ەندى سالدەن سوڭ ناۋرىزداعى ءماجىلىس پەن ءماسليحاتتار سايلاۋىنىڭ دوداسى قىز-قىز قاينايدى. ۇگىت-ناسيحات 18 اقپاندا باستالادى. تىركەۋدەن وتكەن ساياسي پارتيالار مەن ماجوريتارلى جۇيە بويىنشا ءوزىن-ءوزى ۇسىنعان ۇمىتكەرلەر سايلاۋالدى ۇگىت-ناسيحاتىن جۇرگىزۋگە تاس-ءتۇيىن دايىن وتىر.

ساراپشىلار بيىلعى سايلاۋدى تارتىستى وتەدى دەپ بولجايدى. ويتكەنى سايلاۋ تۋرالى زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس، حالىق قالاۋلىلارىنىڭ 70 پايىزى پارتيالىق تىزىممەن سايلانسا، 30 پايىزى ماجوريتارلىق جۇيە بويىنشا سايلانباق.

وسك وسى ۋاقىتقا دەيىن 7 ساياسي پارتيانى تىركەدى. ودان بولەك ءوزىن-ءوزى ۇسىنعان كانديداتتار دا كۋالىكتەرىن قولدارىنا الا باستادى.

ءبىز كۇنى كەشە عانا «Usbanov arnasy» تەلەگرام كانالىندا «ماجىلىسكە قانشا پارتيا وتەدى دەپ ويلايسىز؟» دەپ، ساۋالناما جۇرگىزدىك. ساۋالنامامىزعا ۇزىن-سانى 1576 ادام قاتىسىپ، داۋىس بەردى.

رەسپوندەنتتەردىڭ 27 پايىزى (429 داۋىس) – ماجىلىسكە 4 پارتيا وتەدى دەپ تاڭداسا، 25 پايىزى (400 داۋىس) – 3 ساياسي پارتيا ماجىلىستەن ورىن الادى دەپ ەسەپتەيتىنىن بىلدىرگەن. ال ساۋالناما قاتىسۋشىلارىنىڭ 23 پايىزى (355 داۋىس) – ماجىلىسكە وسى جولى 5-تەن كوپ پارتيا ءوتۋى مۇمكىن دەيدى.

سونىمەن، ساۋالنامامىزدىڭ ەسەبى بويىنشا، ەڭ كوپ داۋىس جيناعان - «ماجىلىستە 4 ساياسي پارتيا بولۋى مۇمكىن» دەگەن نۇسقا توڭىرەگىندە بولجام جاساپ كورەيىك. ماجىلىستەن ورىن الۋى مۇمكىن 4 پارتيا قايسى؟ ولاردىڭ ماجىلىسكە ءوتۋ مۇمكىندىگى قانداي؟ قاراڭىز:

ءبىرىنشى – «امانات» پارتياسى. بۇرىنعى «نۇر وتان»، قازىرگى «امانات» پارتياسى سايلاۋعا پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا – 90 ۇمىتكەر ۇسىنعان. بۇل پارتيا بەيرەسمي تۇردە – «بيلىك پارتياسى» دەپ اتالادى. نەمەسە بيلىكتەگى ايقىن باسىمدىققا (دومينانت) يە پارتيا. «اماناتتىڭ» رەسۋرسى جەتكىلىكتى.

2021 جىلعى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىندا «امانات» پارتياسى 71,09 پايىز داۋىس العان بولاتىن. «وسى جولى پارتيانىڭ قۇرامى 75 پايىزعا جاڭالاندى»، - دەيدى باسشى-قوسشىلار. دەسە دە، پارتيا ءتىزىمى ءارتۇرلى. اراسىندا ەسىم-سويلارى ەلگە ءماشھۇر ازاماتتار بار. سولاردىڭ ءبىرى – بۇرىنعى وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ. پارتيادا، ايماعامبەتوۆتەن بولەك، «جاڭا قازاقستاندىق» ەكس-دەپۋتاتتار مەن سپورت، مادەنيەت سالاسىنىڭ وكىلدەرى دە بار. قالاي دەگەندە دە، «اماناتتىڭ» ادامي رەسۋرسى دا، ماتەريالدىق رەسۋرسى دا پارتياعا «فاۆوريت» ستاتۋسىن ساقتاپ تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ەكىنشى – «اق جول» پارتياسى. بيىل دوداعا ءتۇسىپ جاتقان جەتى ساياسي پارتيانىڭ ىشىندە «اق جول» ءوزىنىڭ برەند اتاۋىن اۋىستىرماعان از پارتيانىڭ ءبىرى. ءوزىنىڭ تۇراقتى ەلەكتوراتى بار پارتيا. الدەبىر جازارماندار «اق جولدى» ءال-ازىردەن اۋتسايدەرلەردىڭ تىزىمىنە قوسىپتى. وبەكتيۆتى باعالايتىن بولساق، بۇل قاتە.

استاناداعى اق جاعالىلار دا «اماناتقا» باستى وپپونەنت پارتيا – وسى «اق جول» دەپ ۇقسا كەرەك، سايلاۋ دوداسى باستالماي جاتىپ، پارتياعا قارسى اقپاراتتىق شابۋىلدىڭ كۇشەيگەنىن كورىپ وتىرمىز.

پارتيانىڭ بۇرىنعى مۇشەسى ازامات ابدىلداەۆ شىعارعان لاڭدى بارشا جۇرت كوردى. ءبىزدى قويىپ، حالىقارالىق باق شۋلاپ، جازدى. وسى سوزىنەن كەيىن «اق جول» دەرەۋ جينالىس جاساپ، ونى پارتيادان قۋدى، مانداتىن تارتىپ الدى.
پارتيانىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى ءبورىحان نۇرمۇحامەدوۆتىڭ دە سيەزدە شىعارعان شۋى ىسكە اسپاي قالدى. «اق جول» پرەزيدەنتتىك جانە پارلامەنتتىك سايلاۋلاردا ابدەن ىسىلعان پارتيا. مۇنداي ءبىرلى-جارىم ارانداتۋعا سۇرىنە قويعان جوق. قالاي بولعاندا دا «اق جول» ءوزىن الاشتىڭ ءىزباسارى، بيزنەستىڭ پارتياسى سانايدى. بيزنەس پارتياسى دەگەنىمىز – ءوزىنىڭ تۇراقتى ەلەكتوراتى بار، بيزنەس ورتا قۇرعان، ءىرىلى-ۇساقتى بيزنەس وكىلدەرى قولدايتىن پارتيا دەگەن ءسوز. پارتيانىڭ وتكەن پارلامەنت شاقىرىلىمىندا جاساعان دەپۋتاتتىق ساۋالدارىنىڭ دەنى وسى شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ قۇقىعى مەن تالاپتارىن قولداۋعا باعىتتالعانىن جانە ەسكەرگەن ءجون. ياعني، «اق جولدىڭ» ەكى ۇپايى تۇگەل. ءبىرى – پارتيانىڭ تۇراقتى مۇشەلەرى بولسا، ەكىنشىسى – بيزنەس ورتاداعى ەلەكتوراتى.

بىزشە بولسا، قازىرگى تالاس وسى ءۇشىنشى ورىنعا بولاتىن تالاس. ساراپشىلار پىكىرى ەكىگە جارىلادى. ءبىر توبى – «رەسپۋبليكا» پارتياسىن اتاسا، ەكىنشىلەرى – «اۋىل» دەيدى.

«اۋىل» جايلى از كەم توقتالايىق، «اۋىل» پارتياسى 2015 جىلى قۇرىلعان. قازىر تۇراقتى مۇشەلەرىنىڭ سانى – 300 مىڭعا جۋىقتايدى ەكەن. توراعاسى ءالي بەكتاەۆ – سەناتتا دەپۋتات.

وسىعان دەيىنگى ەلەكتورالدى پروتسەستەردىڭ بارلىعىندا «اۋىل» پارتياسى تىس قالعان جوق. وسى جولى «اۋىلدىقتار» دوداعا قازاقستان پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر بولعان ءۇش ادامدى قاتار قوسىپتى. ءبىرى – ماجوريتارلىق جۇيەمەن ءتۇسىپ وتىرعان تولەۋتاي راقىمبەكوۆ بولسا، ەكىنشىسى – وتكەن جولعى كەزەكتەن تىس وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ەڭ اتى ءماشھۇر ۇمىتكەرى جيگۋلي دايراباەۆ. ال ءۇشىنشىسى – پارتياعا جاڭادان قوسىلعان، بىلتىر «اۋىلعا قارسى كۇرەس جۇرگىزگەن» قاراقات ابدەن. «اۋىلدىڭ» تاجىربيەسى مەن ماتەريالدىق پوتەنتسيالىن تارازىعا قويار بولساق، وسى جولى پارلامەنتتەن ورىن الىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن.

ال «اۋىلمەن» ۇشىنشىلىككە تالاساتىن – ەڭ جاس پارتيالاردىڭ ءبىرى «رەسپۋبليكا» پارتياسى. بۇل پارتيا وسىعان دەيىن نە ىستەدى، نە قويدى؟ بۇعان ءبىز بۇگىن باعا بەرە المايمىز. ويتكەنى پارتيا ءماجىلىس تاراردىڭ الدىندا عانا قۇرىلعان جاس پارتيا.

الەۋمەتتىك جەلىمەن جاقسى جۇمىس ىستەي الادى، تسيفرلى تەحنولوگيانى مەڭگەرگەن. قۇرامىندا ەلگە تانىس بيزنەس وكىلدەرى مەن مەديا تۇلعالارى كوپ پارتيا. بىراق، ساياساتتا تاجىريبەسى از ادامداردان قۇرالعان دەۋگە بولادى. كوبىنەسە ەلدىڭ الدىندا جۇرگەن مەديا تۇلعالاردى پارتيانىڭ فرونتمەندەرى رەتىندە كورسەتىپ، سولار ارقىلى ۇپاي جيناۋعا ارەكەت جاساۋعا ۇمتىلادى. سايلاۋ دوداسى باستالماي تۇرىپ، پارتيا ۇسىنعان ءۇش بىردەي ۇمىتكەردى وسك تىزىمنەن الىپ تاستادى. ونىڭ ءبىرى – سىرىمبەك تاۋ، قالعان ەكى ازامات ءوز ەركىمەن قۇرامنان شىقتى. دەسە دە مەديا كەڭىستىكتە «رەسپۋبليكانىڭ» ىقپالى ۇلكەن ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.

ءبىز جوعارىدا جەكە-جەكە توقتالعان 4 ساياسي پارتيا ماجىلىستەن ورىن بۇيىرىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن پارتيالار. ال ەندى وزگە ءۇش پارتيانىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىكتەرىنە از-كەم توقتالا كەتەيىك…

جاڭا تىركەلگەن پارتيالاردىڭ ءبىرى – «بايتاق» جاسىلدار پارتياسى. ۇمىتكەرلەر سانى كوپ ەمەس –18 ادام. پارلامەنتكە ءوتۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر كۇمان ۇيالاتادى. جاڭادان قۇرىلعان پارتيانىڭ توراعاسى ازاماتحان ءامىرتايدىڭ ءوزى پارتيانىڭ اتىنان سايلاۋعا تۇسپەي، ءبىرمانداتتى جۇيە بويىنشا ءتۇسىپ وتىر. بۇل پارتياعا دەگەن سەنىمسىزدىكتى كورسەتەدى. ارتىقشىلىعى – جاس پارتيا. ۇستانعان باعىتى مەن كونتسەپتسياسى ناقتىلانعان پارتيا.

ودان كەيىن پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا 19 ۇمىتكەر ۇسىنعان «جسدپ» پارتياسى بار. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، وسىعان دەيىنگى ەلەكتورالدى پروتسەستەردىڭ بارلىعىندا بايكوت جاريالاپ كەلگەن. بىراق وسى جولى پارلامەنت سايلاۋىنا تۇسەمىز دەپ بەكىنىپ وتىر. الايدا ۇگىت-ناسيحات باستالاردىڭ الدىندا پارتيانىڭ توراعاسى اسحات راحىمجانوۆ تۋرالى باق-تا نەگاتيۆتى جاڭالىق تارادى. رەسمي تىركەۋدەن وتكەن پارتيا توراعاسى جۋرناليستەردىڭ قازاقشا سۇراعىنا قازاقشا جاۋاپ بەرە الماي، الداعى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن دەپ اقتالدى. بۇل پارتياعا ۇپاي بەرمەيتىنى تۇسىنىكتى. قازىر قازاق قوعامى وتە قىراعى، سەرگەك قوعام. سوندىقتان پارتيا دودادان ءۇمىتتى بولسا، فرونتمەندەرىن قازاق قوعامىنا بەيىمدەۋى كەرەك، يا بولماسا قازاقتىلدى ازاماتتاردى العا شىعارۋى كەرەك.

سايلاۋعا قاتىساتىن سوڭعى پارتيا بۇرىنعى كوممۋنيستەر – قازىرگى «حالىق» پارتياسى. الايدا بۇل پارتيادا باياعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىندە 20 جىل ماركسيزمنەن ساباق بەرگەن، ەلباسىنىڭ قاسىندا جۇرگەن ەرتىسباەۆتىڭ بەدەلى كەرەمەت ەمەس. ءدال وسى سايلاۋ ناۋقانى باستالاردان بۇرىن پارتيا ءوز ىشىندە الاۋىزدىققا تاپ بولدى. پارتيانىڭ بىرقاتار تانىمال ازاماتتارى داۋلى مالىمدەمەلەر جاساپ: «بۇل پارتيا پارلامەنتكە وتپەيدى، بولاشاعى جوق»،- دەگەن سوزدەر ايتتى. وسىنداي داۋدان كەيىن پارتيانىڭ پارلامەنتكە وتە قويۋى ەكىتالاي.

ازىرگە پارتيالاردىڭ جاعدايى وسى. ءسىز نە دەيسىز؟

Abai.kz