قازاقتا: «التىن كەزدىك قاپ تۇبىندە جاتپايدى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. مۇنىڭ ماعىناسى كەڭ، ۇعىمى تەرەڭ. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تاريحىندا تالاي-تالاي جول باستاعان كوسەمدەر، قول باستاعان باتىرلار، ءسوز باستاعان شەشەندەر، كوڭىلدەگى كورىكتى ويدى ولەڭ تىلمەن جەتكىزە بىلگەن اقىن-جىراۋلار بولعان. الايدا ءبىز ولاردىڭ ءبىرىن بىلسەك، ءبىرىن بىلمەي كەلدىك. وعان ءارتۇرلى جاعدايلار سەبەپ بولدى. ەڭ باستىسى بىرەۋدىڭ بودانىندا بولعاندىقتان باسىمىزدا بيلىك، قولىمىزدا مۇمكىندىك بولمادى. سوندىقتان دا ءوز زامانىنىڭ وزىق ويلى اعارتۋشى عالىمى، ۇلى شوقان: «ءار حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ، ءوسۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاتتىق پەن ءبىلىم كەرەك» دەپ كورەگەندىكپەن بولجاپ ايتتى. اتا-بابالارىمىز ءومىر بويى اڭساعان، وسى جولدا كۇرەسىپ، قانشاما تەرى مەن قانىن توككەن ازاتتىق پەن ەركىندىككە ءبىز حح عاسىردىڭ اياعىندا قول جەتكىزدىك. باسىمىزعا باق بولىپ قونعان تاۋەلسىزدىك، قازاقستاننىڭ ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولۋى ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىمىزعا عانا ەمەس، وتكەن تاريحىمىزدى تۇگەندەپ، قيلى-قيلى «اقتاڭداقتاردىڭ» بەتىن اشىپ، ۇمىت بولا جازداعان قايراتكەرلەرىمىز بەن تۇلعالارىمىزدى ءتىرىلتىپ، ولاردان قالعان مۇرالاردى زەرتتەۋگە دە داڭعىل جول اشتى. وسى ورايدا تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ  «...بۇگىندە ءبىز بۇرمالانعان تاريحتىڭ ۇيىندىلەرىنەن ءوزىمىزدىڭ ءتۇپ-تامىرىمىزدى ىزدەۋگە ءماجبۇرمىز.

قازاقتا: «التىن كەزدىك قاپ تۇبىندە جاتپايدى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. مۇنىڭ ماعىناسى كەڭ، ۇعىمى تەرەڭ. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تاريحىندا تالاي-تالاي جول باستاعان كوسەمدەر، قول باستاعان باتىرلار، ءسوز باستاعان شەشەندەر، كوڭىلدەگى كورىكتى ويدى ولەڭ تىلمەن جەتكىزە بىلگەن اقىن-جىراۋلار بولعان. الايدا ءبىز ولاردىڭ ءبىرىن بىلسەك، ءبىرىن بىلمەي كەلدىك. وعان ءارتۇرلى جاعدايلار سەبەپ بولدى. ەڭ باستىسى بىرەۋدىڭ بودانىندا بولعاندىقتان باسىمىزدا بيلىك، قولىمىزدا مۇمكىندىك بولمادى. سوندىقتان دا ءوز زامانىنىڭ وزىق ويلى اعارتۋشى عالىمى، ۇلى شوقان: «ءار حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ، ءوسۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاتتىق پەن ءبىلىم كەرەك» دەپ كورەگەندىكپەن بولجاپ ايتتى. اتا-بابالارىمىز ءومىر بويى اڭساعان، وسى جولدا كۇرەسىپ، قانشاما تەرى مەن قانىن توككەن ازاتتىق پەن ەركىندىككە ءبىز حح عاسىردىڭ اياعىندا قول جەتكىزدىك. باسىمىزعا باق بولىپ قونعان تاۋەلسىزدىك، قازاقستاننىڭ ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولۋى ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىمىزعا عانا ەمەس، وتكەن تاريحىمىزدى تۇگەندەپ، قيلى-قيلى «اقتاڭداقتاردىڭ» بەتىن اشىپ، ۇمىت بولا جازداعان قايراتكەرلەرىمىز بەن تۇلعالارىمىزدى ءتىرىلتىپ، ولاردان قالعان مۇرالاردى زەرتتەۋگە دە داڭعىل جول اشتى. وسى ورايدا تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ  «...بۇگىندە ءبىز بۇرمالانعان تاريحتىڭ ۇيىندىلەرىنەن ءوزىمىزدىڭ ءتۇپ-تامىرىمىزدى ىزدەۋگە ءماجبۇرمىز. مۇندا اڭگىمە حالقىمىزدىڭ قانداي دا ءبىر بۇركەمەلەنىپ، دارىپتەلگەن تاريحى ەمەس، باستان كەشكەن ءار الۋان ءارى شىنايى وقيعالارى جايىندا بولىپ وتىر» دەپ ايتقانى بار ەدى.

بەكەت تۇرعاراەۆ،
«جەتى جارعى جانە قوجابەرگەن جىراۋ قايىرىمدىلىق قورىنىڭ» توراعاسى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

ءتىپتى تىم الىسقا بارماي-اق، ايگىلى زۇلمات «37-ءشى جىلدىڭ» قۇربانى بولعان: شاكارىم قۇدايبەرديەۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ سىندى ارىستارىمىزدى بەرىدە «بەتبۇرىس» پەن «قايتا قۇرۋ» زامانىندا اقتاپ الىپ، تۋعان حالقىمەن قايتا قاۋىشتىرعانىمىز ءالى ەستەن شىعا قويعان جوق.
كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ دامۋى مەن ءوسىپ-وركەندەۋىندە مادەنيەتتىڭ، تاريحتىڭ، ونەردىڭ، جالپى رۋحاني سالانىڭ الار ورنى ەرەكشە. ءجۇرىپ وتكەن جولىمىزدا، تاۋەلسىزدىكتىڭ ارتتا قالعان جيىرما جىلدان استام ۋاقىتى ىشىندە ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك سالاداعى جەتىستىكتەرىمىزگە قوسا، رۋحانياتتا دا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ءبىرتا­لاي يگىلىكتى شارالار مەن ونەگەلى ىستەر اتقارىلدى.

ارعى زامانداعى ابىلايحاننىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ، قارا كەرەي قابانباي مەن قانجىعالى بوگەنبايدى تۇعىرىنا ورناتتىق، ەلدىڭ بىرىلىگى مەن تاتۋلىعىن كوكسەگەن تولە، قازبەك، ايتەكە بيلەردىڭ شەشەن­دىك ونەرلەرى مەن ديپلوماتتىق شەبەر­لىكتەرىن قايتا جاڭعىرتتىق. بەرگى تاريحىمىزداعى ۇلى ابايدىڭ، جىراۋ جامبىلدىڭ 150 جىلدىقتارىن، كەمەڭگەر قالامگەر مۇحتار اۋەزوۆ پەن عۇلاما عالىم قانىش ساتباەۆتىڭ 100 جىلدىقتارىن، كۇللى تۇركى جۇرتىنىڭ تۇپقازىعى بولعان تۇركىستان قالاسىنىڭ 1500 جىلدىق مەرەيتويلارىن كەڭ كولەمدە اتاپ وتتىك. بۇلار ارقىلى ۇلتتىق سانا-سەزىمىمىزدى وياتىپ، ءىزباسار ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ساۋلە تۇسىردىك. ارنايى قابىلدانعان «مادەني مۇرا» ستارتەگيالىق باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا دا تالاي شارۋالار تىندىرىلىپ، جۇزەگە اسىرىلدى. 2000 جىلى «مادەنيەت جىلى» دەپ جاريالاندى. بۇل دا بارىمىزدى باعالاپ، جوعىمىزدى تۇگەندەۋگە ىقپال ەتتى. مادەنيەتتىڭ مارتەبەسى كوتەرىلدى. وسىنداي ۇستانىم مەن ساياسات، باعىت-باعدار وزگە تۇلعالارمەن قاتار قوجابەرگەن جىراۋ بابامىزدى «التىن كەزدىكتەي قاپ تۇبىنەن شىعارىپ»، قايتا تانۋعا شاراپاتىن تيگىزدى. «مادەنيەت جىلى» دەپ جاريالانعان سول 2000 جىلدىڭ اياعىندا، ياعني جەلتوقساننىڭ 19-21 كۇندەرى قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن پەت­روپاۆل قالاسىندا «قوجابەرگەن جىراۋ تولىبايۇلىنىڭ وتان تاريحى مەن قازاق پوەزياسىندا الاتىن ورنى» دەگەن تاقىرىپتا العاش رەت رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيانىڭ بولىپ وتكەنىنەن كوپشىلىك حاباردار. ايتۋلى عالىمدار مەن مامانداردىڭ، بىلىكتى تاريحشىلار مەن ادەبيەتشىلەردىڭ باسىن قوسقان اتالمىش القالى جيىن قوجابەرگەن جىراۋ بابامىزدى جۇرتشىلىققا تەرەڭىرەك تانىس­تىرا ءتۇستى. تاريحىمىز بەن ادەبيەتىمىزدەگى الار ورنىن باعالاپ كورسەتتى.

اقيقاتىن ايتساق، ءبىز بۇعان دەيىن قوجابەرگەن جىراۋ ەسىمىن «ەلىم-اي» ءانى مەن «ەلىم-اي» داستانى ارقىلى ەمىس-ەمىس ەستىپ كەلدىك. سونىڭ وزىندە ول شىعارمالاردىڭ ءمانى مەن ماڭىزى زور بولاتىن. ويتكەنى تاسقا قاشالىپ، قاعازعا جازىلماعانىمەن ۇلان-عايىر دالانى الىپ جاتقان قازاق ساحاراسىنىڭ تاريحى ۇرپاقتان-ۇرپاققا وسىنداي ولەڭ-جىر، ءان مەن كۇي، قيسسا-داستان، تولعاۋلى تەرمەلەر ارقىلى جەتىپ وتىردى. ول مۇرالار اۋىز ادەبيەتىنىڭ قۇندى تۋىندىلارى بولىپ قانا قويماي، ولار دا حالقىمىزدىڭ عاسىرلار قويناۋىنداعى تىنىس-تىرشىلىگى، كوشپەلى تۇرمىستاعى سالت-ءداستۇرى، باستان كەشكەن وقيعالارى، مۇڭى مەن سىرى، قايعىسى مەن قۋانىشتارى جاتتى. «ەلىم-اي» ەپوپەيالىق داستانى قازاق حالقىنىڭ سىرتقى جاۋلارعا تويتارىس بەرۋگە باعىتتالعان جارتى عاسىرلىق ادىلەتتى كۇرەسىن، ازاماتتىق سوعىسىن بايانداپ قانا قويعان جوق، جاستاردى وتانشىلدىققا، بىرلىككە، ۇيىمشىلدىققا ۇندەگەن اسكەري-پاتريوتتىققا تاربيەلەدى.
پاراسات-پايىمى بيىك، وتانشىلدىعى جوعارى تاريحشىلارىمىز بەن ادەبيەت­شىلەرىمىزدىڭ زەردەلى زەرتتەۋلەرىنىڭ ار­قاسىندا، قوجابەرگەن بابامىزدىڭ جىراۋ مەن اقىندىعىنا قوسا، ەل باسىنا كۇن تۋعاندا جاۋعا شاپقان باتىر، قول باستاعان ءباھادۇر، جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن بىلگەن ەلشى-ديپلومات بولعانىن تانىپ بىلدىك. باتىر، قولباسشى دەيتىنىمىز، ول حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن بوستاندىعىن بارىنەن جوعارى قويىپ:
«شابۋىلى جاۋ قالماقتىڭ كۇشتى ەكەن دەپ،
كەتپەڭدەر جاۋدان قورقىپ، تاراپ ءبارىڭ.
كەۋدەڭدە شىبىن جانىڭ بولسا ەگەر،
جوعالتپا جەر بەتىنەن قازاق اتىن!» دەپ قارۋلاستارىن بىرلىككە، ەرلىككە شاقىردى. بۇل ناعىز وتانشىلدىقتىڭ بيىك ۇلگىسى.
ءۇش عاسىرعا سوزىلعان قازاق-قالماق شاپ­قىنشىلىعىنىڭ حالقىمىزدىڭ ومىرىندەگى اۋىر كەزەڭ بولعانىن، مۇندا جان بەرىسىپ، جان الىسقان، قانشاما قان توگىلگەن شايقاستار بولعانىن تاريحتان جاقسى بىلەمىز. تاۋىمىز شاعىلىپ، تاۋانىمىز قايتىپ، امالسىز ەلدەن، جەردەن ىعىسىپ، «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاماعا ۇشىرايتىنىمىز» وسى تۇستا. بۇل حالقىمىزدىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى ەلدىك پەن بىرلىكتىڭ، باتىرلىقتىڭ تارازىعا ءتۇسىپ، سىنالار شاعى ەدى. سوعىستىڭ بارىسى تاريح ساحناسىنا تالاي ەرجۇرەك باتىرلار مەن قاھارمانداردى، ساردارلار مەن قولباسشىلاردى شىعاردى. قوجابەرگەن بابامىز دا سونداي باھادۇرلەردىڭ ءبىرى عانا ەمەس، بىرەگەيى بولدى. ول 1688-1710 جىلدار ارالىعىندا، ياعني 22 جىل بويىندا قازاق، قاراقالپاق، نوعاي ۇلىستارىنىڭ جا­ساقتارىن باستاعان قولباسشى، ورتالىق ازيا دەڭگەيىندەگى اسكەري قايراتكەر بولىپ تانىلدى.
ەندى ءبىر دەرەكتەر قوجابەرگەننىڭ جاس­تايىنان ناعاشىسى ءجالاڭتوس ءباھادۇر سەيىتقۇلۇلىنىڭ ۇرپاقتارىنىڭ قولىندا ءوسىپ، ۇرگەنىش، بۇقارا، سامارقان مەدرە­سەلەرىندە وقىپ، اراب، پارسى تىلدەرىن مەڭ­گەرگەنىن ايعاقتايدى. سونداي ساۋاتتى­لىعىنىڭ، زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا ول وزiنە دەيىنگi اقىن-جىراۋلاردىڭ ولەڭ-جىرلارىن، مەدرەسەدە ءتالىم العان كەزىندە شىعىستىڭ جەتi جۇلدىزى اتانعان ءجامي، نيزامي، ناۋاي، فيزۋلي، فيرداۋسي، ساعدي، رۋداكي شىعارمالارىن وقىپ، سولاردان عيبرات الدى. بۇعان قوسا، كونە داۋىردەگى راشيد اد-دين، مىرزا حايدار دۋلاتي، قادىرعالي جالايري جانە وزiنەن از بۇرىن وتكەن ابiلعازى ءباھادۇر حان سياقتى عۇلامالار جازىپ قالدىرعان شەجiرەلەرمەن تانىس بولدى. بۇل ونىڭ دۇنيەتانىمىن، وي-ءورىسىن كەڭەيتتى.
تاۋكە حان تۇسىندا قوقان، حيۋا، بۇقارا حاندىقتارى مەن پارسى، تۇرىكمەن ەلى اراسىندا ەلشىلىك قىزمەت اتقارعانى، 1688 جىلى ءاز تاۋكە باستاعان بارشا قازاق جاقسىلارى 25 جاستاعى قوجابەرگەن جىراۋدى ورداباسى ەتىپ سايلاعانى وسىنداي ءبىلىم مەن بىلىكتىلىگىنىڭ ارقاسىندا وعان كورسەتىلگەن قۇرمەت پەن سەنىم بولاتىن.
ءاز-تاۋكەنىڭ تاپسىرماسىمەن اتاقتى «جەتى جارعىنى» اق بىلعارىعا ءتۇسىرتىپ، بۇل تاريحي وقيعا جايىندا:
مۇقياتتاپ حاتتادىم،
ءاز-تاۋكەگە قىزمەت قىپ
جازدىم «جەتى جارعىنى».
سالىستىرىپ تالدادىم
بەرگى مەنەن ارعىنى، - دەگەن جىر جولدارىن قالدىرۋى قوجابەرگەننىڭ ءوز زامانىنىڭ زيالى زاڭگەرى بولعانىن بىلدىرەدى. مۇنداي مەملەكەتتىك ىستەرگە بىلىكتى دە ءبىلىمدى، كوزى اشىق، وزىق ويلى، كەلەشەكتى دە بولجاي بىلەتىن كورەگەن ازاماتتىڭ تارتىلاتىنى تالاسسىز شىندىق.
«جاقسىنىڭ اتى كوپكە ورتاق» دەپ تەككە ايتىلماعان. اقىندار، ادەبيەتتى زەرتتەۋشى عالىمدار قوجابەرگەن بابامىزدى ءوزىنىڭ «جىراۋ» دەگەن تىركەسى ايتىپ تۇرعانداي ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ءوز ءداۋىرىنىڭ تالانتتى دا دارىندى اقىنى، جىرشى-جىراۋى بولدى دەپ ەنشىلەيدى. بۇعان تالاس جوق. سەبەبى قوجابەرگەن جىراۋدىڭ ارتىندا وقىرمان قاۋىمنىڭ كوڭىلىنەن بەرىك ورىن العان، ادەبيەتشىلەردىڭ لايىقتى باعاسىنا يە بولعان ايگىلى «ەلىم-اي» داستانىنان باسقا «بابا ءتىلى» داستانىنىڭ العاشقى ءبولىمى، «اتا تەك» تاريحي جىرىنىڭ، «قۋانىش» اتتى ولەڭىنىڭ، «ەر قويلىباي» داستانىنىڭ ۇزىندىلەرى، «جاستىق»، «كارىلىك»، «وسيەت»، «ناۋرىز باسى»، «ناسيحات ولەڭدەرى» سياقتى ونداعان شىعارمالارى بىزگە مۇرا بولىپ قالدى. بۇل تۋىندىلاردىڭ ءالى دە تالاي تولىقتىرىلىپ، قانشاما عىلىمي زەرتتەۋ­لەر مەن ىرگەلى ىزدەنىستەردىڭ تاقىرىپتارى بولارى انىق.
قاي كەزدە دە جالپى ادامزاتتىڭ دامۋ تاريحىندا ءاربىر ادامنىڭ ومىردەگى ورنى مەن ءمانى قوعامدىق قاتىناستار ارقىلى ايقىندالىپ، ەلگە، حالىققا جاساعان قىزمەتىنە قاراي باعالانىپ وتىرعان. قايتپاس قايسار باتىر، قاھارمان قولباسشى، بىلىمگە شاقىرعان اعارتۋشى، شەجىرەشى شەشەن، ەلدەستىرگەن ەلشى قوجابەرگەن بابامىزدىڭ حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان زور، اقىن-جىراۋ رەتىندەگى قالدىرعان مۇراسى مول. ول قانداي دا قۇرمەت كورسەتۋگە دە لايىق. تاريحي تۇلعانىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان ءبىزدىڭ «جەتى جارعى جانە قوجابەرگەن جىراۋ قوعامدىق قايىرىمدىلىق قورىنىڭ» شاما-شارقىنشا جۇمىس ءىستىپ، ءبىرتالاي يگىلىكتى شارالاردى اتقارۋعا ۇيىتقى بولىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەتكىم كەلەدى. ماسەلەن، وسى قوردىڭ باستاماسىمەن قوجابەر­گەن جىراۋدىڭ تۋعان جەرىندەگى قورىمدا جەرلەستەرى تاراپىنان وعان ارناپ كۇمبەز ورناتىلدى، قۇران باعىشتالىپ، اس بەرىلدى. جامبىل اۋدانىنىڭ ورتالىعى پرەسنوۆكا سەلوسىنداعى قازاق مەكتەبىنىڭ الدىن­داعى الاڭ قوجابەرگەن اتىمەن اتالىپ، ەسكەرتكىش ءبيۋستى ورناتىلدى، مەكتەپتە مۇراجايى اشىلدى. وسى سياقتى پەتروپاۆل قالاسىنداعى №6 قازاق ورتا مەكتەبى دە ۇلى جىراۋدىڭ ەسىمىمەن اتالادى. سونداي-اق قوردىڭ قولداۋىمەن: «قوجابەرگەن جىراۋ»، «ەلىم-اي»، «بابا ءتىلى»، «ونەرپازدار اۋلەتى» دەگەن ءتارىزدى كىتاپتار باسىلىپ شىقتى. ولار جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تاراتىلىپ، وقىرمانداردىڭ جىلى پىكىرلەرىنە يە بولدى. مۇنداي ونەگەلى شارالار مەن شارۋالار ءالى دە جالعاسىن تابا بەرمەك. رەس­پۋبليكا كولەمىندە جىراۋدىڭ 350 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ اتالىپ ءوتۋى دە بابا رۋحىنا ادالدىق پەن قۇرمەتتىڭ، بيىك ءىلتيپاتتىڭ بەلگىسى.
جالپى قوجابەرگەندەي تاريحي تۇلعاعا قانداي قۇرمەت كورسەتسەك تە كوپتىك ەتپەيدى. جاقىندا ءبىر توپ زيالى ازاماتتاردىڭ اتىنان ۇكىمەتكە پەتروپاۆل قالاسىنداعى اسكەري ينستيتۋتتى داڭقتى قولباسشى قوجابەرگەن تولىبايۇلىنىڭ اتىمەن اتاۋ جونىندە ۇسىنىس جاسالدى. بۇل رەتتە ەگەمەندى ەل رەتىندە دامۋىمىزدىڭ ايشىقتى نىشانى بولىپ وتىرعان استانادا قوجابەرگەن با­تىر­دىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشى تۇرسا ايبىنىمىزدى اسقاقتاتىپ، مەرەيمىزدى وسىرە تۇسەر ەدى.
قورىتا ايتقاندا، قوجابەرگەن تولىبايۇلى سياقتى داڭقتى تۇلعالاردىڭ ەسىمىن ۇلىقتاپ، اتقارعان ىستەرىن ناسيحاتتاپ، قالدىرعان مۇراسىن ۇرپاقتان-ۇر­پاققا جەتكىزىپ وتىرۋ ءار بۋىننىڭ، ارقاي­سىسىمىزدىڭ ورتاق ازاماتتىق مىندەتىمىز بەن پارىزىمىز.
ويتكەنى وسەمىن، وركەندەيمىن دەگەن ءاربىر ەل «وتكەنىن ەسكە الىپ، بۇگىنمەن ءومىر ءسۇرىپ، بولاشاقتى ويلاپ وتىرۋى كەرەك».

بەكەت تۇرعاراەۆ،
«جەتى جارعى جانە قوجابەرگەن جىراۋ قايىرىمدىلىق قورىنىڭ» توراعاسى،
زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

"انا ءتىلى" گازەتى