سوڭ ءارى ولاردىڭ بايلانىستارى وتە جاقسى بولعان سوڭ، سىزدەر الگى تقرتەۋگە باتا المادىڭىزدار ما؟
دەن سياوپين:
- بۇل فاكتور دا جوق ەمەس. مەن توراعا ماو قاتەلەستى دەگەن ەدىم. بۇل «تورتتىك توبەگە» جاۋاپتى قىزمەت بەرگەنىن دە قامتيدى. دەگەنمەن، شىنىن ايتساق، ولار دا ءبىر توپ - اسىرەسە، جاستاردىڭ بىلىمسىزدىگىن پايدالانىپ، نەداۋىر نەگىزى بار توپ قۇراپ الدى.
وريانا فالاشي:
- توراعا ماو ايەلى جاڭ ءشيڭنىڭ قاتەلىكتەرىن كورە تۇرا، كورمەسكە سالدى ما؟
دەن سياوپين:
- جاڭ شيڭ توراعا ماونىڭ جالاۋىن بەتكە ۇستاپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەدى. بىراق ەكەۋىنىڭ بولەك تۇرعانىنا كوپ جىل بولعان ەدى.
وريانا فالاشي:
- ءبىز بولەك تۇرعانىن بىلمەيدى ەكەنبىز...
دەن سياوپين:
جاڭ شيڭ توراعا ماونى جالاۋ ەتتى. توراعا دا ونى دەر كەزىندە تەجەمەي بەتىنە جىبەردى. بۇل ماسەلەدە توراعانىڭ دا جاۋاپكەرشىلىگى بار. جاڭ شيڭ ابدەن بۇزىلعان ادام. ول مىڭداعان، ون مىڭداعان ادامعا زالالىن تيگىزدى. سوندىقتان ول باستاعان «تورتتىك توبەگە» قانداي جازا كەسسە دە ارتىقتىق ەتپەيدى.
وريانا فالاشي:
- سىزگە سالسا، جاڭ شيڭگە قانداي باعا قويار ەدىڭىز؟
دەن سياۋ پين:
- نولدەن تومەن!
وريانا فالاشي:
- ءوزىڭىزدى قالاي باعالايسىز؟
دەن سياۋ پين:
مەن ءوزىم جۋان ورتادان تابىلسام دا جامان بولماس ەدىم. بىراق، ومىردە بەتكە سالىق بولارلىق ءىس ىستەگەن جوقپىن دەپ ايتا الامىن. مەنىڭ ءسوزىمدى جاقسىلاپ جازىپ الىڭىز، تەك، جاقسى نيەتتەن جىبەرىلگەن قاتەلىكتەر دەگەنى بولماسا، مەن دە ءبىرسىپىرا قاتەلىكتەر وتكىزدىم. ماونىڭ قاتەلىكتەرىندە مەنىڭ دە ۇلەسىم بار. قاتەلەسپەيتىن ادام بولمايدى. بۇرىنعى قاتەلىكتەردىڭ ءبارىن توراعا ماونىڭ عانا اتىنا جازۋ دۇرىس بولا قويماس. سوندىقتان ءبىز وعان توتەنشە ءادىل باعا بەرۋىمىز كەرەك. ءبىز توراعا ماونىڭ ءبىرسىپىرا جاقسى يدەيالارىنا مۇراگەر بولۋىمىز كەرەك، ونىڭ قاتەلىكتەرىن دە انىق ايتۋىمىز كەرەك!
«دەن سياۋ پين ماقالالارىنان تاڭدامالىلار»
500-بەت،
ۇلتتار باسپاسى «بەجيڭ)
دايىنداعان: ا. مۇقاباي
(سوڭى)
Abai.kz
