ايات جىرعالاڭ. ۇلت بولام دەسەڭ، ۇستازىڭنىڭ ءحالىن ءبىل!
«ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە، الدىمەن اناڭنىڭ ءحالىن ءبىل!»
مۇحتار اۋەزوۆ
بەسىكتەن شىعىپ، ەسىكتەن اتتاعان بالانىڭ تاربيەلى بولماعى قوعامنىڭ العاشقى ساتىسى، بالانىڭ تۇڭعىش تۇسەر توپتىق ورتاسى - ءبىلىم ورداسى. ال، ءبىلىم ورداسىنىڭ بەسىگىن تەربەتكەندەر بۇگىن كىمدەر؟ ولاردىڭ ءحالى نەشىك؟ مەن بۇگىن وسى ۇلى مۇحتاردىڭ ۇلاعاتتى ءسوزىن «ۇلت بولام دەسەڭ، ۇرپاعىڭدى تۇزە، الدىمەن ۇستازىڭنىڭ ءحالىن ءبىل!» - دەپ تولىقتىرعىم كەلەدى.
وقۋ-اعارتۋ ءىسى - بولاشاقتىڭ ءىسى. قازىرگى مەكتەپ بالالارى بولاشاق قازاق ازاماتتارى. ال سول ۇرپاققا ءبىزدىڭ قوعام تولىق جاۋاپ بەرە الىپ ءجۇر مە؟ جوق.
مەن ەلىمىز زيالىلارىنا ءبىر سۇراق قويعىم كەلەدى. بالاڭىز قانداي مەكتەپتە وقيدى جانە بالاڭىزدىڭ وقىعان مەكتەبىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟ بۇل سۇراق زيالى اتانىپ جۇرگەن ءبىراز اعامىزدىڭ جۇرەگىن سىزداتارى حاق.
سەبەبى... ويلانامىز ارينە...
ۇستاز - ۇلت بولاشاعىن تاربيەلەۋشى، بۇگىنگى ۇستاز ەرتەڭگى ۇلتتىڭ تىزگىنگەرىنە باعىت سىلتەۋشى.
اقىرىن سويلەپ، انىق باس،
ەڭبەگىڭ كەتپەس دالاعا،
ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس،
ۇيرەتۋدەن بالاعا، - دەپ اباي اتامىز ايتپاقشى، ەڭبەگىن دالاعا ەمەس بالاعا شاشار، ۇرپاقتىڭ كوزىن اشار ءۇلتتىڭ ۇلى ۇستازى احمەتتەردىڭ بۇگىنگى ءىنى-قارىنداستارىنىڭ ءىلىمى مەن ءبىلىمى قالاي؟ ۇرپاققا بەرەر ونەگەسى قانشالىق؟ دارىنى مەن جالىنى، ايلىعى مەن بايلىعى شە؟ بۇل ءبىر ەمەس بىرنەشە ماقالاعا جۇك.
«ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە، الدىمەن اناڭنىڭ ءحالىن ءبىل!»
مۇحتار اۋەزوۆ
بەسىكتەن شىعىپ، ەسىكتەن اتتاعان بالانىڭ تاربيەلى بولماعى قوعامنىڭ العاشقى ساتىسى، بالانىڭ تۇڭعىش تۇسەر توپتىق ورتاسى - ءبىلىم ورداسى. ال، ءبىلىم ورداسىنىڭ بەسىگىن تەربەتكەندەر بۇگىن كىمدەر؟ ولاردىڭ ءحالى نەشىك؟ مەن بۇگىن وسى ۇلى مۇحتاردىڭ ۇلاعاتتى ءسوزىن «ۇلت بولام دەسەڭ، ۇرپاعىڭدى تۇزە، الدىمەن ۇستازىڭنىڭ ءحالىن ءبىل!» - دەپ تولىقتىرعىم كەلەدى.
وقۋ-اعارتۋ ءىسى - بولاشاقتىڭ ءىسى. قازىرگى مەكتەپ بالالارى بولاشاق قازاق ازاماتتارى. ال سول ۇرپاققا ءبىزدىڭ قوعام تولىق جاۋاپ بەرە الىپ ءجۇر مە؟ جوق.
مەن ەلىمىز زيالىلارىنا ءبىر سۇراق قويعىم كەلەدى. بالاڭىز قانداي مەكتەپتە وقيدى جانە بالاڭىزدىڭ وقىعان مەكتەبىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟ بۇل سۇراق زيالى اتانىپ جۇرگەن ءبىراز اعامىزدىڭ جۇرەگىن سىزداتارى حاق.
سەبەبى... ويلانامىز ارينە...
ۇستاز - ۇلت بولاشاعىن تاربيەلەۋشى، بۇگىنگى ۇستاز ەرتەڭگى ۇلتتىڭ تىزگىنگەرىنە باعىت سىلتەۋشى.
اقىرىن سويلەپ، انىق باس،
ەڭبەگىڭ كەتپەس دالاعا،
ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس،
ۇيرەتۋدەن بالاعا، - دەپ اباي اتامىز ايتپاقشى، ەڭبەگىن دالاعا ەمەس بالاعا شاشار، ۇرپاقتىڭ كوزىن اشار ءۇلتتىڭ ۇلى ۇستازى احمەتتەردىڭ بۇگىنگى ءىنى-قارىنداستارىنىڭ ءىلىمى مەن ءبىلىمى قالاي؟ ۇرپاققا بەرەر ونەگەسى قانشالىق؟ دارىنى مەن جالىنى، ايلىعى مەن بايلىعى شە؟ بۇل ءبىر ەمەس بىرنەشە ماقالاعا جۇك.
ۇستاز دەگەن ۇلى ۇعىمدى سان-ساققا جۇگىرتىپ اقپاراتتى اقتارىپ وتىرساڭ، اپتاسىنا كەمىندە ءبىر ماسەلە كوتەرىلىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءوزى ۇستاز ورنىنىڭ ماڭىزىن دالەلدەسە كەرەك. مەن ءارى ۇستاز، ءارى اتا-انامىن. قازاق اتام ايتۋشى ەدى، شىمشىق سويسا دا قاساپشى سويسىن، - دەپ، سول ءۇشىن دە ۇستازدىڭ شىن باعاسىن، كۇندەلىكتى قىرى مەن سىرىن سول قازاندا بىرگە قايناپ جۇرگەن بىزدەن جاقسى ەشكىم بىلمەس. سوندىقتان دا، ءادىل-تورەلىگىن ايتۋدى وزىمىزگە مىندەت سانادىق. ادىلەتىن ايتايىق، جارىلار وتتەر جارىلا تۇرسىن، ۇرپاقتىڭ بولاشاعى بىلعانباسا، ءبىزدىڭ ارماننىڭ ورىندالعانى، مىندەتتىڭ اقتالعانى.
ال، ۇستازدارعا ايتارىم، تاعى دا سول اتام قازاق ايتۋشى ەدى، قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىمايدى، - دەپ بىراق، مەنىڭ ءسوزىم شىمبايلارىڭىزعا تيسە دە ويلانىڭىزدار، ءبىز قارعا ەمەس شىندىعىن ايتار ادامبىز عوي.
كەشەگى ۇستاز
ەلدىڭ ەرتەڭىن تاربيەلەگەن ۇلى تۇلعالار، كەشەگى قوعامنىڭ ەڭ زيالىسى ەدى. ادامدىق سانانىڭ قالىپتاسقاننان باستاپ كورگەنى كوپتى ۇستاز تۇتىپ، شەشەندەردىڭ سوڭىنا ەرىپ ۇرپاعى وسكەن ەل ەدىك. اۋىلعا الىستان اقىن، شەشەن، نە بي كەلسە بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەر ءبىر بالاسىن جەتەكتەپ كەلىپ اڭگىمە تىڭداتىپ، ۇيىنە قوندىرىپ بالاسىنا تاربيە بەرگىزەتىن ءداستۇر جالعاسقان ۇلى حالىق ەك.
بالانىڭ العاشقى ۇستازى اتاسى مەن اجەسى ەرتەگىمەن تاربيەلەپ تيىم سوزدەرىمەن تىيىپ، سالت-داستۇرمەن ءتالىم بەرىپ وتىرۋشى ەدى. ودان كەيىنگى ۇستازى اۋىلدىڭ اقىنى، سوزمەر شەشەنى، ايتپەسە يگى جاقسىسى ەدى. ولاردىڭ ءبارى اۋىزشا ساۋاتىن اشتىراتىن، ناقتىراق ايتساق، ۇرپاقتىڭ ساناسىن وياتىپ، ويلانتاتىن. ودان كەيىنگى ۇستازدار اۋىلدىق مەدرەسسەلەردەگى حات تانيتىن مولدالار جانە الىستان وقىپ وزدىگىنەن ساۋاتىن اشقان سول اۋماقتىڭ زيالىسى ەدى.
سول ساپاردى ءسۇزىپ شىقساق، قازاق قوعامىندا ارىسىن ايتساق، تورەلەر مەن حانداردى جىراۋلار مەن جىرشىلار، بيلەر مەن شەشەندەر تاربيەلەسە، مۇعالىم دەگەن ءسوز ەنگەن تۇستا سول اتاقتى ىبىراي، شوقاندار العاشقى بولىپ يەلەنىپ، سول ءۇردىسى قازاق قوعامىنا جالعاپ العاشقى مەكتەپتەردىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، قازاق وقۋ-اعارتۋ ءىسىنىڭ نەگىزىن قالاپ ەدى.
قالاپ قانا قويعان جوق، ء بىر اللاعا سىيىنىپ،
كەل، بالالار، وقىلىق،
وقىعاندى كوڭىلگە
ىقىلاسپەن توقىلىق... - دەپ جار سالدى. قازاق قوعامىن وقۋعا شاقىردى.
بۇل عانا ەمەس سول عاسىردا قازاق قوعامىن وقۋعا ۇندەگەن ۇلى اباي اتامىز دا: «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەرجەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم... دەپ ءوز وكىنىشىن ۇرپاعى قايتالاماسىن دەپ، ۇرپاققا ۇستاز اتانىپ، شاكىرت تاربيەلەپ كەتىپ ەدى.
ودان كەيىنگى ءبىر ايتپاسا بولمايتىن ۇلى ۇستازدار ول - الاش قايراتكەرلەرى ەدى، ۇلتتىڭ ۇلى ۇستازى اتانعان احمەتتەن تارتىپ ءار الاش قايراتكەرى ءارتۇرلى وقۋلىقتار جازىپ، قازاق وقۋ-اعارتۋ ءىسىن قولعا العان-دى.
انىعىن ايتساق، كەشەگى وتكەن عاسىردىڭ اياعىنا دەيىن ۇستازداردىڭ دەنى، تاربيە مەن ءتالىمدى قولعا العاندار ۇلتتىڭ سورپا بەتىنە شىعار قايماعى ەدى.
احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ: «اۋەلى ءبىز ەلدى تۇزەۋدى بالا وقىتۋ ءىسىن تۇزەۋدەن باستاۋ كەرەك. نەگە دەسەك، بولىستىق تا، بيلىك تە، حالىق تا - وقۋمەن تۇزەلەدى. قازاق ىسىندەگى نەشە ءتۇرلى كەمشىلىكتەر تۇزەلگەندە وقۋمەن تۇزەلەدى. ونى تۇزەتەتىن - ءبىلىم مەن بىلىكتى ۇستاز» دەگەن سوزىنەن-اق وقىتۋ ءىسىن الاش قايراتكەرلەرىنىڭ باستى باعىتتا ۇستاعانى كورىنەدى.
بۇگىنگى مەكتەپ جانە مۇعالىم
سولاردىڭ زاڭدى جالعاسى بۇگىنگى ۇستاز كىمدەر؟ ولار كەشەگى قوعامداعىداي ۇلت زيالىسى مىندەتىن اتقارا الا ما؟ وزگەلەر زيالى دەپ قاراي ما؟ مەكتەپ شە؟ ويلانىپ كورەلىك.
ءبىلىمسىز حالىقتى باسقارۋ جانە ايتقانعا كوندىرۋ ەڭ وڭاي جۇمىس ساناعان وزگەلەردىڭ وتارلىق ساياساتى كەلگەلى ءبىلىم ورداسى دا ازدى، ازدىردى. ۇستازدىڭ ۇلاعاتى ازايدى. ۇرپاقتىڭ ۇياتى السىرەدى.
ۇستاز دەگەن اتتان مۇعالىم دەگەن ەسىمگە قاراي سىرعىعان تاربيە مەن ءتالىم يەسى تاربيەنى بەرە الماستاي كۇيگە ءتۇستى. قوعامنىڭ تۇلعاسى بولۋ ەمەس، قارا باسىنىڭ قامىنان اسپايتىن دارەجەگە جەتتى.
ۇستازىنىڭ الدىن كەسىپ وتپەيتىن كەشەگى قازاق قوعامىنان ۇستازىن ادام قاتارىنا سانامايتىن ساناسىز كۇيگە جەتتىك. ۇستازدىڭ مارتەبەسى مەن ءمانى كەتتى.
بۇل ىسكە كىنالىلەردىڭ العاشقىسى، ايتۋعا وڭاي جۇيە، كەلەسىسى قوعام، سوڭعىسى ۇستازداردىڭ ءوزى. سەبەبىن ىزدەلىك:
جۇيە دەگەنىمىز:
- ۇستاز ماماندىعىن ۇلىقتاي الماعان، باستى نازاردا الا الماعان، قوعامداعى مارتەبەسىن انىقتاپ بەرە الماعان ءبىلىم سالاسىنىڭ بىلىكسىزدىگى.
قوعام دەگەنىمىز:
- ءوزى بولعان بالا اكەسىن تانىمايدى دەگەندەي تولىپ ءبىلىمىن جيناعاندار، قوعامنىڭ ءار سالاسىنداعى ات تىزگىنىن ۇستاعان يگى جاقسىلار ۇستاز تۋرالى ۇمىتتى. وسكەن مەكتەبى تۋرالى ويلانۋدى ازايتتى. ۇلت زيالىلارى مەكتەپ ومىرىنەن الىستادى. ۇستازدى كوزگە ىلمەيتىن كۇيگە جەتتىك، مەكتەپتە تاياققا جىقسادا ەلەمەيتىن بولدىق. قوسىلىپ جاماندايتىن بولدىق. (سول جانداردى مەكتەپكە اكەلىپ ءبىر اپتا مۇعالىم ەتسە عوي، باسىنان كەشسە قادىرىن بىلەر مە ەدى.)
ۇستازداردىڭ ءوزى دەگەنىمىز:
- قادىرى قاشقان ماماندىققا بىلىكتى بارمايتىن بولدى. قارىننىڭ قامىن ويلاعاندار اقشانى كىم جاقسى تولەسە، كىم جۇمساق ورىندىق سىيلاسا سوعان قاراي جۇگىردى دە، ۇستازدار دەگەننىڭ كوپ ساندىسى بىلىكسىز، ءبىلىمسىز كۇيگە جەتتى. ءوزى وڭالا الماي جۇرگەن ماماندىقتىڭ ودان ارمەن قۇتى قاشتى.
سونىمەن بۇگىنگى قوعامنىڭ ۇستازدار ء(بارى ەمەس ارينە كوپ ساندىسى، وكىنىشكە وراي اششى دا بولسا شىندىق) ماماندىق يەلەرىنىڭ ەڭ تومەنگى ساتىسى بولىپ، ەڭ ناشارلار، سىرتتاي ءبىلىم العاندار، ايتپەسە ساتىپ العاندار مەن تانىسى بارلار ۇستاز اتانىپ، ۇلت بولاشاعىن ۇساقتاتىپ بارادى.
ءسوزىمىز دالەلدى بولسىن:
بىردە 30 جىلدان استام ۋاقىتىن مەكتەپتە وتكىزگەن ۇستازدان بالاڭىزدى قازىرگى مەكتەپتەردە وقىتقىڭىز كەلە مە - دەگەنىمدە الگى ۇستاز:
- جوق، كوڭىلىم تولمايدى، - دەگەن ەدى. ءوزى ۇستاز بولىپ جۇرگەن بۇل ۇستازدىڭ ءوز بالاسىن وقىتقىسى كەلمەيتىن ۇستازدىڭ بۇل ءسوزى ءبىراز شىندىقتىڭ بەتىن اشسا كەرەك. (ال مەن ءوز بالاسىن وقىتقىسى كەلمەي، ال وزگەنىڭ بالاسىن وقىتۋى قىلمىس دەر ەم.)
قات-قابات قاعازداردان عانا باس المايتىن بۇگىنگى وقىتۋ جۇيەسىنىڭ شىندىعى مىناعان كەلىپ تىرەلەدى:
- بۇگىنگى كۇنى ەڭ ۇزدىك ۇستاز - ەشتەڭە سويلەمەسە دە ءبارىن جازىپ قوياتىن ۇستاز; ەڭ ۇزدىك ساباق بەرۋشى، ول - قاعازدا ساباق دايارلاۋشى. ياعني، ەڭ ۇزدىك ۇستاز، ول وتىرىكتى شىنداي، اقساقتى تىڭداي ەتىپ قاعازعا ءتۇسىرۋشى. بالانىڭ تاعدىرى ەمەس، باسقارمانىڭ تەكسەرىسى ويلاندىرادى. ال بۇگىنگى مەكتەپ - كەرەكسىز قاعازداردىڭ مۇراجايى!!!
ارينە ويلاناتىن جاعداي...
ۇستازعا تاعىلعان ايىپتاردىڭ انىعى مەن قانىعى
بۇگىن ۇستازداردى اركىم سىناپ مىنەيتىن بولدى، سىناعان سايىن سىنى قاشتى، ءوزىم ۇستاز بولعاندىقتان دا، بۇگىنگى بىزدەرگە تاعىلعان ايىپتاردىڭ انىعى مەن قانىعىن انىقتاپ بەرگىم كەلدى. تۋراسىن ايتايىق. ويتكەنى بۇل ءىس ۇلتتىڭ بولاشاعى.
ءبىرىنشى ايىپ:
- مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمى ناشار.
بۇل ايىپتىڭ كەلىسەتىن جاعى دا، كەلىسپەيتىن جاعى دا بار.
كەلىسەتىنىمىز كەزىندەگى ارمانىمەن ۇستاز بولعان، مول بىلىمىمەن كەلگەن قاۋىم بۇل كۇنى زەينەتكە كەتتى نەمەسە بۇگىن، ەرتەڭ دەپ وتىر. ال، نارىق زامانىنا كەلىپ، تۇرمىس تاقسىرەتىن قۋعالى ۇزدىكتەرىمىز ۇستاز بولۋدان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتىپ، ورتاشالار مەن ودان كەيىنگىلەر (ونىڭ وزىندە باسقا جۇمىستىڭ تىزگىنى بۇيىرماعاندار) ۇستازدىققا كەلدى. ويتكەنى نارىق زاڭدىلىعى بويىنشا اقشاسىز جەرگە اقىماقتار بارادى. سونىسمەن اششى دا بولسا شىنى كەرەك، ءوز ءپانىن ءتورت تۇگىلى ۇشكە ارەڭ بىلەتىن شالا ساۋاتسىز ۇستازداردىڭ قاراسىنىڭ قالىڭداعانى دا وتىرىك ەمەس. ويلاناتىن جاعىداي ارينە.
ءۇيدىڭ وتاعاسىنىڭ باستى مىندەتى وتباسىن اسىراۋ بولعاندىقتان، ەر ازاماتتاردىڭ اقشا تابۋ باستى ماقساتىنا اينالىپ، مەكتەپتەردەگى ەر مۇعالىمدەردىڭ سانى 10% - عا جەتپەيتىن كۇيگە جەتتىك تە، تاربيەمەن تەك ايەلدەر اينالىستى. بۇدان بارىپ قىز مىنەزدى، نازىك ەر بالالار كوبەيۋدە.
الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى ءال- فارابي بابامىز: «ادام دا گۇل سياقتى جاقسى كۇتىپ، باپتاپ تاربيەلەمەسە قۋراپ قالادى» - دەگەن ەكەن. ءيا، شىندىق. ءار ادام كۇندەلىكتى ىزدەنىپ تۇرۋى شارت. ونىڭ ىشىندە ۇستازدار ەڭ ىزدەنىمپاز بولۋى كەرەك. ال، وتباسىنىڭ تىرلىگىمەن، قات-قابات قاعازدان اسا المايتىن نازىك جاندى ۇستازدارىمىز بەن از ساندى ۇستاز اتانعان ەر ازاماتتارىمىزدىڭ ىزدەنۋ تۇگىلى بىلمەگەنىن ىزدەۋگە دە مۇرشاسى كەلمەيتىن كۇيگە كەلدى.
ولاي بولسا ءبىلىمدى ۇپاق كەلمەيتىن كەلسەدە جالعاستى ىزدەنە المايتىن بۇل ماماندىق يەلەرى ناشارلاماي كىم ناشارلاسىن. وسىندايدا قات-قابات قيىنشىلىقتى جەڭىپ، ۇزدىك شاكىرتتەر تاربيەلەپ جۇرگەن ۇستازدارعا باسىڭدى ءيىپ ءىلتيپات كورسەتپەسكە شاراڭ جوق. تەك جاتساڭ، تۇرساڭ سول از ساندى بىلىمدىلەر مەكتەپتەن الىستاماسا ەكەن دەپ تىلەيسىڭ.
كەلەسى ايىپ:
- تەك اقشا جيناعاندى بىلەدى، ءارى قوسىمشاعا اقى تالاپ ەتەدى.
بۇنى دا ەكى جاقتى قاراستىرعان ابزال.
ءبىر جاعى، ايلىعى شايلىعىنان اسپايتىندار، ءار تاپسىرمانى ورىنداۋعا قالتاسىنان اقشا شىعارا بەرگەنگە قايدان دارمەنى جەتسىن. ونسىز دا از عانا ايلىق. ءارى نارىق قوعامىندا ساعاتى ساناۋلى جاندار تىرشىلىك ءۇشىن وتباسى مۇعالىمدىك (رەپيتيتور) ىستەۋى دە زاڭدى. ونىڭ ۇستىنە ساپاسى ناشارلاعان، ءبىلىم جۇيەسىندە تالابى اۋىرلاعان قوعامدا مەكتەپتەگى مىندەتتى ءبىلىم ىزدەنۋشىنىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الماسى حاق. سوندىقتان بىلىگى جەتكەن مۇعالىمدەر قوسىمشا بۇل سالانى تابىس كوزى ەتەرى زاڭدىلىق تا.
ەكىنشى جاعى: ونسىز دا جۇگى اۋىر ۇستازدار جۇگىن اۋىرلاتىپ جالاقىسىن كوبەيتۋ ءۇشىن كوپتەپ ساعات الادى، قوسىمشا جانە بەرەدى. بۇل ساباقتىڭ ءونىمىن ناشارلاتادى. بىراق، امال نە؟ جالاقى قۇرعىر جەتپەيدى، اقشا كوپتىك ەتپەيدى.
ءۇشىنشى ايىپ:
- ۇساق-تۇيەك وسەك دەڭگەيىندە.
نەگىزى ۇستاز دەگەن ۇلى تۇلعانى بۇل دەڭگەيگە ءتۇسىرۋ قاسىرەت بولسا كەرەك. ۇيتكەنى بالاڭىز ءسىز جامانداپ وتىرعان ادامنىڭ ءسوزىن ەشقاشان تىڭدامايدى، ونى سىيلامايدى. سول دەڭگەيدە تاربيەسىز ءتالىمسىز ۇرپاق ەر جەتەدى.
ۇستازىن ويلاماعان ۇلتتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر
وسى كۇنى ۇستاز دەگەن ۇعىم كىمدى ويلانتادى؟ ۇستازدىققا كىمدەر بارادى دەگەن سۇراققا جۇگىنەيىكشى. وسى جەردە مەكتەپتە بولعان مىنا ءبىر وقيعانى كىرىستىرگىم كەلەدى.
بىردە ءبىر اپاي وزىنە كوپ كومەكتەسكەن ءبىر وقۋشىعا:
- بالام، مۇعالىم بول، - دەگەن ەدى. الگى وقۋشى شوشىنعانداي:
- اپاي، قارعاماڭىزشى، - دەيدى. سوندا ءبىز ۇستاز بول دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزدى قارعىس دەڭگەيىنە تۇسىردىك. وسىدان بارىپ ۇستازدىق قۇن السىرەدى.
بۇگىن كىمدەر ۇستازدىق ماماندىققا تۇسەدى؟
ءبىرىنشى - بايقاماي، اقىل بەرەتىن ادام بولماي ۇستازدىق ماماندىققا ءتۇسىپ كەتكەندەر، بۇلار ءبىرشاما جاقسى وقىعاندار، بىراق ءوز اقىلى تولعاندا ديپلومى بويىنشا ماماندىعىن جالعاستىرمايدى كوپ ساندىسى.
ەكىنشى - باسقا ماماندىققا ۇبت-دا العان ۇپايى جەتپەي ۇستازدىقتى امالسىز 3-ءشى نە 4-ءشى ماماندىققا تاڭداعاندار (ەڭ تومەن بالمەن تۇسۋگە بولاتىن ماماندىق بولعاندىقتان). ال، ەندى كۇتىڭىز. ءسىز ءوزى ۇشكە نەمەسە ەكىگە وقىعاندار بالاڭىزدى بەسكە وقىتادى دەپ. بۇل ەرتەگى.
ءۇشىنشى - تەك ديپلوم ءۇشىن وقيتىندار. بىراق جاقسى جەرى مۇندايلار مەكتەپكە مۇعالىم بولىپ بارمايدى.
بۇعان دالەل، بىردە، جاقىن دوسىم اۋىلداعى ءوزى وقىعان مەكتەپتىڭ جايىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا 400-دەن استام بالا وقيتىن اۋىلدىق مەكتەپتە زەينەت جاسىنا جەتكەن ەكى مۇعالىم، وبلىستاعى كوللەدجدىڭ كۇندىزگى بولىمىندە وقىعان ەكى مۇعالىم، مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كۇندىزگى ءبولىمىن تامامداعان ءۇش مۇعالىم بار ەكەن. ال، قالعان ەلۋگە جۋىق مۇعالىم سىرتتاي وقىعاندار، ساتىپ العاندار نەمەسە مۇلدە باسقا ماماندىق وقىعاندار. ەستىپ وتىرىپ 400 بالانىڭ تاعدىرى ءۇشىن جىلاعىم كەلدى. بىراق... مۇنداي اۋىلدار قانشاما؟ استانالىقتاردىڭ جايى وزىمىزگە تۇسىنىكتى بولعاندا.
ءار بالا ۇستازدان ءتالىم الادى، ال، بالاسىنىڭ بولاشاعى ويلانتپاس اتا-انا بولماسا، ۇستاز تۋرالى ويلانبايتىن قوعام بولماۋى كەرەك.
ۇستازعا باعا - ۇرپاققا باعا
سۋدا جۇزگەن كەمەنىڭ ءىزى قالمايدى،
قالسا دا لەزدىك تولقىندار لەگى جالمايدى،
باسىلسا ەگەر تاريح بەتىنە ىزگى ءىزىڭ،
داۋىل، تولقىن ماڭگى وشىرە المايدى،
ءىزسىز قالۋ ادامزات ءۇشىن جان قايعى، - دەپ جىرلاعان قازاقتاي ۇلى حالىقتىڭ ۇرپاعىن تاربيەلەپ، ارتىنا سانسىز شاكىرت، مول دارىن يەلەرىن ەرتكەن ۇستازداردىڭ جولى - ۇلى جول ەدى، ارينە.
جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت نۇرى تاسىسىن دەمەي مە جانە سول اتام قازاق. اركىم جەكە باستىڭ قامىمەن كەتكەن بۇل كۇندە، باس شارۋاسىن بالا تاربيەسىنە الماستىرعان ۇستاز قاۋىمىن ۇلىقتاۋ، سىيلاۋ ءاربىر وسەر ۇرپاققا بۇلتارتپاس بورىش بولسا كەرەك.
قات-قابات تىرلىگىن قايىرىپ قويىپ، ۇيىندە بالا، جۇمىسىندا جانە بالا تاربيەلەگەن قايتپاس قاجىرلى انا، دارىندى ۇستازدىڭ جولى ەدى - ءبىز تۇسكەن بۇل شيىر. بۇل جول ءار ادامعا ونەگە جول، قايتپاس قاجىر سىيلايتىن، باعىت باعدار بەرەتىن جول ەدى.
ۇلى ىبىراي، شوقان، ابايلار باستاپ «ۇلتتى تۇزەۋ - ۇرپاقتى تۇزەۋدەن، ۇرپاقتى تۇزەۋ - ۇستازدى تۇزەۋدەن باستالادى» - دەپ ۇلاعاتىن سىيلاعان ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنان قالعان ۇلى جولدى باسىپ وتكەن ۇستازدار ەرلىگى ءوز الدىنا ءبىر توبە ەدى.
ۇستازداردىڭ باسقالار نازار اۋدارا بەرمەيتىن قاسيەتتەرى دە مول. بۇل قاسيەتتەر ءار ازاماتقا باعىت بولسا دەگەن ىزگى تىلەك بىزدەن.
ايتالىق، قايتپاس ەرلىگى، وتباسىنىڭ تۇگەمەس تاۋقىمەتىن، مەكتەپتىڭ شارۋاسىمەن قاتار الىپ ءجۇرىپ، قاتار تەربەتۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەس ەرلىك. بۇل - ۇستاز ارمانى بولۋ كەرەك!وزگەنىڭ بالاسى دەپ ءجۇرىپ ءوز بالاسىن ۇمىتقان ۇستازدارىمىز قانشاما!
ۇستازدى سىيلاي بىلەيىك، ۇلىقتاي بىلەيىك. ال، ۇلىقتاۋعا تولمايتىن ۇستاز - ۇستاز بولماعانى ابزال!
ۇلت بولام دەسەڭ، ۇستازىڭدى تۇزە!
دامىعان كەز-كەلگەن ەلدە ۇستاز ماماندىعى ءنومىرى ءبىرىنشى ماماندىق. ەڭ ۇزدىك مەكتەپ تۇلەگى سول ماماندىققا تۇسەدى، ەڭ جوعارى جالاقىنى ۇستازدار قاۋىمى الادى. ەڭ جاقسى جاعداي ۇستازداردىكى. سول ءۇشىن دە سول ەلدەردىڭ وقۋ-اعارتۋ ءىسى قارىشتاپ دامىپ، عىلىم تەحنيكاسى بىزگە قۋىپ جەتكىزبەي بارادى. ال، بىزدە ءبارى كەرىسىنشە.
مەن وسى بارىستا ۇلت بولام دەسەڭ ۇستازىڭدى تۇزە دەگەن ۇراندى ۇستانىپ، بۇل ماسەلەنىڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە ەكەنىن ەسكەرتەمىن. ءارى ەل اعالارىنىڭ نازارىنا مىناداي شەشۋ جولىن جولعا قويار ەم.
ءبىرىنشى - ۇستازدىق ماماندىعىن ءبىرىنشى جوعارى دەڭگەيدەگى ماماندىق دارەجەسىنە كوتەرۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن ۇستازداردىڭ جالاقىسىن جوعارىلاتۋ كەرەك، ءارى ۋنيۆەرسيتەتتەگى ۇستازدىق ماماندىقتا تاربيەلەنىپ جاتقان ماماندىق يەلەرىنە باسا نازار اۋدارۋ كەرەك.
ەكىنشى - ۇستازداردى جاپپاي سىناقتان وتكىزۋ كەرەك. مۇندا جيناعان جانە جازعان قاعازىمەن جىلىنا ءبىر رەت ءادىل تۇردە ءوز ماماندىقتارىنان ەمتيحان الۋ كەرەك. مۇندا قازىرگى دارەجەدە ۇبت-نى ۇستازداردىڭ وزىنە جۇرگىزە سالۋ جەتكىلىكتى. (سونىڭ وزىنەن سۇرىنەتىندەر جەتىپ ارتىلادى. قورقاتىندار مەكتەپكە جولاماي-اق قويسىن.) سۇرىنگەندەر ماماندىعىن اۋىستىرسىن نەمەسە قايتادان كەمىندە ءبىر-ەكى جىل دايارلاۋدان ءوتۋى كەرەك.
ءۇشىنشى - قاعازباستىلىقتى ازايتىپ مۇعالىمدەردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسىنا ءمان بەرۋ كەرەك. مۇعالىمدەردى وتىرىككە تولى قالىڭ قاعازىنا قاراپ ەمەس، شاكىرتىنىڭ ناتيجەسىمەن باعالايتىن كۇيگە جەتۋىمىز كەرەك.
ءتورتىنشى - قازىرگى كەزدەگى، ايلىق، كۇندىك، توقساندىق كۋرستاردى جويىپ ورنىنا مۇعالىمدەردى ءوز ماماندىعى بويىنشا كەشەندى دايىندايتىن باعدارلى جىلدىق كۋرستاردى ۇيىمداستىرۋ كەرەك.
بەسىنشى - مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتىپ، مۇعالىمدەردىڭ وقۋشىعا ءوزى قويعان باعاسى ارقىلى مۇعالىمدەردى باعالاماي ءار دەڭگەيدەگى اكىمشىلىك باعالاۋلاردى جانداندىرۋ كەرەك. مۇنىڭ ءوزى وتىرىك قاعاز بولىپ كەتۋى ءۇشىن جۇمىس جاسالىپ ءجۇر بۇل كۇنى.
التىنشى - مۇعالىمدەردى ماراپاتتاۋدى جانە تۇرمىستىق قامتاماسىز ەتۋدى ۇمىت قالدىرماۋ كەرەك. رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق وليمپيادا ۇزدىكتەرىن تاربيەلەگەن جانە باسقا دا جەتىستىككە يە شاكىرتتەر تاربيەلەگەن ۇستازداردى قوماقتى سىيلىقتارمەن نەمەسە تۇرعىن ءۇي سياقتى ماسەلەسىن شەشىپ جاس ۇرپاقتىڭ ۇستازدىققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا جانە ۇستازدار اراسىنداعى باسەكەلەستىككە ۇمتىلۋعا جول اشىلۋى كەرەك. ارينە، بۇل جەردە جەمقورلىققا جول بەرمەۋ ماڭىزدى.
جەتىنشى - مۇعالىمدىككە جۇمىسقا قابىلداۋدى دەپارتامەنت نەمەسە اكىمدىك ارقىلى تىكەلەي قاداعالاپ، مۇعالىم بولامىن دەگەن بىلىكتى مامانداردىڭ جاس دەگەن جەلەۋمەن جۇمىسسىز قالىپ ورنىنا تانىستىقپەن كىرگەن شالا مامانداردى جويۋ كەرەك. ءارى مەملەكەت بويىنشا سىرتتاي بىتىرگەن ءار قانداي ادامدى ۇستازدىققا جولاتپاعان ابزال.
ۇستاز - ۇلت بولاشاعىنىڭ ايناسى. سوندىقتان بۇل ءىستى ەشقاشان ەرتەڭگە قالدىرۋعا بولمايدى. ۇستازدارىمىزدىڭ ۇلاعاتى كەمىمەسىن، ۇلتىمىزدىڭ رۋحى السىرەمەسىن، ۇياتى كەمىمەسىن، ۇلىلىعى ارتسىن دەسەك بۇل ءىستى قوعام بولىپ قولعا الايىق. بيلىك ويلانسىن!
Abai.kz
