قايبىر جىلدارى ءدىن تۋرالى زاڭ قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتقاندا سەنات دەپۋتاتى قۇسايىن ۆاليەۆ ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى قايرات لاما شارىپتەن «ەلىمىزدە اراب ءتىلىن بىلەتىندەر از. نەگە  نامازدى قازاقشاعا اۋدارىپ، ءوز تىلىمىزدە وقىماسقا؟» دەپ سۇراعانى بار-تىن. سەناتور بۇل ءسوزىن «ناماز قازاقشا وقىلسا، بارشاعا تۇسىنىكتى بولار ەدى» دەگەن ويمەن ايتقان بولۋى كەرەك. بىراق ول بەس پارىزدىڭ ءبىرى نامازدى قازاقشا وقۋ «يدەياسىن» قازاقشالاۋدى اگەنتتىك توراعاسى  بەكىتپەيتىنىن بىلمەگەن سىڭايلى. جاقىندا «فەيسبۋك» الەۋمەتتىك جەلىسىندە بەلگىلى فيلوسوف ءابدىراشيت باكىرۇلى سەناتور پىكىرىمەن ۇندەسەتىن ويىن ءبىلدىرىپ، «نامازدى قازاقشا وقىساق» دەپ قوزداعى شوقتى قايتا مازداتقان جايى بار. «قازاقتىڭ ءدىن تۋرالى تۇسىنىگىنىڭ شىم-شىتىرىق بولۋىنىڭ ەڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى - ونىڭ اللاعا قالاي جالبارىنىپ جاتقانىن ءوزى ۇقپاۋى سەكىلدى. وزگە ءتىلدى تۇسىنبەسە دە، سول تىلدە جاراتۋشىعا جالبارىنىپ، مەشىتتەن شىققان سوڭ ونىسى شارت ۇمىتىلىپ، «ايتەۋىر ءبىر مىندەتتى وتەدىك قوي» دەپ اركىم قايتادان ءوز بىلگەنىمەن جۇرە بەرمەك. قازاق وقىلعان نامازدىڭ سوزىنە، جاراتۋشىدان تىلەگەن تىلەگىنىڭ مازمۇنىنا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان بويلامايدى، كوكىرەگىنە بەكىتپەيدى. ...ءدىن باسقارماسى ناماز وقۋدى سانالى تۇردە قازاقتىڭ ءوز تىلىنە كوشىرۋدى قولعا الۋى قاجەت. ناماز وقىعاندا ونىڭ بايىبىنا بارىپ وقىسىن دەگەن نيەتپەن. بىراق ءدىني باسقارما ءدىن اراب تىلىندە تۇسكەن دەپ بۇل ۇسىنىستى قابىلداماي كەلەدى. اللادان رۇقسات بولسا نەگە اۋدارماسقا؟

قايبىر جىلدارى ءدىن تۋرالى زاڭ قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتقاندا سەنات دەپۋتاتى قۇسايىن ۆاليەۆ ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى قايرات لاما شارىپتەن «ەلىمىزدە اراب ءتىلىن بىلەتىندەر از. نەگە  نامازدى قازاقشاعا اۋدارىپ، ءوز تىلىمىزدە وقىماسقا؟» دەپ سۇراعانى بار-تىن. سەناتور بۇل ءسوزىن «ناماز قازاقشا وقىلسا، بارشاعا تۇسىنىكتى بولار ەدى» دەگەن ويمەن ايتقان بولۋى كەرەك. بىراق ول بەس پارىزدىڭ ءبىرى نامازدى قازاقشا وقۋ «يدەياسىن» قازاقشالاۋدى اگەنتتىك توراعاسى  بەكىتپەيتىنىن بىلمەگەن سىڭايلى. جاقىندا «فەيسبۋك» الەۋمەتتىك جەلىسىندە بەلگىلى فيلوسوف ءابدىراشيت باكىرۇلى سەناتور پىكىرىمەن ۇندەسەتىن ويىن ءبىلدىرىپ، «نامازدى قازاقشا وقىساق» دەپ قوزداعى شوقتى قايتا مازداتقان جايى بار. «قازاقتىڭ ءدىن تۋرالى تۇسىنىگىنىڭ شىم-شىتىرىق بولۋىنىڭ ەڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى - ونىڭ اللاعا قالاي جالبارىنىپ جاتقانىن ءوزى ۇقپاۋى سەكىلدى. وزگە ءتىلدى تۇسىنبەسە دە، سول تىلدە جاراتۋشىعا جالبارىنىپ، مەشىتتەن شىققان سوڭ ونىسى شارت ۇمىتىلىپ، «ايتەۋىر ءبىر مىندەتتى وتەدىك قوي» دەپ اركىم قايتادان ءوز بىلگەنىمەن جۇرە بەرمەك. قازاق وقىلعان نامازدىڭ سوزىنە، جاراتۋشىدان تىلەگەن تىلەگىنىڭ مازمۇنىنا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان بويلامايدى، كوكىرەگىنە بەكىتپەيدى. ...ءدىن باسقارماسى ناماز وقۋدى سانالى تۇردە قازاقتىڭ ءوز تىلىنە كوشىرۋدى قولعا الۋى قاجەت. ناماز وقىعاندا ونىڭ بايىبىنا بارىپ وقىسىن دەگەن نيەتپەن. بىراق ءدىني باسقارما ءدىن اراب تىلىندە تۇسكەن دەپ بۇل ۇسىنىستى قابىلداماي كەلەدى. اللادان رۇقسات بولسا نەگە اۋدارماسقا؟ قۇراندا بۇل تۋرالى ايات نەمەسە سۇرە تابا المادىم. ەگەر نامازدى قازاقشا وقۋ قالىپتاسسا قازىرگى «تاڭىرشىلدىككە»، نە ءسوزى تۇسىنىكتى باسقا تىلگە كەتۋ تولاستار ەدى. بۇگىندە كوپ قازاقتار كريشناعا كەتىپ جاتىر. وزدەرىنە تۇسىنىكسىز بولعاندىقتان ولارعا كريشنا مەن يسلامنىڭ ايىرماسى جوق كورىنگەن. بۇل ويىم قازاقتىڭ دىنگە قاتىسىن نەعۇرلىم تەرەڭدەتە تۇسسەك دەگەن ويدان تۋىپ وتىر» دەپ تۇيىندەيدى ول. جالپى، بۇل اۋەلدەن قولداۋ تاپپاعان باستاما. ەگەر مەشىتتەردە ناماز قازاقشا وقىلىپ جاتسا ونىڭ ساۋابى، تيىمدىلىگى قالاي بولماق؟ بۇل تۋرالى شاريعات نە دەيدى؟  بەلگىلى ءدىنتانۋشىلاردىڭ وسىعان قاتىستى جاۋابى ءبىر ارنادا ءوربىدى.
بەيبىت ساپارالى، ءدىنتانۋشى:
- ناماز، ايات، راكاعاتتار تەك اراب تىلىندە وقىلادى. ول باسقا تىلدەردە وقىلمايدى، اۋدارىلمايدى. قۇران-كارىم قاي تىلدە ءتۇستى، سول تىلمەن عانا وقىلادى. بۇل ماسەلە اتاتۇرىكتىڭ كەزىندە «ازاندى تۇرىكشە شاقىرىپ، تۇرىكشە ناماز وقيىق» دەپ  كوتەرىلگەن. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا مارقۇم قالتاي مۇحامەدجانوۆ راتبەك قاجىعا بىرنەشە رەت ايتىپ، ماسەلە رەتىندە قوزعالعان ەدى. بىراق راتبەك قاجى، حاليفا التاي مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، قۇران اياتتارىن كەلتىرىپ «ەشقاشان ەشۋاقىتتا ناماز اۋدارىلعان تىلمەن وقىلمايدى» دەگەندى دالەلدەپ ايتقان بولاتىن. ءمۇفتي بولا ما، وتىز جىل ءدىني ءبىلىم العان تاقۋا ادام بولسىن، ەشقايسىسى شاريعات زاڭىن وزگەرتە المايدى. امال تەك اراب تىلىندە عانا وقىلادى. سوڭىنان تەك دۇعالاردى، سونداي-اق ۋاعىز، ناسيحاتتى قازاقشا قايىرسا بولادى. ءبىزدىڭ ەلدە  ءتۇرلى كوزقاراستار كوپ. ال تاڭىرشىلدىككە ورالايىق دەۋ ول اداسقاننىڭ بەلگىسى.
قايرات جولدىبايۇلى،  «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىنىڭ باس يمامى:
- ەڭ العاشىندا كەز-كەلگەن ادام ءۇشىن انا تىلىندە قۇلشىلىعىن ورىنداۋ - ءارى جەڭىل، ءارى ورىندى كورىنەرى راس. الايدا، ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى قاراستىرار بولساق، كەڭ كولەمدى تۇسىنىككە قول جەتكىزەرىمىز انىق. ەڭ الدىمەن تىلەك-دۇعا مەن نامازدىڭ ارا جىگىن اجىراتىپ العان ءجون. نامازدان تىس جاسالاتىن تىلەكتەر مەن دۇعالاردا مۇسىلمان كىسىگە ىشكى تىلەگى مەن مۇڭ-مۇقتاجىن قاي تىلدە ايتىپ جەتكىزەم دەسە دە، بۇعان تىيىم سالىنباعان. ويتكەنى، بۇل جاراتۋشى مەن قۇل اراسىنداعى جەكە ماسەلەگە قاتىستى. ال ناماز بولسا، ول جالپىعا، جاماعاتقا ءتان قۇلشىلىق بولعاندىقتان، نامازعا قوسىلاتىن باسقا دا مۇسىلمانداردىڭ قاجەت تىلەكتەرىمەن ساناسۋ كەرەك. نەگىزىنەن ناماز جاماعاتپەن وقىلۋعا ءتيىس. بىراق جالعىز وقۋعا دا رۇقسات ەتىلگەن. ەگەر يسلام ءدىنى قانداي دا ءبىر بەلگىلى ايماقتىڭ ياكي بەلگىلى ءبىر ۇلتتىڭ ءدىنى بولسا، وندا ەشقانداي كۇمانسىز سول ايماقتاعى سول ۇلتتىڭ عانا ءتىلى قولدانىلار ەدى. الايدا، تورتكۇل دۇنيەگە تاراعان، ءبىر-ءبىرىن تۇسىنبەيتىن قانشاما ۇلت وكىلدەرىنە ورتاق ءدىننىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن قاسيەتتەرى بولاتىنى ءسوزسىز. ماسەلەنىڭ تاعى ءبىر جاعى، قۇراننىڭ قانداي دا ءبىر اۋدارماسىنىڭ ەشقاشاندا تۇپنۇسقانى تولىق قامتي المايتىندىعىندا.  قۇران اياتتارىنىڭ ءاربىر ءسوزىنىڭ بىرنەشە ماعىناسى بار. اۋدارمادا تەك بىرەۋى عانا بەرىلەدى. ءتىپتى كەيدە اياتتا قولدانىلعان ءاربىر ءارىپتىڭ دە وزىندىك بىرنەشە ماعىناسى بولادى. اۋدارمادا وسى ارىپتەردىڭ وزىندىك ماعىناسى مۇلدەم ەسكەرىلمەي قالۋى مۇمكىن. ياكي بىرەۋى عانا ەسكەرىلەدى. قۇراندا بەلگىلى ءبىر ماعىنانى بىلدىرەتىن بىرنەشە سينونيم سوزدەردىڭ ىشىنەن ءسوزدىڭ دىبىستالۋ جاعىنان دا، ماعىنانى قامتۋ جاعىنان دا ەڭ قولايلىسى تاڭدالعان. سوندىقتان، كەيبىر ءسوزدىڭ «سوزدىك ماعىناسىنان» تىس دىبىستالۋىنىڭ ءوزى باياندالايىن دەپ تۇرعان جاعدايدى ءبىلدىرىپ جاتادى. ال مۇنى اۋدارمادا بەرۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس.

"حالىق ءسوزى" گازەتى