رەسەي ەكونوميكاسى وسى كۇنگە دەيىن ءۇش رەتكى داعدارىستى باستان وتكەردى. العاشقىسى وتكەن عاسىردىڭ سوڭعى ون جىلدىعىندا ورىن الدى. ول داعدارىس ەكونوميكالىق قۇرىلىمنىڭ تۇبەگەيلى وزگەرۋىنەن، جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋىنەن تۋىندادى. ەكىنشىسى 2008 جىلعى الەمدىك قارجى داعدارىسىنىڭ اسەرىنەن بولدى. ءۇشىنشىسى 2014 – 2016 ارالىعىنداعى ۆوليۋتا داعدارىسى. بۇل مۇنايدىڭ باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى مەن قىرىمدى جاۋلاپ الۋ اسەرىنەن تۋىندادى.

كەڭەس وداعى ىدىراعان كەزدە رەسەيدىڭ ىشكى جالپى ءونىم قۋاتى اقش-تىڭ ۇشتەن بىرىندەي بولسا، ءۇش رەتكى داعدارىستان قۇلدىراپ، جيىرما بىرىندەي دەڭگەيگە ءتۇستى. قىتايدىڭ ءبىر عانا گۋاندۋن ولكەسىمەن قارايلاس بولدى. ەلدەگى ەپيدەميالىق جاعدايدىڭ اسقىنۋى، مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى، سيريا ىسىنە ارالاسۋ ەكونوميكاعا سالماق سالعانى از بولعانداي، ەندى مىنە ۋكراينا ءىسى قاباتتاسىپ، باتىستىڭ سانكتسياسى كۇشەيىپ، رەسەي ەكونوميكاسىن تىعىرىققا تىرەگەلى تۇر. ەكونوميستەردىڭ پىكىرىنشە ەلدە ەندى ءتورتىنشى رەتكى داعدارىس ورىن الۋى مۇمكىن. 2014 جىلدان باستالعان باتىس سانكتسياسى رەسەي ەكونوميكاسىن ىشكى اينالىمعا يەك ارتۋعا ماجبۇرلەۋدە. ال ىشكى فاكتورلار دا ءماز ەمەس. ەڭبەك كۇشىنىڭ قارتايۋىن ايتپاعاندا، ەل ءىشىنىڭ بيزنەس پەن ينۆەستيتسيا كليماتى ناشارلاعان. ەنەرگيا كوزدەرىنە باسىمدىق بەرگەن باعىتتى بىردەن وزگەرتىپ، قىسقا ۋاعىتتا ەكونوميكانى ءار تاراپتاندىرۋ مۇمكىن ەمەس.

الەم ەلدەرىنىڭ ساۋدا ايىرباسى، قارجىلىق وپەراتسيالارى قۇرامىنا ەكى جۇزدەن استام مەملەكەتتىڭ ون مىڭعا جۋىق بانكتەرى مەن ۇيىمدارى كىرەتىن، دوللارمەن ەسەپ ايىراساتىن دۇنيەجۇزىلىك بانك ارالىق قارجىلىق تەلەكوممۋنيكاتسيا فينانس جۇيەسى (SWIFT) ارقىلى جۇزەگە اساتىنى بەلگىلى. پۋتين بيلىگى قىرىم وقيعاسىنان كەيىن-اق باتىستىڭ سانكتسياسىڭ اسەرىن ازايتۋ ءۇشىن دوللارسىزدانۋعا، قىتاي سياقتى باتىستىڭ ىقپالىنداعى SWIFT جۇيەسىنە بالاما رەتىندە ءوزىنىڭ بانك ارالىق ينفورماتسيا جۇيەسىن جاساقتاۋعا كىرىسكەن. ۆاليۋتا قورىنداعى دوللاردىڭ ۇلەسىن جيىرما پايىزعا دەيىن تۇسىرگەن. التىن مەن ەۆروعا باسىمدىق بەرىپ قانا قويماي، قىتاي يۋانى مەن جاپون يەنىنە دە تاڭداۋى تۇسكەن.

قىتايدىڭ دوللارسىزدانۋ قادامىنىڭ ورىستان دا قارقىندى، كولەمدى ەكەنى بەلگىلى. تسيفرلى ۆاليۋتا جۇيەسىن سىناقتان وتكىزىپ، جالپىلاستىرۋعا كوشۋى سونىڭ ايعاعى. باتىس سانكتسياسى پۋتين بيلىگىن بارلىق سالادا قىتايمەن ارىپتەستىك بايلانىستى كۇشەيتۋگە يتەرمەلەدى. رەسەي بانكتەرى قىتايدىڭ يۋاندى وزەك ەتكەن ۇلتتىق تولەم جۇيەسىنە (CIرS) قوسىلىپ، ورىستىڭ مۇنايى، گازى، التىن ساۋداسى يۋان ارقىلى جۇزەگە اسۋدا. ال تاۋەلسىز ەلدەر دوستاستىعىنداعى ەلدەر مەن ەۋرازيا ەكوناميكالىق وداعىنا مۇشە ەلدەردىڭ رەسەي مەن ساۋداسىندا رۋبل الدىڭعى ورىندا. رەسەي ورتالىق بانكنىڭ تولەم جۇيەسىمەن (SPFS) ىسكە اسادى. شەتەلدىڭ ەكونوميكالىق باسەكەلەستىكتى باعالاۋ ۇيىمدارى ءتىزىپ كورسەتكەن رەسەيدىڭ كەلىسىم-شارتتى بەلدەن باسۋ، تاسىمال اقىسىن ورىنسىز كوتەرۋ، بيۋروكراتيا، جەمقورلىق قاتارلى جاعىمسىز مىنەزدەرى اتالمىش وداقتا دا كورىنىس تاۋىپ وتىر. ونى ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر مەن ەكونوميستەردەن باستاپ، پرەزيدەنت تە ايتۋدا. كەش تە بولسا جاڭا جولدار، مۇمكىندىكتەر ىزدەۋدە. ويتپەسكە امال جوق. قازاقستاننىڭ رۋبل مەن يۋان قورى ارتقان سايىن، ونىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق قاۋپى، ەكى ەلگە كىرىپتارلىعى ارتتا بەرمەك.

قىتاي مەن رەسەي دوللارسىزدانۋعا كىرىسكەنىمەن اقش دوللارىنىڭ الەمدىك ەكونوميكاداعى ورنى ەشقانداي السىرەمەگەن، كەرىسىنشە ورلەۋى بايقالعان. قازىر الەمدىك ۆاليۋتا قورىنىڭ الپىس پايىزدان استامى، ۆاليۋتا ايىرباسىنىڭ سەكسەن بەس پايىزى دوللاردىڭ ۇلەسىندە ەكەن. ساراپشىلار دوللاردىڭ ورنىنان مىزعىماۋىن اقش-تىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جۇيەسىنىڭ اشىقتىعىندا، سەنىمدىلىگىندە دەسە، باتىس بيلىگى ەكى قۇدايى كورشىمىزدى «الەمگە ءادىل باسەكەمەن ەمەس، ديكتاتورلىق جولمەن ۇستەمدىك ەتكىسى كەلەدى» دەپ ايىپتاپ وتىر.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz