ايشا ۇسەن. ستۋدەنتتەر قالاي تاماقتانىپ ءجۇر؟
ستۋدەنتتەر قالاي تاماقتانىپ ءجۇر؟ اسحانالارداعى تاماقتىڭ باعاسى ستۋدەنتتەردىڭ قالتاسىنا ساي ما؟ الدىمەن وسى سۇراققا جاۋاپ بەرىپ كورەيىك.
قازۇۋ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ اسحاناسىندا ماسەلەن، بىرىنشىگە بەرىلەتىن لاعمان 300 تگ، بوتقا 200 تگ. ال ەكىنشىگە بەرىلەتىن مانتىنىڭ 1 تالى 70 تگ بولسا، پالاۋ 300 تگ، كوتلەت قوسىلعان كۇرىش بوتقاسىنىڭ قۇنى 400 تگ. ءسۇتتى شاي 40 تگ، ءسۇتسىز شاي 30 تگ، ءتىپتى قايناعان سۋ 10 تگ، سامسا 90 تگ، گامبۋرگەر، پيتستسا 150 تگ. اسپازشى كامشاتتىڭ ايتۋىنشا،بارلىق تاعام ءتۇرى قازاق امەريكا ۋنيۆەرسيتەتىنەن دايىندالادى ەكەن. اسحاناعا وسى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى كەلەدى. ماسەلەن، لاعمان، پالاۋ، بوتقا سىندى تاعامدار الامىز، سەبەبى ولار ارزان جانە ستۋدەنتتەر وسى تاماق تۇرلەرىن جاقسى كورەدى. جالپى ءبىز باعانى ازىق-تۇلىكتى ساتىپ الۋعا كەتكەن شىعىنعا قاراي ەسەپتەپ قويامىز. اسحانادا شوشقا ەتىنەن جاسالعان تاعامدار ساتىلمايدى،-دەدى.
ستۋدەنتتەر قالاي تاماقتانىپ ءجۇر؟ اسحانالارداعى تاماقتىڭ باعاسى ستۋدەنتتەردىڭ قالتاسىنا ساي ما؟ الدىمەن وسى سۇراققا جاۋاپ بەرىپ كورەيىك.
قازۇۋ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ اسحاناسىندا ماسەلەن، بىرىنشىگە بەرىلەتىن لاعمان 300 تگ، بوتقا 200 تگ. ال ەكىنشىگە بەرىلەتىن مانتىنىڭ 1 تالى 70 تگ بولسا، پالاۋ 300 تگ، كوتلەت قوسىلعان كۇرىش بوتقاسىنىڭ قۇنى 400 تگ. ءسۇتتى شاي 40 تگ، ءسۇتسىز شاي 30 تگ، ءتىپتى قايناعان سۋ 10 تگ، سامسا 90 تگ، گامبۋرگەر، پيتستسا 150 تگ. اسپازشى كامشاتتىڭ ايتۋىنشا،بارلىق تاعام ءتۇرى قازاق امەريكا ۋنيۆەرسيتەتىنەن دايىندالادى ەكەن. اسحاناعا وسى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى كەلەدى. ماسەلەن، لاعمان، پالاۋ، بوتقا سىندى تاعامدار الامىز، سەبەبى ولار ارزان جانە ستۋدەنتتەر وسى تاماق تۇرلەرىن جاقسى كورەدى. جالپى ءبىز باعانى ازىق-تۇلىكتى ساتىپ الۋعا كەتكەن شىعىنعا قاراي ەسەپتەپ قويامىز. اسحانادا شوشقا ەتىنەن جاسالعان تاعامدار ساتىلمايدى،-دەدى.
ءبىر قاراعاندا قولجەتىمدى سياقتى بولىپ كورىنگەنمەن، ەسەپتەي كەلسەك، ءبىر ستۋدەنت تۇستەنۋى ءۇشىن 400-500 تەڭگە جۇمسايدى ەكەن. ال بۇنداي قارجىنى كەز كەلگەن جاستىڭ قالتاسى كوتەرمەسى انىق. سوندىقتان ستۋدەنتتەر ءبىر سامسا مەن ءسۇتسىز شايدى قورەك ەتۋگە ءماجبۇر بولادى. اسقازان اۋرۋى، بىرىنشىدەن، جۇيەلى قۇنارلى تاماقتانباعاندىقتان، ەكىنشىدەن، كۇيزەلىس پەن جۇيكەگە شەكتەن تىس تۇسكەن سالماقتىڭ سالدارىنان پايدا بولادى. ال كۇنى بويى ءبىر ءبالىشتى قورەك ەتىپ جۇرەتىن ستۋدەنتتەر قاۋىمىنىڭوسى اۋرۋعا ءجيى شالدىعاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. دۇرىس تاماقتانباۋدىڭ سالدارىنان اسقازان اۋرۋىنا، اسىرەسە، ءبىرىنشى كۋرستىڭ ستۋدەنتتەرى ءجيى شالدىعادى. سەبەبى، ۇيدەگىدەي ءۇش مەزگىل تاماق جوق، ءارى العاشقى ايلاردا وقۋعا، جاڭا ورتاعا ۇيرەنىسە الماي قينالادى. اس قورىتۋ جۇيەسى بۇزىلعان جاس ەڭ الدىمەن جۇيەلى تاماقتانىپ ءجۇرۋى كەرەك. دەر كەزىندە ەمدەلمەسە، سىرقاتى اسقىنىپ، سوزىلمالى تۇردە اۋىسادى. اۋرۋدان تۇبەگەيلى ارىلۋ ءۇشىن ديەتا ساقتاۋى قاجەت، اسىرەسە، كەسپە، ءسۇت كوجە سەكىلدى سۇيىق تاماقتاردى ءىشىپ جۇرگەنى ءجون. بۇعان قوسا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، شىلىم شەگۋ، ىشىمدىك ءىشۋ سەكىلدى جات قىلىقتاردان اۋلاق بولعان ابزال.
ستۋدەنتتەر نە دەيدى؟
كەلدىباەۆا نۇرگۇل، اگتۋ 4 كۋرس ستۋدەنتى:
- ازىق-تۇلىك قىمباتتاعان سايىن اسحاناداعى تاماقتىڭ قۇنى دا وسەدى. ماسەلەن، بۇرىن سامسا 40-50 تەڭگە بولسا، قازىر 60-70 تەڭگە. ال ىستىق تاماقتىڭ باعاسى بۇدان دا قىمبات. تۇستەنىپ شىعۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 500 تەڭگە جۇمساۋعا تۋرا كەلەدى. ەگەر جولاقى مەن كۇندەلىكتى ساباققا قاجەت كىتاپتاردىڭ كوشىرمەسىنە كەتەتىن شىعىندى ەسەپتەمەسەك، تەك قانا تاماققا ايىنا 15000 تەڭگە جۇمسايدى ەكەن. پاتەر جالداپ نەمەسە جاتاقحانادا تۇراتىن ستۋدەنتتەرگە ءتىپتى قيىن. ولار ىستىق تاماقتىڭ ورنىنا «روللتون»، «بيگ بون» سەكىلدى دايىن كەسپەلەردى ىشەدى.
كايروۆ داستان، قازۇاۋ 2 كۋرس ستۋدەنتى:
- ەڭ باستىسى ۋاقىتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى. ءار وقىتۋشى ءار ءتۇرلى ەمەس پە. اپايىمىزعا قارنىم اشىپ تۇر اسحاناعا بارىپ كەلەيىنشى دەسەڭ تۇسىنبەيدى، سودان ساباق بىتكەنشە ءىشىڭ اۋىرىپ وتىرادى، وقىتۋشىنىڭ لەكتسياسى قۇلاعىڭا كىرىپ شىقپايدى. اسحاناعا ستۋدەنتتەردىڭ ءبارى بارا بەرمەيدى، اركىم قالتاسىنا قاراي تاماقتانادى. جاستاردىڭ 80 پايىزى تەز دايىندالاتىن «روللتون» مەن قىتاي كەسپەسىن ىشەتىنى دە جاسىرىن ەمەس. بۇل بىرىنشىدەن، ستۋدەنتتەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا،ەكىنشىدەن، ۋاقىت جەتىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستى.
ءومىرتاسوۆا جاننا، قازۇۋ 3 كۋرس ستۋدەنتى:
- ستۋدەنتتەردىڭ باسىم بولىگى تاڭەرتەڭ تاماق ىشپەيدى. بۇل ادەتكە اينالىپ كەتكەندىكتەن ىشۋگە تىرىسساڭ دا باتپايدى. سوندىقتان لەكتسيا كەزىندە قارنىمىز ششۇرقىراپ وتىرادى. تاماقتانۋعا ۋاقىتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن، سونىمەن قاتار اسحانامىزدا ورىن از بولعاندىقتان سامسا، ۋچپۋچماك، بۋتەربرود جەۋىمىزگە تۋرا كەلەدى. سونىمەن قاتار، اسحانامىزداعى تاماقتىڭ باعاسى جوعارى، ءار ستۋدەنتتىڭ جاقسىلاپ تۇستەنۋىنە اقشا جەتپەيدى، ال اقشا تاۋسىلعان كۇندەرى اسحاناعا ءتىپتى باس سۇقپايمىن.
ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى فاست فۋد، ياعني تەز تاماقتانۋ ءۇردىسى ءبىزدىڭ دە ەلدە ەتەك جايىپ بارادى. ال بۇلاردىڭ اعزاعا زيان ەكەنىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. سول سەبەپتى، دۇرىس جانە دە ۋاقىتىلى تاماقتانۋعا تىرىسايىق!
تاماقتانۋ. ول تۋرالى نە بىلەمىز؟
ىشكەن تاعامدار اس قورىتۋ ورگاندارىندا مەحانيكالىق جانە حيميالىق وڭدەۋدەن وتكەننەن كەيىن، ول سۋلى سۇيىقتىققا اينالىپ، ىشەككە وتەدى. ىشەكتە تاعام ار قاراي قورىتىلادى، ىشەكتىڭ سورۋ قاسيەتىنە بايلانىستى، قانعا جانە ليمفاعا تۇسەدى. تاماق قانعا جانە ليمفاعا تۇسكەننەن سوڭ، بەلوكتاردان-امين قىشقىلدارى، مايلاردان-گليتسەرين جانە ماي قىشقىلدارى، گليكوگەننەن-قانتتار ءبولىنىپ شىعىپ وتىرعاندا اعزادا قاجەتتى پلاستيكالىق جانە ەنەرگەتيكالىق زاتتار سينتەزدەلىپ وتىرادى. جۇيەلى تۇردە تاماقتانۋدىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى مىنا تومەندەگىدەي: 1) تاۋلىكتىك قورەكتىك زاتتاردىڭ ارا قاتىناسىنىڭ ۇيلەسىمدى بالانسىن ساقتاۋ; 2)دۇرىس تاماق ءىشۋدىڭ ءتارتىبى، راتسيونالدى تاماقتانۋ-ول تاماقتىڭ قۋاتى مەن ساپالىق حيميالىق قۇرامىن، قورەكتىك زاتتاردىڭ دەڭگەيلىك اراقاتىناستارىنىڭ تۇراقتىلىعىن، قورىتىلۋىن جانە گيگيەنالىق جاعىنان تازالىعىن ەسكەرتۋدى قاجەت ەتەدى. سونداي-اق تاماقتانۋ رەجيمىن، ۇزاقتىعىن، ساپالىق شاماسىنا، حيميالىق قۇرامىن انىقتاۋدى كەرەك ەتەدى. تاۋلىكتىك تاماق قۇرامىندا قورەكتىك زاتتار تەڭەستىرىلگەن تۇردە بولۋى كەرەك. ايرباستالمايتىن امين قىشقىلدارىنىڭ ۆيتاميندەردىڭ اراقاتىناسى تەڭەستىرىلگەنىجون. تاعام ىشىندەگى كومپونەنتتەردىڭ اعزالارعا ءسىڭىرىلۋى، تاماق ءىشۋ رەجيمىنە بايلانىستى بولۋى كەرەك. ىشىلەتىن تاماقتىڭ مولشەرى ادامنىڭ بويىنا جانە سالماعىنا ساي كەلۋى كەرەك. ەگەر ءبىز دۇرىس تاماقتاناتىن بولساق، وندا ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىمىز ارتىپ، دەنەمىز ساۋىعىپ، كوڭىل-كۇيىمىز كوتەرىلە تۇسەتىنىن ءسوزسىز. سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ باستى قۇراستىرۋشىسىنىڭ ءبىرى دۇرىس تاماقتانۋ بولىپ تابىلادى. حالىقتىڭ باسىم بولىگى وزدەرىنىڭ دەنساۋلىقتارىنا نەمقۇرايلى قارايدى. ۋاقىتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، تاماقتانۋ مادەنيەتىن جەتە بىلمەيتىندىگى، قازىرگى زامانعى ءومىر ءسۇرۋ قارقىنى-وسىنىڭ بارلىعى ازىق-تۇلىك تاڭداۋدا قيىنشىلىقتارعا الىپ كەلدى. ستۋدەنتتەر اراسىندا تەز دايىن بولاتىن، ءار ءتۇرلى حيميالىق قوسپالارعا تولى تاعامدار سانىنىڭ كوپ بولىپ كەتكەنى الاڭداتادى. وكىنىشكە وراي، سوڭعى جىلداردىڭ ستاتيستيكاسى بويىنشا، جاستار اراسىندا ارتىق سالماقتان، جۇرەك قان تامىرلارىنىڭ اۋرۋلارىنان، قانت ديابەتىنەن جانە ت.ب. زارداپ شەگۋشىلەردىڭ سانى كوبەيۋدە. ارينە، بۇل اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا بولادى، ول ءۇشىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ جانە ەڭ باستىسى دۇرىس تاماقتانۋ قاجەت.
ستۋدەنتتىك كەزەڭ وتە قىزىق جانە جۇيكە جۇيەسىنىڭ قارقىندى جۇمىس ىستەيتىن ءداۋىرى. ۇيقىنىڭ قانباۋى، كۇن ءتارتىبى جانە دەمالۋ رەجيمىنىڭ بۇزىلۋى، ۋاقىتىلى تاماقتانباۋ جانە كۇندەلىكتى اقپاراتتىق جۇكتەمە جۇيكەن پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە الىپ كەلۋى مۇمكىن. وسىنداي تەرىس جاعدايدىڭ «وتەماقىسى» دۇرىس تاماقتانباۋ بولىپ تابىلادى. كوپ جاعدايدا ستۋدەنتتەر رەتسىز، جول-جونەكەي، قۇرعاقتاي، كۇنىنە 1 عانا ۋاقىت ىستىق تاماق ىشەدى جانە كوپشىلىگى اسحانا قىزمەتىن قولدانبايدى. ستۋدەنتتەر تاعامدارىندا باسىم بولىكتى كومىرسۋلار الادى، سەبەبى ولار ارقىلى قۋات شىعىندارىن تولتىرۋ جەڭىل. اعزانىڭ دۇرىس ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن بالانستالعان تاعاممەن بىرگە: اقۋىز، ماي، كومىرسۋلار، دارۋمەندەر، ميكروەلەمەنتتەر ءتۇسىپ وتىرۋى ابزال. تاعامنىڭ كالورياسى اعزانىڭ قۋات شىعىنىنا سايكەس كەلۋى وتە ماڭىزدى، بۇل رەتتە ونىڭ بويى، جاسى، سالماعى جانە كۇندەلىكتى دەنە بەلسەندىلىگى، اقىل-وي جانە ەموتسيونالدى جۇكتەمەلەرى ەسكەرىلەدى. اعزانىڭ جالپى قالپى، ونىڭ بەلسەندىلىگى جانە جۇمىسقا قابىلەتتىلىگى تاماقتانۋ رەجيمىنە بايلانىستى. تاۋلىگىنە 3- رەتتەن از تاماقتانباۋ قاجەت جانە تاماقتانۋ ۋاقىتىن كۇندەلىكتى ساقتاعان ابزال. ەمتيحان ۋاقىتىندا تاماق قۇرامىنا قوسىمشا 10-15گ وسىمدىك مايىن تابيعي كۇيدە قولدانعان ءجون، ول سالاتتارداعى دارۋمەندەر توپتاماسىن ايتارلىقتاي ارتتىرادى جانە جۇمىسقا دەگەن قابىلەتتىلىكتى جاقسارتادى. ىرىمشىك جانە قىشقىل ءسۇتتى سۋسىندار قۇرامىنداعى ءسۇتتى اقۋىز كۇيزەلىس دەڭگەيىن تومەندەتەدى. قاجۋدان قۇتىلىپ شىعۋعا كوك شاي مەن ءبىر قاسىق بال جانە جارتى ليمون شىرىنى كومەكتەسەدى. دارىگەرلەردىڭ ايتۋى بويىنشا، ۋاقىتىندا تاماقتانباۋ ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ناشارلاتادى. اسىرەسە تاڭەرتەڭگىلىك تاماق ءىشۋ كەرەك. الايدا ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگى ساباققا ۇلگەرۋى ءۇشىن جانە كىشكەنە بولسا دا ۇيىقتاي ءتۇسۋ ءۇشىن تاڭعى استى تارك ەتىپ كەتەتىنى بەلگىلى. تۇسكە تامان قارنى شۇرقىراپ وتىرىپ لەكتسيا تىڭداعان ستۋدەنت سىرتقا شىققان بويدا ءدارىستى ۇمىتىپ قالادى. سوندىقتان تاماقتانۋ ماسەلەسىنە دۇرىس كوڭىل بولگەن ابزال.
Abai.kz
