ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنشە، 2021 جىلى قازاقستاندا 61 464 ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق فاكتىسى تىركەلگەن. ال الەمدىك پاندەميا باستالعان 2020 جىلى 63 447 جاعداي تىركەلگەن ەكەن. 2013-2014 جىلدارى رەسمي تىركەلگەن وتباسىندا ءجابىر كورۋ فاكتىلەرى شىڭىراۋ شەگىنە جەتكەن.

جالپى قازاقستاندا پوليتسياعا جىل سايىن تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىق بويىنشا 100 مىڭنان استام ارىز كەلىپ تۇسەدى ەكەن. بىراق وكىنىشكە وراي جابىرلەنۋشىلەردىڭ 60 پايىزى جازعان ارىز-شاعىمىن كەرى قايتارىپ، زورلىقشىعا ءىس-شارا قولدانۋدان باس تارتىپ جاتادى. 2022 جىلى 37 مىڭ ءزابىر كورسەتۋشى ادام اكىمشىلىك جاكاپكەرشىلىككە تارتىلعان. بىلتىر وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى بويىنشا قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق 7 پايىزعا تۇسكەن، ياعني 623 جاعدايدان 583 وقيعاعا دەيىن ازايعان.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ 2022 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى جولداۋىندا وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقتى قىلمىس قاتارىنا جاتقىزۋ قوعامدا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ كەلە جاتقان وزەكتى ماسەلە ەكەنىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىن.

«وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقتى قىلمىس ساناتىنا جاتقىزۋ ماسەلەسى قوعامدا كوپتەن بەرى تالقىلانىپ ءجۇر. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بۇل ۇسىنىستىڭ دۇرىس ەكەنىنە كۇمانمەن قارايدى. سەبەبى، مۇنداي تۇرمىستىق جاعدايلاردى انىقتاۋ وڭاي ەمەس، ياعني وسىنداي وقيعالاردى تەرگەپ-تەكسەرۋ قيىنعا سوعادى. بۇل ءسوزدىڭ دە جانى بار. بىراق، قالاي دەسەك تە، وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا كوز جۇما قاراۋعا بولمايدى»،-دەدى توقاەۆ.

مەملەكەت باسشىسى وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى زاڭداردى كۇشەيتۋ كەرەگىن ايتتى.

«وتباسىندا ويران سالاتىندار جازاعا تارتىلماسا، ولار ودان بەتەر باسىنىپ كەتەدى. ال جاپا شەككەندەر مۇلدەم قورعاۋسىز قالادى. مۇنداي ارەكەتتەر ءۇشىن جازانى كۇشەيتەتىن كەز كەلدى دەپ سانايمىن. زارداپ شەككەن جاندار ەلدىڭ سوزىنەن نەمەسە بىرەۋدىڭ قىسىم جاساۋىنان قورىقپاۋى قاجەت. سوندىقتان، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ولارمەن وتە مۇقيات جۇمىس جۇرگىزىپ، ءتيىستى شارالار قولدانۋى كەرەك»،-دەدى پرەزيدەنت.

سوعان بايلانىستى بىلتىر وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك قاتاڭداتىلىپ، زورلىقشىمەن پروفيلاكتيكالىق جۇمىستاردىڭ رەتى ازىرلەندى. سونداي-اق تۇرمىستىق قىلمىستاردى تىركەۋدىڭ ءوتىنىش بەرۋ ءتۇرى انىقتاۋ سيپاتىنا كوشتى. ياعني ءزابىر كورۋشىنىڭ ءوتىنىشىنسىز-اق پوليتسيا وتباسىنىڭ شىرقىن بۇزۋشى ادامدى جاۋاپقا تارتا الادى. بۇل جازانىڭ بۇلتارتپاۋشىلىق ءپرينتسيپىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، اكىمشىلىك قاماۋعا الۋ مەرزىمى 3 تاۋلىكتەن 5 تاۋلىككە ۇزارتىلدى. وتباسىندا زورلىق كورسەتكەن ادامدار ءۇشىن اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكستە ارنايى باپتار بەلگىلەنگەن. نەگىزى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق كورسەتكەن جابىرلەۋشى  5-تەن 20 تاۋلىككە دەيىن قاماۋعا الىنادى. ال ەگەر دەنساۋلىققا ورتاشا نە اۋىر دارەجەدە زيان كەلتىرسە، قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 106-107 باپتارىمەن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى.

ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ توبىنىڭ ينسپەكتورى گۇلميرا شراحمەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى – وتباسىنداعى ادامداردىڭ دۇرىس قارىم-قاتىناس جاساي الماۋى، سويلەسۋ مەن ءتۇسىنىسۋ مادەنيەتىنىڭ جوقتىعى. قازىرگى ۋاقىتتا وتباسى قۇندىلىعىنىڭ ازايۋى، اكە بەدەلىنىڭ ءتۇسۋى، اناعا دەگەن سىي-قۇرمەتتىڭ جوعالۋى، ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەتى بولماۋىنان وتباسىندا ۇرىس-كەرىس پايدا بولادى. وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە سىيلاستىعىنىڭ بولماۋىنىڭ ارتى وسى زورلىق ارەكەتتەرگە الىپ كەلەدى. ەكىنشى ءبىر سەبەبى، ىشىمدىككە سالىنۋ.

ماماننىڭ ايتۋىنشا، 80-90 پايىز زورلىق-زومبىلىق ىشىمدىك ىشكەننىڭ كەسىرىنەن بولادى ەكەن. وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇرباندارىنىڭ باسىم بولىگى ايەلدەر مەن بالالار ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى جايت.

بۇگىندە ءزابىر كورىپ، بارار جەرى، باسار تاۋى قالماعان ايەلدەردى قابىلداپ، ولارعا مورالدى، ماتەريالدى كومەك كورسەتەتىن داعدارىس ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيدى. 2022 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن 156 ايەل ورتالىقتىڭ كومەگىن العان. بۇل جەردە ايەلدەر 2 ايدان 6 ايعا دەيىنگى ارالىقتا تەگىن تۇرا الادى. پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق سوققى كورگەن ايەلدەر وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءوز-وزدەرىنە كەلىپ، وڭ-سولىن باعمدايدى. جۇمىسى جوق بولسا، جۇمىسقا تۇرىپ، وقۋى جوق بولسا، كۋرستار وقىپ، ماماندىق الىپ قاتارعا قوسىلادى.

الايدا زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان ايەلدەردىڭ 40 پايىزى كۇيەۋلەرىنە قايتىپ بارادى ەكەن.

ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ توبىنىڭ ينسپەكتورى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن ايەل ادامدارعا بىرنەشە كەڭەسىمەن ءبولىستى.

«بىرىنشىدەن، ەر ادامنىڭ ۇنامسىز قىلىقتارىن بايقاساعان بولساڭىز، بىردەن ايتۋ كەرەك. ەر ادام اگرەسسيا كورسەتىپ، قاتاڭ باقىلاۋعا الا باستاسا، بۇل زورلىق-زومبىلىق ورىن الۋى مۇمكىن دەگەن بەلگى. ەكىنشىدەن، العاش قول جۇمساعاندا، شاپالاق جەگەندە دەرەۋ دابىل قاعۋ كەرەك. 102 نومىرىنە حابارلاسۋ كەرەك، ودان قورىقسا، وتباسىنداعى بەدەلدى ادامعا ايتۋ كەرەك، كومەك سۇراۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن قول كوتەرۋلەر قايتالانسا، مىندەتتى تۇردە ءبىر شەشىمگە كەلۋ كەرەك. ويتكەنى اگرەسسور قايتا-قايتا سوققىعا جىعۋىن توقتاتپاۋى مۇمكىن. ول كەزدە مىندەتتى تۇردە 102 قىزمەتىنە حابار بەرۋ كەرەك. پوليتسيا جاعدايدى تەكسەرەدى. ودان كەيىن سەنىم تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالىپ، پسيحولوگيالىق جاردەم الۋعا بولادى. ۇرىپ-سوققان بولسا، 102 –گە حابارلاسپاي سوت-مەديتسينالىق ساراپتاما جاسالمايدى. دەنەنىڭ كوگەرگەن، سىنعان جەرىن كورسەتىپ، ساراپتاماعا جىبەرۋ كەرەك. ايەل ادامدار ۇندەمەي قالماۋ كەرەك»،-دەدى ول.

وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق ەشقاشان جابۋلى كۇيىندە قالماۋى كەرەك. قۇزىرلى ورگاندارعا حابارلاسىپ، ارىز جازۋ ارقىلى تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەر اشكەرە بولادى. ارينە، وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق تەك شاعىن وتباسىلاردىڭ عانا ەمەس بۇكىل قوعامنىڭ پروبلەماسى. زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان، ونىڭ بەلگىلەرىن كورگەن ادام بەي-جاي وتە بەرمەۋى كەرەك. ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز زورلىق-زومبىلىقتىڭ تەك سالدارىمەن عانا كۇرەسپەي، سەبەبىمەن كۇرەس جۇرگىزىلۋ كەرەك.

Abai.kz