ماقسات نۇرىپباەۆ. ءدىني ەكسترەميزممەن قالاي كۇرەسىپ جاتىرمىز؟ (جالعاسى)
«تەرروريزمگە قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭ 1999-جىلى، «ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭ 2005-جىلى قابىلدانعانىمەن ناعىز تەرروريستىك وقيعالارمەن سوڭعى ەكى جىلدىڭ ىشىندە بەتپە بەت كەلدىك. «تىنىشتىق ارالى» اتانعان قازاقستاندا 2011-جىلدىڭ 17-مامىرىندا اقتوبە قالاسىندا تەرروريستىك وقيعا بۇرق ەتتى. ودان ءارى جىل اياعىنا دەيىن دۇركىن-دۇركىن بولعان جارىلىستار مەن اتىستار ەلدىڭ ۇرەيىن ۇشىردى.
2012-جىلعى تامىزدىڭ ورتاسىنان قىركۇيەكتىڭ اياعىنا دەيىنگى از ۋاقىتتا بەس تەرروريستىك وقيعا بولىپ، ونداعان ادامنىڭ ءومىرى قيىلدى، ونىڭ سىرتىندا رەسمي دەرەكتەر بويىنشا ونعا جۋىق تەرروريستىڭ كوزى جويىلدى.
ءبىر قىزىعى 20-قىركۇيەكتە سوڭعى تەررورلىق ارەكەت قۇرىقتالىپ، ءتورت تەررورشى جويىلعاننان 9 كۇننەن كەيىن، 29-قىركۇيەك كۇنى پارلامەنت ءماجىلىسى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» اتى شۋلى زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى. مۇنى كەزدەيسوقتىق دەپ باعالاۋعا دا بولاتىن شىعار... دەسەك تە... ءتۇرلى تەررورلىق وقيعالاردىڭ جيىلەۋى، ونى ناقتى دالەلدەنبەسە دە ءدىني ەكسترەميستەر جاسادى دەپ مالىمدەۋدىڭ ارتىندا مول قارجىنى يگەرۋ مۇددەسى تۇرعان جوق پا دەگەن كۇدىكتى ۇيالاتادى...
«تەرروريزمگە قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭ 1999-جىلى، «ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭ 2005-جىلى قابىلدانعانىمەن ناعىز تەرروريستىك وقيعالارمەن سوڭعى ەكى جىلدىڭ ىشىندە بەتپە بەت كەلدىك. «تىنىشتىق ارالى» اتانعان قازاقستاندا 2011-جىلدىڭ 17-مامىرىندا اقتوبە قالاسىندا تەرروريستىك وقيعا بۇرق ەتتى. ودان ءارى جىل اياعىنا دەيىن دۇركىن-دۇركىن بولعان جارىلىستار مەن اتىستار ەلدىڭ ۇرەيىن ۇشىردى.
2012-جىلعى تامىزدىڭ ورتاسىنان قىركۇيەكتىڭ اياعىنا دەيىنگى از ۋاقىتتا بەس تەرروريستىك وقيعا بولىپ، ونداعان ادامنىڭ ءومىرى قيىلدى، ونىڭ سىرتىندا رەسمي دەرەكتەر بويىنشا ونعا جۋىق تەرروريستىڭ كوزى جويىلدى.
ءبىر قىزىعى 20-قىركۇيەكتە سوڭعى تەررورلىق ارەكەت قۇرىقتالىپ، ءتورت تەررورشى جويىلعاننان 9 كۇننەن كەيىن، 29-قىركۇيەك كۇنى پارلامەنت ءماجىلىسى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» اتى شۋلى زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى. مۇنى كەزدەيسوقتىق دەپ باعالاۋعا دا بولاتىن شىعار... دەسەك تە... ءتۇرلى تەررورلىق وقيعالاردىڭ جيىلەۋى، ونى ناقتى دالەلدەنبەسە دە ءدىني ەكسترەميستەر جاسادى دەپ مالىمدەۋدىڭ ارتىندا مول قارجىنى يگەرۋ مۇددەسى تۇرعان جوق پا دەگەن كۇدىكتى ۇيالاتادى...
سەبەبى 2012-جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە جالپى ءتارتىپتى ساقتاۋعا 29 ملرد تەڭگە قاراستىرىلسا، ونىڭ ىشىندە ءدىني ەكسترەميزممەن كۇرەسكە 12,9 ملرد. تەڭگە ءبولىندى. مەملەكەتتىك بيۋدجەت ءۇش جىلعا بىراق دايىندالاتىنىن ەسكەرسەك ءدىني ەكسترەميزممەن كۇرەسكە مول قارجى ءبولۋ الدىن الا جوسپارلانعان دەگەن ءسوز. ەكىنشىدەن، تەرروريزم مەن ەكسترەميزم ماسەلەسىندە ءاردايىم ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى باسىمدىققا يە. وعان قوسا ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى جۇمىس ىستەۋدە (2013-جىلى اگەنتتىككە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 900ملن. تەڭگە ءبولىندى). سوعان قاراماستان ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە ءبىر جىلعا 13 ملرد تەڭگەگە جۋىق قارجى نە ءۇشىن توگىلدى...؟ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن وسىنشا قوماقتى قارجىنىڭ قالاي يگەرىلگەنى دە بەيمالىم.
ءدىني ەكسترەميزممەن كۇرەسكە 2013- جىلعا بيۋدجەتتەن قانشا ملرد تەڭگە ءبولىندى؟ ول قالاي جانە قايدا جۇمسالماق؟ بۇل دا ماڭىزدى ءارى جاۋابى جوق سۇراق...
جالپى مۇسىلماندارعا قىسىم جاسايتىن، قۇقىعىن تاپتايتىن زاڭ نەمەسە باعدارلاما دايىنداپ، ساقالدىلار مەن ورامال تاققانداردىڭ ءبارىن تەرروريست، ەكسترەميست ەتىپ كورسەتۋ الەمدىك ساياساتتىڭ ۇلكەن قۇرالىنا اينالعالى قاشان... تەرروريزم مەن ەكسترەميزم بايلىعى بار ەلدەرگە قىسىم جاساۋدىڭ تاپتىرماس تەتىگىنە اينالعانىن جوعارىدا ايتتىق («ءدىني ەكستەرميزممەن كۇرەس دىنمەن كۇرەسكە اينالماسىن» http://old.abai.kz/node/22486 ) جانە ول ءۇردىستىڭ بىرنەشە الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ مۇددەسى شوعىرلانعان قازاقستاندى اينالىپ ءوتۋى دە مۇمكىن ەمەس ەدى. قازاقستان حالقىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جاستاردىڭ دىنگە بەت بۇرۋى الدەكىمدەردىڭ ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس.
دەسەك تە بۇكىل قازاقستاندىق مۇسىلماندى الاڭداتقان زاڭعا پرەزيدەنت قول قويعان كۇنى ەشكىم كوشەگە دە شىققان جوق، جارىلىس تا، اتىس تا، ءتىپتى ءبىر پاراق حات تا جازىلعان جوق. بۇل نەنى كورسەتەدى؟ بۇل قازاقستاندىق مۇسىلمانداردىڭ اتىستار مەن جارىلىستارعا قاتىسى جوق ەكەنىن دالەلدەيدى...
سونىمەن ەلىمىزدە ورىن العان اتىستار مەن جارىلىستاردى جەكە-جەكە ساراپتاپ، باعا بەرىپ جاتپاي-اق (ول تۋرالى از ايتىلعان جوق) ەلىمىزدەگى تەررورلىق وقيعالاردىڭ ورىن الۋ سەبەبى نە؟ ءتۇرلى ەكسترەميزمدەر ىشىندە ءدىني ەكسترەميزم نەسىمەن قاۋىپتى دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
ءسالافيتتىڭ ءبارى ەكسترەميست پا؟ يسلامنىڭ، ونىڭ ىشىندە ءسالافيزمنىڭ نەگە الەمدىك قۇبىجىق اتانعانى تۋرالى ماقالانىڭ باسىندا ايتىپ وتتىك (قاراڭىز: http://old.abai.kz/node/22486 ). وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتكەرى قازاقستاندا 10 مىڭنان اسا ەكسترەميستىك پيعىلداعى سالافيتتەردىڭ بار ەكەنىن ايتىپ، ونىمەن كۇرەسۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتىپتى. ونداي ادامداردىڭ اتىراۋ، اقتوبە وبلىستارىندا جانە بالقاش قالاسىندا شوعىرلانعانىن دا ايتىپتى-مىس...
«قازاقستان تۇرمەلەرىندە تەرروريزم مەن ەكسترەميزم بابى بويىنشا 510 ادام وتىر. بۇل قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وسى باعىتتاعى سوڭعى ەكى جىل ىشىندەگى اتقارعان جاقسى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى. تەك 2012-جىلى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى تاراپىنان تەرروريستىك، ەكسترەميستىك توپتاردى قۇرىقتاۋ جونىندەگى 16 ارنايى وپەراتسيا جۇرگىزىلدى» دەپ مالىمدەدى قر ءىىم «ا» باسقارماسىنىڭ باستىعى قانات لاقباەۆ.
ال سوڭعى ۋاقىتتا تەرروريزم مەن ەكسترەميزمدى زەرتتەپ جۇرگەن ساياساتتانۋشى ەرلان قارين 2012-جىلى تەرروريزم بابى بويىنشا سوتتالعاندار سانى 105 ادامدى، ەكسترەميزم بابى بويىنشا 20 ادامدى قۇرادى دەپ جازادى. سوندا كىمگە سەنەمىز جانە ەكى مالىمەتتىڭ اراسىنداعى 400گە جۋىق ادام تۋرالى بەلگىلى ساياساتتانۋشى بىلمەدى مە، الدە ق. لاقباەۆ مىرزا ءبىراز ساندى ءوزى قوسىپ جىبەردى مە، بەلگىسىز... تۇرمەدەگى 510 ادام كىمدەر، ولاردىڭ ءبارى سالافيت پا؟ ولار شىنىمەن دە ءدىني ەكسترەميستىك ارەكەت جاسادى ما، الدە ادام ولتىرگەن، قىلمىس جاساعاننىڭ ءبارى «ءدىني ەكسترەميست» تىزىمىنە قوسىلىپ كەتتى مە؟ ول تۋرالى سوت جۇيەسى نە دەيدى؟ باسقانى ايتپاعاننىڭ وزىندە بىرنەشە باپ بويىنشا ايىپ تاعىلعان زاۋربەك بوتاباەۆتىڭ سوت زالىنان اقتالىپ شىعۋىنىڭ ءوزى ۇلكەن اڭگىمەگە جۇك.
2011-جىلى سول كەزدەگى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرزات الزاقوۆ «زەرتتەپ قاراسام، سالافيتتەر تۇرمەگە بارۋ ءۇشىن ادەيى سوتتالادى ەكەن. بەس جىل بەرسە، ءلام ميم دەمەي كەتە بەرەدى. سويتسەم، بۇلار سانالى، ماقساتتى تۇردە ءسالافيزمدى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن تۇرمەگە وتىرادى ەكەن. سول بەس جىلدىڭ ىشىندە قانشاسىنىڭ باسىن اينالدىرادى؟ ولار تۇرمەدە قاتارىن كوبەيتىپ، ارمياسىن قۇرىپ جاتىر» دەپ مالىمدەيدى... http://www.masa.kz/article/view/id/2437. ال بەلگىلى قورعاۋشى ابزال قۇسپانوۆ «تۇرمەدەن شىققان سالافيتتەر ناعىز تەرروريست بولىپ شىعادى» دەيدى ءوزىنىڭ بەرگەن سۇحباتىندا. http://janaozen.net/shbat/abzal-spanov-trmeden-shyan-salafitter-nayz-terrorist-bolyp-shyady.html?lang=kz .
بۇل جەردە بىرىنشىدەن ءسالافيزمدى ەركىندىكتە ەمەس، تۇرمەدە دامىتۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتتىلىگى بار؟ ەكىنشىدەن، رەجيمدىك مەكەمەدە، ءاربىر ادام باقىلاۋدا بولاتىن تۇرمەدە سالافيزم دامىپ جاتسا، تۇرمە باسشىلارى، تۇرمە قىزمەتكەرلەرى قايدا قاراپ وتىر؟ ولار وزدەرى باسقاراتىن تۇرمەدە ەكسترەميستەر دايىندالىپ جاتقانىن بىلمەي مە، الدە 13ملرد. تەڭگەنى يگەرۋ ءۇشىن جاڭا ەكسترەميستەر «جاساقتاۋ» قاجەت بولدى ما دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. كەيبىر «ءتۇرلى ءتۇستى» رەۆوليۋتسيا تۇرمەدە وتىرعانداردىڭ كوتەرىلىسىنەن باستالعانى دا ەسىمىزدە...
جاقىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. وندا تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرىنىڭ كوپتەگەن جاعدايلارى پىسىقتالۋمەن بىرگە باق وكىلدەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە نازاردان تىس قالماعان. تەك زاڭ جوباسىنىڭ باستاپقى نۇسقاسىندا كورسەتىلگەن اقپارات قۇرالدارى مەن جۋرناليستەردىڭ تەرروريزمدى ناسيحاتتاۋىنا جانە ارانداتۋعا، يتەرمەلەۋگە تيىم سالۋ جونىندەگى باپتار دەپۋتاتتتار سۇزگىسىنەن وتپەي قالعان. سونىڭ سالدارىنان «Nuradam.kz» سياقتى سايتتار جوعارى لاۋازىمدى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرلى، قوعام قايراتكەرلەرى مەن بەلگىلى ازاماتتاردى نەگىزسىز قارالاپ، ءتىپتى دالەلسىز بولسا دا ەكسترەميستىك ۇيىممەن قاتىسى بار، كۇماندى ءدىني جوبالاردى قارجىلاندىرادى دەپ جازا بەرەتىن بولدى. ءبىر قىزىعى ەلىمىزدە 400 دەن اسا سايت جابىلىپ جاتقاندا گۇلجان ەرعاليەۆانىڭ «guljan.org» سايتى اتىن اۋىستىرىپ «kz»دومەنىنە اۋىسقانى دا ونىڭ ارتىندا بەلگىلى ءبىر كۇشتەردىڭ تۇرعانىن دالەلدەسە كەرەك جانە ول كۇش جوعارى شەندى چينوۆنيكتەر بولۋى دا عاجاپ ەمەس.
وسىعان قاراپ بيلىك باسىندا وتىرعانداردىڭ اراسىندا ءدىني ەكسترەميزمدى ۋشىقتىرىپ، ەل ىشىندە بۇلىك ۇيىمداستىرۋعا، ەلىمىزدىڭ شاڭىراعىن شايقالتۋعا مۇددەلى ادامدار نەمەسە توپتار بار ما دەپ قالاسىڭ...
سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىڭ ىشكى ءتارتىبىن ساقتاۋ ءۇشىن ارميانى پايدالانۋ تۋرالى اڭگىمەنىڭ شىعۋى، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە ەسكەرتۋسىز قارۋ پايدالانۋعا رۇقسات بەرۋ تۋرالى زاڭ جوباسىنىڭ ازىرلەنۋى، پروكۋراتۋرا، قارجى پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرىنەن اتۋ جاتتىعۋلارىنا جانە دەنە شىنىقتىرۋعا قاتىسۋعا تالاپتىڭ كۇشەيتىلۋى ءتۇرلى وي سالارى انىق... ەلىمىز ءبىر ۇلكەن قاۋىپكە نەمەسە دۇمپۋگە دايىندالىپ جاتقانداي...
ماركسيستىك فالسافاعا جۇگىنسەك رەۆوليۋتسياعا اكەلىپ سوعاتىن نەگىزگى فاكتور - جوعارىداعىلاردىڭ ەلدى بۇرىنعىشا باسقارا المايتىنىنان، ال تومەنگىلەردىڭ بۇرىنعىشا ءومىر سۇرگىسى كەلمەيتىنىنەن شىعادى. ولاي بولسا ەل ىشىندەگى الەۋمەتتىك جاعداي قيىنداپ، وتباسىن، بالا-شاعاسىن اسىراۋ ءۇشىن بۇيرەگىن ساتقىسى كەلەتىندەر قاتارى ارتقان سايىن ەل تىنىشتىعىن ساقتاپ تۇرۋ كۇردەلەنە بەرمەك.
تاريحتا كەيبىر مەملەكەتتەر ەكونوميكالىق قۇردىمنان شىعۋدىڭ جولى سوعىس اشۋ دەپ تاپسا، كەيبىر مەملەكەتتەر ىشكى قايشىلىقتى شەشۋ ءۇشىن قولدان جاۋ جاساپ، ونىمەن كۇرەستى جەلەۋ ەتىپ حالىقتى باسىپ-جانشىپ جاتادى... بىرەۋلەر الەمدىك ءۇردىستى ەسكەرە وتىرىپ، سىرتقى قىسىم مەن ىشكى قايشىلىقتاردى شەشۋدىڭ ءبىر جولى ءدىني ەكسترەميزممەن كۇرەس دەپ تانىپ، سالافيتتەردىڭ ءبارىن ءدىني ەكسترەميست ەتىپ كورسەتۋ تىعىرىقتان شىعاراتىن جول دەپ قالعان جوق پا ەكەن؟ كۇش قاشان دا قارسى كۇشتى پايدا قىلاتىنىن ەسكەرسەك، مۇسىلماندارعى قىسىم جاساۋ ارقىلى شىنايى ەكسترەميستەردى ءوزىمىز قولدان جاساپ المايمىز با؟
جالپى قازاقستان ءۇشىن ءسالافيزمدى جاۋ ەتىپ كورسەتۋ قاجەت پە؟ سەبەبى شەت ەلدەردە ءدىني ءبىلىم الىپ جاتقان، اراب ەلدەرىنىڭ ەڭ بەدەلدى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن جاستار قاتارى ارتا تۇسۋدە. جىل سايىن ءتورت مىڭ ادام قاجىلىققا بارادى. تەك ءبىر عانا «قازاقستان قاجىلارى قاۋىمداستىعى» قوعامدىق بىرلەستىگىنە 20 مىڭنان اسا قاجى مۇشەلىككە كىرگەن. سونىمەن بىرگە اراب ەلدەرىنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا سالعان ينۆەستيتسيا كولەمى ارتىپ كەلەدى. باسقانى ايتپاعاننىڭ وزىندە استانادا سالىناتىن ابۋ دابي پلازانىڭ قۇرىلىسى 1 ملرد. دوللاردى قۇرايدى. يسلامدىق بانك جۇيەسىن ەنگىزۋ تۋرالى دا ەلباسى بىرنەشە رەت ايتتى...
ەكىنشىدەن، قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى نەگىزگى «كوزىردىڭ» ءبىرى دىنارالىق، كونفەسسياارالىق تاتۋلىقتىڭ ۇلگىسى بولۋ. استانادا وتەتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر جەتەكشىلەرىنىڭ سەزىنە اراب تۇبەگى ەلدەرىنىڭ باسشىلارى مىندەتتى تۇردە شاقىرىلادى. اراب مەملەكەتتەرىمەن جىلى قارىم قاتىناستى دامىتۋعا دا مۇددەلى. سولاي دەي وتىرىپ اراب تۇبەگى ەلدەرىنىڭ رەسمي ءدىنى-ءسالافيزمدى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ نەگىزى ەتىپ كورسەتۋ قالاي بولار ەكەن؟ بۇل كوپ ۆەكتورلى ساياسات بولا ما، الدە كوپ ستاندارتتى ما؟ ونى دا ويلاعان ءجون...
(سوڭى)
ماقسات نۇرىپباەۆ, زاڭگەر، «قۇقىقتىق قازاقستان ءۇشىن» قب مۇشەسى
Abai.kz
