قازىرگى كۇنى قازاقستاندا وتباسى ينستيتۋتىنىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ، نىعايتۋ باعىتىندا جۇيەلى جۇمىستار اتقارىلىپ كەلەدى. بىراق جالپىۇلتتىق ءىس-شارالار جوسپارى شەڭبەرىندە از قامتىلعان، كوپبالالى، قيىن جاعدايعا تاپ بولعان وتباسىلارعا جاردەمدەسەتىن ورتالىقتاردىڭ كوپتىگىنە قاراماستان، وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعانداردىڭ سانى ازايماي تۇر. ەلىمىزدەگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر.

وتباسىنداعى جانجالدان باستالىپ زورلىق-زومبىلىققا ۇلاساتىن ارەكەتتەردەن ءزابىر كورەتىندەردىڭ باسىم بولىگى – ايەلدەر مەن بالالار. قىلمىستىق ستاتيستيكا بويىنشا سوڭعى ءۇش جىلدا تۇرمىستىق الىمجەتتىك كورگەن ايەلدەردىڭ كورسەتكىشى 25 پايىزدان اسقان.

ىشكى ىستەر مينيسترلىگى سوڭعى ون جىلدا وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى قىلمىستىق ءىستىڭ كۇرت كوبەيگەنىن مالىمدەيدى. اسىرەسە، توتەنشە جاعداي كەزىندە تۇرمىستىق جانجال كورسەتكىشى 41,7 پايىزعا وسكەن. وتباسى ىشىندەگى زورلىق-زومبىلىقتان ايەلدەردەن بولەك، بالالارعا دا كۇش كورسەتۋ تىيىلماي تۇر. بۇل تۋرالى يۋنيسەف پەن قازاقستان اراسىنداعى بىرىككەن زەرتتەۋلەردە ەرەسەكتەردىڭ 75 پايىزى بالالاردى  تاربيەلەۋ ماقساتىندا تاياقتايتىنى جازىلعان. ەلىمىزدە 14 جاسقا دەيىنگى بالالار ءاربىر ەكىنشى وتباسىدا نە بالاباقشادا ءزابىر كورەدى، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ۇشتەن ەكىسى قاتارلاستارىنان نە بولماسا مەكتەپ مۇعالىمدەرىنەن كەمسىتۋگە نە زورلىق-زومبىلىققا ۇشىرايتىنى انىقتالعان. نەگىزىنەن زورلىق-زومبىلىقتىڭ ەڭ كوپ كورسەتكىشى بالالار ءۇيى مەن ارنايى ينتەرنات مەكەمەلەرىندە كەزدەسەتىنى بايقالعان

وسى رەتتە ايەلدەر مەن بالالاردىڭ وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق كورۋىنە قارسى ەلىمىزدە كوپتەگەن شارالار قولعا الىنعان بولاتىن.

ەل پرەزيدەنتى بىل­تىر­عى جولداۋىندا ايەلدەرگە قارسى تۇر­مىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جا­زا­نى قاتاڭداتۋدى تاپسىردى. بۇل تۋرالى ماجىلىستە دە ارنايى جيىن وتكىزىلىپ، «وتباسىلىق-تۇر­مىس­تىق زورلىق-زومبىلىققا قار­سى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭ جوباسى تالقىلانعان. ناتيجەسىندە، «وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ» تۋرالى زاڭعا سايكەس، زورلىق-زومبىلىق فيزيكالىق، پسيحولوگيالىق، جىنىستىق جانە ەكونوميكالىق بولىپ بولىنگەن. ياعني، ءاربىر جابىرلەنۋشى قول جۇمساۋ ارەكەتىنىڭ الدىن الىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جۇگىنە الادى. بىراق كوپشىلىك زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارى ءارتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى پوليتسياعيا شاعىم-ارىز تۇسىرمەي جاتادى. سوندىقتان كوپتەگەن جابىرلەۋشىلەر جازاعا ىلىكپەيدى. جالپى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىنە قول سۇعىلمايدى، اركىمنىڭ ار-نامىسى مەن ابىرويلى اتىنىڭ قورعالۋىنا قۇقىعى بار دەپ انىق كورسەتىلگەن.

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن كىنالى تۇلعالار قازاقستان رەسپۋبليكاسى «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنىڭ 73 بابى بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى مۇمكىن، ال ولاردىڭ ارەكەتتەرىندە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق قۇرامى بار بولعان جاعدايدا، ولار قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 109 (ۇرىپ-سوعۋ), 110 (قيناۋ), 131 (قورلاۋ) باپتارى بويىنشا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى.

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى بولىمشەلەر قىزمەتىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن بۇۇ باس اسسامبلەياسى قابىلداعان ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسياسى مەن ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋدىڭ بارلىق نىساندارىن جويۋ تۋرالى كونۆەنتسي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارى تۋرالى» زاڭى جانە باسقا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر قۇرايدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭىنىڭ 4 بابىنا سايكەس، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ ءتورت ءتۇرى انىقتالعان.

كۇش كورسەتۋ زورلىق-زومبىلىعى – دەنە كۇشىن قولدانىپ، دەنەنى اۋىرتىپ دەنساۋلىققا قاساقانا زيان كەلتىرۋ.

پسيحولوگيالىق زورلىق-زومبىلىق – ادامنىڭ پسيحيكاسىنا قاساقانا اسەر ەتۋ، ونى قورقىتۋ، قورلاۋ، بوپسالاۋ نەمەسە قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى ومىرگە، دەنساۋلىققا قاۋىپ توندىرەتىن، سونداي-اق پسيحيكالىق، دەنە جانە جەكە باسى دامۋىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەتىن ارەكەتتەردى جاساۋعا ماجبۇرلەۋ (ەرىكسىز كوندىرۋ) ارقىلى ار-نامىسى مەن ابىرويىن كەمسىتۋ.

سەكسۋالدىق زورلىق-زومبىلىق – ادامنىڭ جىنىستىڭ تيىسپەۋشىلىگىنە نەمەسە جىنىستىق ەركىندىگىنە قاۋىپ توندىرەتىن قۇقىققا قارسى قاساقانا ءىس-ارەكەت، سونداي-اق كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى سەكسۋالدىق سيپاتتاعى ءىس-ارەكەتتەر.

ەكونوميكالىق زورلىق-زومبىلىق – ادامدى زاڭمەن كوزدەلگەن قۇقىعى بار تۇرعىن ۇيىنەن، تاماعىنان، كيىمىنەن، مۇلكىنەن، قاراجاتىنان قاساقانا ايىرۋ.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار تۋرالى» كودەكسىنىڭ 73 بابىنا سايكەس، وتباسى-تۇرمىستىق قاتىناستار شەڭبەرىندە قۇقىققا قارسى ارەكەتتەر قاتارىنا بىلاپىت سويلەۋ، قورلاپ تيiسۋ، كەمسiتۋ، ءۇي تۇرمىسىنداعى زاتتاردى ءبۇلدiرۋ جانە ولاردىڭ تىنىشتىعىن بۇزاتىن، جەكە تۇرعىن ۇيدە، پاتەردە نەمەسە وزگە تۇرعىنجايدا جاسالعان باسقا دا ارەكەتتەر جاتادى.

تۇرمىستىق-وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعانداردى قورعاۋ ءۇشىن ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ جەكە پروفيلاكتيكاسى شارالارىن قولدانۋ قۇقىعى بار.

جەكە پروفيلاكتيكاسى شارالارعا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسىنىڭ سۋبەكتىسى جابىرلەۋشى اداممەن پروفيلاكتيكالىق اڭگىمەلەسۋدى جۇرگىزۋ جاتادى. اڭگىمەلەسۋدىڭ نەگىزگى قىزمەتى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساۋدىڭ سەبەپتەرى مەن جاعدايلارىن انىقتاۋ، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الەۋمەتتىك جانە قۇقىقتىق سالدارىن ءتۇسىندىرۋ جانە زاڭعا مويىنسىنۋشىلىقتىڭ قاجەتتىگىنە سەندىرۋ.

ىشكى ىستەر ورگانى جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىنىڭ باسشىسى نەمەسە ورىنباسارى، ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەكتور نەمەسە كامەلەتكە تولماعانداردىڭ ىستەرى جونىندەگى ينسپەكتور ون التى جاسقا تولعان، ەسى دۇرىس ادامعا قاتىستى قورعاۋ نۇسقاماسىن شىعارادى. نۇسقاما جابىرلەنۋشىگە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان، ونى ىزدەستىرۋدەن، ونىڭ ىزىنە تۇسۋدەن، وعان اۋىزشا، تەلەفون ارقىلى سويلەسۋدەن جانە وزگە دە تاسىلدەرمەن بايلانىس جاسالۋدان قورعانىس بەرەدى. وزىنە قاتىستى قورعاۋ نۇسقاماسى شىعارىلعان ادامدى ىشكى ىستەر ورگاندارى پروفيلاكتيكالىق ەسەپكە قويادى جانە وعان پروفيلاكتيكالىق باقىلاۋ جاسايدى.

قورعاۋ نۇسقاماسىنىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى وتىز تاۋلىكتى قۇرايدى. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساۋشىعا بەرىلەتىن كەلەسى جازا – اكىشىلىك ۇستاۋ.

اكىمشىلىك ۇستاۋ – تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساعان ادامدى ارناۋلى ورىندا ماجبۇرلەپ ۇستاي وتىرىپ، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ. ال ءماجبۇرلى امبۋلاتوريالىق باقىلاۋ مەن پسيحياتردا ەمدەلۋ، ينتەنسيۆتى باقىلايتىن مامانداندىرىلعان ۇلگىدەگى پسيحياتريالىق ستاتسيوناردا ماجبۇرلەپ ەمدەۋ تۇرىندە مەديتسينالىق سيپاتتاعى ءماجبۇرلى شارالاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنە سايكەس سوت تاعايىندايدى.

قۇقىق بۇزۋشىنىڭ مىنەز-قۇلقىنا ەرەكشە تالاپتار بەلگىلەنۋ مۇمكى. ول دەگەنىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭىنىڭ 22 بابىنا سايكەس اكىمشىلىك-قۇقىقتىق ىقپال ەتۋ شاراسى بولىپ تابىلادى جانە ول اكىمشىلىك جازا قولدانۋمەن قاتار جانە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعان ادام اكىمشىلىك جاۋاپتىلىقتان بوساتىلعان كەزدە ونىڭ ورنىنا دا قولدانىلادى.

اكىمشىلىك شارا – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنىڭ 73 بابىنا سايكەس ەسكەرتۋ جاساۋ نە ءۇش تاۋلiكتەن ون تاۋلىككە دەيiنگi مەرزiمگە اكiمشiلiك قاماققا الۋ، اكiمشiلiك جازا قولدانىلعاننان كەيiن بiر جىل iشiندە قايتالاپ جاسالسا ون تاۋلiككە دەيiنگى مەرزiمگە اكiمشiلiك قاماۋعا الۋ نەمەسە بەس ايلىق ەسەپتiك كورسەتكiش مولشەرiندە ايىپپۇل سالۋدى كوزدەيدى.

اتا-انا قۇقىقتارىن شەكتەۋ نەمەسە ايىرۋعا كەلسەك،  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسىنە ساي، ەگەر اتا-انالار اتا-انالىق مiندەتتەرiن ورىنداۋدان جالتارسا، ونىڭ iشiندە اليمەنت تولەۋدەن قاساقانا جالتارسا، وزدەرiنiڭ اتا-انا قۇقىقتارىن تەرىس پايدالانسا، بالاعا قاتىگەزدىك كورسەتسە، ونىڭ ىشىندە وعان كۇش قولدانسا نەمەسە پسيحيكاسىنا زورلىق جاساسا، ونىڭ جىنىستىق تيىسپەۋشىلىگىنە قاستاندىق جاساسا، سپيرت ىشىمدىكتەرىنە نەمەسە ەسىرتكى زاتتارىنا سالىنسا، پسيحوتروپتىق زاتتاردى جانە (نەمەسە) وسىلارعا ۇقساس زاتتاردى تەرىس پايدالانسا، ولار اتا-انا قۇقىقتارىنان ايرىلادى (75-باپ). ەگەر بالانىڭ اتا-انالارىمەن قالۋى اتا-انالارعا بايلانىستى ەمەس ءمان-جايلار بويىنشا، اتا-انالاردىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ سالدارىنان، بىراق بۇل رەتتە اتا-انالاردى اتا-انا قۇقىقتارىنان ايىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى نەگىزدەر انىقتالماي، ول ءۇشىن قاۋىپتى بولسا، اتا-انا قۇقىقتارىن شەكتەۋگە جول بەرىلەدى.

قىلمىستىق پروتسەستە ءىس جۇرگىزۋدىڭ ماجبۇرلەۋ شارالارىن جانە جابىرلەنۋشىلەردىڭ قاۋىپسىزدىك شارالارىن قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق قۇرامى بار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ جولىن كەسۋ جانە جابىرلەنۋشىنىڭ، كۋانىڭ جانە قىلمىستىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋگە قاتىساتىن باسقا دا ادامداردىڭ، ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى مەن جاقىن تۋىستارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قىلمىستىق قۋدالاۋدى جۇزەگە اسىراتىن جانە قىلمىستىق پروتسەستى جۇرگىزەتىن ورگاندار قولدانادى.

Abai.kz