كەيىنگى كەزدەرى ەلىمىزدە سەپراتيزم عانا ءورشىپ تۇرعان جوق، وعان شوۆينيزم سەكىلدى اۋرۋ قوسىلىپ، بۇل ءۇردىس ءورشىپ بارا جاتقان سەكىلدى. اناۋ قىزىلجارداعى ءبىر توپ سەپاراتيستەردى ءاۋپىرىم دەگەندە ازەر ۇستاپ، تەرگەپ جاتىرمىز. ونىڭ اياعىنىڭ نە بولارىن ءبىر قۇداي عانا بىلەدى. ال وسىنداعى بويىن ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيزم سىرقاتى مىقتاپ مەڭدەگەن جاندار وزدەرىن تىم ەركىن سەزىنەدى. اسىرەسە، بۇل جامان ادەت ەلىمىزدىڭ تەرىستىك ايماعىندا تىم ايقىن سەزىلەدى.

ماسەلەن، جاقىندا، ناقتىراق ايتقاندا قوستاناي قالاسىندا، تۇپ-تۋرا 18 ساۋىردە، جاعا ۇستارلىق جاعداي ورىن الدى. ماشينا قوياتىن جەردە ءبىر قازاقتىڭ قويعان كولىگى وسىنداعى ءبىر ورىسقا ۇناماي قالىپ، وعان ايتپاعان بوقتىق ءسوزى قالامادى. اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىقتى جانە مۇنداي كەمسىتۋ ءسوزدى ناقتى وعان ەمەس، بۇكىل قازاق حالقىنا باعىتتاپ ايتتى. الگى جىگىت تۇسىرگەن بەينە كادرلاردى كورسەڭ، جەرگە كىرگەندەي بولاسىڭ. ءوزىن "گۆارديا مايورىمىن" دەپ اراققا تويىپ الىپ، داندايسىعان ورىستىڭ ءبىر ءشوۆينيسىنىڭ قازاقتى قورلاپ، ايتپاعان ءسوزى جوق. الگى ورىستىڭ ءسوزىن تىڭداساڭ، دۇنيەدەگى ەڭ ازعىنداعان حالىق ءبىز بولىپ شىعادى ەكەنبىز.

سونىمەن نە بولدى دەيسىزدەر عوي. ەشتەڭە دە. الگى كادردا قوقاڭداپ كەلىپ، الىپ كەتكەن پوليتسيامىز جاڭاعى ءبىزدى ابدەن تىلدەگەن ورىستى قويا بەرىپتى. بار بىتىرگەندەرى ونىڭ مۇنىسى جاي عانا قاتارداعى ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىق قانا كورىنەدى. ءسىرا، قوستانايداعى پوگون تاققان مىقتىلار "ۇلت ارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ" دەگەن قىلمىستىق باپ بار ەكەندىگىنەن مۇلدەم حابارى جوق سەكىلدى. نەگە ول وسى باپ بويىنشا جاۋاپقا تارتىلمايدى؟

جارايدى، پوليتسيامىز ىنجىق بولسىن. ال قازاقتىڭ ۇلتجاندى مىقتى ازاماتتارى قايدا؟ وزگە وڭىرلەردە مۇنداي جايتتاردان كەيىن الگىندەي شوۆينيست ورىستار قازاق حالقىنان وتىرىك بولسا دا كەشىرىم سۇراپ جاتادى. ال قوستاناي ءۇنسىز.

مۇنىڭ بۇلاي بولاتىندىعىنىڭ، قوستاناي جۇرتىنىڭ الگىندەي كورىنىسكە تىم بەي-جاي قارايتىندىعىنىڭ وزىندىك سەبەپتەرى دە جوق ەمەس. ويتكەنى مۇندا قازاق تىلىنە، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە ءتيىستى كوڭىل بولىنبەيدى. ءبارى تەك قاعاز جۇزىندە عانا. وسىندا جارتى قۇدايداي بولىپ، نە وڭتۇستىك كەلگەن شوكەەۆ سەكىلدى، نە باتىستان كەلگەن ارحيمەد ءتارىزدى اكىمدەر مۇنداعى قازاقتاردان گورى ورىستاردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋمەن بولادى. بۇلاردىڭ تۇسىندا انا ءتىلىمىزدىڭ حال-جاعدايىن تالقىلاعان بىردە-ءبىر باس قوسۋ وتكىزىلگەن ەمەس. انا تىلىمىزدە وتكەن نە ءبىر كەلەلى جينالىستىڭ بولعاندىعىنان دا مۇلدەم حابارسىزبىز. بارلىعى دا الدىمەن قالتاسىنىڭ قامىن، سوسىن وسىندا بۇرىنننان-اق دىكەڭدەپ ۇيرەنگەن باسقا ۇلتتىڭ قاس-قاباعىنا قارۋمەن كۇىنىن وتكىزەدى. ال وسىندا تۇرىپ جاتقان قالىڭ قازاقتىڭ جايى وندايلاردى مۇلدەم الاڭداتپايدى دا. ويتكەنى ولار تەك قورىققاندارىن عانا سىيلايدى. سونان سوڭ، مۇنداعى ورىستار ەسىرمەگەندە كىم ەسىرەدى؟

ەسىرگەن ەمەي نەمەنە، قوستانايداعى ورىس تىلىندە شىعاتىن «ناشا گازەتا» دەگەن باسىلىمدا اركادي دەنيسوۆ دەگەن اسا بەلسەندى ءتىلشى قاي ماقالاسىندا دا قازاققا تيىسپەي وتپەيدى. جاقىندا، ياعني 22 ساۋىردەگى نومىرىندە ول تاعى دا سول ادەتىنە باسقان. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قازاقستاندى ەل قىلىپ، اتىن شىعارىپ وتىرعان وزگە ۇلتتىڭ ولگا شيشيگينا، الەكساندر ۆينوكۋروۆ، ۆاسيلي جيروۆ، ولگا رىپاكوۆا، دميتري بالاندين، الەكساندر پارىگين، سەرگەي پوليكارپوۆ سەكىلدى ء(بىز بۇل جەردە ولاردىڭ ءبارىن دە تولىق كەلتىرىپ وتىرعان جوقپىز) ايگىلى سپورتشىلارى ەكەن. ال ناتسيكتەر ( اۆتور وسى ءسوزدى كوپ قولدانادى، ءسىرا، قاتتى ۇناسا كەرەك) تەك ۇلت ارازدىقتى قوزدىرۋدان باسقا ەشتەڭە دە قولدارىنان كەلمەيتىن كورىنەدى. ويتكەنى، ءتىل ماسەلەسىن قوزدىرىپ جۇرگەن ءدال وسى ناتسيكتەر ەكەن. ال ولار الدىمەن وزدەرىنە قاراپ السىن. كەرەمەت دەپ جۇرگەن سەرىك ساپيەۆىنىڭ ءوزى قازاقشا سويلەمەيدى. ءتىپتى پرەزيدەنتپەن كەزدەسۋدە دە ساپيەۆ قازاق تىلىنەن ماقۇرىم، سوندىقتان ورىس تىلىنە جۇگىنۋگە ءماجبۇر. ول ءتىپتى پرەزيدەنتپەن كەزدەسۋدە دە ورىس تىلىندە سويلەدى. مىنەكەي، اۆتوردىڭ قازاق ءتىلىنىڭ ەشتەڭەگە كەرەك ەمەستىگىن دالەلدەيتىن وسىنداي «بۇلتارتپاس» فاكتىلەرى بار. سونىڭ ءبىرى نەگە شەتەلدەردە ءبىر ەلدە بىرنەشە ءتىل مەملەكەتتىك مارتەبە يە دە، ال بىزدە ءبىر تىلگە ەرەكشە ۇستەمدىك بەرىلەدى؟ اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، كىشكەنە عانا سينگاپۋردە 4 تىلگە، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىندا 11 تىلگە، شۆەيتساريادا 4 تىلگە، كانادادا ەكى تىلگە وسىنداي مارتەبە بەرىلگەن. اۆتور ءتىپتى قىزا-قىزا كەلە «وۋ، انا ۆەنەسۋەلا، برازيليا، ارگەنتينا، اۆستراليا مەن ينديا ءتارىزدى ەلدەر باسقىنشىلاردىڭ تىلىندە سويلەپ تە، مامىراجاي كۇي كەشىپ وتىر ەمەس پە؟» دەگەن استامشىلىققا دەيىن بارادى. نەگە ول بۇلاي ىستەيدى؟ ويتكەنى وعان بىزدە «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» جوق. قاراپايىم حالىق تا ءۇنسىز. بيلىك ەكىباستان اۋزىن بۋعان وگىزدەي، بىلق ەتپەيدى.

جارايدى، ۇندەمەس، ۇندەمەسىن. الايدا وسىنداي ارانداتۋشىلداردى ماراپاتتاپ، توبەسىنە كوتەرەتىندىگىن قايتەرسىڭ. وزگەسى وزگە، ءدال وسى دەنيسوۆكە «قوستاناي قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» دەگەن اتاق بەرىلىپ، توبەمىز كوككە ءبىر ەلى جەتپەي قالدى. ال «قۇرمەتتى ازاماتىمىزدىڭ» ىستەپ وتىرعان ارەكەتى اناداي.

وسىندايدا اتامىز قازاقتىڭ ءبىر ماسەلە توڭىرەگىندە ايتاق «بۇعان اپام دا اڭ-تاڭ، مەن دە اڭ-تاڭ» دەگەن ءسوزى ويعا ورالادى.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz