اشۋلى ارىستاننىڭ ايباتى
«ىمدى تۇسىنبەگەن دىمدى تۇسىنبەيدى» دەگەن ءسوز بار. كەشە عانا پرەزيدەنت پۋتين رەسەيدىڭ ەاەو قۇرىلىمدارىنا توراعالىق ەتۋىنە بايلانىستى ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ باسشىلارىنا ۇندەۋ جولدادى.
«فورمالدى تۇردەگى، رەسمي پروتوكولدىق ءسوز عوي، وعان سونشالىقتى ءمان بەرۋدىڭ نە قاجەتى بار؟» دەگەن ساۋال دا قويىلۋى مۇمكىن.
جوق، بۇل جولعى ۇندەۋدىڭ سالماعى باسقاشا.
پۋتين نە دەدى؟
«قالىپتاسىپ جاتقان كوپپوليارلىق الەمنىڭ مىقتى، دەربەس، ءوز-وزىنە جەتكىلىكتى پوليۋستەرىنىڭ ءبىرى، ءبىزدىڭ قۇندىلىقتاردى قابىلدايتىن جانە ەۋرازەو تاۋەلسىز مەملەكەتتەرىمەن ىنتىماقتاسۋعا ۇمتىلاتىندار تارتىلاتىن ورتالىق بولۋعا وداقتىڭ بار مۇمكىندىگى بار ەكەنى ءسوزسىز»
بۇل دەگەنىڭىز ۋكرايناعا قارسى سوعىس جاريالاعان رەسەيدىڭ ءوز ارىپتەستەرىن قۇردىمعا قاراي تارتۋى ەمەس پە؟ الدە ەاەو ەلدەرى وركەنيەتتى الەممەن اتقۇيرىعىن كەسىسىپ پە ەدى؟ جانە دە «ءبىزدىڭ قۇندىلىقتار» دەگەن نە نارسە؟ تورتكۇل دۇنيەگە جەككورىنىشتى بوپ، ورتادان الاستاتىلعان رەسەيدىڭ باسقىنشىلىق، اننەكسيالىق قۇندىلىقتارى ما؟ جانە دە ول ءپوليۋستىڭ شىنايى گەگەمونى كىم بولاتىنى دە وسى باستان بەلگىلى ەمەس پە؟
«بارلىق باعىتتاعى - ساياسي، ەكونوميكالىق، ونەركاسىپتىك، قارجى جانە تەحنولوگيالىق سالالارداعى – ينتەگراتسيانى ودان سايىن تەرەڭدەتۋ ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاسايمىز».
مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟! قانشا «پرورەسەيشىل» دەپ جۇرتشىلىق سىناسا دا، قازاقستان بيلىگى ەاەو-نىڭ تازا ەكونوميكالىق جوبا ەكەنىن بىرنەشە رەت مالىمدەگەن ەدى عوي. الدە پۋتين مىرزا ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ول ۇستانىمىنان بەيحابار ما؟ استانانىڭ ول پوزيتسياسى ماسكەۋدىڭ قۇلاعىنا جەتكەن جوق دەپ ويلامايمىن. سوندىقتان مۇنداي جاڭاشا تەزيس – بارىپ تۇرعان ارانداتۋشىلىق! ويتكەنى، وسى سوزدەن كەيىن استانا ءوز حالقىنا ءتيىستى تۇسىندىرمە بەرۋى كەرەك. ول مالىمدەمەنىڭ كرەملگە قاتىستى سىنشىل سيپاتتا بولاتىنى تاعى دا تۇسىنىكتى. ارانداتۋ ەمەي نە بۇل؟!
ەاەو توراعاسى ءبۇي دەيدى: «...ينتەگراتسيالىق قيمىل-ارەكەتتىڭ باستى باعىتتارىن انىقتايتىن ۇزاق مەرزىمدىك جوسپارلاۋدىڭ جاڭا قۇجاتتارىن ازىرلەۋدى بيىلدان باستاۋ كەرەك»
بۇل دەگەنىڭىز – كرەمل قوجايىنى ايتىپ وتىرعان «ينتەگراتسيا» ءسوز جۇزىندە قالماي، تاياۋ ارادا ناقتى قۇجاتتارعا اينالادى دەگەن ءسوز!
«...اۆتوموبيل جانە حيميا ونەركاسىبى، ترانسپورتتىق ماشينا جاساۋ، ميكروەلەكترونيكا، اۆياقۇرىلىس، كەمە جاساۋ، ءدارى-دارمەك ازىرلەۋ، تسيفرلىق ەكوجۇيەلەر، اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن جاساۋ، بيوتەحنولوگيا مەن تۇقىم شارۋاشىلىعىندا كۇش بىرىكتىرۋ»
سوندا ەلىمىز وسى ماڭىزدى سالالار بويىنشا تەك قانا ەاەو، سونىڭ ىشىندە، رەسەيمەن «كۇش بىرىكتىرە» مە؟ الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن وسى سالالارداعى ىنتىماقتاستىعىمىز نە بولماق؟ رەسەيمەن «كۇش بىرىكتىرەمىز» دەپ ءجۇرىپ، قوسىمشا سانكتسيالاردىڭ استىندا قالمايمىز با؟
«وداق ىشىندەگى تۇراقتى ءوزارا ەسەپ ايىرىسۋ قارىم-قاتىناستارىنىڭ مىندەتتى شارتى ارىپتەستەردىڭ رەسەي بانكىنىڭ قارجى حابارلامالارىن تاراتۋ جۇيەسىنە قوسىلۋى جانە دە ۇلتتىق تولەمدەر جۇيەلەرىنىڭ جۇيەارالىق ءوزارا ارەكەتتەستىگى بوپ تابىلادى».
نەلىكتەن ەاەو ەلدەرى مىندەتتى تۇردە ۇيىمنىڭ ءبىر مۇشەسىنىڭ عانا بانكتىك جۇيەسىنە قوسىلۋى كەرەك؟! قارجىلىق گەگەمونيا مەن مونوپوليا ءدال وسى ەمەس پە؟
باسقا ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋ تۋرالى سوزىندە پۋتين مىنا ەلدەردى اتايدى: «مىسىر، يران، ءۇندىستان، يندونەزيا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، ازيا-تىنىق مۇحيت، تاياۋ شىعىس، افريكا جانە لاتىن امەريكاسى اۋماعىنداعى ەلدەر».
ياعني، مۇنىڭ ءبارى ەۋرووداق پەن اقش سانكيالارىنا ۇشىراعان رەسەيدىڭ بۇگىنگى ارىپتەستەرى. ولاي بولسا، ءبىر ەلدىڭ گەوساياسي تاڭداۋ باسىمدىعىندا ەاەو-نىڭ باسقا ەلدەرىنىڭ نە قاتىسى بار؟ ءار ەل باسقا ەلدەرمەن ءوز مۇددەسىنە ساي ەكونوميكالىق جانە باسقا بايلانىستاردى ورناتا بەرمەي مە؟ نەگە قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى رەسەيدىڭ بۇگىنگى مۇشكىل جاعدايىنىڭ قۇربانى بولۋى ءتيىس؟
«ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلامالاردى ۇيلەستىرۋ، ورتاق ءبىلىم بەرۋ مەن كاسىبي ستاندارتتارىن قالىپتاستىرۋ، بىرلەسكەن وقۋ باعدارلامالارىن، تەحنيكالىق جانە گۋمانيتارلىق پاندەر بويىنشا ورتاق وقۋلىقتاردى ازىرلەۋگە ۇمتىلۋ ماڭىزدى».
بۇل تەزيس تە تۇسىنىكسىزدەۋ.
ءبىراز ۋاقىت بۇرىن رەسەي رەسمي تۇردە ءبىلىم بەرۋدەگى بولونيا پروتسەسىنەن تۇبەگەيلى باس تارتىپ، كەشەگى سوۆەتتىك وقۋ جۇيەسىنە كوشكەنىن مالىمدەگەن بولاتىن. قازاقستان بولسا، 2010 جىلدان بەرى جالپىەۋروپالىق ستاندارتتاردى باسشىلىققا الاتىن وسى جۇيەنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. سوندا ءبىر-بىرىنە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن ەكى بولەك جۇيەنى قالايشا «ۇيلەستىرۋگە» بولادى؟! بۇل باستاما دا و باستان قاراما-قايشىلىققا، ءوزارا دۇنيەتانىمدىق، وركەنيەتتىك قاقتىعىسقا ۇرىندىرايىن دەپ تۇرعان جوق پا؟!
«گۋمانيتارلىق پاندەر بويىنشا ورتاق وقۋلىقتاردى ازىرلەۋ» دەگەن نە ءسوز؟! رەسەيدىڭ بۇگىنگى بيلىگى تاريحتى، سونىڭ ىشىندە، قازاقستانمەن بىرگە ورتاق تاريحتى قايتا قاراپ، وزىنە عانا ىڭعايلى تسەنزۋرا ەلەگىنەن وتكىزىپ جاتقانىن كورىپ جاتىرمىز. «سوۆەت وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان رەسپۋبليكالاردىڭ جەر اۋماعى – رەسەيدىڭ سىيلىعى» دەگەن ءپۋتيننىڭ تۇجىرىمى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ وقۋلىقتارىنا ەنۋى ءتيىس پە؟ الدە ستاليندىك رەپرەسسيالاردى اقتاۋعا تىرىسىپ-اق جاتقان پسەۆدوعىلىمي ۇستانىمداردى ءبىزدىڭ قوعام دا قابىلداۋى كەرەك پە؟ بولماسا، ۋكرايناداعى سوعىستى اقتاپ جاتقان نەويمپەريالىق ساياساتتىڭ سالقىنى ءبىزدىڭ وقۋلىقتارعا دا تيە مە؟
مىنە، تىعىرىققا تىرەلگەن اشۋلى ارىستان ايباتى ىسپەتتەس ءپۋتيننىڭ ءبىر عانا ۇندەۋى قانشاما سۇراقتار تۋعىزىپ جاتىر؟!
ال وسىنىڭ بارىنە قاتىستى رەسمي پىكىر ءبىلدىرىپ جاتقان ءبىزدىڭ ۇكىمەت ءالى دە جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. ەل بولسا، الاڭداۋلى.
مەنىكى - سول الاڭداۋشىلىقتى جەتكىزۋ عانا.
جاۋاپ - ۇكىمەتتەن!
ءامىرجان قوسان
Abai.kz
