مەمەلەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا جۋىردا عانا قحر-نىڭ شيان (چاڭ- ان) قالاسىنا بارىپ, قحر-نىڭ مەمەلەكەت توراعاسى شي جينپيڭ مىرزا شاقىرعان ورتا ازيا مەمەلەكەت باسشىلارى باس قوسقان سامميتكە قاتىسىپ قايتتى.

سامميت ءجاي ءماجىلىس ەمەس، حالىقارالىق كەلەلى ىستەردى كەڭەسپەن شەشىپ، كەلىسىم جاسالاتىن ۇلكەن ءىس-شارا. ارينە، قاي ەلدىڭ قاي قالاسىندا اشىلسىن، قاتىسۋشى ەلدەر باسشىلارى اۋەلى، ءوز ەل حالقىنىڭ مۇددەسىن ويلايتىنى دا، مەمەلەكەتىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىنى دا بەلگىلى. ەندەشە قازاقستاننىڭ مەمەلەكەت باسشىسى توقاەۆ مىرزا دا بىرىنشىدەن – ءوز ەلىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك ەتۋ، ەكىنشىدەن – شەتەل قارجىسىن تارتۋ ارقىلى قاجەتتى زاۋات اشۋ، جول سالۋ، كەن اشۋ مۇمكىندىكتەرىمەن ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋ، ۇشىنشىدەن – ەلىمىزدىڭ ىشكى جاعدايىنداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولعان قىمباتشىلىق پەن جۇمىسسىزدىقتى تەحنولوگياسى دامىعان، قارجى سالۋ مۇمكىندىگى بار ەلدەرمەن بولعان حالىقارالىق شارتتى ۇيىمدار اياسىنداعى ءوزارا مۇددەلەستىك  قارىم-قاتىناستاردى كۇشەيتۋ جولىمەن شەشۋگە كىرىسكەن ەلىنىڭ بولاشاعى، حالقىنىڭ ءال- اۋقاتتانۋى جولىندا جاسالعان باتىل قادام دەپ ەسەپتەيمىن.

ولاي بولسا اتاپ وتكەن وسى ءۇش قادامنىڭ دۇرىستىعىنا دا دالەلدەر ىزدەپ كورەيىك:

1. «ءوز ەلى قاۋىپسىزدىگىنە كەپىل بولارلىق دوستىق قارىم-قاتىناسى بار مۇددەلەس ەل بايلانىسىن نىعايتۋ» قانداي قاجەتتىلىكتەن تۋىنداپ وتىر؟

قازاقستان  ۇزاق جىلدار بويى وسى مازمۇن-فورماداعى قارىم-قاتىناس سالماعىن رەسەيگە سالىپ تا، سۇيەنىپ تە كەلگەن. رەسەيدىڭ ۋكراينا ەلىنە «ارنايى وپەراتسيا» جەلەۋىمەن اشقان  شاپقىنشىلىق، ىرگە كەڭەيتۋ سوعىسى باستاعالى بۇل مازمۇندى بايلانىس السىرەدى. السىرەپ قانا قويماي «ۋكراينادان كەيىنگى ىرگە كەڭەيتۋدىڭ  قاۋىپ-قاتەرى بىزدە بولاما؟» دەيتىن حالىقتىڭ جۇرەگىنە كۇدىك ۇيالادى. ونىڭ ۇستىنە رەسەيدەگى ءىشىنارا جۋرناليستەر مەن بيلىك سالاسىنداعى كەيبىر پىسىقايلار دا قازاقستاننىڭ شەكاراسى، مەمەلەكەتتىلىگى تۋرالى كوپتەگەن ارانداتۋ سيپاتىنداعى ۋلى وسەكتەرىن تاراتتى. وعان ەلىگە قالعان كەيبىر ورىسقۇل ىشكى كۇشتەردەن بولعان مەمەلەكەت قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن تەرىس پيعىلدار دا ول جەر، بۇل جەرلەردەن بەلەڭ بەرە باستادى. وسىنداي جاعدايدا اسكەري قۋاتى دا، ەكونوميكالىق قۋاتى دا شەكتى، حالىق سانى از جاس مەمەلەكەت ءۇشىن مەمەلەكەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى قادامدا اسكەري كۇش-قۋاتى مىقتى، ەكونوميكاسى دامىعان، رەسەيدەن كەيىنگى ەكىنشى ورىندا تۇراتىن ۇزاق لەنيالى شەكارا بايلانىسى بار مۇددەلەس ەل – قحر-مەن بايلانىس جاساپ، ءوزارا سەلبەستىك ورناتۋ قادامى وتە دەر كەزىندە بولعان دۇرىس قادام دەپ قارايمىن.

2. «ەل جاعدايى ىشكى مۇمكىندىكتەرى ارقىلى شەت ەل قارجىسىن تارتىپ، قاجەتتى زاۋات، جول سالۋ، كەن اشتىرۋ ارقىلى تابىس كوزىن مولايتىپ, جالپى حالىق يگىلىگىنە جاراتۋ».

قازاقستان سىندى قۇلاشتى كەڭ سەرمەۋ مۇمكىندىگى ءالى دە شامالى ەل ءۇشىن بۇل تاپتىرماس وراي. قحر-نىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا نەگىز بولعان سوڭعى جارتى عاسىرى دا وسىنداي نەگىزدەرمەن مايەكتەنگەن. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى زاۋات اشتى، جول سالدى، كەن بارلادى. ەسەسىنە حالىققا كوپ سالالى جۇمىس كوزدەرى اشىلىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقساردى. مەمەلەكەت وتە كوپ سالالى سالىق كىرىسىمەن الۋەتتەندى. شەتەلدەن بارعان كاسىپكەرلەر ينجينەرلەر، جۇمىسشىلار،  قحر ەش جەرىن باسىپ العان جوق، تارتىپ العان جوق، ازاماتتىق الىپ قالىپ تا قالعان جوق. مەمەلەكەتتىك زاڭدى كەلىسىمشارت نەگىزىندە ءار تاراپ ءوز ىسىنە ءوزى جاۋاپتى بولدى. ۋاقىت-مەرزىمى تولعاندا شىعىپ كەتتى، سالعان زاۋات، جول، كەن، ءبارى دە سول ءوز ەلىندە قالىپ، كۇنى بۇگىن ەل يگىلىگىنە جاراپ جاتىر. بۇدان قىتاي حالقى ەش جاماندىق كورگەن جوق، وزىق ەل ينجينەر-ماماندارىمەن سەلبەسە جۇمىس جاساي ءجۇرىپ، جەرگىلىكتى ءجاي جۇمىسشىلار دا  مامانداندى، ونەر يگەردى. زاڭى كۇشتى، جەمقورلىققا قاتاڭ تيىم سالىنعان، حالقىنىڭ ۇلتتىق رۋحى ۇستەم، مەمەلەكەتشىلدىك ساناسى اشىق ەلدى ەشكىم دە باسىپ الا المايدى. ونىڭ ۇستىنە شي توراعانىڭ  جەمقورلىققا، قياناتقا، پاراقورلىققا، ۇرلىققا، تورەشىلدىككە، بولشەكتەنۋشىلدىككە، زاڭسىز ءدىني تەرىس پيعىلدى قيمىلدارعا قارسى اۋقىمدى ساياساتى قىتاي ەلىندە اسا قوماقتى تابىستارعا جەتتى.

وسىنىڭ ءبارى دە ءبىزدىڭ ەل باسشىلارىنا دا، ءجاي حالقىنا دا ۇلگى، ونەگە بولۋعا ءتيىستى ماڭىزدى قادامدار.

3. «ەل ءىشى جاعدايىندا وزەكتىلىگى ءالى دە باسىم بولىپ تۇرعان قىمباتشىلىق پەن جۇمىسسىزدىقتى تەجەۋ» ماسەلەسى دە حالىقارالىق جانە ەلىشىلىك زاڭدى كەلىسىمشارتتارمەن، شەت ەل قارجى كوزدەرىن تارتىپ، كوپتەگەن قاجەتتى جۇمىس ورىندارىن اشۋ ارقىلى حالىققا قاجەتتى تۇتىنۋ بۇيىمدارىن مولىقتىرۋ، جالپى حالىقتى جۇمىستاندىرۋ جولدارىمەن عانا شەشىلەتىن ماڭىزدى ءتۇيىن. بۇل دا مەمەلەكەت باسشىمىز قامىم-جومارت مىرزاداعى ۇلكەن كورەگەندىك. «جاڭا قازاقستان» يدەياسىنىڭ ماڭىزدى ءبىر قادامى دەپ قارايمىن.

مەمەلەكەتتىڭ دامۋىنا، حالىقتىڭ جالپى بەتتى جۇمىستانىپ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋىنە پايدالى مۇنداي باتىل قادامدى جالپى ەل بولىپ قولداۋ كەرەك.

«انادان دا، مىنادان دا قاۋىپ بار» دەپ كۇدىكپەن ءومىر سۇرگەننەن گورى، كوز الدا ەڭسەمىزدى كوتەرتپەي باسىپ تۇرعان جەمقورلىق، پاراقورلىق، داڭعازا ماقتان-باسەكەلى شاشقىشتىقپەن كۇرەسۋىمىز، دامىعان ەلدەردەگى (اسىرەسە قىتاي جۇرتىنداعى) ەڭبەكقورلىق، قاجىرلى-قاراپايىمدىلىق، ۇقىپتىلىقتان ۇيرەنۋىمىز كەرەك.

ال، ءار دارەجەلى باسشىلارىمىزعا قحر-نىڭ توراعاسى شي جينپيڭ مىرزانىڭ جەمقورلىققا، پاراقورلىققا، تورەشىلدىككە قارسى باتىل قادامدارى تۋ بولۋ كەرەك دەپ قارايمىن.

وسىنداي بولعاندا عانا مەمەلەكەتتىڭ ورنىقتى دامۋىنا، حالىقتىڭ الاڭسىز باياشات ءومىر سۇرۋىنە ءوزىمىزدىڭ «قوجايىندىق رۋح» سالاۋاتىمىزبەن كوپ بولىپ  كەپىلدىك ەتە الامىز.

ءجۇماشارىپ  ءشاھاداتۇلى,

پەداگوگ، جازۋشى

Abai.kz