قىزىربەك ساقاريۇلى ورالوۆ 1938 جىلى 12 ماۋسىمدا قىتايدىڭ التاي ايماعىنىڭ بۋىرشىن اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1954-1955 جىلداردان باستاپ «التاي گازەتى»، «ىلە گازەتى»، «شىنجاڭ گازەتى»، «شىنجاڭ ادەبيەتى»، «لەنينشىل جاس» سەكىلدى ەل ءىشى-سىرتىنداعى ءار ءتۇرلى باسىلىمداردا العاشىندا قىزىربەك ۇسەنۇلى، كەيىننەن ق.ورالوۆ دەگەن اتپەن جۇزدەن استام ولەڭ-تولعاۋلارى، اڭگىمە، ماقالالارى جاريالانعان. شەرحان مۇرتازاۇلى سەكىلدى قازاقستان قالامگەرلەرىمەندە حات جازىسىپ تۇرعان. امال نە، قىران جىردىڭ يەسى قىلىشتاي ازامات شاعىندا - نە بارى 32 جاسىندا مىرىشقا تۇيرەلىپ قىرشىنىنان قيىلدى. بۇل تۋرالى سول كەزدەگى قحر-دىڭ قايتا قارالعان سوت ۇكىمىندە مىناداي جولدار بار: قىزىربەك ورالۇلى، قازاق، ءولىم جازاسى اتقارىلعان كەزدە 32 جاستا، بۋىرشىن اۋدانىنىڭ ادامى. 1968 جىلى 8 ايدىڭ 22 كۇنى زاڭ بويىنشا قولعا الىنعان. قولعا الىنۋدان بۇرىن التاي گازەتحاناسىنىڭ كادرى.

قىزىربەك ساقاريۇلى ورالوۆ 1938 جىلى 12 ماۋسىمدا قىتايدىڭ التاي ايماعىنىڭ بۋىرشىن اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1954-1955 جىلداردان باستاپ «التاي گازەتى»، «ىلە گازەتى»، «شىنجاڭ گازەتى»، «شىنجاڭ ادەبيەتى»، «لەنينشىل جاس» سەكىلدى ەل ءىشى-سىرتىنداعى ءار ءتۇرلى باسىلىمداردا العاشىندا قىزىربەك ۇسەنۇلى، كەيىننەن ق.ورالوۆ دەگەن اتپەن جۇزدەن استام ولەڭ-تولعاۋلارى، اڭگىمە، ماقالالارى جاريالانعان. شەرحان مۇرتازاۇلى سەكىلدى قازاقستان قالامگەرلەرىمەندە حات جازىسىپ تۇرعان. امال نە، قىران جىردىڭ يەسى قىلىشتاي ازامات شاعىندا - نە بارى 32 جاسىندا مىرىشقا تۇيرەلىپ قىرشىنىنان قيىلدى. بۇل تۋرالى سول كەزدەگى قحر-دىڭ قايتا قارالعان سوت ۇكىمىندە مىناداي جولدار بار: قىزىربەك ورالۇلى، قازاق، ءولىم جازاسى اتقارىلعان كەزدە 32 جاستا، بۋىرشىن اۋدانىنىڭ ادامى. 1968 جىلى 8 ايدىڭ 22 كۇنى زاڭ بويىنشا قولعا الىنعان. قولعا الىنۋدان بۇرىن التاي گازەتحاناسىنىڭ كادرى.

1970 جىلى 7 ايدىڭ 13 كۇنى التاي ايماقتىق توڭكەرىستىك كوميتەت حالىقتىق قورعاۋ  زۋىمەن (گرۋپپاسىمەن - ج.ش) گۇڭ-ان (ىشكى ىستەر باسقارماسى - ج.ش) اسكەري باسقارۋ كوميتەتىنىڭ (70) 66 نومەرلى قىلمىستى ىستەر ۇكىمى ارقىلى «جاۋمەن ءتىل بىرىكتىرىپ وتانعا وپاسىزدىق جاساعان كەرى توڭكەرىستىك توپتىڭ باس قىلمىسكەرى» دەپ تۇراقتاندىرىلىپ، ءولىم جازاسىن بەرگەن، دەرەۋ اتقارۋعا ۇكىم ەتىلگەن. شۇار توڭكەرىستىك كوميتەتى حالىقتىق قورعاۋ زۋىمەن (گرۋپپاسىمەن - ج.ش) گۇڭ-ان (ءىىب - ج.ش) اسكەري باسقارۋ كوميتەتىنىڭ 1970 جىلى 7 ايدىڭ 7 كۇنگى (70) 235-نومەرلى اتقارۋ بۇيرىعى بويىنشا 7 ايدىڭ 13 كۇنى مىلتىقپەن اتىپ اتقارىلعان.

وسىلايشا، قىتاي قوعامىنداعى قارا بورانعا قارسى تۇرعان، ۇلتىنا جوقتاۋشى بولعان، ەلىنىڭ، جەرىنىڭ اق بوستاندىعىن اڭساعان اقىن ارماندا كوز جۇمدى.

وكىنىشتىسى، ونىڭ سۇيەگى جاتقان جەردى ەگىستىككە اينالدىرعانىنا كوڭىلى كونشىمەگەن قورقاۋ قوعام ولەڭ-جىرلارىن ورشەلەنە ورتەۋگە كىرىستى. بارىنشا قۇرتتى. سوڭعى تراگەديا -  اقىننىڭ سۇيەگىنىڭ تابىلماۋى بولدى.  بۇل ارعى زاماننىڭ ەمەس، وسى جاڭا عاسىردىڭ (2000 جىلدىڭ) وقيعاسى ەدى. قىتاي جاعىنىڭ رۇقساتىمەن ارنايى قازىلعان كورگە اقىننىڭ اتىلعان جەرىنەن ءبىر ۋىس توپىراق قانا بۇيىردى. الايدا، اقىن كەبىنسىز كومىلىپ، مولاسىز قالسا دا ونىڭ جىرلارىن ءبارىبىر قۇرتا المادى.

1997 جىلى اتاجۇرتقا ورالعاننان كەيىن قورجىنىما تەڭدەنىپ كەلگەن ق.ورالوۆ ولەڭدەرىن «شالقار»، «قازاق ەلى» گازەتتەرىندە، «ءۇن» جۋرنالىندا، مەنىڭ قۇراستىرۋىممەن شىققان «كۇنگەي بەت» اتتى قحر قازاق اقىندارى جيناعىندا جاريالادىم. ەندى سول ولەڭنىڭ ءبىر ءبولىمىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم. اقىننىڭ ءبىز بىلمەيتىن، قولىمىزعا تۇسپەگەن ءالى تالاي ولەڭى بار.

.

ءجادي شاكەنۇلى, جازۋشى

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ,

ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى

 

وي

ولەرمىن مەن دە ءبىر كۇن جىرىم تىنار،

تولىقسىپ شەشەك جارعان گۇلىم سىنار.

كۇمبىرلەر سوندا ءبىر ءۇن تۋعان جەردە،

ءبىلدىڭ بە، ول جان تولقىتقان سىرىم شىعار.

 

ەرسى دە بولار مۇمكىن بۇل مىنەزىم،

الايدا ونى شىندىق دەپ ءبىلدىم ءوزىم.

ولسەم دە ماڭگى مۇرا قىلدىرۋعا،

جاتىرمىن جاساپ بۇگىن جىر كۇمبەزىن.

 

وسيەت

 

مەن كەتەرمىن كەلمەسكە ۇشىپ جانىم،

سۋىق كوردى قاپسىرىپ قۇشىپ جالىن.

ولەرىمدى بىلەمىن وزىمە ايان،

سوندىقتان دا جاسقانىپ قىسىلمادىم.

 

جان ەمەسپىن جالىنى جويسا كەتەر،

ولەڭىم بار بارىڭە وي ساپ وتەر.

«ءوزى قىسقا، ءوزى اسا تەنتەك ءومىر»،

ارتتاعىعا ءبىر بەلگى قويسا نەتەر؟!

 

ەسىڭە الىپ ەسكەرسەڭ بۇل حاتىمدى،

جەتكىزە الماي وتەم-اۋ سىرلى اتىمدى.

ءومىردىڭ قىسقاسىنان قورىقپاس ەدىم،

قايتەيىن، جان قيناعان سىرقاتىمدى!؟

 

1957 جىل.

 

 

شولدەگى كوكتەم

 

قالىڭ تاۋلى القاپتا،

قاراۋىتتى كولەڭكە.

قاھار توككەن قاباققا،

قاراپ تۇردى كەڭ ولكە.

 

قارىنساۋ بۇلت شەرميىپ،

قاناتىمەن جەر سىزدى.

قاتتى ەمشەگى شولگە ءيىپ،

قاندىردى ابدەن ەلسىزدى.

 

قانسىز سۇرعىلت دالادا،

قاۋلاپ ءوستى جاۋقازىن.

قايىدى ءشول جاڭادا،

قابىلدادى تاۋ سازىن.

قاتتى نوسەر ارتىنان،

قان جۇگىردى شولگە ءسال.

قاناتتاندى قارت ۇلان،

قالى توسەپ جەرگە سەل.

 

1963 جىل

 

* * *

كۇن سۇلۋ كۇپ-كۇرەڭ كىرپىگىن،

الدىمەن شىڭداردا اشادى.

تاۋلاردىڭ جۇرمەسە جىرتىعىن،

بۋالدىر تاڭعى ۇيقى قاشادى.

 

اق مۇنار وزەندە قالقيدى،

شولپ ەتىپ ءيىرىمنىڭ شورتانى.

ايدىندا كوك بوياۋ شالقيدى

جاسىل جال جاعانى جورتادى.

 

وزەنگە ورماننىڭ بوز تالى،

مالادى ۇكىلى بالاعىن.

كەلەدى الاۋلاپ جەز تاڭى،

مەن سۇيگەن كادىمگى دالانىڭ.

 

تاۋ

 

بەتىنە ۇستاپ كوك جىبەك شىمىلدىعىن،

سانسىز كوكەك سول نۋعا ءسىڭىردى ءۇنىن.

اق مونشاعىن كوكتەمدە مولدىرەتىپ،

ديدارلى تاۋ تەربەتكەن شىمىر گۇلىن.

 

مۇزارت باسى كوكالا تولقىن تۋىپ،

تەنتەك جاسىن تاستاعان بەتىن بۋىپ.

سول جاسىنعا وكپەلەپ جاستى كوز كوك،

تاۋ ۇشاعىن جاتادى كۇن-ءتۇن جۋىپ.

 

نەتكەن دولى كۇش ەدى ساۋلاي اققان،

نايزاعايعا مىنەزى اۋماي تارتقان.

زور اشۋدان جارالعان ءيىر تەنتەك،

شاتقالداردى سابالاي اۋناي اققان.

 

سول يىردەن تۋادى جارىق كوزى،

جۋاسىتىپ ادامنىڭ الىپ تەزى.

ءاربىر ءۇيدى بولەيدى اق ساۋلەگە،

ەلەكتىردىڭ جارىق ەتىپ بالىق كوزى.

سونىڭ ءبارىن جاساعان سەلدەن قۇيىپ،

تاۋ ەمەسپە قۇدىرەتتى زەڭگىر بيىك؟

 

ەرتىس جاعاسىندا

 

شىمىرلاپ سۋى كوك ايدىن،

اعادى ەرتىس جوسىلىپ،

جاعادا جاسىل توعايدىڭ،

تەڭسەلگەن سۋى قوسىلىپ.

 

شابا تىڭ كۇمىس باۋىرى،

جالتىلداپ سۋدىڭ شەتىندە.

قاعىلدى ەرتىس دابىلى،

تولقىندار تۋلاپ بەتىندە.

 

 

قاناتى باياۋ كەرىلىپ،

ەرتىسكە قوندى قوڭىر كەش.

ەلەكتر نۇرى توگىلىپ،

داعى جوق ءتۇننىڭ وڭىردە ەش.

 

 

سابىرلى ءجۇزى البىراپ،

سابىرلى ءجۇزى جالتىراپ.

سيپالاپ ەرتىس توسكەيدى،

پاتەرلەر شامى جارقىراپ،

موتورلار ءۇنى وشپەيدى.

 

اي ايى تاڭعى كەمەنىڭ،

قاندىرىپ جۇرەك قۇشتارىن.

كەمەردە تۇرمىن، ولەڭىم

ۇشىرىپ كوڭىل قۇشتارىن.

 

و، ەرتىس، ەرتىس اناسىن،

كوكىرەگىم كۇي بوپ جالىندار.

جىرىمدا ماڭگى الارسىڭ،

كىندىكتەن تامعان قانىم بار.

 

ۇلىڭگىر

 

كوكقاسقا تولقىندارىن كۇنداقتاعان،

تۇپ-تۇنىق كولدىڭ بەتىن كۇن قاقتاعان.

مۇلگيدى جيەكتەگى ويشىل قامىس،

ۇكىدەي شوققا تاققان بۇلعاقتاعان.

 

تەربەتىپ باياۋ عانا اعىن كۇشى،

قالقيدى توراڭعىنىڭ سالىندىسى،

بالىقتىڭ شولپىلىنا ءۇن قوسادى،

شۋىلداپ كول بەتىنىڭ قالىڭ قۇسى.

 

ۇلىڭگىر كوپتەن ماعان قانىق سىرىڭ،

سۇيكىمدى قاسيەتىڭ الىپتىعىڭ.

كەشتەردە مول ولجامەن قايتقان ءان ساپ

جاعادا كوپ ەستىدىم بالىقشى ءۇنىن.

 

تابيعات ءبىر وزىڭنەن ءنار العانداي،

تۇر تىنىش باقىت ءلاززات الار جانداي.

شىركىن-اي، نەتكەن مۇنشا تۇنىق ەدىڭ

باقىتىنان ەڭبەكتىڭ جارالعانداي.

 

1959 جىل

 

جىلقىشى قىز

 

قۇز باسىندا تاڭ اسىرىپ،

جىلقىشى قىز كوز ىلمەيدى.

ءوزى قىران قاناتى بۇلت،

شالدىققانى سەزىلمەيدى.

 

نوسەر بۇرشاق سابالاسا،

پانالايدى سامىرسىندى

ساباق ىزدەپ شابادى ول،

كوك تىرەگەن شاعىل شىڭدى.

 

كەمپىر قوساق كوكتە كولبەپ،

ىلىنەدى قۇرىعىنا.

شاشباۋىمەن توككەن ورنەك،

ۇقساپ جىبەك بۇرىمىنا.

 

اق جاۋىننان قاباعىنا،

قونعان تامشى سۇرتىلەدى.

كۇن تيمەگەن تاباعىنا،

ءان ناقىشى ىلىنەدى.

 

كوك استىندا قۇيىنداتقان،

كەڭ دالانىڭ بۇل ءبىر وتى.

وي مانارىن قيىنداتقان،

كوركەمدىكتىڭ قۇدىرەتى.

 

تاۋ جىرى

 

تاۋ عوي بۇل جەر تۋدىرعان الىپ قاسقا

ۇشىرعان مۇز بالاعىن جانىپ تاسقا.

ۇستىندە ۇلبىرەيدى اق ورامال،

و، اسپان قيىرىڭا الىپ قاشپا.

 

عاسىرلار جونعان ۇشكىر پىشاق تاستان،

تابيعات مۇز بالاعىن قىساپ شاشقان.

جارتاستى جارىپ شىققان جالعىز قايىن.

سۇپ-سۋىق دۋلىعامەن قۇشاقتاسقان.

 

سۇر بۇلت مۇزعا جاۋىپ بۋدالارىن،

بۋلىعا سىلكيدى كەپ شۋدالارىن.

قالشىلداپ جەلىگەلى ءتىسىن قايراپ،

اق بۋرا جىندى بوران شۋدا قارىن،

 

سيدىرعان جاز بەن قىستى قۇشاعىنا

بۇل تاۋدىڭ كوز جەتەمە ۇشارىنا،

مونشاعىن توگەدى كەپ نوسەر بۇلتى،

سۋسىپ تۇرماعان سوڭ ۋىسىندا.

 

باۋرايدا قاراقاتى مولدىرەيدى،

تۇمارشا كوك ورامال جەلبىرەيدى.

قارايمىن قوس جانارمەن ون مىڭ كوزگە،

سونانبا سۇيگىش جۇرەك ەلجىرەيدى.

 

قارا ەرتىس

 

قارا ەرتىس بويى ءبىر سىرماق،

قىلتانسىز كەكسە تاۋ ادىر.

تابيعات سوققان كۇدىر جاق،

كوسىلىپ جاتىر ناۋا قىر.

 

ساي سالا سوناۋ قاۋادان،

وزەنگە ءوزىن جاعىزدى.

شولىركەپ كەلىپ ناۋادان،

سۋ ىشكەن جىلقى ءتارىزدى.

 

سۇقتانا قاراپ سۇر تۇسپەن،

قىراتتار تونگەن وزەنگە.

بالقاشتار بۇلاق بۇركىسكەن،

جانى اشىپ جانسىز كەزەڭگە.

 

تاعانى تاستى كەمىرىپ،

قاپ-قارا تولقىن جوڭكيدى.

كەرەگە كورشى كومىلىپ،

اق ەزۋ اساۋ موڭكيدى.

 

 

قارا ەرتىس بويى قالىڭ مال،

ساي-سالا تولى مالشى ءۇيى.

ساعاسى سالاڭ قارىندار،

تۇلىككە تارتار بار سيى.

 

جىلقىسىن سۋعا ءتۇسىرىپ،

بەت جۋدى ءبىر قىز جاعادا.

كەپتەرىن جاتتى ۇشىرىپ،

وزەنگە تونگەن جالاما.

 

سۇلۋ دا، قالىڭ كەپتەردە،

سۋرەتىن جازدى ايدىنعا.

كۇن شۇعىلا توگىپ بوكتەرگە،

سيلىعىن شاشتى باي قىرعا.

 

كەمەردە مىلتىق اسىنىپ،

جاس اڭشى ساۋىق قۇرادى.

قارا ەرتىس قاتتى اسىعىس

شەكسىزگە قۇلاش ۇرادى.

 

اق قايىن

 

جاپىراق جايعان قايىڭنىڭ،

تارتالى سۇلۋ تۇلعاسى.

جۇرەككە جىلى بايىرعى ءۇن،

ءبىر ساتكە مەنى تىڭداشى.

 

قالقىعان تۇنگى كوركىڭە،

ءۇن-ءتۇنسىز ۇزاق قارايمىن.

جانىمنىڭ جاسىل ورتىنە،

ءوسىردىم سەنى تالاي كۇن.

 

مۇبادا عاجاپ كەيپىڭە،

ىشىمنەن ۇزاق تابىندىم.

جالباردىم جانعا وي تۇنا،

ۇستىنەن ۇشىپ عاسىردىڭ.

 

قالعي بەر قايىن كەشتەردە،

وزىڭمەن اقىن تۋىس  جان.

شىرقىڭدى بۇزباس ەش پەندە،

ماحاببات ساعان تۋىسقان.

 

قىس

 

قىسقى قۇيىن قار ءۇيىرىپ،

اق جىلاندار ءجۇر ىسقىرىپ.

سۋ بويىندا تال ءيىلىپ،

تاۋدى بۋناپ تۇر ۇسكىرىك.

 

قىس تابانى سىقىرلايدى،

قىراۋ بۇركىپ قولقاسىنان.

تەرەزەلەر سىتىرلايدى،

جۇزىنەن اپپاق بور شاشىلعان.

 

 

اق كوبىگىن شاشىپ توگىپ،

قىس بۋراداي قالشىلدايدى.

جەر كوبەسىن باسىپ سوگىپ،

جوتالاردا قار زۋلايدى.

 

تابيعاتتىڭ تەنتەك ۇلى

سالەم بەردى جەرىمىزگە.

ايدالادا سەن تەك ۇلى

قاۋپىڭ جوق ەلىمىزگە.

 

قار

 

مامىعىنداي قوياننىڭ،

ءتۇسىپ جاتىر ۇلپا قار.

بەتىن بۇركەپ وياڭنىڭ،

ىشىك كيدى قىرقالار.

 

بۇلىڭعىر بۇلت تۇمانى،

تۇلەپ جاتىر دالاعا.

اق ۇكىلى تىماعى،

بۇلعاقتايدى دارادا.

 

شىقسا اقىرىن قىس دەمى،

تۇر ءوڭىردى بوياپ قاپ.

تىنىش الدى قۇسبەگى،

تۇعىردا قۇس توياتتاپ.

 

كەلەدى ەرتەڭ قان سونار،

قار التىنعا مالىنىپ.

قايىرعان قۇس اڭ سوعار،

توماعاسى الىنىپ.

 

قاۋىز جارعان تامىزدا،

مامىعىنداي ماقتانىڭ.

جاۋىپ جاتىر اڭىزعا،

كەلەر جىلعى اپپاق ۇن.

 

1961 جىل

 

ەرتىس

ەرتىس بويى قالىڭ نۋ،

قاۋلاپ وسكەن تال-قايىن.

شاڭقان تۇستە ساعىم بۋ،

شالعان اپپاق ماڭدايىن.

 

تاڭعى ۇلپىلدەك سال تۇمان،

ۇكىسىندەي تىماقتىڭ.

شاندوز ايدىن شالقىعان،

شۇعىلاسىنداي سىناپتىڭ.

 

راحىم، شاپحات ۇياسى،

الىپ ارنا نۋ الاپ.

سۋدىڭ كوكشىل سىياسى -

سىرعيدى ءيىن قۋالاپ.

 

ايدىندا اققۋ سىڭقىلداپ،

سۇلۋ موينىن سوزادى.

شۇرەگەيلەر سىمپىلداپ،

اڭشى كوڭىلى قوزادى.

كۇز

جاپىراق التىن تەڭگەدەي،

ءۇزىلىپ ءتۇستى جالبىراپ.

ءازىلشىل ەركە جەڭگەدەي،

وينايدى سۋمەن بال قۇراق.

 

ويناقتاپ تاۋدىڭ ارقارى،

قيادان ورعي شۇبىرعان.

جەل قىزدى جەڭنەن تارتادى،

بوساماي اۋىزى سىبىردان.

 

بيدايدىڭ قۇلىن قۇيرىعى،

جەلپيدى باياۋ ءوڭىردى.

تارىنىڭ سۇلۋ سۇيرىگى،

يەدى باسىن كوڭىلدى.

 

تاڭعى تاۋ ءشايى كويلەگىن،

مۇنارتىپ ۇزاق بۇلعايدى.

سىلكىنسە شىقتاي مولدىرەپ،

تورعىن بۋ تولقي تۋلايدى.

 

ساياحات ەتكەن كولىمدى،

جاز بويى باۋلىپ بالانى.

كەرۋەنى قازدىڭ جەرىمدى،

قيا الماي شۋلاپ بارادى.

 

1959 جىل قىركۇيەك

 

تورعاي

 

ەگىنشىنىڭ بالاسى قارا بورباي،

ەگىنىڭدى جەپ قويدى شوجە تورعاي

اتام زامانعى حالىق جىرىنان

 

ەجەلگى عاسىر كوگىندە،

ەتەگىن جايسا قۇلا تاڭ،

بارادى ەكەن ەگىنگە،

سارىدەن تۇرىپ ۇلى اتام.

 

ساۋكەلە كيگەن كەلىندەي،

يەدى باسىن كوك تارى.

ماپەلەپ باققان تولىندەي،

يىلگەن ءاربىر شوقتارى.

 

ساسكەدە قىزسا كۇن كوزى،

تامشىلار مول تەر سور قاينار.

ەتەدى جاندى تىم مەزى،

تارىنى قاققان تورعايلار.

 

ۇلى اتام سوندا كۇيىنىپ،

تورعايدىڭ باتىپ الەگى.

بيشىگىن شارت-شۇرت ءۇيىرىپ،

ۇركىتەدى ەكەن پالەنى.

 

-  شىركىن-اي، وسى اپاتتى،

قۇرتاتىن ۇرپاق تۋار ما؟

دەپ اتام اتەي اتاپتى،

ماڭگىلىك كوزىن جۇماردا...

 

سول ۇرپاق بىزدەر ەكەنبىز،

وسيەت ماڭگى سولمايدى.

اتانىڭ قارىزىن وتەپ ءبىز،

قۇرتامىز مۇلدە تورعايدى.

 

1958 جىل.

 

جاز

جولاۋشى شىعىپ جاز جەڭگەي،

ءتۇسىرىپ اپتى كىلەمىن.

قونادى كولگە قاز كولبەي،

القاپتىڭ بويى كىل ەگىن.

 

كوك تەڭبىل اسپان مولدىرەپ،

توبەڭنەن كەلىپ تونەدى.

ورماننىڭ شاشى جەلبىرەپ،

بۇرىمىن تومەن توگەدى.

 

كەشىندە اقبوز كىرەۋكە،

قىپ-قىزىل تۇسكە بويالعان.

سىڭعىرلاي كۇلىپ سۋ ەركە،

ساردەن بۇل-بۇل ويانعان.

 

كەي مەزەت كوكتە بۇلت ويناپ،

قاعادى نايزا كىرپىگىن.

شالعىندا سالىپ جىلقى ويناق،

جۇزەدى بالعىن قىر گۇلىن.

 

سىناپقا دالا شىلانعان،

بۇلتتىڭ بوساپ جەم سۋى.

سۇرتەدى كوزىن تۇماننان،

تاۋلاردىڭ قيىر جونساۋى.

 

اسپاننىڭ ءجۇزى اشىلىپ،

كەرنەيدى باسىن كۇي تالدىڭ.

اتىزعا جىبەك شاشىلىپ،

كۇلىمدەر ءجۇزى ديحاننىڭ.

 

اسپاننىڭ الىس قيىرى،

بۇلتقا جانىپ ءجاي تاسىن.

شۇرقىراپ جىلقى ءۇيىرى،

جۇلادى دارا مايساسىن.

 

تىرسىلداي سىزداپ ماماسى،

جەلىگە تارتقان بيەنىڭ.

تىك وتىر ەكى بالاسى،

سورتاڭنان قايتقان تۇيەنىڭ.

 

جولاۋشى شىعىپ جاز جەڭگەي،

ءتۇسىرىپ اپتى كىلەمىن.

قونادى كولگە قاز كولبەي،

القاپتىڭ بويى كىل ەگىن.

 

ىمىرتتا

 

ىمىرتتىڭ سيپاپ سامال جوتاسىنان،

اي تۋىپ كەلە جاتىر قۇزار شىڭنان.

اسپاننىڭ قيىرىنان تاعىدا ءبىر،

قۇپيا كوك قىزىنىڭ         بەتى اشىلعان.

 

كەرنەيدى كوكشىل بوياۋ سوناۋ قىردى،

باس شۇلعىپ بەتەگەلەر بوتا ءجۇندى.

جايدى دا ءتۇن قۇداعي داستارقانىن،

اسپانعا قالىڭ جۇلدىز قوتارىلدى.

 

جارقىراپ كوك تىرەكتىڭ كۇمىس تونى،

بۇتاعىن تەربەتەدى تىنىس تولى.

اي-جۇلدىز اداسپاسىن دەيتىن بولار،

اسپاننىڭ جاتىر سايراپ كۇمىس جولى.

 

كورىپپە ەڭ سەن وسىنداي دالا ءتۇنىن،

جارتاستىڭ جايعان ءۇنسىز قارا تۋىن.

ءبىلۋشى ەم و، داريعا مۇنداي كەشتە،

ماحاببات مارجانىنىڭ جاۋاتىنىن.

 

 

 

شەرحانعا حات

(شەرحان مۇرتازاعا)

شەرحانىم مەنىڭ شەرحانىم،

سىرلاستىم سىرشىل حاتىڭمەن.

جىگىتى ويشىل ورتانىڭ،

تانىسپىن كوپتەن اتىڭمەن.

 

جەلەگىڭ جاسىل الماتىڭ،

التايدان الىس تۇرسا دا.

دوسىڭنىڭ ءسۇيىپ ال، حاتىن،

وزىڭمەن مەنى ءبىر سانا.

 

جازارسىڭ حاتتى ءجيى سەن،

جازىلار جاننىڭ جانناتى.

قولىڭدى قىسام -سۇيىسەم،

تۇيىسسە لانجۋ-الماتى.

 

دالا تاڭى

 

قىزىل ءورت الاۋلاعان دالا تاڭى،

اق ساۋلە سەكىلدى ەكەن بالا ءتانى.

توگىلدى التىن كىرپىك قالىڭ جۇلدىز،

اسپاننىڭ اۋناعانداي الاقانى.

 

قۇستاردىڭ تاڭعى اسەم شىعادى ءۇنى،

ماۋجىراپ بۇيرا تولقىن ۇعادى ونى.

قىپ-قىزىل شىمىلدىعىن سىرىپ تاستاپ،

بوي جازدى تابيعاتتىڭ مۇعالىمى.

 

كوگىلدىر كول بەتىندە تاڭعى مۇنار،

ەتكەندەي سۋرەتىنە ماڭگى قۇمار.

سىڭسيدى كومپوزيتور قالىڭ ورمان،

نوتاعا تۇسىرگەندەي ءاندى بۇلار.

 

جان جوق پا تاڭدى ۇعاتىن تەگى مەندەي؟!

جانىمنان جىر لىقسيدى توگىلەردەي.

كەۋدەمە سۇلۋ سۋرەت قۇيىلعاندا،

قايداسىڭ قايران شابىت تەبىرەنبەي.

1961جىل 20ماي، ءۇرىمجى.

***

تۇسىمە نەگە كىرمەيسىڭ؟!

كەزىمدە جىم-جىرت تىنىققان.

سىڭعىرلاپ نەگە كۇلمەيسىڭ،

بۇلقىنىپ جانىڭ تۇنىقتان.

 

ويلايمىن سەنى كۇندىز كوپ،

كورمەيمى نەگە تۇستە مەن.

بولماسا ءبىر ءسات جۇلدىز بوپ،

وتسەڭشى اعىپ توبەمنەن.

 

1961 جىل ماي. ءۇرىمجى.

 

***

قۇلاقتان كىرىپ بويدى العان،

ءانىڭدى ۇيىپ تىڭدايمىن.

ارىلىپ اۋىر ويلاردان،

سەرپىلىپ كەتەر مۇڭ-قايعىم.

 

كوڭىلىمە شاتتىق تولار شىن،

كوگىمە كۇلىپ اراي كۇن.

ايگەرىمى بولارسىڭ،

قايسىبىر جاڭا ابايدىڭ.

 

1961 جىل ماي. ءۇرىمجى.

 

*   *  *

 

سارقىلماس شەكسىز سەزىم ۇلى قايعى،

شايقاعان جەردە تۇرىپ تۇنىق ايدى.

تاپپاعان ءوز سۇيگەنىن شەرلى جۇرەك،

ءورت قويساڭ وزەگىنە جىلىمايدى.

 

*           *         *

 

شاقتىم-اۋ قايعى-مۇڭىن ءوز باسىمنىڭ،

كەلمەسىن كوڭىلىنە جولداسىڭنىڭ.

شىق تۇرسا مولدىرەگەن جاپىراقتا،

ول مەنىڭ تامشىسى عوي كوزجاسىمنىڭ.

 

*           *         *

نايزاعايدىڭ قارا تۇنگى قاناتى،

جارق ەتكەندە قالمايدى اقىن تاعاتى.

سەن تۇسەسىڭ كوڭىلدىڭ ايناسىنا،

جۇرەگىمنىڭ سوعىپ تۇرعان ساعاتى.

 

جان بەيمازا جولاۋشىداي تونالعان،

ەندى نەنى كۇتەدى ەكەن ول الدان.

قاسىرەت پە سار تەڭىزگە باتىرار،

قۋانىش پا اڭساپ كۇتكەن مول ارمان.

 

*           *         *

كۇندەر وتەر وشكەندەر وت كەلبەتىم،

بىراق وشپەس وزىمدەي پورترەتىم.

ەسىڭە الىپ ەسكەرىپ بەتىن اشساڭ،

ەستەلىكتەن جارق ەتەر سول سۋرەتىم.

 

*           *         *

جاراتقان دۇنيەنى قايلاسىمەن،

ۋا، ءومىر بۇل الەمنىڭ ايناسى مەن.

جەرشارى دوپ-دومالاق تارىداي-اق،

مەن ەندى قايدا بارىپ، قايدا سىڭەم.

 

*           *         *

اقىن قايدا باياعى اقىن قايدا،

ۇندەمەيدى ول نەگە جاتىرقاي ما.

كەۋدەسىنە نايزاعاي شاتىرلاي ما،

ايدالادا ول قازىر جاتىر قايدا؟!

 

*           *         *

بۇل ءومىر الەك قىپتى اسىققانداي،

جىرىمنىڭ ءبىر قاناتىن باسىپ قالدى.

كوڭىلدىڭ قيماس جاسى تامىپ كەتتى،

ەڭىرەپ ءۇي ايلانىپ عاشىق قالدى.

 

*           *         *

تاعدىر ماعان ءبىر مەزگىلگە سىيلاعان،

باقىتىم سەن ماڭدايىما سيماعان.

بالا كوڭىل مەسەلدەسىن قايتارىپ،

كوپ تىرەلدىڭ ءبىر كوپىرگە قيراعان.

 

 

كۇز

 

بۇل نەتكەن التىن تاۋلى باي كۇز ەدى،

قارت اكەم كەشە عانا تاي كۇز ەدى.

قىرمانداي مەرۋەرت مۇحيت شىمىرلايدى

اسپاندا ساۋلە توگىپ اي جۇزەدى.

 

*           *         *

انا سەنى جىرلاماعان قاي بالاڭ،

قاي بالاعا انا قولىن جايماعان.

تاعدىردان تەك ءومىرىمدى تىلەدىڭ،

باقىتىمدى تىلەمەگەن سورلى انام.

 

شىقسا كوزدەن جاننىڭ ءنىلى جاس دەگەن،

تالعاۋسىراپ كەتەر عازەز تاس دەنەڭ.

انا الدىندا جاپىراقتاي جۇرەگىم،

قانجارعا يمەس، يەدى ءوزىن باس تومەن.

 

جىلىن

 

كۇن نۇرىنا تۇلا بويى جيىرىلىپ،

جاتىر جىلان تاس ۇستىندە ءيىرىلىپ.

ماعان سۇمدىق قاندى كوزىن قادادى،

شىڭىراۋ سۋدىڭ تارتپاسىنداي ءۇيىرىلىپ.

 

شۇبار دەنە شىققان ۋعا جۋىلىپ،

سىپىلدادى بۇكتەتىلە بۋىلىپ.

ايىر ءتىلىن دارىتپادىم ومىرگە،

جەلكەسىنەن باستىم دا الدىم سۋىرىپ.

 

كىلەگەي كوزى سوڭعى سەكۋند سانايدى،

اعىپ ءتۇستى ءزار قاراشىعى تالايعى.

ءدال وسىنداي مۇحيتتىڭ ار جاعىندا،

جىلان كوزى بىزگە وشىگە قارايدى.

 

*           *         *

باقىتسىز، قۋانىشسىز مەن كەتەرمىن،

ەرىكسىز كوز جاسىمدى كولدەتەرمىن.

ومىردە سونگەن سورلى جۇرەگىمدى،

تىرلىكتە مۇڭلى كۇيمەن تەربەتەرمىن.

 

*           *         *

قانبايمىن قاتتى شولدەيمىن،

ولەڭنىڭ بەرشى سۋسىنىن.

نوسەرلى بۇلت بوپ سەلدەيىن،

ۇقتىرشى جويقىن سۋ سىرىن.

 

تولقىن بوپ تاۋدى تالقانداپ،

جەنتەكتەپ تاستى شارشايىن.

ايقايلاپ شۋلاپ جالتاڭداپ،

قۋاتىن كۇشتىڭ سارقايىن.

 

لاپ بەرىپ شولگە تاسقىنداپ،

بۇرقىلداپ تۋلاپ جاتايىن.

قۇشاققا وبىر جاس قۇمدى اپ،

قىزىققا ابدەن باتايىن.

ءشول ءۇستىن وتسە شولدەگەن،

اي كەلىپ تۇندە شومىلسىن.

جوعالىپ جەردەن شەر دەگەن،

تۇنشىعىپ ءولسىن شوگىر سۇم.

 

ايتەۋىر قاتتى شولدەيمىن،

سۋسىنىم قايدا، سۋسىنىم.

نوسەرلى بۇلت بوپ سەلدەيىن،

ۇقتىرشى جويقىن سۋ سىرىن؟!

 

*           *         *

كوڭىل قايعى نە مالىنسا،

قايران شابىت بۇرق ەتەر دە باسىلار.

ادال جۇرەك شىن سۇيۋدەن جاڭىلسا،

وتسىز، ويسىز قۇمارلىققا باس ۇرار.

 

بۋىرشىن

 

(باللادا)

 

جاز ىستىق قۇمىن قۋىرعان،

اياۋلى انام بۋىرشىن.

قىس بوران قارىن سۋىرعان.

بۋىرشىن دەسە بۋىرشىن.

 

مىنەزى قانداي  مىنەزى،

دولدانا مەن-زەڭ بۋلىققان.

شۋ اساۋ تۇلپار ءبىر ءوزى،

كوبىگىن شاشقان سۋلىقتان.

 

قالشىلداپ كەلىپ قۇيعىتىپ،

وتەدى شاۋىپ بورانى.

سىبىزعى تارتىپ بي كۇتىپ،

الادى كۇتىپ جوعارى.

 

اق جورعا جۇيتكىپ كەي ۋاقىت،

تىنادى باياۋ مامىرلاپ.

اسپانى مۇلگىپ بەي ۋاقىت،

جانادى جۇلدىز جابىرلاپ.

 

ەجەلدەن تۋىس ەكى وزەن،

وسىندا كەلىپ توعىسىپ.

تارتادى ساپار توتەمەن،

جاتادى ارنا تولىسىپ.

 

جاز بولسا ەرتىس شىمىرلاپ،

سابىرلى جۇزبەن سىرعيدى.

جاعادا نۋى سىبىرلاپ،

اي كەلىپ سۋعا سۇڭگيدى.

 

جاعادا مىناۋ قاراشا ءۇي،

وتكەن ءبىر شاقتىڭ كۋاسى.

مەن ءۇشىن قىمبات تاماشا ءۇي

جۇرەكتىڭ سىرلى دۋاسى.

وسىندا ءوتتى باياعى،

بالالىق كۇندەر، بال كۇندەر.

ءالى دە بۇل ءۇي ايالى،

جاس وسەر ماۋە، تال بۇرلەر.

 

 

قايدا ەكەن مەنىڭ كۇندەرىم،

كەتىپتى-اۋ شىعىپ ۋىستان.

ۇياڭسىڭ-اۋ جىر كەلىن،

سول شاقتى بىرگە قۋىسقان.

 

سەرىگىم جىردى جەتەلەپ،

ەرتىسكە باردىم "ارما" دەپ.

كوپ ساپار شەكتىم توتەلەپ،

بالالىق شىركىن بارما دەپ.

 

ىزدەدىم بىراق تاپپادىم،

ۇيقىدا جاتىر ەرتىس شال.

شومىلىپ سۋمەن اقپادىم،

جۇزىندە قارتتىڭ ءور ءتۇس بار.

 

قىس بوران الىپ مازاسىن،

قاباعىن مىقتاپ ءتۇيىپتى.

اعىزىپ سۋدىڭ تازاسىن،

مۇز كوز اينەك كيىپتى.

 

وكپەلى ەكەن قارت ماعان،

جىر ەكەۋىمىز ۇيالدىق.

اقىلىڭ ماعان تارتپاعان،

دەدى شال قاتتى قيال عىپ.

 

قارايما ەكەن بالا تىك،

ءبىز قاباقتى تۇيمەدىك.

قارت وكپەسىن تاراتىپ،

كونكي بايلاپ بيلەدىك.

 

رازى بولدى دانا قارت،

ەزۋىن ءبىر جيمادى.

بىزگە بارلاي قاراپ-اپ،

بىزگە باقىت سىيلادى.

 

 

التاي تۋرالى تولعاۋ

ء(ۇزىندى)

جوندارى جولبارىستىڭ جوتاسىنداي،

التايدىڭ جاتاتۇعىن بەتى اشىلماي.

كوز جاسى بۇلاقتاردىڭ ءمولت-ءمولت ەتىپ،

بوزداعان ناردىڭ جەتىم بوتاسىنداي.

 

تابيعات كوپ جاسىرعان قىزعانىشىن،

ەستىرتپەي سىڭعىراعان قىز داۋىسىن.

تەلەگەي قۇشاعىندا جاتتى تۇنىپ،

عاسىرلار تىنىشتىعىن بۇزباۋ ءۇشىن.

 

ەڭسەسىن باسىپ تاۋدىڭ مىڭجىل باتپان،

تەرەڭدە قۇپيا سىر سىڭعىر قاققان.

اق يىق، ارشىن ءتوستى، كەڭ تىنىستى،

قاتپارلى كارى ءجۇزىن تۇنجىراتقان.

 

زامان دا جەر بەتىنە ولىك ەككەن،

تىنباعان قاسىرەتتىڭ جەلى كوپتەن.

قارت اسان اق اساسىن سىلكە تاستاپ،

جەلاياق جەلمايامەن جەلىپ وتكەن.

 

كوز جاسى كوپ كولدەردىڭ  سۋالىپتى،

قاراعاي قاۋساپ تالاي قۋارىپتى.

زار شەككەن انا ومىرگە قارعىس ايتسا،

نارەستە كوز جاسىنا بۇلانىپتى.

 

قارت ەرتىس قان تولقىنىن كۇبىرلەتىپ،

جوڭعاردىڭ اششى ايازى دىرىلدەتىپ.

جەلەكتى نايزاسىمەن جاۋىن تۇيرەپ،

ارقالىق شاۋىپ ءوتتى دۇبىرلەتىپ.

 

دولى قىس سىلكىپ ۇرىپ مۇز دەنەسىن،

توزاقتىڭ جەر بەتىنە سىزدى ەلەسىن.

سۇيەگىن قارا باستى قۇرت كەمىرگەن.

جارتاستان قۇلاپ ولگەن قىز دەنەسىن.

 

كوكتەمدە جەر سىلكىنىپ، كوشكىن قۇلاپ،

جاۋ شاپقان شاتقالداردا بوسقىن جىلاپ.

و، شىركىن التىن بەسىك تۋعان دالام،

ەگىلىپ سوندا ءوزىڭ توستىڭ قۇلاق.

 

جاۋلاردى  جىلان باسى سۋمانداعان،

كوردىڭ سەن سونى كەشە تۋعان دالام.

ەسىرىپ ەسىرىك جاۋ ەسى كەتتى،

حالىقتى قاساپقا ۇستاپ دۋمانداعان.

 

پانا ەتتىك قاشا كوشىپ قاراعايدى،

اكوپتان اجال ۇلىپ ابالايدى.

زار شەگىپ تۋعان جەردەن ايرىلعان كوش،

تۇندەر دە كوپ شىرقادى «اعاجايدى».

 

سول ءبىر ءان كەككە قايراپ جانىمىزدى،

قايناتتى كوپ تۋلاتتى قانىمىزدى.

قاپتاعان قارا بۇلتتىڭ اراسىندا،

قالىقتاپ قازاقتاردىڭ جانى ءجۇزدى...

Abai.kz