ناۋرىزدىڭ 19-ىندا «الماتى» ءباسپاسوز ورتالىعىندا «جانشۋاق» قايىرىمدىلىق قورى مەن ورالمان ايەلدەردىڭ «نۇر قونىس» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ورالماندار جانە ولاردىڭ الەۋمەتتىك پروبلەمالارى» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل بولىپ ءوتتى. دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان ورالماندار بۇگىنگى كۇنى قوردالانىپ وتىرعان زاڭدىق جانە قۇقىقتىق تۇرعىدان شەكتەۋلەردىڭ كوپتىگىنەن قر ازاماتتىعىن الۋدا، جۇمىسقا ورنالاسۋدا جانە جاردەماقىلارعا قول جەتكىزۋدە كەزدەسەتىن كەدەرگىلەردى ءسوز ەتتى.
وزبەكستاننان ورالعان سەيپادتين وتەپبەرگەنوۆ 2011 جىلدىڭ تامىز ايىندا قازاقستانعا تابان تىرەگەنىن ايتادى. سودان بەرى تالاي مەكەمەنىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ ءجۇرىپ، قر ازاماتتىعىنا قول جەتكىزگەنىنە ءبىر اپتانىڭ عانا ءجۇزى بولعاندىعىن جەتكىزدى.
- قر ازاماتتىعىن العانشا، 1,5 جىل ۋاقىتىمدى سارپ ەتتىم. ماماندىعىم - زاڭگەر. وزبەكستاننىڭ قاراقالپاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىندا ادىلەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن دە اتقارعام. قازىر 4 بالام بار. قازاقستانعا سولاردىڭ قامى ءۇشىن ات باسىن بۇرعان ەدىم. 1,5 جىل بويى وتكەن وتكەلەگىمدى ەسىمە السام، كوزىمە جاس كەلەدى. الايدا قولىما تولقۇجاتىمدى العاندا، سونىڭ بارلىعى ءبىر كۇنگىدەي بولمادى.

ناۋرىزدىڭ 19-ىندا «الماتى» ءباسپاسوز ورتالىعىندا «جانشۋاق» قايىرىمدىلىق قورى مەن ورالمان ايەلدەردىڭ «نۇر قونىس» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ورالماندار جانە ولاردىڭ الەۋمەتتىك پروبلەمالارى» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل بولىپ ءوتتى. دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان ورالماندار بۇگىنگى كۇنى قوردالانىپ وتىرعان زاڭدىق جانە قۇقىقتىق تۇرعىدان شەكتەۋلەردىڭ كوپتىگىنەن قر ازاماتتىعىن الۋدا، جۇمىسقا ورنالاسۋدا جانە جاردەماقىلارعا قول جەتكىزۋدە كەزدەسەتىن كەدەرگىلەردى ءسوز ەتتى.
وزبەكستاننان ورالعان سەيپادتين وتەپبەرگەنوۆ 2011 جىلدىڭ تامىز ايىندا قازاقستانعا تابان تىرەگەنىن ايتادى. سودان بەرى تالاي مەكەمەنىڭ تابالدىرىعىن توزدىرىپ ءجۇرىپ، قر ازاماتتىعىنا قول جەتكىزگەنىنە ءبىر اپتانىڭ عانا ءجۇزى بولعاندىعىن جەتكىزدى.
- قر ازاماتتىعىن العانشا، 1,5 جىل ۋاقىتىمدى سارپ ەتتىم. ماماندىعىم - زاڭگەر. وزبەكستاننىڭ قاراقالپاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىندا ادىلەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن دە اتقارعام. قازىر 4 بالام بار. قازاقستانعا سولاردىڭ قامى ءۇشىن ات باسىن بۇرعان ەدىم. 1,5 جىل بويى وتكەن وتكەلەگىمدى ەسىمە السام، كوزىمە جاس كەلەدى. الايدا قولىما تولقۇجاتىمدى العاندا، سونىڭ بارلىعى ءبىر كۇنگىدەي بولمادى.
ازاماتتىققا قۇجات تاپسىرۋدان بۇرىن تۇراقتى تىركەلۋىڭ كەرەك. وسى تۇراقتى تىركەلۋ قازىرگى ەڭ ۇلكەن وتكەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. باسقا قۇجاتتىڭ ءبارىن تاپسىرۋعا بولادى. وندا تۇيتكىلى مول ءۇش قۇجات بار. ءبىرىنشىسى - كەلگەن ەلىڭدە سوتتالماعانىڭ تۋرالى انىقتاما. مەن وسى انىقتامانى الۋ ءۇشىن قانشاما ەسىكتى توزدىردىم. اۋەلى قاراقالپاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ادىلەت ورگاندارى بەرگەن انىقتامانى الىپ كەلگەنمىن. ول جارامسىز بولىپ شىقتى. سوسىن وزبەكستاننىڭ ادىلەت ورگاندارىنان انىقتاما اكەلۋ قاجەت بولدى. مەنىڭ جوعارى لاۋازىمدا قىزمەت ەتكەنىم پايداسىن تيگىزدى. اتالعان انىقتامانى بار-جوعى 10 كۇندە قولىما تيگىزدىم. ال قاراپايىم تۇرعىندار ول انىقتامانى الۋ ءۇشىن، كەمىندە 20-30 كۇنىن جوعالتادى. سولاي ساندالىپ جۇرگەنىمدە، ۇلكەن بالام 16-عا تولىپ قويىپتى. ەندى ونىڭ جەكە كۋالىگىن قاراقالپاقستاننان بارىپ الۋ قاجەت بولدى. وعان جانە 14 جاستاعى بالاما دا سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما قاجەت ەكەن. ول ءۇشىن قاراقالپاقستانعا قايتا ساپار شەگۋگە تۋرا كەلدى. بالام سول جاقتىڭ قۇجاتىن الىپ جانە تىركەۋدەن شىققانى تۋرالى انىقتاما الىپ كەلگەنشە، تاعى دا ءبىراز ۋاقىت ساندالدىم. ەكىنشىدەن، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگىنەن ەكى ءتۇرلى انىقتاما تالاپ ەتىلەدى. ءبىرى - كونسۋل ەسەبىندە تۇرعاندىعىم جايىندا، ەكىنشىسى - وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ قر ازاماتتىعىن الۋىنا كەلىسىم بەرەتىنى جايىندا انىقتاما قاجەت. وسى انىقتامانى الۋ ءۇشىن وزبەكستاننىڭ الماتىداعى ەلشىلىگىنىڭ ەسىگىن ءبىر اپتا كۇزەتىپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر ازەر قول جەتكىزدىم. ءاربىر انىقتاما - 15 دوللاردان بەرىلەدى ەكەن. ۇشىنشىدەن، مەنىڭ ايەلىمنىڭ ۇلتى - وزبەك. سول سەبەپتى دە وعان جەڭىلدەتىلگەن تۇردە ازاماتتىق بەرىلمەيدى ەكەن. مەن ازاماتتىققا قول جەتكىزگەنشە ايەلىم ءاربىر ەكى اي سايىن وزبەكستانعا شىعىپ كەلىپ تۇرۋعا ءماجبۇر بولدى. ەندى ول قر ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن اۋەلى ىقتيار حات الۋى ءتيىس ەكەن. بىراق وعان شەتەل ازاماتتارىنا قويىلاتىن تالاپتاردىڭ ءبىرى - ەسەپ-شوتىندا تولەم قابىلەتىن كەپىلدەندىرەتىندەي 2 ميلليون تەڭگەدەن اسا قارجى كەرەك. مەندە ونداي قارجى جوق. قازاقستان 1999 جىلدان بەرى «تۇرمىستاعى ايەلدەردىڭ ازاماتتىعى تۋرالى كونۆەنتسياعا» قوسىلۋ جايلى زاڭ قابىلداعان. الايدا ول زاڭ بويىنشا رەسەي، بەلارۋسسيا، قىرعىزستان جانە ۋكراينا ەلدەرىنىڭ ازاماتتارى قازاقستان ازاماتىنا تۇرمىسقا شىقسا عانا، ايەلدەرىنە جەڭىلدەتىلگەن تۇردە ازاماتتىق بەرىلەدى ەكەن. قازىر ءبىزدى وسى ماسەلە دە قيناپ تۇر، - دەدى ول.
دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسى ورالماندار مەن بوسقىندار ءىسى جونىندەگى ءبولىم باستىعى كۇلسىم ىسقاقوۆا «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ 49-بابىندا «ەگەر ورالماندار باسقا ۇلت وكىلىنە ۇيلەنگەن جاعدايدا، ولار تولەم قابىلەتىن كەپىلدەندىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق» دەپ جازىلعاندىعىن ايتىپ ءوتتى. تەك ول ادام قازاقستاندا ءۇش جىل تۇراقتى تۇرۋى ءتيىس ەكەن.
سونداي-اق، الىس-جاقىن شەتەلدەردەن ورالعان ورالماندارعا بەرىلەتىن «ورالمان كۋالىگى» بۇعان دەيىن «ۋاقىتشا تىركەۋمەن» دە بەرىلىپ كەلگەن بولسا، جاڭادان شىققان قاۋلى بويىنشا «تۇراقتى تىركەۋگە» تۇرمايىنشا، بۇل كۋالىك تە بەرىلمەيتىن بولعان.
- بۇرىن ءبىز «ورالمان كۋالىگىن» الۋ ءۇشىن - تولقۇجاتتىڭ كوشىرمەسى، كەلگەن ەلىنەن شىعۋ پاراعى، قازاق ەكەنىڭدى دالەلدەيتىن قۇجات قانا تاپسىرۋشى ەدىك، جاقىندا كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزدى ەرتىپ بارعانىمىزدا، بىزدەن ۋاقىتشا تىركەۋ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋعا كەلىسىم بەرگەن ءۇي يەسىنىڭ جەكە كۋالىگىنىڭ كوشىرمەسى جانە ءۇي قۇجاتتارىنىڭ كوشىرمەسى، ەگەر ءۇيدىڭ شارشى مەترى تىركەۋگە تۇرۋعا جەتەتىن بولسا، ءۇي يەسىنىڭ نوتاريۋسپەن بەكىتىلگەن كەلىسىمى تالاپ ەتىلىپ، ەگەر قازاقستاندا تۋعان-تۋىسقاندارى بولسا، انكەتادا ولاردىڭ مەكەن-جايلارى مەن جۇمىس ورنى كورسەتىلۋى ءتيىس بولىپتى، - دەيدى وزبەكستاننان كەلگەن ءبيبىرابا.
رەسەيدەن ورالعان رانو داربيچەۆا تۇراقتى تىركەلەتىن مەكەن-جاي تاپپاي، 2000 اقش دوللارىن تولەپ ءجۇرىپ ازەر تىركەلگەنىن ايتادى.
- ونىڭ سەبەبى، سوڭعى جىلدارى اۋعانستاننان قازاقتاردىڭ كوپتەپ ورالۋىنا وراي. سوندىقتان شەتەلدەن كەلگەن قازاقتاردىڭ قۇجاتىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى جانىنان قۇرىلعان كوميسسيا قاراپ، 1 ايدىڭ ىشىندە ول ادامنىڭ قر اۋماعىندا تۇراقتى تۇرۋىنا رۇحسات بەرەدى. ال «ورالمان كۋالىگىن» وسى شەشىم شىققاننان كەيىن عانا بەرە الامىز، - دەيدى كۇلسىم حانىم.
سونداي-اق، شەتەلدە العان بىلىمدەرىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردى قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە نوستريفيكاتسيادان وتكىزۋ قاجەت. بىرىنشىدەن، بۇل پروتسەسس 6 ايعا سوزىلاتىن بولسا، ەكىنشىدەن جوعارى ءبىلىمىنىڭ بارىن راستايتىن قۇجاتتاردى تەك استانادا عانا تەكسەرۋدەن وتكىزەدى. كۇلسىم ىسقاقوۆا تاياۋدا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە نوستريفيكاتسيانىڭ ۋاقىتىن التى ايدان 2 ايعا دەيىن قىسقارتۋعا تاپسىرما بەرىلگەنىن جەتكىزدى.
قاراقالپاقستاننان ورالعان گۇلباحار حالمۇراتوۆا 6 بالانىڭ اناسى ءارى جالعىز باستى. زاڭ بويىنشا ول «كۇمىس القا» يەگەرى اتانۋى ءتيىس. جانە كوپ بالالى انا رەتىندە وعان وتباسىنىڭ تابىسىنا قاراماستان، 6400 تەڭگە جاردەماقى تيەسىلى. سونداي-اق، وتباسىنىڭ تابىسى - جان باسىنا شاققاندا 11700 تەڭگەدەن اسپاعان جاعدايدا ول - ءار بالاعا اي سايىن 1731 تەڭگە كومەك الا الادى ەكەن. الايدا تۇراقتى تىركەۋىنىڭ بولماۋى سالدارىنان ول وسى كۇنگە دەيىن ەشقانداي جاردەماقىلارعا قول جەتكىزە الماي كەلەدى.
- بالالارىم ۇزىناعاش اۋىلىندا، ءوزىم الماتى قالاسىنىڭ الاتاۋ اۋدانىندا تىركەۋدەمىن. ۇلكەنىم - تۇرمىستا. قالعان بالالارىم وزىممەن بىرگە، ەڭ كىشكەنتايى - 2,5 جاستا. سول سەبەپتى دە ۇيدەن شىعا المايمىن. جاردەماقىلاردى الۋ ءۇشىن كىمگە، قايدا بارۋدى بىلمەيمىن، - دەپ شاعىندى ول.
«نۇر قونىس» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ءزۇبيرا الدابەرگەنوۆا وسى قوردى قۇرعاننان بەرى كومەك سۇراپ كەلەتىن جانداردىڭ وتە كوپ ەكەندىگىن ايتادى. سولاردىڭ ءبارىن قاناتىنىڭ استىنا العان ول كوبىنىڭ قۇجاتتارىنىڭ وڭالىپ، ىستەرىنىڭ العا باسۋىنا ىقپال ەتەتىن كورىنەدى.
- گۇلباحار سياقتى وزىنە تيەسىلى جاردەماقىلارىن الا الماي جۇرگەن قازاقتار وتە كوپ. ءبىز ولارعا باعىت-باعدار سىلتەيمىز. ءتيىستى ورىنداردا حات جولدايمىز. قۇزىرلى ورگاندارداعى تانىستارىمىزعا جىبەرەمىز. ءسويتىپ ءجۇرىپ، شارۋاسىن بىرجاقتى ەتۋگە تىرىسامىز. بۇل جولى دا گۇلباحاردىڭ وزىنە تيەسىلى جاردەماقىلارىن الۋىنا، 4 بالاسى ءبىلىم الىپ جاتقان مەكتەپ اكىمشىلىگىنە حابارلاسىپ، ولارعا قول ۇشىن سوزۋىنا كومەكتەسۋدى كوزدەپ وتىرمىز، - دەيدى ول.
جيىنعا كەلگەندەردىڭ تاعى ءبىر قوزعاعانى - قۇجاتتاردى اۋدارۋ ماسەلەسى بولدى. ولاردىڭ قولىنداعى قۇجاتتاردىڭ بارلىعى - شەتەلدىك بولعاننان كەيىن، ونى اۋدارىپ، نوتاريۋسپەن بەكىتۋ تالاپ ەتىلەدى. نوتاريۋستەر ءاربىر قۇجاتقا جانە اۋدارماعا 2 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى اقى سۇرايدى.
- قر سالىق كودەكسىنىڭ 575 بابىندا ورالماندار بارلىق مەملەكەتتىك باج تولەمدەرىنەن بوساتىلادى دەلىنگەن. ءبىز نوتاريۋستەرگە وسى باپتى كولدەنەڭ تارتساق، بۇل مەملەكەتتىك باج سالىعى ەمەس، قوسىمشا قىزمەت اقىسى دەپ جالتارادى ولار. نەگىزىندە «نوتاريات تۋرالى» زاڭ بىرەۋ. ال مەملەكەتتىك نوتاريۋس­تەر زاڭدى ورىندايدى دا، جەكەمەنشىك نوتاريۋستەر زاڭدى بەلىنەن باسادى. زاڭ بويىنشا قوسىمشا قىزمەت اقىسى مەملەكەتتىك باج سالىعىنان اسپاۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ قۇجاتتارىمىز وزبەك تىلىندە دە، ورىس تىلىندە دە جازىلعان. ءبىز ورىس تىلىندەگى بەتىن نوتاريۋسپەن بەكىتىپ بەرۋدى سۇراساق، وزبەك تىلىندەگىسىن اۋدارۋ مىندەتتى دەپ قاسارىسادى. ءسويتىپ، تەك قۇجاتتاردىڭ وزىنە كەمىندە 50-60 مىڭ تەڭگە جۇمسالادى. مەن «ەڭبەك كىتاپشامدى» اۋدارتۋعا اپارسام، 8 مىڭ تەڭگە سۇرادى. مەن زاڭداردى كولدەنەڭ تارتىپ ءجۇرىپ، ونى 4 مىڭ تەڭگەگە اۋدارتىپ الدىم. ال زاڭ بىلمەيتىندەر نوتاريۋستەردىڭ وڭاي جەمىنە اينالۋدا. سول سەبەپتى نوتاريۋستەردىڭ بارلىعىنا ورالمانداردان قوسىمشا اقى الماۋدى مىندەتتەۋ قاجەت، - دەيدى زاڭگەر سەيپادتين وتەپبەرگەنوۆ.
P.S. ورالمانداردىڭ كوشى-قون كۆوتاسى توقتاتىلعالى ءبىراز ۋاقىت. ۇكىمەتتەگى سوڭعى اۋىس-تۇيىستەردىڭ ناتيجەسىندە وسىدان ءبىر جىل بۇرىن تاراتىلىپ كەتكەن كوشى-قون كوميتەتىن ەڭبەك مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىندا قايتا قۇرۋ تۋرالى پارمەن بەرىلگەلى دە ەكى ايدىڭ ءجۇزى. بۇرىنعى زاڭداردىڭ بارلىعىندا شەتتەگى قازاقتاردىڭ مۇددەسى ەسكەرىلىپ، كەز كەلگەن تىيىمنىڭ ورالمانعا قاتىسى جوق ەكەندىگى كورسەتىلىپ كەلگەن بولسا، سوڭعى ەكى جىلداعى ۇكىمەت قاۋلىلارىندا شەتەلدەگى قازاقتاردى وزگە دە شەتەل ازاماتتارىنىڭ ساناتىنا قوسىپ قويعاندىعىن كورۋگە بولادى. سونىڭ سالدارىنان بىلتىردان بەرى ازاماتتىق الا الماي ساندالعان قازاقتاردىڭ قاراسى ارتىپ وتىر.
ەسەنگۇل كاپقىزى

"تۇركىستان" گازەتى