سپيكەر: ابدىبەك ابدىماناپۇلى، اقىن، تاڭجارىقتانۋشى.

– ابەكە، جاقىندا ءسىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاڭىزدان «جاۋلارىم جوق» دەگەن ولەڭىزدى وقىپ، استىنا «ات كەكىلىن كەسىسىپ كەتكەن دوستار، جاۋىم بولىپ امال نە جارىتپادى» دەگەن قانداي كەرەمەت ءسوز تىركەسى. وسى ەكى جول بۇل ولەڭنىڭ دىڭگەگى، مايەگى بولىپ تۇرعان سەكىلدى. جازارىڭىز كوپ بولسىن!  – دەپ پىكىر جازىپ بولىپ، ءسىز جايلى ويلاندىم. سوناۋ 1980-ءشى جىلداردىڭ ورتاسىندا ءسىزدىڭ «ىلە جاستارى» جۋرنالىندا جاريالانعان «ناسپايشى شالدىڭ اتى ەكەۋىمىز» دەگەن ولەڭىڭىز ەسىمە ءتۇسىپ، ەرىكسىز ەزۋ تارتتىم. ءسىزدىڭ قالامىڭىزدان ورىلگەن ولەڭەر جۇمىر باستى پەندەنىڭ  باسىنان ءوتىپ جاتقان ءومىردىڭ ءوزى بولىپ، جەڭىل سىن مەن يۋمورعا قۇرىلىپ جاتادى. وسىنداي ەرەكشەلىگىمەن ولەڭدەرىڭىز وقىرمان جۇرەگىنە جول تارتىپ جاتادى. سول «ناسپايشى شالدىڭ اتى ەكەۋمىز» دەگەن ولەڭىڭىز ەسىڭىزدە مە؟

–   وي، ءىنىم! وسىدان 30 جىل بۇرىن جازىلعان ولەڭىمدى قايتا ەسىمە سالدىڭ عوي. وقىپ بەرەيىن بە؟

– وقىڭىز؟

– كىم ءجۇر دەيسىڭ كىمگە مىلتىق وقتاماي،
ومىرلاردىڭ توقتامايتىن وقپانى-اي.
ناسىبايشى شالدىڭ اتى ەكەۋىمىز،
كىسى كورسەك وتە المايمىز توقتاماي.

مەنىڭ باسشىعا،
ول  توقتايدى اتتىعا،
قوراشسىنىپ ءتىل قاتامىن اپتىعا.
بوربايلاتا تارتىپ قاپ ەد شال اتىن،
قيراڭ قاعىپ وتە شىقتى قاقتىعا.
وتپەسە دە قامشىمەنەن تارتىپ ءبىر،
الا المادىم مەن دە جاۋاپ جارتىپ ءبىر.
بار تاعدىرىڭ باسشىلىقتىڭ قولىندا،
بۇل كۇندەرى بار ما ودان ارتىق ءپىر؟!

ات كۇتەدى ساتتىك قانا تىنىشتىق،
ال ماعانشى – جىلى جاۋاپ تىم ىستىق.
قوجا ءۇشىن بىزگە كەرەگى ول ەمەس،
كەرەگى سول – ءۇنسىز ءجۇرۋ جۇمىس قىپ.

– بارەكەلدى، ولەڭءنىڭ «قوجا ءۇشىن بىزگە كەرەگى ول ەمەس» دەگەن جولىنداعى «قوجا» قازاق رۋىنداعى جۇزگە جاتپايتىن «قوجا» ەمەس شىعىر؟

– ارينە، ول «قوجا» ەمەس، مۇندا ناسىبايشى شالدىڭ اتى مەن ليريكالىق كەيىپكەر مەننىڭ قوجايىنى ايتىلىپ وتىر.

– ءسىزدى العاش مەن مەرزىمدى باسىلىمداردا جاريالانعان ولەڭدەرىڭىز ارقىلى بىلە باستاعام, كەيىن «مەكتەپ دەنە تاربيەسى» جۋرنالىندا جۋرناليست، اۋدارماشى، جاۋاپتى رەداكتور بولىپ ىستەپ جۇرگەن كەزىڭىزدە جولىعىپ تانىسقان ەدىم. بۇل جۋرانالعا قالاي كەلءدىڭىز?

– 1984 جىلى شىنجاڭ ونەركاسىپ ينستيتۋتىنىڭ مەحانيكا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ كەلىپ قۇلجادا قىزمەت ءبولىسىن كۇتىپ جۇرگەن كەزىم ەدى. سول تۇستا ىلە قازاق اۆتونوميلى وبلىستىق دەنە-تاربيە كوميتەتى «مەكتەپ دەنە-تاربيەسى» جۋرنالىن اشىپ، جۋرنالىنىڭ ءبىرىنشى سانىن شىعارىپتى. سول كەزدە ولارعا قىتاي تىلىنەن اۋدارماشى قاتتى قاجەت بولىپ، سوعان اۋدارماشى ىزدەپ ءجۇرىپتى. ولاردىڭ باستى تالابى – قىزمەتكەردىڭ ارتىق سالماعى بولماۋ كەرەك ەكەن.

– ول قانداي ارتىق سالماق ەدى؟

– ءوزىڭ بىلەسىڭ، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا قۇلجا سەكىلدى ءىرى قالالارعا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ، اۋىل، اۋدانداردان قىزمەتىن اۋىستىرىپ كەلۋ وتە قيىن ەدى عوي. سودان بولسا كەرەك، كەز كەلگەن مەكەمە قىزىمەتكە قابىلدايتىن ادامىنان الدىمەن بويداقسىڭ با، بويداق ەمەسسىڭ بە، وتباسىڭ قايدا؟ دەپ سۇرايتىن. جاڭادان وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن مەندە قايدان وتباسى بولسىن، ءسوز بايلاسقان قىزىم دا بولمادى. رەداكتسيا باسشىلىعى مەنىڭ قىتايشا، قازاقشا ءبىلىمىمدى، جازۋ-سىزۋ قارىم، قابىلەتىمدى تەكسەردى. «ىزدەگەنگە سۇراعان» دەگەندەي مەن ولاردىڭ شارتىنا بىردەن تولىپ، قىزمەتكە ورنالاسىپ كەتتىم.

– ءيا، سول زاماندا وسىداي تالاپتار بولعانىن بىلەمىن. ونى ايتاسىز، ستۋدەنت قىز-جىگىتتەردىڭ ماحابباتتاسۋىنا، وتباسىن قۇرۋىنا رۇقسات ەتىلمەۋشى ەدى عوي. ەگەر مەكتەپ باسشىلىعى ونى ءبىلىپ قويسا كادىمگىدەي، ولارعا تارتىپتىك شارا قولداناتىن. سونىڭ سالدارىنان قانشاما جاستار سۇيگەن قىزى مەن جىگىتىنە قوسىلا الماي جان-جاققا كەتكەنىن ءوز كوزىمىز كوردى عوي.

– ءيا، ونداي ءتارتىپ بولعانى راس. ستۋدەنت كەزىندە جاسىرىن ماحابباتتاسىپ ءسوز بايلاسىپ جۇرگەن جۇرگەن قىز، جىگىتتى ءبىر قالاعا ءبولىنىپ بارۋىنا جولداما بەرمەي، ەكى جاققا جىبەرگەندەرى كوپ بولدى عوي.

– ءسىز «مەكتەپ دەنە تاربيەسى» جۋرنالىنا كەلگەندە كىمدەر قىزمەت جاساپ جاتىر ەكەن؟

– مەن بارعاندا دەنە-تاربيە كوميتەتىنىڭ باسشىسى ماناپقان باجەي اعامىز جۋرالدىڭ ديرەكتورى، ال ابلەز ءجۇنىس اعامىز باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى ەكەن. ابلەز اعامىزدى راداكتسيا بۋراتالا موڭعول اۆتونوميالى وبلىسىنان اتتاي قالاپ الدىرىپتى. بۇل كىسى وعان دەيىن بۋراتالادا سپورت مۇعالىمى، سپورت شەبەرى بولعان ەكەن. بۇل اعامىز جۋرناليست، جازۋشى، ءانشى، سازگار، سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ونەر ادامى ەدى. مەن ەڭ جاس قىزمەتكەر بولعاندىقتان، جۋرنالدىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعاتىن، ەلپەك قول-قاناتىنا  اينالدىم.
«مەكتەپ دەنە-تاربيەسى» جۋرنالىنىڭ مۇقاباسىن جوبالاۋ، تاقىرىپتارىن كوركەمدەيتىن ادام جوق ەكەن، ونى باسقا باسىلىمداردان ىزدەۋدى ماعان تاپسىردى. سول كەزدە «ىلە ايدىنى»، «ىلە جاستارى»، «ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي جۋرنالى»، «ىلە گازەتى» قاتارلى قۇلجاداعى تانىمال جۋرنالداردىڭ مۇقاباسىن جوبالاپ، تاقىرىپتارىن كوركەمدەپ جۇرگەنىڭدى ەستىپ، اتى-ءجونىڭدى گازەت-جۋرنالداردان وقىپ، ءبىلىپ، ءوزىڭدى جان-جاقتان سۇراستىرىپ، ىزدەي باستادىق. سويسەك، ول كەزدە سەن ىلە پەد ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى ىلە پەد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ) ادەبيەت فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەن ستۋدەنت ەكەنسىڭ. ماماندىعىڭ قازاق ادەبيەتى بولا تۋرا سۋرەت ونەرىمەن، حاتكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەن تالانتىڭا تاڭعالىپ ەدىم. سودان باستاپ ءوزىڭ «مەكتەپ دەنە تاربيەسى» جۋرنالىنىڭ بىرنەشە ءنومىرىنىڭ مۇقاباسىن جوبالاپ، ىشكى بەتىندەگى تاقىرىبىن كوركەمدەپ بەرىپ، ءبىزدىڭ قيىنشىلىعىمىزدى شەشىپ بەرىپ ەدىڭ. ينستيتۋتتى بىتىرگەنىڭنەن كەيىن ءبىزدىڭ جۋرنالعا جۇمىسقا شاقىرىپ ەدىك، بىزگە كەلمەي ىلە وبلىستىق پارتيا كوميتەتى، ايەلدەر بىرلەستىگىنىڭ جاڭادان شىققان «ىلە ايەلدەرى» (قازىرگى «شىنجاڭ ايەلدەرى») جۋرنالىنا كەتىپ قالدىڭ.
قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن العاشقى كوشپەن 1990 جىلداردىڭ باسىندا قونىس اۋدارعانداردىڭ ءبىرى – تاعى ءوزىڭ بولدىڭ. كەيىن سەنىڭ ارتىڭنان ءبىز كەلدىك قوي. 2012 جىلى مەنىڭ 50 جىلدىق مەرەي تويىمدا بىرنەشە ولەڭىمدى ەلارالىق «قازاق ەلى» گازەتىنە شىعارىپ بەرىپ، مەرەيىمدى كوتەرىپ ەدىڭ. ول كەزدە «قازاق ەلى» گازەتىنىڭ باس ساراپشىسى، بەلگىلى سىنشى باقىت ساربالاەۆتىڭ قارماعىندا ءبولىم رەداكتورى بولىپ قىزمەت ىستەپ ءجۇر ەكەنسىڭ.

– ولەڭدەرىڭىز شىنجاڭداعى مەرزىمدى باسىلىمداردا ءجيى جاريالانىپ تۇرعانىن بىلەمىن. اتامەكەنگە ورالعاننان كەيىن دە قولىڭىزدان قالامىڭىزدى تاستاماي جازىپ ءجۇرسىز. «قازاق ادەبيەتى» گازەتى مەن ««جۇلدىز» جۋرنالىنان ارا كىدىك وقىپ قالىپ جۇردىك. ءبىراز مۇشايرالارعا قاتىسىپ جۇلدە العانىڭىزدى دا ەستىدىك. ءسىز قاي كەزدەن باستاپ ولەڭ جازا باستادىڭىز؟

–  مەن ولەڭدى اقىن بولايىن دەپ جازعانىم جوق. كۇنەس اۋدانىنىڭ تالدى اۋىلىندا «تالدى-تۇران» دەگەن مەكتەپ بولدى. بۇل مەكتەپ 1934 جىلى قۇرىلعان. كۇنەستەن شىققان الدىڭعى بۋىن زيالى اعالاردىڭ كوبى وسى مەكتەپتىڭ تۇلەكتەرى. مەن دە وسى مەكتەپتە وقىدىم، بىزگە جانەتقان تۇتقابەك دەگەن مۇعالىم ادەبيەت ساباعىن بەرەتىن. 1978 جىلى مادەنيەت توڭكەرىسىنەن كەيىن ساياسات وڭالا باستاپ، جىلىمىق مەزگىل قالىپتاسىپ، وقۋشىلار مەملەكەت بويىنشا ءبىرتۇتاس ەمتيحان تاپسىرۋ ءتۇزىمى جولعا قويىلعان شاق ەدى. ونىڭ الىندا «مادەنيەت توڭكەرىسىنىڭ» سالدارىنان جۇمىسشى-ديحان، كەدەي شارۋالاردىڭ بالالارى ەمتيحانسىز جوعارى مەكتەپكە قابىلدانىپ كەلسە، ال وسىدان باستاپ وقۋدىڭ ساپاسى كوتەرىلىپ، تاپتىق كۇرەس ادەبيەتىنەن، كوركەم ادەبيەتكە جول اشىلىپ جاتقان جايما-شۋاق مەزگىلگە تاپ بولدىق. جانەتقان مۇعالىم بىزگە: «كەلەر جىلى مەكتەپ بىتىرەسىڭدەر، جاقسى ءنومىر الامىن دەسەڭدەر، جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ وقيمىن دەسەڭدەر ساباقتارىڭدى جاقسى وقىڭدار!» دەپ قاداعىلاپ وتىراتىن. جانەتقان مۇعالىم تاعى ءبىر كۇنى: «بالالار، كوكتەم كەلدى. جەر-الەم قۇلپىرىپ تۇر. كوكتەم تۋرالى ولەڭ جازىپ كەلىڭدەر. بۇدان كەيىن مەكتەپتە قابىرعا گازەت شىعاراتىن بولامىز، جاقسى ولەڭدەردى سول قابىرعا گەزەتكە ىلەتىن بولامىز»، – دەدى. ول كىسى جانە «جازعان ولەڭدەرىڭنەن كوكتەمنىڭ كورىنىسى بايقالۋ كەرەك، سەندەر قاي دارەجەدە  ولەڭ جازا الاتىندارىڭدى سىناپ كورەلىك»، – دەدى.

تالدى مەن ءبىزدىڭ ءۇي تۇراتىن مىس قىستاعىنىڭ اراسى 5 شاقىرىمداي بولاتىن. ءبىز تاڭ ازاننان تۇرىپ 5 شاقىرىم جەردى جاياۋلاتىپ بارىپ وقيتىنبىز. تۇسكى اسىمىز سومكەمىزگە سالىپ العان ءبىر جاپىراق نانىمىز، كەشكە قاراي بىراق ۇيگە قايتامىز. مامىراجاي مامىر اينىڭ باسى بولاتىن قىر مەن وي كوگەرىپ جايناپ كەتەتىن. قازىرگەدەي اسفالت توسەلمەگەن، كەي جىلدارى جولدىڭ ۇستىنە دەيىن ءشوپ شىعىپ كەتۋشى ەدى. كوكتەمنىڭ قۇستارى سايراپ، اينالا قىزعالداقپەن تەكەمەتتىڭ تۇرىندەي تۇرلەنىپ كەتكەن. ماعان وسى كوركەم تابيعات قاتتى اسەر ەتكەن بولار، اقىندىق شابىتىم ويانىپ بەس، التى شۋماق ولەڭ جازىپ اكەلدىم.

مۇعالىم ولەڭدەردى جيناپ الىپ كەتتى دە، ەرتەسى 6 وقۋشىنى الدىعا شىعارىپ، «مەن ولەڭدەرىڭدى وقىپ باعا قويدىم، قازىر بارىنە جەكە-جەكە توقتالا المايمىن، مىنا التى وقۋشىنىڭ ولەڭىنە تالداۋ جاسايمىن. سودان وسىعان قاراپ ويلارىڭدى تۇزەڭدەر»، – دەدى دە:  «ءما، ابدىبەك!»، – دەپ ولەڭ جازىلعان قاعازدى قولىما ۇستاتا سالدى، قاراسام قاعازدىڭ باسىندا 98 ءنومىر قويىپتى. – «كوردىڭ بە؟»، – دەدى، – «نەنى؟»، – دەدىم. – «باعانى» – دەدى. مەن ساسقالاقتاپ، – «كوردىم، مۇعالىم، كوردىم»، –  دەدىم، – «ساعان 100 ءنوبىر قويا المايمىن، 100 ءنومىر قويسام سەن جانەتقان بولىپ كەتەسىڭ »، – دەدى. وقىپ بەردىم.

سىنىپ بويىنشا ولەڭگە قويىلعان ەڭ جوعارعى ءنومىر مەنىكى ەكەن، قالعاندارى مەنەن تومەن ءنومىر الىپتى. «كوكتەمنىڭ سۋرەتىن، كەلبەتىن بەينەلەگەن ابدىبەك ەكەن، ودان كەيىن مىنالار ەكەن»، – دەدى، مۇعالىم جانىمداعى ەۋىن كورسەتىپ. سول كۇنى ۇشەۋىمىزدىڭ ولەڭىمىزدى ماقتاپ، قالعان ۇشەۋىنىڭ ولەڭىن سىنادى. ماتەماتيكا ساباعىنان مىقتى وقيتىن داۋلەتحان دەگەن بالا بار ەدى، ونىڭ ولەڭىن سىندادى. «سەنى ماتەمەتيكدا مىقتى دەپ ەستىدىم، بىراق ادەبيەتكە جوق ەكەنسىڭ. «كوكتەمدە زىرىلداپ ءجۇر ماشينالار» دەپ جازىپسىڭ، ماشينالار ءتورت ماۋسىمىنىڭ بارىندە دە زىرلاپ جۇرەدى عوي. ال مىنا ابدىبەكتىڭ ولەڭىندە قۇلپىرعان جاسىل دالا، سايراپ جاتقان قۇس، جەيدەشەڭ جۇگىرىپ جۇرگەن بالا بار»، – دەدى. العاشقى ولەڭىم وسىلاي جازىلىپ ەدى. سودان باستاپ اي سايىن ولەڭ جازاتىن بولدىق، ونى قابىرعا گازەتكە ىلەتىنبىز.

– مەن ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسكەندە اقىن جانەتقان تۇتقابەك مۇعالىم بار بولاتىن.

– ونىڭ الدىندا كۇنەس اۋدانىنداعى پەداگوگيكالىق كوللەدجگە اۋىسىپ بارىپ، وندا ءبىر-ەكى جىل مۇعالىم بولىپ، كەيىن سەن وقىعان ىلە پەد ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىنە اۋىسىپ بارعان بولاتىن.

– ءسىز مەحانيكا ماماندىعىن ەمەس، قازاق ادەبيەتىن وقۋىڭىز كەرەك ەكەن عوي.

– وكىنىشكە وراي، سول جىلى شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى مەن ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەت  فاكۋلتەتى وقۋشى قابىلدامايتىن جىل ەكەن. ىلە پەد ينستيتۋتىنىڭ ماتەماتيكا فاكۋلتەتى، شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاعاراپيا فاكۋلتەتى بار ەكەن، وعان دا بارعىم كەلمەدى. ال شىنجاڭ مەديتسينا ينستيتۋتىنا تۇسۋدەن جۇرەكسىندىم. ىشكى موڭعولدىڭ پەد ينستيتۋتىنىڭ موڭعول ادەبيەتى بار ەكەن، سونى تالداسام ولار مەنى قابىلدامادى.

– ولار قازاقتى ەمەس، ءوزىنىڭ موڭعول تالاپكەرىن قابىلداعان شىعار.

– مۇمكىن سولاي بولعان شىعار. ايتايىن دەگەنىم، ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىم جانەتقان مۇعالىم كوكتەم تۋرالى ولەڭ جازدىرعاننان كەيىن باستالىپ، ءورشىپ كەتتى عوي. سودان نە كەرەك، نەدە بولسا ۇلكەن قالا ۇرىمجىدە وقيىن دەگەن ويمەن شىنجاڭ ونەركاسىپ ينستيتۋتىنىڭ مەحانيكا فاكۋلتەتىن تالداعان ەدىم، سويتسەم ولار مەنى وقۋعا بىردەن قابىلداپ جىبەرىپتى. وندا بارعاندا ماشيناعا، تەحنيكاعا قاتىستى دۇنيەنىڭ ءبارىن وقىدىق. ماشينا جوبالاۋ دەيسىڭ بە، جوندەۋ دەيسىڭ بە، تەمىردىڭ قۇرامى مەن ونى قۇيۋ، قىرۋ دەيسىڭ بە ءبارىن قالدىرماي وقىدىق. ول كەزدە ولەڭ جازۋعا مۇمكىندىگىم بولماعانىمەن، قولىما تۇسكەن ادەبي كىتاپتاردىڭ ءبارىن قالدىرماي وقىپ ءجۇردىم.

–  سىز قاي جىلى اتاجۇرتقا ورالدىڭىز؟

– مەن اتاجۇرتقا 1997 جىلى شىلدەنىڭ ەكىنشى كۇنى كەلدىم. شىلدەنىڭ ەكەنشى كۇنى كەلگەن سەبەبىم، ءبىرىنشى كۇنى قىتاي شاڭگاڭدى (گونكونگ) ۇلى بريتانيادان ءبىرجولاتا قايتارىپ الاتىن كۇنى بولاتىن. سوعان بايلانىستى ەل ىشىندە ءبىراز ءار ءتۇرلى اڭگىمەلەر ايتىلدى، «سوعىس بولىپ كەتۋى مۇمكىن»، «شەكارا جابىلىپ قالۋى مۇمكىن» دەگەن سەكىلدى. الايدا، قىتاي شاڭگاڭدى بەيبىت جولمەن قايتارىپ الدى. سوعان بايلانىستى مەن ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ ەكىنشى كۇنى ءوتتىم عوي.

– وتانعا العاش كەلگەن قازاقتاردى ءوز باسىم «ناعىز پاتيروتتار» سانايمىن. ءبىرازىمىز جىلى ورنىمىزدان قوزعالىپ، جاقسى قىزمەتىمىزدى تاستاپ كەتتىك قوي. ءسىز دە سولاي شىعارسىز؟

– ارينە، مەنىڭ دە قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك العان مەزەتتە كەتكىم كەلدى، بىراق شاقىرتۋ الۋدىڭ ءوزى قيىن بولدى عوي. سول زاماندا قازاقستاننان قىتايعا بارىپ كيىم-كەشەك، ىدىس-اياق، ەڭ اياعى ساقال العىشقا دەيىن اپارىپ ساتىپ، قايتارىندا تاۋار الىپ قايتاتىن تۋريستتەر بولدى عوي. سولاردىڭ الدىنان شىعىپ، زاتىن ساتىسىپ، الاتىن تاۋارىن الىسىپ، كومەكتەسىپ ءجۇردىم. ولار سوڭىندا «بىزگە كومەكتەسكەنىڭ ءۇشىن» دەپ اقشا ۇسىناتىن. مەن «اقشالارىڭىزدىڭ كەرەگى جوق، ماعان شاقىرتۋ جىبەرىپ بەرسەڭىز بولدى»، – دەپ ءبىرازىن ۇيگە اپارىپ قوناق جاساپ جىبەردىم عوي. بەكەر وبالى نە، «جارايدى، ءبارىن قاتىرامىز، شاقىرتۋ جىبەرەمىز»، - دەپ كەتەدى. ارى توساسىڭ، بەرى توساسىڭ، سوڭىندا شاقىرتۋ تۇرماق، وزدەرى حابارسىز كەتەدى، كۇدەرىڭدى ۇزەسىڭ. ءسويتىپ ءجۇرىپ 1993 جىلى شاقىرتۋ الدىرىپ، قۇجاتىمىزدى ەپتەپ جاساپ 1997 جىلى زورعا كەلدىم عوي.

– العاش قازاقتىڭ جەرىنە تابانىڭىز تيگەندە قانداي اسەردە بولدىڭىز؟

– ول اسەر قولىڭداعى «جىر-مۇنارا»  دەگەن ولەڭ جيناقتىڭ «ۇشىپ كەلەمىن» دەگەن العاشقى ولەڭىندە تۇر. ول جىر بالا-شاعامدى قازاق جەرىنە الىپ وتكەندەگى شاتتىقتىڭ جىرى ەدى عوي.

– وتباسىڭىزبەن ءبىرجولاتا كەلدىڭىز عوي?

– مەن العاش جالعىز كەلدىم. جەڭگەڭ مەن بالامدى ەكى-ءۇش ايدان كەيىن الىپ كەلدىم. سول العاش ءوزىم كەلگەندە ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن ءبازارالى ءارىپۇلىنا جابىستىم. ءبازارالى قۇلجاعا بارىپ تاۋار الىپ كەلىپ باراحولكادا ساتىپ جۇرگەن كەزى بولاتىن. ول شەكارادان وتكەن كەزدەن باستاپ، «مەن الماتىعا بارعان سوڭ ءبىر تۇنەتەم، ودان كەيىن ءوز كۇندەرىڭدى كورەسىڭدەر»،  - دەپ قۇلاعىما قۇيىپ كەلدى. سول كۇنى ول الىمعازى داۋلەتحانۇلى دەگەن تاريحشى اعامىزدىڭ (الىمعازى – ءبازارالىنىڭ كىشى اكەسى) ۇيىنە ءبىر قوندىرىپ، ەرتەسى باراحولكادا ساۋدا جاساپ جۇرگەن كونتەلەرىنە ەرتىپ بارىپ كورسەتتى، بازاردى ارالاتتى. «ساۋدا جاسايمىن دەسەڭ، وسىلاي جاسايسىڭ»، –  دەدى. ءبازارالى بىرىنعاي كوستيۋم-شالبار ساتادى ەكەن. تاعى بازارالىگە جابىسىپ، «كونتەلەرىڭنىڭ جارتى اقشاسىن مەن تولەيىن، سەنىڭ جانىڭدا تۇرىپ ساۋدا جاسايىن»، – دەدىم. ول كەلىستى. سول كۇنى باراحولكانىڭ جانىنداعى ۇيعىرلاردىڭ جاتاقحاناسىنىڭ ءبىر بولمەسىن جالداپ الىپ، جاتىپ قالدىم. ءبىر جەتىدەي الماتىدا تۇرىپ، قىدىراتىن جەردى قىدىرىپ بولعان سوڭ قۇلجاعا قايتىپ بارىپ بانكتەن 3-4 مىڭ يۋان نەسيە الىپ كوستيۋم-شالبار الدىم. ءبازارالى ەسكەرتىپ ايتقان بولاتىن، «مەنىڭ ساتقان كوستيۋم-شالباردى سەن ساتپايسىن، ودان باسقا ءتۇرىن الىپ كەلەسىڭ» دەپ. سونىڭ ايتقانىمەن ءجۇردىم عوي، ول كەزدە ساۋدا كەرەمەت ءجۇردى، ناشارلاۋ تاۋار اكەلسەڭ دە كوتەرمە باعادا جىلدام ءوتىپ كەتەتىن.
ساۋدا دا ەكى جىلدان ارتىق بولدىم، نەسىن ايتاسىڭ، سول جىلى بانكتەن العان نەسيەمدى كۇزگە دەيىن قايتارىپ، ودان سىرت 20 مىڭ يۋان تابىس تاپتىم. ارى قاراي قىستىق كيىم ساۋداسىنا ءوتىپ كەتتىك. تۇراقتى تىركەۋگە تۇرايىق دەسەك، ءاربىر جەردە جاتىپ جۇرگەن جاتاقحانالاردى پوليتسيا تىركەۋگە المايدى ەكەن. ءوزىڭ سەكىلدى ەرتە كوشىپ كەلگەندەر، «اسپيرانتۋراعا وقۋعا تۇسسەڭدەر جاتاقحانا بەرەدى، سوعان تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الاسىڭدار» دەگەن سوڭ 1999 جىلى كۇزدە اباي اتىنداعى پەداگوگيكالىق ۇۋ بارىپ ەدىك، كوپ كەشىكتىرمەي اسپيرانتۋرانىڭ دايىندىق كۋرسىنا قابىلدانىپ، جاتاقحانامىزدى بەردى. تۇراقتى تىركەۋگە دە تۇرىپ الدىق. سويتسەك، ءبىز قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ شەتەلدەن كەلگەن قانداستاردى جەڭىلدىكپەن وقىتۋ قاۋلىسىمەن اسپيرانتۋراعا قابىلدانىپتىق. وسلايشا مەن «تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ پوەزيالارى» دەگەن تاقىرىپتى بەكىتىپ، اسپيرانتۋرادا وقۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم.
اسپيرانتۋرادا وقىپ جاتقانىمدا 2000 جىلى اكەم قاتتى اۋرىپ قالىپ، قىتايعا قايتىپ باردىم، اكەمنىڭ جاعدايىنا قارايلاپ اسپيراتۋرانى ارى قاراي جالعاستىرا الماي قالدىم. سودان سوڭ كۇن كورىس ءۇشىن اسحانا اشىپ كەتتىك، باراحولكانىڭ ءبىر-ەكى بازارىن شيىرلاپ، ودان كەيىن كوكبازاردىڭ اينالاسىنداعى ءبىر-ەكى اسحانانى جالداپ اشقان بولدىق. سول باياعى جۇرمەي تۇرعان اسحانانى بارىڭدى سالىپ جۇرگىزەسىڭ،  ءبىر-ەكى ايدان كەيىن قۇجايىن جالاقىسىن كوتەرىپ جىبەرەدى. سوڭىندا وعان شىداماي قاشىپ شىعاسىن. بۇلاي جۇرە بەرۋگە بولمايدى ەكەن، ءوزىمىز جەكەمەنشىك دۇكەن ساتىپ الايىق دەگەن بەكىمگە كەلىپ، تۇرىپ جاتقان ءۇيىمىزدى (ۇكىمەت كۆوتاعا بەرگەن پاتەر بولاتىن), وجەت جاقتان العان جەرىمىزدى ساتىپ، سونىڭ قاراجاتىنا ءبىر شاعىن دۇكەن، ءبىر ساياجاي ساتىپ الىپ تىنىش بولدىق. قازىر وسى دۇكەنمەن كۇنىمىزدى كورىپ وتىرمىز.

– ءسىز وسىلاي كۇنكورىستىڭ قامىمىمەن الپارىسىپ جۇرسەڭىز دە قولىڭىزدان قالامىڭىز تۇسپەي كەلەدى. وتكەن جىلى شىققان «مەزگىل اۋەندەرى» دەگەن كوپ اۆتورلى جيناققا سەگىز ولەڭىڭىز كىرىپتى، قۇتتى بولسىن! قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولا الدىڭىز با؟

– راقمەت! وكىنىشكە وراي، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولا المادىق. مۇشە بولايىن دەپ تالپىنىپ، قانداي شارتتارى بار ەكەن بارىپ بىلەيىن دەپ ۇعىسسام، ەڭ كەمىندە ەكى كىتابىڭ باسپادان شىعۋ كەرەك ەكەن. ودان سىرت رەسپۋبليكالىق مەرزىمدى باسىلىمداردا شىعارمالارىڭ جاريالانۋى كەرەك ەكەن. ولەڭدەرىم باسپاسوزدە جاريالانىپ جۇرگەنىمەن، ول كەزدە مۇنداعى تانىمال تۇلعالاردىڭ كوزىنە تۇسە  المادىق.  انىعى تابيعاتىمىزدا بولماعاننان كەيىن بە تۇرتىنبەدىك. سوندا «قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا مۇشەلىككە وتۋگە ءوتىنىش» دەگەن ولەڭ جازعان ەدىم، بۇل ولەڭ «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە جاريالاندى. رۇقسات بولسا وقىپ بەرەيىن:
كىرپىش بولماس مىڭ قۇيسا دا تازا قۇم،
ءانشى بولماس بەرمەسە قۇداي عاجاپ ءۇن.
«قارعاتامىر» دەپ بەكەرگە ايتپاعان،
تانىماسىن سىيلامايدى قازاعىم.

مارال، جانار ءىنىم، عالىم قۇرداسىم،
نۇرلان اعام توراعا بولىپ تۇرعاسىن.
مەن وداققا مۇشە نەگە بولمايىن،
ارتىق بولىپ كەتپەس دەيمىن ءبىر باسىم.

شارتى كىتاپ كورۋ ەكەن جارىقتى،
زامان مىناۋ تيتىقتاتقان ارىقتى.
كۇننەن كۇنگە باعا ءوسىپ بارادى،
قارعىس اتسىن قالجىراتقان نارىقتى.

قۇر الاقان ەمەس ەدىم دەسە دە،
ازداپ قۇيىپ ءىشتىم كوجە كەسەگە.
«جىر-مۇنارا» تۇرعىزىپ ەدىم ەڭسەلى،
ۇنەمدەۋمەن اياۋلى اكە-شەشەمە.

جۇلدەم دە بار ءبىراز العان جارىستان،
باعالاسا ەشكىمنەن دە قالىسپان.
«وتانىم»  دەپ وت كەۋدەمدى سۇيرەتىپ،
ءبىر ايىبىم اۋىپ كەلدىم الىستان.

جىرعا قوستىم تۋعان ەلدى، ۇلتىمدى،
ۇلتىم دەسەم اساۋ جۇرەك بۇلقىندى.
ولەڭىممەن جاقسىلاردى ماداقتاپ،
تولتىرىپ ەم قۇمعا وبا قۇلقىندى.

جىلان جىلىن جاقسلىققا شاقىرام،
حالقىم ءۇشىن انمەن تاڭدى اتىرام.
قىرىلعاندا جاناشىرلىق تانىتتىم،
جاپونعا دا كۇللى قازاق اتىنان.

مۇقاي اكەم قىزعا بۇرىن بارىپتى،
ءبىرا-اق تۇندە بەس ەسىكتى قاعىپتى.
بەسەۋى دە دەمەگەن سوڭ كەل باتىر،
دەيسىڭدەر عوي ودان ارى نە قىپتى.

زىر جۇگىرتەم ءالى-اق ايتقان سوزىمە،
بۇل مۇقايدىڭ اياناتىن كەزى مە.
بارىڭە دە بارىپ شىقتىم بىرەۋى
كەل دەمەدى، ءوز وبالى وزىنە.

كوزدەي الماي اقمارالدى ەلىكتى،
بيلەتىپتى رەنىشكە ەلىتتى.
قامشىمەنەن بوربايلاتا ءبىر سالىپ،
اتتىڭ باسىن بۇرىپ كەتە بەرىپتى.

سول اكەمدى ەلەستەتىپ كوزىمە،
ىشتەي كۇلدىم ايتقان قىزىق سوزىنە.
مۇشەلىككە وداق مەنى الماسا،
كۇشەنىپ نە، ءوز وبالى وزىنە، – دەپ مەن دە كەتىپ قالدىم.

– بيىل قىتاي قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، سىنشىل رەاليست، دەموكرات اقىن تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ 120 جىلدىق مەرەي تويى كەلە جاتىر. الماتىدا اقىن اتىنداعى «تاڭجارىق» جۋرنالى شىعادى دەيدى، بۇل جۋرنالدى كىم شىعارىپ جاتىر؟

– «تاڭجارىق» جۋرنالى «تاڭجارىق قورى» قوعامدىق ۇيىمى جاعىنان شىعىپ جاتىر. ۇمىتباسام «تاڭجارىق قورى» قوعامى 2016-2017 جىلدارى قۇرىلدى عوي دەيمىن. العاش بۇل قوعامدى قۇراتىن كەزدە جازۋشى ءتۇرسىنالى رىسكەلديەۆ، مۇقان مامىتقانۇلى، تۇرسىنباي ءداۋىتۇلى جانە مەن (ابدىبەك ءابدىماناپۇلى) تورتەۋىمىز بەلىلى ءبىر كافەدە باس قوستىق. سوندا مۇقان اعام، «تاڭجارىق قورى» قوعامىن قۇرىپ، سونىڭ اياسىندا «تاڭجارىق» جۋرنالىن شىعارساق  دەگەن ويدى ورتاعا سالدى. سوندا مەن، «تاڭجارىق قورى» قوعامىن قۇرۋدىڭ قانشا قاجەتى بار، بىزدە دايىن «قىزاي انا قورى» قوعامدىق ۇيىمى بار عوي، اقىن تاڭجارىق سول قىزاي انانىڭ ۇرپاعى ەمەس پە؟!»، – دەپ ەدىم، مۇقان اعام: «ولارمەن بىرىگە المايمىز، بۇل جۇكتى ولار كوتەرە المايدى، ءوزىمىز بولەك قۇرۋىمىز كەرەك»، – دەگەن سەكىلدى رەنىشتى اڭگىمەلەرىن ايتىپ قالدى. سويتسەك، «قىزاي انا قورىنىڭ» قۇرىلتايشىلارىمەن مۇقان اعامنىڭ اراسىندا ءبىراز كەلىسپەۋشىلىكتەر بولعان كورىنەدى، ونى مەن قايدان بىلەيىن.

ارادا قوعامنىڭ «جارعىسىن» جازىپ، قوردى قۇرىپ، توراعاسىنا مۇقان مامىتقانۇلىن سايلادىق. وسى كەزدەن باستاپ قورىڭ جۇمىستارىن قولعا الىپ، تاڭجارىق اقىننىڭ شىعارمالارىن رەتتەپ، باستىرۋ تۋرالى ءبىراز جۇمىستار ىستەدىك. قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جانە شەلەك اۋىلىندا اقىننىڭ شىعارماشىلىق كەشتەرىن وتكىزدىك. كەيىن كەلە مەن بەلگىلى سەبەپتەرمەن بۇل قوعامدىق ۇيىمعا بەلسەندى ارالاسا الماي قالدىم، ارامىز الىستاپ كەتتى. «سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟» دەپ سۇراۋ سالىپ ىزدەگەن ادام دا بولعان جوق. شىنى كەرەك، سودان بەرى  ولارمەن پالەندەي بايلانىسىم جوق.

– دەگەنمەن، ءسىز اقىن، اۆتور رەتىندە «تاڭجارىق» جۋرنالىنا شىعارمالار بەرىپ تۇراتىن شىعارسىز؟

– قوعامدىق قور قۇرىلىپ اراعا ءبىر-ەكى جىل سالعاننان كەيىن «تاڭجارىق» جۋرنالى شىعا باستادى. كەيىن بايقاساق، قور قوعامىننىڭ جاڭا مۇشەسى دەپ باسقا ادامداردى قابىلداپتى. ءبىز مۇشەلىكتەن شىعىپ قالىپتىق. قازىر وسى قوعامدىق قورعا مۇشە بولماساڭىز شىعارمالارىڭىز جاريالانبايدى. ونى ولار اشىق ايتىپ ءجۇر. جاڭا وزىڭە ايتتىم عوي، مەن اقىن عانا ەمەس، تاڭجارىقتىڭ شىعارمالارى تۋرالى تاقىرىپ الىپ، اسپيرانتۋرانى ارى قاراي جالعاستىرا الماي قالدىم دەپ. اسپيرانتۋرانى جالعاستىرا الماي قالعانىممەن، اقىننىڭ شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋدى توقتاتقان ەمەسپىن. ولەڭىمدى بەرمەسە بەرمەي-اق قويسىن، اقىن تۋرالى زەرتتەۋ ماقالالارىمىزدى جۋرنالعا  بەرەيىك دەسەك، «قوعامعا مۇشە ەمەستەردىڭ شىعارمالارىن جاريالامايمىز» دەپ بىزگە شەكتەۋ قويىپ قويدى.

– ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، «تاڭجارىق قورى» قوعامدىق ۇيىمى مەن «تاڭجارىق» جۋرانالى وسىلاي دۇنيەگە كەلدى دەيسىز عوي. ولار ءسىزدىڭ بۇل قوعامدىق ۇيىمىنىڭ العاشقى زاڭدى قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى ەكەنىڭىزدى ۇمىتىپ كەتكەن بولدى عوي.

–  ەگەر سول كەلىسىم بويىنشا قور توراعاسى ادىلەت دەپارتامەنتىنە تىركەتكەن بولسا، العاشقى قۇرىلتايشىلارىنىڭ ىشىندە مەنىڭ دە اتى-ءجونىم بار دەپ ويلايمىن. قوعامدىق قوردىڭ مۇشەلەرىنەن جارنا الۋدى كەيىن شىعارىپتى، ەگەر بىرەۋ كەلىپ، «سەن ءبىزدىڭ قوعامدىق ۇيىمنىڭ مۇشەسى ەكەنسىڭ، جارنا تاپسىرۋىڭ كەرەك» دەسە، وندا مەن جارناسىن تاپسىرار ەدىم. ولاي ايتىپ كەلگەن ەشكىم بولمادى عوي.

–  ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن تۇسىنگەنىم، «تاڭجارىق قورى» قوعامدىق  ۇيىمىنا مۇشە ەمەس  قالامگەرلەر جۋرنالعا تۋىندىسىن جاريالاي المايتىن بولدى عوي؟

– جۇرنالدىڭ جاۋاپتى  رەداكترىنىڭ ايتۋىنشا سولاي بولىپ تۇر.  ءوزىڭ قىتايدا دا، قازاقستاندا دا باساپاسوزدە جۋرناليست بولىپ قىزمەت ىستەدىڭ، ءالى دە وسى سالانىڭ اينالاسىندا ءجۇرسىڭ عوي، بۇل ءباسپاسوزدىڭ ەتيكاسىنا كەلە مە، كەلمەيدى عوي؟!

قازاقستاندا «مۇقاعالي»، «جامبىل»، «قاسىم» سەكىلدى جۋرنالدار شىعادى. «مۇقاعالي» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتوىرى باتىق ءماجىتۇلى كەزىندە بىزگە «مۇقاعالي» جۋرنالى شىققتى، كورىڭدەر، جازىلىڭدار، اۆتور بولىڭدار»، –  دەپ بارلىق وقىرماندار مەن اۆتورلارعا ايتقان بولاتىن. مەن مۇقاعالي ماقاتاەۆقا ارناپ جازعان ءبىر-ەكى ولەڭىمدى جۋنالعا باستىردىم، بىراق ماعان «سەن قوعامنىڭ مۇشەسى ەمەسسىڭ، سەنىڭ ولەڭدەرىڭدى جۋرنالعا جاريالاي المايمىز» دەپ ەشكىم ايتقان جوق. ال «تاڭجارىق» جۋرنالىنداعىلار «اۋلاق ءجۇر!» دەپ وتىر. باياعىدا ءبىر اكەمىز ايتاتىن، «اركىمدىكى وزىنە ءجون» دەپ، سول ايتقانداي، بۇلاردىكى وزىنە ءجون ءبولىپ تۇر عوي.

اقىن تاڭجارىق جولدىۇلى – ءبىر رۋدىڭ، ءبىر قوعامدىق ۇيىمنىڭ مەنشىگىنە اينالىپ قالماۋى كەرەك. ول – كۇللى قازاققا ورتاق اقىن، رۋحاني تۇلعا. وعان قاتىستى وتكىزگەن مۇشايراعا ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى اقىن-جازۋشىلاردان شىعارمالار كەلۋى كەرەك. سوندان ىرىكتەپ، سارالاپ تاڭجارىقتىڭ قانشا قىرى بولسا، سونىڭ ءبىر قىرىن جارقىراتىپ كورسەتە السا، ول – ۇلكەن جەتىستىك بولار ەدى. مەنىڭ الپىس قانا مۇشەم بار، وسىنىڭ كولەمىندە عانا ءمۇشايرا جاريالايمىن، شىعارمالارىن جۋرنالعا بەرەمىن دەۋ دۇرىس ەمەس قوي. ولاردىڭ ءوزى 2-3 جىلدان بەرى جازارىن جازىپ، ايتاتىنىن ايتىپ ەندىگى سارقىلىپ تا بولدى.

– جۋرنالدى ساپالى، جاقسى شىعارۋ ءۇشىن اۆتورلاردىڭ قاراسى نەعۇرلىم كوپ بولعانى دۇرىس دەيسىز عوي ؟

– ارينە، ساننان – ساپاعا كوتەرىلەدى. «تاڭجارىق دەگەن كەرەمەت اقىن، ونداي اقىندى تابا المايسىڭ» دەپ جەردى تەپكىلەۋدەن تاڭجارىق كەرەمەت اقىن بولىپ  كەتپەيدى. قازاق قۇس قاناتىمەن ۇشىپ، قۇيرىعىمەن قونادى دەيدى. ول كىسى دە كادىمگى ءسىز بەن ءبىز سىندى شيكى ىشكەن پەندە. اسپاننان تۇسكەن جوق، جەردەن شىققان جوق. بار بولعانى بويىنا بىتكەن تالانتتى اشقان، قالىپتاستىرعان تۇلعا . ول كىسىنىڭ الدىنداعى اعا بۋىنداردىڭ سول كىسىگە قالدىرعان ونەگەسى مەن ۇلگىسى، شەشەندىگى مەن شەبەرلىگى. ارتىنداعى ورازامباي ەگەۋباەۆ اعامىز باستاتقان زەرتتەۋشىلەرمەن، بىزگە شەيىنگى قولىنا قالام العان ءىنى-قارىنداستارى مەن ۇرپاقتارى. كۇنەستە تاڭجارىقتىڭ الدىندا جاپسارباي  دەگەن اقىن اتامى، جۇبان، مالاي دەگەن اقىن اجەلەرىمىز بولعان. جاپساربايدىڭ تۇلعالارعا ارناعان ارناۋ ولەڭدەرى، جۇبان مەن مالايدىڭ ايتىستارداعى وت اۋىز، وراق تىلدىلىگى تاكەڭ العان تاربيەدە بار دەپ بىلەمىن. ونىڭ ءوزى مىنا سۇحباتتىڭ كولەمىنە سيمايتىن شىعار، ارنايى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن ۇلكەن جۇمىس. دەسەدە، جۇبان مەن مالاي (بەگىمبەت، تاڭات رۋىنداعى) اجەلەرىمىز ساسان اۋىلىنداعى ءبىر ايتىستا سول اۋىلعا قوناق بولىپ جاتقان اقىندى بىلاي جەڭىپتى دەيدى. اجەمىزدىڭ بىرەۋى تاڭقى مۇرىن  بولسا كەرەك. «باسقا ارىپتەس تاپپاعانداي تاڭقى مۇرىن قارا سيىر سياقتى مىنانى قايدان تاۋىپ كەلدىڭدەر» دەسە كەرەك.
سوندا اجەلەرىمىز:

«قۇدەكە قايدان بىلەم بوتەنىڭدى،
كەردەڭدەسەڭ كەتىرەم كەتەۋىڭدى،
تەڭەسەڭ ءبىزدى قارا سيىرعا سەن،
يىسكە بۇقا بولىپ كوتەنىمدى»، – دەپ، جەرعىپ جەڭگەن دەسەدى. سوندىقتان ءبىز تاڭجارىقتى الدىمەن قازاققا، سوسىن الەمگە تانىتامىز دەسەك، زەرتتەلگەن عىلىمي ەڭبەكتەر ارقىلى ونىڭ تۇتاس اينالاسىن، ورتاسىن زەرتتەۋىمىز كەرەك.

– ابەكە، قىتايدان كەلگەندەردىڭ كوبى اقىن سەكىلدى سەزىلەدى ماعان. ءسىز قالاي ويلايسىز؟

– بۇل بۇگىنگە دەيىن قىتايداعى قازاقتاردىڭ شۇرايلى ءتىلى مەن ۇلتتىق سالت-سانا، عۇرىپ-ادەت، ءداستۇر قايماعىنىڭ بۇزىلماي كەلۋىنەن بولسا كەرەك. نەسىن جاسىرامىز، ءبىزدىڭ بۋىن، الدىڭعى بۋىن اعالاردان، قوعامدىق ورتادان ۇيرەنۋىمىز مول بولدى عوي. اقىن-جازۋشىلاردىڭ كىتابىن كوپ وقىدىق، وسىنىڭ ءبارى قىتاي قازاقتارىنىڭ تىلدىك قورىن بايتتى. مۇنداي ورتادا قىسىلماي، قىمتىرىلماي اۋىلدىڭ الى اۋىزىن ايتاتىندار بار. بۇل ولارعا جاراسادى.
ال قازىر ولەڭ جازىپ تانىمال بولۋعا ۇمتىلۋ جالپى قوعامنىڭ دەرتىنە اينالدى. اناۋ اقىن بولسا مەن نەگە اقىن بولمايمىن دەگەن سەكىلدى دەرت اسقىنىپ كەتتى. تەك اقىندار عانا ەمەس، ءان ايتاتىن، مۋزيكا جازاتىندار دا كوبەيىپ كەتتى. ءتىپتى ەش جەردە، ەشقانداي عىلىمدى زەرتەمەي، قورعاماي-اق اكادەميك، پروفەسسور بولاتىندار شىقتى. بۇل مەنشە وتە ۇياتتى ءىس.

– ءسىز بەن ءبىز مۇنى ۇيات ساناعانىمىزبەن، ولار مۇنى ماقتان كورەدى عوي.

– «ۇيالماعان ءارتىس بولادى» دەگەن ءسوز وسىدايدان شىققان شىعار. ۇيالماۋ ارتىستەرگە جاراساتىن شىعار، بىراق اقىندىققا، عىلىمعا جاراسپايدى.
ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ، ۇيقاستىرا السا بولدى «مەن اقىنمىن» دەپ كەۋدەسىن داڭعىرلاتىپ شىعاتىندار بار. ونىڭ ۇستىندە الەۋمەتتىك جەلى بۇلارعا بولىپ بەردى. ونى ساراپقا سالاتىن رەداكتور دەگەن جوق بولعان سوڭ ويىنا كەلگەنىن بىلشىلداتىپ جازا بەرەدى.

– بۇل قازاق ادەبيەتىن بىلعاپ جۇرمەي مە؟

– وسى كۇننىڭ وزىندە لاي، باتپاق بولىپ بىلعاپ جاتقان جوق پا؟! وسىنىڭ ءوزى اقىر اياعىندا مەملەكەتتىك جۇيەگە بارىپ تىرەلەدى. مىسالى، ءوز باسىم قۇلجاداعى باسپاسوزدە رەداكتور بولعان اقىن، جازۋشى اعالارىمنىڭ الدىنان تالاي وتكەنمىن. بىردەمە جازىپ اپارساڭ، «مىنا جەرى جارامايدى، انا جەرى انانداي، مىنا جەرىن بىلاي جاز!» دەپ اقىلىن ايتىپ، جول سىلتەپ جىبەرەتىن. كەيدە جازعانىمىز مۇلدە جاراماي جاتسا، «مۇنداي ولەڭدى جازعانشا، جازباي-اق قوي!» دەپ سول جەردە جىرتىپ تاستايتىن. وعان مەن مۇلدە رەنجىمەيتىنمىن. قازىر ونداي تالاپ قويىپ وتىراتىندار بولماعاندىقتان، حالىقتان، وقىرماننان ۇيات بولادى-اۋ دەگەن قىمسىنۋ، ۇيالۋ سەزىمى جوعالىپ كەتكەن سەكىلدى. اباي اتامىز:

«ولەڭگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى،

سوندا دا سولاردىڭ بار تاڭداماسى.

ءىشى التىن، سىرتى كۇمىس ءسوز جاقسىسىن،

قازاقتىڭ كەلىستىرەر قاي بالاسى؟»، – دەپ بەكەر ايتپاعان بولار. ارينە، ونەردەگى تالاس، ولەڭدى تالعامسىز، مانەرسىز جازا بەرۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى عوي. ونەردەگى تالاس «ءىشى التىن، سىرتى كۇمىس جاقسىسىن» تالداپ، ەكشەپ الۋ، ونى كوركەم تىلمەن جارقىراتىپ جۇرتقا كورسەتۋ. ەگەر ونداي تالعامىڭ، ونەرىڭ بولماسا، وندا پوەزيا دەگەن تۇنىق، ءمولدىر الەمدى بىلعاماۋىڭ كەرەك.

وسىنداي جاۋاپكەرسىزدىكتىڭ سالدارىنان الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاقسى اقىننىڭ تاماشا ولەڭدەرىنىڭ ءوزى وقىلماي قالۋى ابدەن مۇمكىن.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz