سارسەنبى كۇنى الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا جاكۋلا كۇشىكۇلىنىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولۋىنا وراي دايىندالعان ەكى بىردەي كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. وعان قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ق.ءجۇمادىلوۆ، تاريحشى-پروفەسسور م.قويگەلديەۆ باستاعان ءبىر توپ زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن بىرگە جاكۋلا كۇشىكۇلىنىڭ ۇرپاقتارى دا قاتىستى. وسى رەتتە ونىڭ نەمەرەسى اسقار جاكۋلينمەن سۇحبات جاساعان ەدىك.

- قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىل­مىس» رومانىنداعى الىبەك پەن ايتول­قىن ءسىزدىڭ اكە-شەشەڭىز دەگەن راس ءسوز بە، الدە سولاردىڭ ومىرىنە ۇقساس ەپي­زودتارعا قاراپ، ەلدىڭ شىعارعان اڭگى­مەسى مە؟
- ءيا، راس. قاجىعۇمار اعامىزدىڭ «قىل­مىس» رومانىنىڭ التىنشى تومىندا اكەم ءانۋاردىڭ (روماندا الىبەك) قا­زا­سىنان سوڭ، قاجىعۇمار اعامىزدىڭ شەشەمە كوڭىل ايتىپ كەلەتىنى جازىلعان. سول رو­ماندا اكەمنىڭ قىتاي تۇرمەسىندە جاتىپ قايتىس بولعان كەزى دە سۋرەتتەلگەن. بىراق اكەم مەنىڭ ەسىمدە دەپ ايتا المايمىن، اكەم­دى ۇستاعاندا مەن ءتاي-ءتاي باسقان بالا ەكەن­مىن. ال قۋعىن-سۇرگىن زاماندا اكەممەن ءبىر­گە بولعان ۋاقىتىم ءبىر كۇنگە دە تولمايدى ەكەن! ءبارىن كەيىن بىلدىك قوي. اكەمدى قى­تايدا «مادەنيەت توڭكەرىسى» كەزىندە با­سىنا «قالپاق كيگىزىپ» (جالا جاۋىپ دەگەن ماعىنادا), ماڭگىباقي تۇرمەگە قاماپ تاس­تايدى. شەشەم دە «حالىق جاۋىنىڭ» ايەلى بولىپ شىعا كەلەدى. وتباسىمىز كادرلارعا ارنالعان تۇرعىن ۇيدەن قۋىلىپ، كەزىندە شىڭ شىسايدىڭ ات قوراسى بولعان لا­شىق­قا كوشىرىلەدى.

سارسەنبى كۇنى الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا جاكۋلا كۇشىكۇلىنىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولۋىنا وراي دايىندالعان ەكى بىردەي كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. وعان قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ق.ءجۇمادىلوۆ، تاريحشى-پروفەسسور م.قويگەلديەۆ باستاعان ءبىر توپ زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن بىرگە جاكۋلا كۇشىكۇلىنىڭ ۇرپاقتارى دا قاتىستى. وسى رەتتە ونىڭ نەمەرەسى اسقار جاكۋلينمەن سۇحبات جاساعان ەدىك.

- قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىل­مىس» رومانىنداعى الىبەك پەن ايتول­قىن ءسىزدىڭ اكە-شەشەڭىز دەگەن راس ءسوز بە، الدە سولاردىڭ ومىرىنە ۇقساس ەپي­زودتارعا قاراپ، ەلدىڭ شىعارعان اڭگى­مەسى مە؟
- ءيا، راس. قاجىعۇمار اعامىزدىڭ «قىل­مىس» رومانىنىڭ التىنشى تومىندا اكەم ءانۋاردىڭ (روماندا الىبەك) قا­زا­سىنان سوڭ، قاجىعۇمار اعامىزدىڭ شەشەمە كوڭىل ايتىپ كەلەتىنى جازىلعان. سول رو­ماندا اكەمنىڭ قىتاي تۇرمەسىندە جاتىپ قايتىس بولعان كەزى دە سۋرەتتەلگەن. بىراق اكەم مەنىڭ ەسىمدە دەپ ايتا المايمىن، اكەم­دى ۇستاعاندا مەن ءتاي-ءتاي باسقان بالا ەكەن­مىن. ال قۋعىن-سۇرگىن زاماندا اكەممەن ءبىر­گە بولعان ۋاقىتىم ءبىر كۇنگە دە تولمايدى ەكەن! ءبارىن كەيىن بىلدىك قوي. اكەمدى قى­تايدا «مادەنيەت توڭكەرىسى» كەزىندە با­سىنا «قالپاق كيگىزىپ» (جالا جاۋىپ دەگەن ماعىنادا), ماڭگىباقي تۇرمەگە قاماپ تاس­تايدى. شەشەم دە «حالىق جاۋىنىڭ» ايەلى بولىپ شىعا كەلەدى. وتباسىمىز كادرلارعا ارنالعان تۇرعىن ۇيدەن قۋىلىپ، كەزىندە شىڭ شىسايدىڭ ات قوراسى بولعان لا­شىق­قا كوشىرىلەدى.
اكەم تۇرمەدە ون جىلداي جاتىپ، قاي­تىس بولادى. بىراق وكىمەت سۇيەگىن بەرمەي، تۇرمەدە جەرلەنەدى. تەك كەيىننەن، 4 جىلدان كەيىن اكەمنىڭ اتاعىن «قايتا قالپىنا كەلتىرىپ»، ءۇرىمجى قالاسىنداعى سول كەزدەگى حا­لىق سارايىندا سالتاناتتى قوشتاسۋ ءرا­سىمىن وتكىزىپ، اكەمنىڭ سۇيەگىن تۇرمە ما­ڭىنداعى زيراتتان ۇرىمجىدەگى قۇرباندار زيراتىنا كوشىرەتىن بولدى. بۇل شىڭجاڭ كولەمىندە «مادەنيەت توڭكەرىسىنەن» كەيىنگى وسى «توڭكەرىستىڭ» كەسىرىنەن ومىرىنەن ايى­رىلعان ولكە دارەجەلى باسشىعا ارنالىپ وتكىزگەن تۇڭعىش ازالى جيىن ەدى. سول كەزدە ماعان ەرەكشە اسەر ەتكەنى انامنىڭ جوق­­تاۋ ايتقانى بولدى. وتباسىمىز مار­قۇم اكەمنىڭ سۇيەگىمەن بىرگە سارايعا كىر­گەنىمىزدە، انام قىتايى، ۇيعىرى، قازاعى ارالاس زالعا داۋىس شىعارىپ جوقتاۋ ايتىپ كىردى. انامنىڭ زارلى ءۇنى تۇسىنگەن ادام­­­نىڭ عانا ەمەس، ءتىپتى قازاقشانى ءمۇل­دە تۇسىنبەيتىن باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ دە كو­زىنە جاس ءۇيىردى. سول تۇستا 14-15 جاس شا­­ما­سىنداعى مەن العاش رەت قازاقتىڭ ءولىم-ءجىتىم سالتىنىڭ دا وسىنداي سالتاناتتى بولاتىنىن ءبىلدىم. قاجىعۇمار اعامىز دا وسى جوقتاۋدى ەستىگەن سوڭ، «مىناداي جوقتالعان ءولىمنىڭ، ءدال قازىرگى شاقتا ارمانى از شىعار» دەپ جازادى عوي رومانىندا.
- ءسىز دە بىرازعا دەيىن «حالىق جاۋى­نىڭ» بالاسى بولىپ ءوسىپسىز عوي...
- اكەم ءانۋار، اعاسى ماعاۋيا مەن مەر­عازى، اكەمنىڭ نەمەرە اعاسى ءابىل­ما­جىن، اتامىز جاكۋلا - بارلىعى دا يمپە­ريا­نىڭ قۋعىنىن كورگەن ادامدار. ناعاشى جا­عىم دا بۇل سۇرگىننەن امان قالماپتى.
- قاي يمپەريانىڭ؟
- ءۇش يمپەريانىڭ. اتام جاكۋلا پات­شا­لىق رەسەيدىڭ دە، سوۆەتتىك يمپەريانىڭ دا قۋعىنىن كوردى. اكەم ارعى بەتتىڭ «ءما­دە­نيەت توڭكەرىسىنىڭ» قۇربانىنا اينالدى. سوندا ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ تاعدىرى ەكى يمپە­ريا­نىڭ اراسىندا جاتىپ، ەزگىگە تۇسكەن قا­زاق حالقىنىڭ شاعىن تاريحىنا ۇقساي-دى. اتامنىڭ ءىنىسى ءابىلماجىندى 1937-جىلى نكۆد «قىتايعا اۋعان اق ەميگرانت جاكۋ­لامەن بايلانىستا» دەپ اتسا، اكەمە «سىرتپەن استاسقان ەلەمەنت» دەگەن ايىپ تاعىل­عان. قازاق وسىلايشا ەكى وتتىڭ ورتاسىندا كۇي­گەن عوي.
- جاكۋلا اتاڭىزدىڭ تۋعانىنا بيىل 150 جىل تولادى ەكەن، تۋعان جە­رىن­دە اس بەرمەك ەكەنسىزدەر. ول كىسى ال­عاش­قى دارىگەرلەردىڭ ءبىرى بولعان با؟
- جاكۋلا اتامىز 1885 جىلى ومبىنىڭ فە­لدشەرلىك مەكتەبىن ءبىتىرىپتى. ونى پاۆ­لودارلىق زەرتتەۋشى اعامىز ءمۇسايىپ سى­دىقوۆ دەگەن كىسى بىلتىر ومبىنىڭ مۇرا­عاتىنان قۇجاتتارىن تاپقاندا بىلدىك. وعان دەيىن بالا كۇنىمىزدە «اتاڭ ورىس ەلىندە وقىعان ادام ەكەن، كوسەم بولعان ەكەن، تىپتەن ءوزىنىڭ تاۋى بولعان ەكەن، اتاڭ وكىمەتكە قارسى شىعىپ، «قۇيىر­شىق» بولعان ەكەن دەگەن سارىن­داعى اڭگىمەلەردى عانا ەستيتىن­بىز.
ومبى ول كەزدە قىلىشىنان قان تامعان كولپاكوۆسكي باس­قارىپ تۇرعان دالا گەنەرال-گۋ­بەرناتورلىعىنىڭ ورتالىعى. ۋنيۆەرسيتەت، ينستيتۋت ءالى جوق، قازاق بالالارى ومبىداعى كا­دەت كورپۋسىندا، ۋچيليششە مەن مەكتەپتەردە ينتەرناتتا جاتىپ وقيدى. رەسەي پاتشالىعى وزىنە قىزمەت ەتكىزۋ ماقساتىندا ولار­دى كوبىنە اسكەري، زاڭ­گەر­لىك، دارىگەرلىك ماماندىقتارعا دايىنداپتى. جاكۋلا اتامىز دا «دالا دارىگەرى - اسكەري فەلد­شەر» ماماندىعىن الىپتى. وزىمەن ءبىر سىنىپتا م.تىنىشباەۆتىڭ قايىن اتاسى باقي شالىمبەكوۆ، قاتارلاس م.دۋلاتوۆتىڭ جارى عاينيجامالدىڭ اكەسى بايمۇرات دوسىمبەكوۆ، گەنەرال م.قالماتاەۆتىڭ اكەسى دۇيسەنبى قالماتاەۆ، ش.ايمانوۆتاردىڭ نەمەرە اعاسى ابباس ايمانوۆ سياقتى قازاقتىڭ العاشقى ءدا­رى­گەرلەرى وقىپتى. ولاردى سۇزەك، قو­راسان، شە­شەك، قىزىلشا سەكىلدى ىندەتتەردىڭ ال­دىن-الۋعا، ەكپە جاساۋعا، قاجەت بولسا سو­قىرىشەكتى الىپ تاستاۋعا ۇيرەتكەن ەكەن. اتامىز سونىمەن بولىس بولعانشا جەتىسۋ وڭىرىندە 25 جىل دارىگەرلىك قىزمەت ات­قا­رىپتى.
- 25 جىل قاي جەردە دارىگەر بول­عان؟
- قازىرگى قىرعىزستانداعى قاراقولدا، ول كەزدە پرجەۆالسك قالاسى جەتىسۋ وبلىسىنا قاراپ تۇرعان ۋەزد ورتالىعى بول­عان. ءتىپتى، سول اتاقتى ساياحاتشى قالاداعى فەلد­شەرلىك پۋنكتتە قايتىس بولىپ، قا­لانىڭ اتى پرجەۆالسك اتالعان. كىم ءبى­لەدى، مۇمكىن، اتامىز ساياحاتشىنىڭ اقىرعى مينۋتتارىندا جانىندا بولدى ما؟ ءويت­كەنى، ول زاماندا بۇكىل قىرعىز جەرىندە ءدا­رىگەرلىك پۋنكتتەردى ساۋساقپەن سانايسىز. ونعا دا جەتپەيدى. جانە گۋبەرناتور تاۋبە ول جەردە قازاق پەن قىرعىزدان گورى كازاك اسكەرىن ءبىرىنشى كەزەكتە ەمدەۋ كەرەك دەپ، قىسىم كورسەتە باستاعان. وسىنىڭ ءبا­رى قازاق وقىعاندارىنا وڭاي اسەر ەتە مە؟ ۇلتتىق قوزعالىس وسىنداي نامىسقا تيەتىن جاعدايلاردان بارىپ تۋماي ما؟
- اتاڭىز سوسىن تۋعان جەرى سەمەي ءوڭى­رىنە كەلىپ، بولىس بولعان...
- قالتالىقۇلاق قاريالار ايتادى: بو­­لىس­تىققا تۇسۋگە اتالاس اعايىندارى ار­نايى شاقىرتىپتى دەيدى. مۇمكىن، سولاي دا شىعار. بىراق ەكى نارسەنى ەسكەرۋ قاجەت سياقتى. بىرىنشىدەن، ول زاماندا قازاقتىڭ قولى جەتكەن ەڭ بيىك ءمانسابى - بولىستىق. اتام 1911 جىلدان باستاپ ون جىلداي بو­لىس بولعان. حاندىق بيلىك، اعا سۇلتاندىق تاراعاننان كەيىن قازاقتى ءتىپتى «ۋەزد نا­چالنيگى» - وياز قىلىپ تا قويمادى. ەكىنشى­دەن، بولىستىڭ ءبارى شاردىڭ تاسىن ساتىپ الىپ بولماعان. الماتىنىڭ مۇراعاتىنان اتامنىڭ ءوز قولى قويىلعان جەر داۋىنا قاتىستى بىرنەشە توم ماتەريالدى تاپتىق. سونىڭ بارىندە ول كىسىنىڭ بۇرا تارتىپ كەتكەن جەرى جوق. قايتكەندە ادىلەتتى بولۋعا تىرىسقانى، «ادىلەتتىلىك» دەگەن كاتەگوريانى تەرەڭ تۇسىنگەنى كورىنىپ تۇر. ويتكەنى، «رە­­سەي مەن قىتاي سوعىسا قالعان جاعدايدا، بار­لىق ادىلەتسىز ورىس شەنەۋنىكتەرىن قۋىپ شىعىپ، قازاق حالقى ءوزىنىڭ ۇكىمەتىن قۇرا الاتىن ۇلتتىق پارتيانىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋى كەرەك!» دەپتى. جاي عانا باسشىلاردى دەمەيدى، «ادىلەتسىز ورىس باسشىلارىن» دەيدى. 1913 جىلى، ءوزى بولىس - ءوزى ايتىپ وتىرعان ورىس يمپەرياسىنىڭ جەرگىلىكتى شە­نەۋنىگى! بۇل اڭىز ەمەس، داقپىرت ەمەس - ومبى ارحيۆىندە ساقتالعان تاريحي قۇ­جات. وسى ءسوزدى شارشى توپتا ايتقانى ءۇشىن زايسان مەن سەمەيدىڭ روتميسترلەرى مەن پرو­كۋرورلارى ومبىعا حات جازىپ، وم­بىنىڭ سوت پالاتاسى اتاما قىلمىستىق ءىس قوز­عاپتى. تاققان ايىپتارى 130-باپ: «مەم­لەكەتتىك توڭكەرىسكە قارسى اشىق ۇندەۋ» دەگەن باپ ەكەن. ەگەر، كىناسى تولىق دالەلدەنسە، ومىرباقي يتجەككەنگە ايدالىپ كەتەدى ەكەن. بۇل «ايقاپ» پەن «قازاق­تىڭ» قاتار شىققان جىلى، ۇلت زيالى­لا­رىنىڭ «باس قوسايىق» دەپ پىكىر تالاستىرىپ جاتقان كەزەڭى. مۇمكىن، سول وقيعا دا اسەر ەتتى مە ەكەن؟ اتامنىڭ پاتشالىق زاماننىڭ قۋعىنىن كوردى دەگەنىم وسى.
- كەيىن الاش قوزعالىسىنا قوسىلدى ما؟
- ونىسىن ناقتى ايتا المايمىن، بىراق نيەت­تەس بولعانى انىق. ويتكەنى، نكۆد «اق ەميگرانت، الاشورداشى جاكۋلا كۇشىكوۆ» دەپ جازادى. بۇعان قوسا، ءىنىسى ءابىلماجىن «قاپ­لانبەك الاشورداسىنىڭ» كوسەمى رە­تىندە اتىلعان.
- جاڭا سوۆەتتىك قۋعىندى دا كوردى دە­دىڭىز ەمەس پە؟
- ول ستالين مەن گولوششەكين زامانىندا كامپەسكەگە ۇشىراعانى. 1928 جىلى سەمەيدە قىزىلتاس (قازىرگى تارباعاتاي اۋدا­نى) دەگەن اۋدان قۇرىلىپ، سول اۋداننىڭ ەڭ ءىرى 7 بايى رەتىندە مال-مۇلكى تاركىلەنىپ، ءاۋ­ليەاتاعا جەر اۋدارىلىپتى. سوسىن، ول جاقتان قاشىپ شىعىپ، تۋعان جەرىنە كەلىپ، اۋىل-ايماعىمەن قىتايعا اۋادى. سونىڭ الدىندا سەمەي گيمنازياسىندا وقيتىن ۇلى مەرعازىنى الۋعا بارعاندا، دوسى ەرەجەپ يتباەۆپەن اقىل­داسىپتى. ءوزىنىڭ كو­تەرىلىس ۇيىمداستىرماق ەكەنىن ايتىپتى. بىراق، ەرەجەپ اعامىز توقتاتىپتى. ال، شەكارانى وتە بەرگەندە، ۇلى مەرعازى قى­زىلداردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ول سەمەي ءتۇر­مەسىندە قايتىس بولادى. اتامنىڭ ءوزى دە كوپ ۇزاماي، 1933 جىلى شاۋەشەكتە وق ءتيىپ دۇنيەدەن قايتىپتى. دۇنگەن كوتەرىلىسى كە­زىندە جارالانعان دۇنگەندى ەمدەپ جات­قاندا، قىزىلداردىڭ وعىنان ساعاتى توق­تاپتى.
- ءىنىسى ءابىلماجىن قالاي «قاپلانبەك الاشورداسىنىڭ» كوسەمى اتانىپ ءجۇر؟ سونداي ۇيىم بولىپ پا ەدى؟
- ول ەندى نكۆد ويلاپ شىعارعان ۇيىم عوي. بىراق تاريحي نەگىزى جوق ەمەس. ءابىل­ما­جىندى اتامىز جاكۋلا وسى الماتىداعى، ول كەز­دەگى ۆەرنىي گيمنازياسىندا، كەيىننەن 1909 جىلدان باستاپ سەمەي گيمنازياسىندا وقىتىپتى. ۆەرنىيدا سادىق امانجولوۆ، اشىربەك شالىمبەكوۆ، وراز جاندوسوۆتارمەن قاتارلاس وقىسا، سەمەيدە ءالىم­حان ەرمەكوۆ، حالەل عابباسوۆتار وقىپ جۇرگەندە ءبىلىم الىپتى. سوسىن، بولىس بولعان اتامىز ءىنىسىن پولشاعا، ۆارشاۆا ينستيتۋتىنا وقۋعا جىبەرىپتى. جانە اقشاسىن ءوزى تولەپ تۇرعانعا ۇقسايدى. عۇمار قاراش «قازاق» گازەتىنە 1915 جىلى جازعان ماقالاسىندا «ۆارشاۆادا 4 قازاق ستۋدەنتى بار. ىشىندە ءا.شالىمبەكوۆ، سا­عىناەۆ پەن ءابىلماجىن كۇشىكوۆ ءوز قار­جى­سىمەن وقيدى، ا.تۇنعاشين ستيپەنديا الادى» دەپ جازىپتى. ول زاماندا پولشادا 5 جىل بويى ستۋدەنت وقىتۋ وڭاي ەمەس. سوسىن، ءابىلماجىن الاشوردانىڭ استاناسى بول­عان سەمەيگە كەلىپ، ۇلت-ازاتتىق كۇرەسكە ارا­لاسىپتى. مىرجاقىپپەن، كارىم توق­تىباەۆپەن، ىدىرىس مۇستامباەۆپەن جاق­سى قارىم-قاتىناستا بولعان. ءوزى عىلىم­مەن، اعارتۋشىلىقپەن اينالىسقان. بىراق 1933 جىلى سارىاعاشتاعى قاپلانبەك اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا دوتسەنت بو­لىپ جۇرگەندە ۇستالىپ، الماتىنىڭ ءتۇر­مەسىنە قامالادى. سول جەردە وعان فاي­زوللا عالىمجانوۆ ء(ىى جالپىقازاق سەزىن ۇيىم­داستىرۋشىنىڭ ءبىرى), ءمۇسلىم ەرمەكوۆ ء(ا.ەرمەكوۆتىڭ ءىنىسى), مۇحتار ءبىرىمجانوۆ­تەر­مەن (ا.ءبىرىمجانوۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى) «قاپ­لانبەك الاشورداسىن» قۇرعان دەگەن ايىپ تاعىلىپ، 3 جىلعا قارلاگقا ايدايدى.
- سوندا ول ۇيىمعا قانداي كىنا تا­عا­دى؟
- ول كەز احاڭدار باستاعان 34 ادامعا ۇكىم شىققان كەز عوي. بۇل كىسىلەر «ەكىنشى تول­قىن» رەتىندە تازالاۋ ناۋقانىنىڭ قۇر­بانى بولعان. بارلىعى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازاماتتار ەمەس پە؟ بارلىعى ۇلتشىل. گولوششەكيندىك ساياساتتى، اشتىقتىڭ قولدان ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعانىن ايتىپتى. بايتۇرسىنوۆ، دۋلاتوۆ باستاعان ۇلت كو­سەم­دەرىن قۇرتقان ۇكىمەت قازاق حالقىن دا قۇرتادى دەپتى. سونىڭ ءبارىن جانسىزدار جازىپ الىپ، سىبىرلاپ وتىرعان. بۇعان قو­سا، ءابىلماجىن اعامىزعا «تۋىستارى قى­تاي­عا قاشقان، اق ەميگرانت جاكۋلامەن، رايىم­جان مارسەكوۆپەن بايلانىستا بول­عان» دەگەن دە ايىپتار تاعىلعان. يمپە­ريا­نىڭ قولىندا تۇر ەمەس پە، قانداي كىنا تا­­عا­مىن دەسە دە. ءسويتىپ، ءابىلماجىن كۇ­شى­كوۆتى 1937 جىلى سەمەي تۇرمەسىندە اتۋ جا­زاسىنا كەسەدى. نكۆد ۇكىمدى كە­شىك­تىر­مەيدى عوي، سول كۇنى تۇنگى ساعات ەكىدە ۇكىم ورىن­­دالعان ەكەن.
قازىر بۇل كىسىلەردىڭ بارلىعى ساياسي جا­­عىنان اقتالدى. بىراق وسى قۋعىن-سۇرگىن ءبىز­­دىڭ اۋلەتكە ورنى تولماستاي جارا سالىپ كەتتى. ءوزىڭىز ويلاڭىز: اتام جاكۋلا، ءىنى­سى ءابىلماجىن وقتان قايتتى. سول ءابىلما­جىن اعامىزدىڭ، ءىنىسى مەرعازىنىڭ، مەنىڭ اكەم­نىڭ عۇمىرى تۇرمەدە ءۇزىلدى. ماعاۋيا اعا­مىزدى قوسقاندا، اۋلەتىمىزدىڭ بەس ءبىر­دەي ارىسى ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇربانى بول­دى. ولاردىڭ تۋعان-تۋىستارىنىڭ ۇركىن­شىلىكتەن باستاپ ومىرلەرى ازاپپەن، قورقى­نىش­پەن ءوتتى. سوندا نە ءۇشىن؟ كىم ءۇشىن؟ نە­­گە؟ وتباسىمىزدىڭ تاعدىرى قازاق تا­ري­حىنىڭ قيىن-قىستاۋ كەزەڭىنە ۇقساس دەپ وتىرعانىم وسى. بارلىعىنىڭ ارمانى، اڭسارى - ازاتتىق ەدى.
- ءوزىڭىز ەندى اتاجۇرتىڭىزعا كەلىپ، تاۋبە دەپ وتىرسىز عوي...
- «بەيبارىس سۇلتان» فيلمىندە بەيبا­رىس ءبىر ءتۇپ جۋساننىڭ ءيىسىن ساعىنادى عوي. بىرەۋلەر بۇل تىم جاتتاندى بەينە دەۋى ءمۇم­كىن. بىراق ول راس، سونداي دۇنيە. اتام­نىڭ تۋعان جەرى تارباعاتاي تاۋىندا جاكۋ­لانىڭ قىزىلتاسى دەگەن تاۋ بار. قىستاق-جۇر­تى­نىڭ ورنى عوي. ءبىزدىڭ تۇ­قىم-جۇراعاتىمىز ار­عى بەتكە كەتسە دە، سول جەردىڭ اتى ساق­تالىپتى.
الەم قازىر الاقانداي عانا بولىپ قال­دى عوي. وڭتۇستىك افريكانىڭ ءۇمىت مۇيىسىنە با­رام دەسەڭ دە، ءبىر-اق كۇندە جەتىپ باراسىز. بىراق مەن سول اتاجۇرتقا بارار جول­دى تۇپ-تۋرا ون جىل ءجۇرىپ ءوتتىم. ال، اتام مەن اكەم تۋعان جەرىنەن قول ۇزگەننەن كە­يىن، ءبىزدىڭ اۋلەت بۇل جولدى تۇپ-تۋرا سەكسەن جىل ءجۇردى. قاسىمدا ەكى جولداسىم بار، ال­لانىڭ اتىمەن باستايىق دەپ دۇعا جاساپ، جولعا شىقتىق. باراتىن جاققا بەت الۋىمىز سول ەكەن، كوز جاسىم كوكىرەگىمدى جۋىپ كەتتى. قىمسىنعان، يمەنىسىمدى جاسىر­عانىما دا، ىشتەگى اشۋ-ىزانىڭ بۇلقىنى­سىنا دا بوي بەرمەي توگىلىپ كەتكەن كوزدىڭ جا­سى مەنىڭ وزىمدىكى مە، جوق الدە، كۇل توك­كەن قارا قىستاۋىن اڭساپ وتكەن اتامنىڭ كوز جاسى ما، جوق الدە، سول توپىراقتى سا­عىنۋمەن كۇندەرىن وتكىزگەن اكەلەرىمنىڭ كوز جاسى ما، وعان دا ءجىپ تاعىپ جەتە الماي قالدىم. الىس جولدى ارتقا تاستاپ، اتام­نىڭ ءىزى قالعان سول قارا جولمەن جاكۋ­لا تاۋىنىڭ باۋرايىنا كەلگەندە مەن ار­ما­نىمنىڭ ورىندالعاندىعىن، اڭساۋمەن ءوت­كەن اتامنىڭ، ساعىنىش وزەگىن ورتەگەن اكەم­نىڭ ارمانى ورىندالىپ، ارۋاقتارى ءبىر اۋناپ تۇسكەندىگىن جان-دۇنيەم سەزىن­گەندەي بولدى. مىنە، وسى ساتتەن باستاپ مەنىڭ دە اتا مەكەنىم بار، ول مىنا تۇرعان «جاكۋلانىڭ قىزىلتاسى» دەپ جالتاق­تاماي ايتا الاتىن بولدىم!
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

سۇحباتتاسقان جانسايا كەنجەبەك

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى