قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان سوڭ قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى زاڭمەن بەكىتىلىپ قازاقستان پاتريوتيزمى جاڭا مازمۇنمەن تولىعىپ، جاڭاشا سيپات الىپ، الەمدىك دەڭگەيدە مويىندالا باستادى. مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ – ءبىر مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن بىلدىرەتىن سيمۆوليكالىق دارا ەرەكشەلىككە يە ايشىقتى  بەلگىلەرەكەنى بەلگىلى. مەملەكەتتىك رامىزدەر بەلگىلى ءبىر ماعىنا بەرەرلىك ءوزارا ۇيلەسىمدە ورنالاستىرىلعان جاندى-جانسىز زاتتاردىڭ بەينەلەرىنەن قۇراستىرىلادى. مۇنداي بەينەلەردىڭ ۇيلەسىمىنەن مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ ارمان-مۇراتى، ءوزىن-ءوزى ءتۇيسىنۋى كورىنىس بەرەدى.

قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنە تۋى، ەلتاڭباسى جانە ءانۇرانى جاتادى.

مەملەكەتتىك رامىزدەر تاۋەلسىزدىك نىشانى رەتىندە ەرەكشە قادىرلەنىپ، ولارعا بيىك مارتەبە بەرىلەدى، سوندىقتان دا مەملەكەتتىك رامىزدەردى قاستەرلەۋ قاسيەتتى پارىز. ولاردىڭ ءتۇر-ءتۇسى مەن رەسمي قولدانىلۋ ءتارتىبى كونستيتۋتسيادا مەن كونستيتۋتسيالىق زاڭدا بەلگىلەنىپ (بۇل مەملەكەتتىك رامىزدەرگە بيىك مارتەبە بەرەدى) قورعالادى. مەملەكەتتىك رامىزدەردى قادىرلەۋ ازاماتتاردىڭ مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن قۇرمەتتەۋدى نىعايتىپ، جاسوسپىرىمدەردىڭ وتانسۇيگىشتىك سەزىمىن قالىپتاستىرادى.

مەملەكەتتىك رامىزدەر كونە زاماندارداعى رۋ-تايپانى قورعاۋشى بولىپ ەسەپتەلەتىن توتەمدىك اڭ-قۇستىڭ بەينەلەرىنەن، رۋدىڭ، اۋلەتتىڭ مال-مۇلكىنە سالىنعان ەن-تاڭبالارىنان شىققان. مىڭداعان اسكەرلەر سوعىس مايدانىندا جاۋدان ءوز ساربازدارىن اجىراتۋ ءۇشىن ايىرىم بەلگىلەرىن پايدالاندى. ورتاعاسىرلىق باتىس ەۋروپادا بەت-جۇزىنە دەيىن تەمىر ساۋىتپەن قىمتالعان رىتسارلاردىڭ كىم ەكەنىن ايىرۋ قاجەتتىلىگىنەن اقسۇيەكتەردىڭ اۋلەتتىك تاڭباسى پايدا بولدى. ودان بۇرىن كوپتەگەن كونە قالالاردىڭ، قالا-مەملەكەتتەردىڭ ءوز تاڭبالارى بولعانى تاريحتان بەلگىلى. ب.ز.ب. 3-مىڭجىلدىقتا شۋمەر مەملەكەتتەرىنىڭ ارىستان باستى قىران بەينەلەنگەن تاڭبالارى بولعان.

گرەكياداعى افينى ۇكىسى، كورينفتىڭ قاناتتى پىراعى، رودوستىڭ راۋشانى، ساموستىڭ تاۋىس قۇسى ، ۆيزانتيانىڭ ەكى باستى قىرانى مەملەكەتتىك رامىزدەرگە جاتادى. ءوزىن كوك ءبورىنىڭ ۇرپاعىمىز دەپ سانايتىن تۇركى جۇرتى بورىنىڭ باسى بەينەلەنگەن كوك بايراق ۇستاعان.

قازاق حالقىندا اربىر رۋدىڭ مال-مۇلىككە سالاتىن ءوز تاڭباسى بولدى. سوعىس جاعدايىندا مەجەلى جەرگە ءاربىر رۋدىڭ جاساعى ءوز رۋىنىڭ تاڭباسى سالىنعان بايراق ۇستاپ، حان تۋىنىڭ استىنا جينالاتىن بولعان.

قازاقستان Pەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك ەلتاڭباسى — قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگiزگi مەملەكەتتiك رامiزدەرiنiڭ بiرi. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىنىڭ “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك رامiزدەرi تۋرالى” كونستيتۋتسيالىق زاڭ كۇشi بار جارلىعىمەن (24.1.1996) بەلگiلەنگەن. رامiزدiك تۇرعىدان قر مەملەكەتتىك گەربiنiڭ نەگiزi — شاڭىراق. ول — ەلتاڭبانىڭ جۇرەگi. شاڭىراق — مەملەكەتتiڭ ءتۇپ-نەگiزi — وتباسىنىڭ بەينەسi. شاڭىراق — كۇن شەڭبەرi. اينالعان كۇن شەڭبەرiنiڭ قوزعالىستاعى سۋرەتi iسپەتتi, شاڭىراق — كيiز ءۇيدiڭ كۇمبەزi كوشپەلi تۇركiلەر ۇشiن ءۇيدiڭ، وشاقتىڭ، وتباسىنىڭ بەينەسi. تۇلپار — دالا ءدۇلدiلi, ەر-ازاماتتىڭ سايگۇلiگi, جەلدەي ەسكەن جۇيرiك اتى، جەڭiسكە دەگەن جاسىماس جiگەردiڭ، قاجىماس قايراتتىڭ، مۇقالماس قاجىردىڭ، تاۋەلسiزدiككە، بوستاندىققا ۇمتىلعان قۇلشىنىستىڭ بەينەسi. قاناتتى تۇلپار — قازاق پوەزياسىنداعى كەڭ تاراعان بەينە. ول ۇشقىر ارماننىڭ، سامعاعان تاڭعاجايىپ جاسامپازدىق قيالدىڭ، تالماس تالاپتىڭ، اسىل مۇراتتىڭ، جاقسىلىققا قۇشتارلىقتىڭ كەيپi. قاناتتى تۇلپار ۋاقىت پەن كەڭiستiكتi بiرiكتiرەدi. ول ولمەس ءومiردiڭ بەينەسi. بiر شاڭىراقتىڭ استىندا تاتۋ-ءتاتتi ءومiر سۇرەتiن قازاقستان حالقىنىڭ وسiپ-وركەندەۋiن، رۋحاني بايلىعىن، سان سىرلى، الۋان قىرلى بەت-بەينەسiن پاش ەتەدi. بەس بۇرىشتى جۇلدىز گەربتiڭ ءتاجi iسپەتتi. ءاربiر ادامنىڭ جول نۇسقايتىن جارىق جۇلدىزى بار. قازاقستان Pەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورلارى — جانداربەك مالiبەكوۆ پەن شوتامان ءۋاليحانوۆ.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تۋى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك نەگiزگi رامiزدەردiڭ بiرi. قر پرەزيدەنتiنiڭ “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك رامiزدەرi تۋرالى” كونستيتۋتسيالىق زاڭ كۇشi بار جارلىعىمەن (24.1.1996) بەلگiلەنگەن. مەملەكەتتىك تۋ كوگiلدiر ءتۇستi تiك بۇرىشتى كەزدەمە. ونىڭ ورتاسىندا ارايلى كۇن، كۇننiڭ استىندا قالىقتاعان قىران بەينەلەنگەن. اعاش سابىنا بەكiتiلگەن تۇستا — ۇلتتىق ويۋلارمەن كەستەلەنگەن تiك جولاق ورنەكتەلگەن. كۇن، اراي، قىران جانە ويۋ-ورنەك — التىن ءتۇستi. تۋدىڭ ەنi ۇزىندىعىنىڭ جارتىسىنا تەڭ. قر مەملەكەتتىك تۋىنىڭ اۆتورى — سۋرەتشi شاكەن نيازبەكوۆ. بiرىڭعاي كوك-كوگiلدiر ءتۇس توبەدەگi بۇلتسىز اشىق اسپاننىڭ بيiك كۇمبەزiن ەلەستەتەدi جانە قازاقستان حالقىنىڭ بiرلiك، ىنتىماق جولىنا ادالدىعىن اڭعارتادى. بۇلتسىز كوك اسپان بارلىق حالىقتاردا ارقاشان دا بەيبiتشiلiكتiڭ، تىنىشتىق پەن جاقسىلىقتىڭ نىشانى بولعان. گەرالديكا (گەربتانۋ) تiلiندە — كوك ءتۇس جانە ونىڭ ءتۇرلi رەڭكi ادالدىق، سەنiمدiلiك، ءۇمiت سياقتى ادامگەرشiلiك قاسيەتتەرگە ساي كەلەدi. ەجەلگi تۇركi تiلiندە “كوك” ءسوزi اسپان دەگەن ۇعىمدى بiلدiرەدi. كوك ءتۇس تۇركi حالىقتارى ۇشiن قاسيەتتi ۇعىم. تۇركi جانە الەمنiڭ وزگە دە حالىقتارىنداعى كوك ءتۇستiڭ مادەني-سەميوتيكالىق تاريحىنا سۇيەنە وتىرىپ، مەملەكەتتىك تۋداعى كوگiلدiر ءتۇس قازاقستان حالقىنىڭ جاڭا مەملەكەتتiلiككە ۇمتىلعان نيەت-تiلەگiنiڭ تازالىعىن، اسقاقتىعىن كورسەتەدi دەپ قورىتۋعا بولادى. نۇرعا مالىنعان التىن كۇن تىنىشتىق پەن بايلىقتى بەينەلەيدi. كۇن — قوزعالىس، دامۋ، ءوسiپ-وركەندەۋدiڭ جانە ءومiردiڭ بەلگiسi. كۇن — ۋاقىت، زامانا بەينەسi. قاناتىن جايعان قىران قۇس — بار نارسەنiڭ باستاۋىنداي، بيلiك، ايبىندىلىق بەينەسi. ۇلان-بايتاق كەڭiستiكتە قالىقتاعان قىران قر-نىڭ ەركiندiك سۇيگiش اسقاق رۋحىن، قازاق حالقىنىڭ جان-دۇنيەسiنiڭ كەڭدiگiن پاش ەتەدi.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانى

قازاقستاننىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» اتتى قازىرگى ءانۇرانى 2006 جىلدىڭ قاڭتارىندا قابىلدانعان. ول تانىمال اتتاس ولەڭگە نەگىزدەلگەن ەدى. ءانۇراننىڭ ءسوزىن جازعان اۆتورى — جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ جانە كومپوزيتورى — شامشى قالداياقوۆ.

رامىزدەر تۋرالى زاڭناما

1993 ج. قازاقستان كونستيتۋتسياسى بويىنشا "رەسپۋبليكا ازاماتى مەملەكەتتىك رامىزدەردى – ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇراندى قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى" (31-باپ). 1995 جىلى جاڭا كونستيتۋتسيا قابىلدانعاننان كەيىن، 1996 جىلدىڭ 24 قاڭتارىندا پرەزيدەنتتى جارلىق رەتىندە رەسپۋبليكانىڭ رامىزدەرى تۋرالى بىرىڭعاي كونستيتۋتسيالىق زاڭ شىعارىلدى، ول 2007 جىلدىڭ 4 ماۋسىمىندا جاڭا "مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى"كونستيتۋتسيالىق زاڭعا اۋىستىرىلدى.

قىلمىستىق كودەكستە مەملەكەتتىك رامىزدەردى قورلاعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك بەلگىلەنگەن: اتاپ ايتقاندا 317-باپ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قورلاۋ

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قورلاۋ – ءبىر مىڭنان ەكى مىڭ ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل سالۋعا نەمەسە ءبىر جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋگە نە ءدال سول مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz