دۇرىلدەگەن  ءداۋىردىڭ  داۋرەنى  ءجۇرىپ  تۇر. ەرىگۋگە  دە  زەرىگۋگە  دە  شاما  جوق. جاھاندانۋدىڭ   الدىنان   جالباڭداپ  شىعۋعا  جانتالاسىپ  باعۋدامىز. نەگە  ەكەنى  بەيماعلۇم، قازاق   بولىپ   قالۋدان، قازاق  بولىپ  كەتۋدەن  قاتتى قاۋىپتەنەتىن  سىڭايلىمىز. ءتىلدىڭ  ءتۇبىرى،  ۇلتتىڭ تامىرى  تاپتاۋرىندى  تاقىرىپقا اينالدى. بارعان  سايىن   باتىستىڭ   بالاعىنا  باسى – كوزىمىزبەن  ەنتەلەپ ەمىنىپ بارامىز. «داندەسىن، داندەسىن ۇستاپ   الايىن» دەپ باتىس  شىعىسپەن شىعىسقىسى  كەلىپ  وتىر.  قازاقىلىعىمىزدىڭ  دا  قارىق  بولىپ  تۇرعانى   كىسى قىزىعارلىقتاي  ەمەس.  بىرىنە-ءبىرى قىر  كورسەتپەسە قىرى  سىناتىنداي قازاقى  قالپىمىزعا باسىپ  تىلگە، دىنگە، دىلگە، رۋعا، جەرگە  بولىنەتىن قىڭقىل-سىڭقىلىمىز ەندى جىنىسقا جارىلاتىن سىرقاتقا   كوشكەندەي.  سوڭعى  كەزدە  ۇرلىق  جاساۋ  مەن  وتىرىك  ايتۋ سەكىلدى  جۇقپالى  اۋرۋدىڭ دا سانامىزعا ءسىڭىپ، بويىمىزعا جايىلىپ  بارا  جاتقانى  بايقالادى.  قاعىنان جەرىگەن تۇلپارداي، تۇعىرىنا  ساڭعىعان  سۇڭقارداي  وزىمىزدەن  ءوزىمىز  بەزىنۋگە بەيىمدەلە  باستاعاندايمىز.
       

«بالاعا  ۇرىنبا بالەسى  جۇعادى، قاتىنعا  جولاما  قاراسى  جۇعادى» دەيتىن  بەكەر  بولمادى. بالانى قولدان  شىعارىپ العانىمىزدى مويىنداۋعا  موينىمىز جار بەرمەي، قاتىندارمەن «قاقپاقىل» ويناۋعا كوشتىك. قاتىن بىتكەن الاعىزىپ ۇيىقتاپ، الابۇرتىپ وياناتىنداي حالگە جەتتى. سەبەبى، ايەلىنە جالتاقتاۋمەن جان ساقتاپ جۇرگەندەر قولىندا تۇرعاندا قولدىراتىپ، تەڭەستىرە سالىپ جاقسى  اتتى بولۋعا  جانتالاسىپ  جامىراسا قول سوقتى. سەنىڭ تاعدىرىڭدى سىرتىڭنان شەشە سالادى. سەن وعان سەنە سالاسىڭ، دەگەنىنە كونە سالاسىڭ دەپ دامەتەدى. تەڭەستىرگەندە دە تەڭسەلتىپ جىعايىن دەپ وتىرعان  كورىنەدى. «قۇداي ۇرايىن دەگەن جىگىت قوينىنداعى قاتىنىمەن قاس  بولادىنى»  ەسكەرمەيدى ەسىل ەرلەر. ايتىپ وتىرعان ۋاجدەرىنىڭ ءالى دە اۋى مەن باۋى  بىتپەگەن، ون ەكىدە ءبىر نۇسقاسى جوق. ءدۇدامال ءدۇبارا دۇرمەكپەن ەلدى  دۇرلىكتىرگەن اتقامىنەرلەر ايەلدى اسپەتتەۋدىڭ «ادەمى» ءادىسىن  ويلاستىرعان. تىلەپ العان اۋرۋعا داۋا جوق دەيتىندى ايەلدەر دە ەندى ۇققانداي. الايدا،   ايەلدەردى تەڭەستىرۋ – تەڭدىك  بەرىپ  قۇتىلۋ ەمەس،  يتجىعىس بولىپ ۇتىلۋ  ەكەنىن ەركەكتەر اڭعارا الدى ما؟ ايەلدىڭ دارەجەسىن وسىردىك، ەركەكتى ايەلدىڭ دەڭگەيىنە تۇسىردىك. قاي جەردەن ۇتتىق، قاي جەردە ۇتىلدىق؟
اسىرەسە جاس ايەلى بارلارعا قيىنداۋ. سۇيىكتىسى وزىنەن 10 جاس كىشى  بولسا، 10 جىل بويى تەرەزەگە تەلمىرىپ، ەسىككە ەلەگىزىپ، بالاسىن ويناتىپ، قازانىن قايناتىپ، سارعايا سارىلىپ كۇتەتىن  بولدى.  بۇل دا تاۋبەگە كەلۋدىڭ ءبىر مۇمكىندىگى  شىعار.
اتا سالتتان اجىراپ بارا جاتقاندىعىمىزدىڭ انايىلىق كورىنىسى دە «قاتىن باسەكەدە» انىق بايقالدى. اقىل ايتارلارىمىز انادان تۋعانداي ەمەس، ايدان تۇسكەندەي تاسىرلىق تانىتتى. كەشە عانا اۋىلدىڭ قارا توپىراعىندا اۋناپ ەر جەتكەندەر، قارا سيراقتان  دارا  سيراققا اينالعاندا  انانىڭ ازابى  مەن اجەنىڭ ابىگەرىن، ءتىپتى الپەشىن دا ۇمىتا باستاعانداي. سىقپىت تانىتسا، بولاشاقتىڭ بوزبوربايلارىنان نە ءۇمىت، نە قايىر؟ نازىمىز تۇگىلى ءسوزىمىزدى تىڭداتاتىن قۇلاق تاپپاي  سەندەلەرمىز. «اكەمدى  الساڭ  ال، قۇداي،  شەشەمدى  الما، شەكپەن توقىپ بەرسە دە ولمەيمىن عوي» دەگەن تىلەۋى قابىل بولعان بالا-شاعاسىنا باس-كوز بولىپ، باس يەسىنىڭ وشاعىن وشىرمەي، شاڭىراعىن شايقالتپاي ساقتاپ وتىرعان وت-اناسىنىڭ بىرەر جاسىن  كوپسىنەتىندەي كورگەنسىزدىك بىزگە ءتان بە ەدى؟

«وراق  ۇستاپ  اكەڭ  قالعانشا، ويماق  ۇستاپ  شەشەڭ  قالسىندى»  ۇرانداپ وسكەن  ۇرپاق  ەمەسپىز  بە؟

تەگىنەن تەگى جارىماعان  تەكسىزدەردىڭ  عانا  دەڭگەيى  تيىننىڭ  سىڭعىرىمەن  ولشەنەدى. اقشا  بەرسە  اناسىن  دا  ساۋدالاپ  جىبەرۋدەن ءجۇزى جانبايتىندار، «تۇقىمدى  قۇرتۋدىڭ، ءومىردى  قىسقارتۋدىڭ  ءتاسىلى» تالقىعا  سالىنسا  دا  باس  شۇلعىپ  شىبىنداپ، قولىن  شوشايتا  سالۋدان قىسىلا قويمايدى-اۋ. اللانىڭ  جازاسى – حالىقتىڭ  نازاسى  ەكەنى  ەشقانداي ەرەجەگە ەنگىزىلمەگەن.
ورتايىڭقىراپ  قالعان  قازىنانىڭ  قارا  قازانىن  قاتىنداردىڭ  قارا كۇشىنىڭ ەسەبىنەن تولتىرۋدىڭ ءتاسىلىن ويلاپ شىعارعان ساقالدىلار مەن  ساقالسىزداردىڭ   ساقالسىز  ساياساتى تىعىراقتاپ   شىعۋدان  گورى، تىعىرىققا  تىرەلۋدىڭ  باستى  بەلگىسى. «سۋعا  كەتكەن تال قارمايدى» دەگەندەي،  قىسىلعاندا  قاتىندى ەس كورىپ، بۇل  جولى دا اينالىپ  كەلىپ  تومەن  ەتەكتىلەردىڭ ەتەگىنە ورالۋعا تۋرا كەلگەن سىڭايلى. قارىزعا قاتىن الىپ،  نەسيەسىن قاتىنىنا  تولەتەتىن قازاقتىڭ  مۇنداي  تاۋەكەلشىل مارتتىگىنە تاڭدانىپ  جارىمايسىڭ.

دەگەنمەن، «حالىق  قۇدايدان  ءبىر-اق  جاس  كىشى» دەيتىن  اتالى ءسوز بار. «ايتىلماعان ءسوزدىڭ  اتاسى ولەدى، ايتىلعان ءسوزدىڭ قاتەسى  ولەدى» دەگەن  حالىق ورىنسىز «قالجىڭدى» كوتەرمەيدى. ومىرشەڭ دا وزەكتى ماسەلەنىڭ سوڭعى ءتۇيىنى، ءادىل پىكىر مەن بايىپتى ءپاتۋا دا حالىقتىڭ ەنشىسىندە. وزىمبىلەرمەندىك،  اسىرەسە قۇداي تەڭەستىرمەگەندى تەڭەستىرۋگە قاسارىسىپ قارسىلىق جاساۋ  قۇدايعا قىر كورسەتۋمەن  تەڭ.
ارينە، قولى الدىنا، ءتىلى اۋزىنا سيماي، قۇل ۇستاپ، كۇڭ جۇمساپ، قازىناسىن قامداپ العان، بالاسى باعۋلى، قازانى اسۋلى، توسەگى سالۋلى حانىمدار بار دا، ماڭدايى تاڭدايىنا جابىسىپ، باسىنىڭ  تەرى  بوربايىنا  تامشىلاپ،  جانىن جانىنا   جالداپ،  قىڭقىلداپ جىلاماي، ەشكىمنەن ەشتەڭە  سۇراماي، تارامىستاي تىرىسىپ، قارا اعاشتاي  قاتقان  وتىن – قاتىندار  بار. ولار «بالتالىمەن  الىسساڭ دا، قالتالىمەن قاعىسپا» – دەپ  بالاسىنا باسۋ ايتىپ تاربيەلەيدى. الا دوربا ارقاسىندا، ناپاقاسى توسقالتاسىندا، جالقاۋ   بايى جەتەگىندە، شاراناسى ەتەگىندە، ەبىل-دەبىلى شىعىپ، ءسۇرىنىپ-قابىنىپ  جۇرگەن قاتىن-قالاشتىڭ ەسەبىنەن قالاۋلىلار قاتارعا ءىلىنىپ، قايقايىپ،  مارقايىپ وتىرعاندارىن ويعا الىپ قويسا ارتىق ەتپەس ەدى. ءتىپتى تەپەڭبيكەلەردى تەمىرمەن سالىستىرعان كۇندە دە تەمىردى وپىرمايدى، تەبەن جاساۋ ءۇشىن دە ەڭ اۋەلى بالقىتادى. سەنىم ارتقان  سەركەلەردىڭ سەركەلىگى سەلك ەتكىزەر سەسىندە عانا ەمەس، ەس توقتاتار ەسىندە  بولار  دەپ  ويلايمىز.  حالىق قالاۋلىسى اتانۋ جاقسى، حالىقتىڭ قالاۋىن تابۋ – ەرلىك. حالىقتىڭ ۇلى بولۋ مارتەبە، حالىقتىڭ قۇلى بولۋ – مىندەت. تومپايىپ وتىرعان توبەدەگىلەر، ومپايىپ وتىرعان تومەندەگىلەردىڭ قوشان تىرلىگىنىڭ     وي – شۇڭقىرىن «دايىن قويىلىمداردان» ەمەس، جابايى جايىلىمداردان جاياۋلاتىپ ءبىر ارالاپ بايقاسا.
 

اتا-بابا داستۇرىندە ەشقاشان ايەل مەن ەركەكتى تەڭەستىرۋ دەگەن تۇسىنىك، تۇيسىك بولماعان. ونى كۇپىرلىك ساناعان. ءوزى نازىك، ءوزى  كوركەم، ءوزى سەزىمتال، يكەمدى دە سۇيكىمدى قىز بالانىڭ تالدىرماش تابيعاتىنا قيانات جاساماي  توبەسىنە  كوتەرىپ،  تورىنە  شىعارعان. ال، ءوزى دورەكى، ءوزى ءدۇت، جابايىلىعىنان   انايىلىعى اسىپ تۇسەتىن ەركەك  كىندىكتىنى باس اساۋى باسىلعانشا «ەر ازىعى  مەن  ءبورى  ازىعى  تۇزدە» دەپ  ۇيكۇشىك  بولىپ  قالۋدان  ساقتاندىرعان. ايەلدى  ۇرپاقتىڭ ۇياسى  ساناعان، قاباعىنا قاراعان،  كەرەگىنە جاراعان، ايتۋلى  اجەلەرىن  اۋلەتتىڭ  پىرىنە بالاعان. قۇتتى  قۇرساقتان  تەكتى  ۇرپاق  تاراعان.  وسى اسىل قاسيەتتەرىمىزدىڭ  استارىنان  ۇلتتىڭ  جاندى جەرىن  جانشىپ باسقان وزبىر  ساياسات  سان جىلدار سانامىزدى سانسىراتقانىن ءالى دە ءتۇسىنىپ  ۇلگەرمەگەندەيمىز.

تەڭدىكتەن تەپەرىش  كورگەن  قارادۇرسىن  قاتىندار   ارزان  جۇمىس  كۇشىنىڭ  كوزىنە،  جالعان   قوشامەتتىڭ   قۇربانىنا  اينالدى.  ايەلدى  توزدىرۋ   ارقىلى  ۇرپاقتى  ازدىرۋدىڭ اككى ءتاسىلى تالىمگە كوشتى. بالا تۋىپ وت باسىندا  وتىرىپ  قالۋ قورلىق سانالدى. بەس جىلدىقتىڭ جوسپارىن  بەلىنە  بايلاپ، قۇيمىشاعى  قايقايىپ، جاتىرى اياعىنىڭ باسىنا تۇسكەن  الاكوڭىل  انادان  دالا  كوڭىل  داڭعازا  ۇرپاق  ءوربىدى.
ەكپىندى ەڭبەكتىڭ  قىزۋىمەن   اق ءسۇتىن  كۇيدىرىپ، ءسابيىن  ۋىزىنا  جارىتا الماعان،  ەمىرەنىپ   مەيىرىمىن  دارىتا   الماعان  دالباڭ  ەتەكتەردەن  تۋعاندار  كەنەزەسى كەۋىپ، ءوشىن ەمىزىكتەن  الىپ، اششىعا  قۇمارتىپ  ءوسىپ،  وكسىگىن  وكپەسىندە  ساقتاعانىن   كەشتەۋ  باعامدادىق.  اراق   ىشۋدەن  دە،  اباقتىعا  تۇسۋدەن  دە  تالاي  ەلدى  شاڭ  قاپتىرىپ  كەتكەنىمىز دە سول  ءزارلى  تامشىنىڭ  تامىردا  قالعان  ۋىتى  بولار  بالكىم... تابىسكوي ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى وزىمبىلەرمەن  وركوكىرەك كەلەدى. قويعان جەردەن تابىلاتىن  قوي مىنەز ەركەكتەردىڭ قالقايىپ  وتىرعانىنان اسا قايمىعا قويمايدى. جامان بايدى وقتاۋعا تەڭەيتىن  شاراسىز  ماتەل  سودان قالعان.

قىزدىڭ قىزىعىنا قىزىعىپ، جيىن-تويدا «الىپ  قويشى» دەپ  قيىلعان، شىلىم  شەككەنگە  وتتىق ۇسىنعان قىزىق  كورگىش  كوڭىلشەكتەردىڭ   «قۇرمەتى» ءالى ورتايعان جوق. بۇزىلعان قىزدار بورانعا  ۇرىنىپ بۇزىلمايدى. سەنىپ  قالعان سەرىگى، سەلگە كەتكەن سەنىمى بۇزادى. بۇتا كورسە بۋىنى بوساپ  بۇراتىلىپ  جىعىلاتىن جىرىندىلاردىڭ جىمىسقى ارەكەتى ادەپسىز ادەتكە اينالادى. قىزىقتان  شىجىق   شىرىلداپ   شىعاتىنى  «وردا  بۇزارلاردىڭ»  ويىنا  كىرىپ  تە  شىقپايدى.  وكىنىشكە  وراي، بۇل دا  ءبىزدىڭ  قوعام، بۇل  دا  ءبىزدىڭ  ادام، بۇل دا ءبىزدىڭ شىندىق. 

ءوزىن سىيلايتىن جۇرت تورعايى جوعالسا توپان سۋ قاپتاعانداي  كۇڭىرەنەدى. ءبىزدىڭ  ەلدىڭ  اقىلدى  دا   ءبىلىمدى،  تەكتى  دە ىزەتتى  قانشاما  بويجەتكەندەرى  جاتتىڭ  توسەگىن  جىلىتىپ، ۇرپاعىن  ءوربىتىپ  دۇنيەنىن  ءتورت  بۇرىشىنا   تاستاي  باتىپ، سۋداي  ءسىڭىپ  كەتتى، اتتەڭ... پەرزەنتكە  زار  بولىپ  جۇرگەندەردىڭ  تالەيىنە ءبىزدىڭ  قۇرساعى  اسىل  قىزدارمىز تۋرا  كەلدى. وسى جونىندە  جارتى  اۋىز  ءسوز  قوزعاعان  شەندىلەر مەن  شەكپەندىلەردى  ازىرگە  ەشكىم بايقامادى. ەركىندىكتىڭ وزىنە ەركەك مىنەز  كورسەتەر  دەگەن  كوسەمدەرگە  ايتارىمىز  جەتەرلىك.  كۇن  وتكەن  سايىن  سۇمدىققا  تاڭدانۋدان  شارشاي  باستادىق. «بالانى  تۋىپ  بەرسە  بولدى، ءوزىم  بىردەمە  ەتىپ  باعىپ ۇيدە  وتىرامىن»  دەيتىن  ەركەكتەر، ەرتەڭ  بالانى دا  ءوزى تابامىن دەۋدەن تايىنباس. اۋەلى بەتى ولەدى، ودان سوڭ ەتى ولەدى. «قولى ۇزىننىڭ قورازى جۇمىرتقالايدى»  دەگەن  ماقال وسىعان سايادى. قولدان  ۇرىقتاندىرۋدىڭ،  جىنىس الماستىرۋدىڭ   ءداۋىرى  داۋىرلەپ  تۇرعاندا   مۇنداي   سوراقىلىقتىڭ   ءوزى تابىلعان  تاسىلگە  اينالۋى  عاجاپ  ەمەس.
حالىقتىڭ  «تايقازانىن»  قوتارا قاشقان   العىشتار  مەن جەگىشتەردىڭ  جەگەنىن جەلكەسىنەن  شىعارۋعا  جىگەرى   جەتپەگەن  قاۋقارسىزدار  قاراجات  ءون-ءدىرۋدىڭ  قاندايىنان دا قايمىقپايدى. وسىندايدا، ايتار ويدى  اسپاننان ساۋ-مايسىز، جەردەن  قازبايسىز. حالىقتىڭ  ءوز  سوزىنە  جۇگىنەسىز، كيەسىنە  يىلەسىز.

«ەركەك  تۇلكى  ءتۇز  ساقتايدى،  ۇرعاشى  تۇلكى   ءىن  ساقتايدى»   دەگەندە،  ءتىلى  سالاقتاپ، قۇيرىعى  بۇلعاقتاپ  ۇرعاشىسى  ۇلىپ  ءتۇز  كەزىپ  كەتسە  يەسىز قالعان  ۇڭگىردى  كىم  ساقتايدى،  ەسىنەپ   وتىرعان   ەركەگىن   باسىنىپ  پەرى  مەنەن  جىن  ساقتايدى ...» دەپ  ۇيقاس  قۋالاي  جونەلەسىڭ.

اسىرەسە، ەرتەڭگى  «63»-تەردى  ويلاعاندا،  كەشەگى  مۇزداي  مەكتەپتە، تاستاي پارتادا  وتىرعان،  شەكەسىنەن   اياز، تابانىنان  سىز وتكەن  الماعايىپ   وتپەلى  كەزەڭنىڭ  «تاجىريبە سىناعىندا» سىنالعاندار كوز الدىڭا  كەلەدى. بەلسىزدىك  پەن  بەدەۋلىكتىڭ  بەلدىگىن بۋىنعان  بۋىن  دا  وسىلار بولاتىن ءتۇرى بار. رەسمي  دەرەك بويىنشا قازاقتىڭ 25-50 جاس ارالىعىنداعى ۇيدەن كەتپەگەن  قىزدارىنىڭ  سانى 360 مىڭنان، ءجۇرىپ  قالعان ءسۇر بويداقتارى 150 مىڭنان  اسادى  ەكەن. بۇل دەگەنىمىز وسىنشا كوتەرىلمەي قالعان شاڭىراق، تۋىلماعان  ۇرپاق، جالعىز  باستى كارىلىك. ايەل وتىنىڭ باسىنان تاپپاعان  باقىتتى  بۇكىل الەمنەن  ىزدەسە دا تابا المايدى. ەركەگىنەن كەيىن ەسىكتەن كىرگەن ايەلدىڭ  ۇيىنەن بەرەكە قاشادى.  

ەرتەڭگى  نەمەرە – شوبەرەگە ىڭىرشاعى   شىعىپ، ىڭىرانعان  اۋرە  ەمەس، ەمىرەنگەن اجە قاجەت. ۇرىق  پەن جاتىردى ەشكىم  ينۆەستيتسياعا ۇسىنبايتىنىن تۇسىنسەك «كوپ  قورقىتادى، تەرەڭ  باتىرادى» دەگەن  باتىر بابالاردىڭ  ۇلاعاتىن  ۇران  ەتىپ  ۇستانۋ  ۇتقىر  شەشىم  بولار  ەدى.

«بىرەۋ توڭىپ سەكىرەدى، بىرەۋ تويىپ سەكىرەدىنىڭ» كەرى كەلەتىندەي. قاتىنداردىڭ زەينەتى بەينەتىنىڭ  ەسەبىنەن جينالعاندا، ناپاقاسىن  تاۋىپ، نەسيەسىن  جاۋىپ، باقشاسىن  سالىپ، بالاسىن  باعىپ، وشاعىن  جاعىپ، مالىن  ساۋىپ، ءجۇنىن  ءتۇتىپ، كۇيەۋىن  كۇتىپ،  قۇرتىن قايناتىپ،  تۇرمىسىن  جايناتىپ   سىلەلەپ جۇرگەن قاتىننىڭ  قيمىلداعان  قولى  مەن  قىبىرلاعان  اۋىزىنان  دا  وكىمەت بىردەمە دامەتەتىنىن  ەستىپ  قالدىق. بۇرىنعىنىڭ قاتىنى اشۋلانسا، قازان قايناتادى دەيتىن ەدى، قازىرگىنىڭ اشىنعان قاتىنى قازاندى توبەڭە قايناتۋدان تايىنبايدى.

مالىنىڭ  جايىن جانىنان بۇرىن  سۇرايتىن  مالساق  بابالارىمىزدىڭ ارۋاعىن تەبىرەنتىپ، اقىلىمىزدى ات تەپكەندەي، اتا كاسىپتىڭ قاسيەتىن  كەتىرىپ، جاتتىڭ مارتەبەسىن ءوسىرىپ، قويشى بولۋدان قورلانىپ، ايدالادان  كەلگەن «ايقالپاقتارعا» جالدانىپ، مالشىعا جالشى  بولۋعا اينالدىق. تەگى  كۇماندى، كەلەشەگى  ءشۇبالى  بۇراتانا جۇرتتىڭ بۇقاسىن بۇيدالاپ، بۇتى-باسىن سيپالاپ، قازاقى  تايىنشانى  تاسىعان   تابىسقا  اينالدىرامىز  دەپ  ءبىر  شاشىلدىق. ءسۇت  بۇلاعىن  اعىزادى، سۇبەلى ەت  جەگىزەدى   دەگەن كەلىمسەك قۇناجىنداردان «قۇبىجىق» شىعىپ، ءۇيىتىپ  جىبەرىپ ءوشىمىزدى  الدىق  ايتەۋىر.

داقپىرت ءۇشىن اس تا توك اس بەرىپ، اتا-بابا ارۋاعىن دۇرمەككە اينالدىرىپ، بازار باسەكەسىنەن مازار باسەكەسىنە كوشكەندەر اتا-بابا رۋحىنا    لايىق بولۋدىڭ تەتىگىن تەگىنەن جەتكەن اماناتتى امان ساقتاپ قالۋدان ىزدەسە،    شىركىن...
دۇنيە دۇمپۋلەردەن دۇرلىگىپ  تۇرعان قيلى  كەزەڭدە كەيدە شەتتەن  العان ءبىلىم ۇيدەن العان تالىممەن ۇيلەسە المايدى. كەيبىر ەلدەردەن  ۇيرەنەتىنىمىزبەن  قاتار  جيرەنەتەنىمىز  دە  جەتىپ  ارتىلادى. ءتىپتى قۇلىقتىق  قۇندىلىقتارى قۇلازىپ قۇلدىراپ كەتكەن ەلدەرگە ەلىكتەۋدەن ساقتاناتىن دا ۋاقىت جەتكەندەي.

ايەلدەردىڭ ءومىرى ەركەكتەردەن ۇزاعىراق بولاتىنىن الدىن-الا ەسەپشوتقا قاعىپ، ارتىمدا قارايىپ قالماسىن دەپ وتىرعاندار كەمپىردىڭ قاراسىنا زار بولىپ جۇرمەسىن. بەتى ارمەن بولسىن، ساۋسىلداعان، ساۋدىراعان شالدار  كوبەيسە  قارتتار ءۇيى ازدىق ەتىپ، قاريالار قالاشىعى بوي تۇزەر.

بۇل تەڭشەۋدىڭ ەڭ قاۋىپتى قاسىرەتى ۇلتتى ۇلتتىڭ  ەسەبىنەن كەمىتۋدىڭ، كەمىتە  وتىرىپ  كەمسىتۋدىڭ، ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءوز توپىراعىندا توپىراق سيپاتۋدىڭ   باستاپقى امالى عانا. تاپقانىمىز  جوعالتقانىمىزدى قايتا  ساتىپ الۋعا  جەتپەي  جەلكەمىز قىرداي بولۋى ابدەن مۇمكىن. اۋزىمەن قۇس تىستەسە دە  ايەلدىڭ  اتى  ايەل، ەدىرەڭدەسە دە ەركەكتىڭ اتى ەركەك.

ەگەر ازاماتتار قىز-كەلىنشەكتەرمەن كىسىلىك سالىستىرىپ، ۇزەڭگى قاعىستىرىپ، تارازىنىڭ باسىن تەڭ ۇستاپ جۇرۋگە تالپىنسا، بيلىكتىڭ قورجىنىن دا تەڭ ءبولىسىپ، ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتسىن. ساۋساقپەن ساناپ، استىن سىزىپ، ايتار اتقا تىلگە تيەك ەتىپ جۇرگەن ايەلدەردى تىزبەلەگەننەن گورى، اۋىر بەينەت ارقالاپ، ارسا-كۇرسىسى شىققان قاتىنداردىڭ دا ءتىزىمىن ءتىزىپ، تۇگەندەيتىن كەز كەلدى. مۇندايدا «قىزدىڭ جولى  ءجىپ-جىڭىشكە» بولا قالادى دا، ازاپ ارقالاعان ايەلدەرگە داڭعىل جول سايراپ جاتادى.

قاشاندا، قاي زاماندا دا ساياساتتى ايەل جاسايدى، ەركەك جۇرگىزەدى. ايەل  ەشقاشان الدانبايدى، الدانعان بولادى دەپ باس شايقايدى باتىستىڭ  ايتقىشتارى. ەندەشە، ەركەكتەرىمىزگە قاتىننىڭ توڭىرەگىندەگى «قاتىن  اڭگىمەدەن» وزگە دە  وزەكتى  تاقىرىپتىڭ  قوزداتار  قوزى كۇل استىندا كومۋلى  جاتقانىن ەستەرىنە سالعىمىز كەلەدى. «ات تۇياعى  جەتكەن  جەر  بوس قالماسىن»  دەگەن بايدىبەك  ءبيدىڭ  قاسيەتتى وسيەتى دە  سايىن  دالانى  ساقتاپ  قالۋدىڭ  بۇلجىماس  ەرەجەسى ەمەس  پە. جۇتقان   اۋا، ىشكەن سۋسىن، اڭىزاققا اينالعان   ادىر، قۇلازىعان جايلاۋ، قاراۋسىز جاتقان  ورمان، قامالسىز تۇرعان  قورعان، اۋىز سۋسىز اۋىل، ۋلانعان كول، قاقىس تولعان قالا، بۇرالقى يت، بۇراتانا ءسوز، اۋدارىسپاق ءتىل، ءدۇبارا  ءدىل، الداۋسىراتقان ءدىن ماسەلەنىڭ ماسەلەسى ەمەس پە؟
شىلبىر-تىزگىن  ۇستاعاندار جالعان  اقپار بەرۋدەن، جاعىنىپ قالۋدان، جوعىرىدان قورقىپ  جورعالاعاننان، تومەندەگىنى ۇركىتكەندى ۇردىسكە  اينالدىرۋدان ازات بولسا  ارقا سۇيەر ارىسىمىز بار دەپ ارقالانار ەدىك. ەسىكتەن كىرگەندەردى  ەركىنسىتپەي، ءتور مەنىكى دەگىزبەي، شالقايتىپ تۇرىپ شاڭىراققا  قاراتىپ  العاننىڭ  دا  ايىبى  جوق. ءتىلىنىڭ شەبەرلىگىنە، تاريحىنىڭ تەرەڭدىگىنە، ءداستۇرىنىڭ بەرىكتىگىنە ءتانتى ەتە بىلگەن ەل عانا ەلدىك كەلبەتىن مويىنداتا الادى.

سۇيسەك  قۇلاي ءسۇيىپ، سەنسەك اتتان اۋدارىلىپ تۇسەتىن اقكوڭىلدىگىمىزدەن دە  كەيدە قاپى قالامىز. قايدان نە كەلسە  دە تالعاماي، تاڭداماي، تولعاماي، شايناماي كوزىمىزگە تۇسكەندى، الدىمىزعا كەلگەندى جۇتا بەرەتىن جۇرتقا  اينالىپ  بارامىز. ەشكىمدى ەشكىم ەشقاشان جارىلقامايدى. بەرسەڭ جاعاسىڭ، بەرمەسەڭ داۋعا قالاسىڭ.

قىسقا ءجىپتى كۇرمەۋگە  كەلتىرە الماي جۇرگەن قاتىن-قالاشتىڭ  قاربالاس  تىرلىگى  قارا  باستىڭ  قامىن جاساۋ  ەمەس، ەلدىڭ  ءحالىن كوتەرۋ. ايەل ماسەلەسى  الەم ماسەلەسىنە اينالعان الاساپىران الماعايىپ زاماندا كورگەنسىزدىككە كوزىمىز ۇيرەنىپ، ەسەرلىككە ەتىمىز ءولىپ كەتتى. قازىرگى تاڭدا  جالعىز  باستى انا،  ءتىرى  جەسىر، «ءولى جەسىر» دەگەندەردى بىلاي  قويعاندا، ۇرىعىن قۇمعا، تۇقىمىن تۇزعا  شاشىپ، تاپقىزار-تاپقىزباس تۇرا قاشاتىن  «اتەش» ەركەكسىماقتار، ساتۋعا تۇسكەن  بالا، شاشىلىپ  قالعان  شارانا، ءتانىن  ساۋدالاعان بوزبالا مەن بويجەتكەن، زورلانعان ءسابي  ايتاتىن  دا  قوياتىن  اڭگىمەگە  اينالىپ، جەتىمحانالار مەن قارتحانالاردى اشىپ  تا، جاۋىپ تا ۇلگەرە  الماي باتىس بولامىز دەپ شاتىس  بولىپ جاتقان جوقپىز با؟
ايەل  ەلدىڭ  كۇڭى  ەمەس، ايەل  ەلدىڭ  كۇنى بولۋعا  ابدەن  لايىق. انا – وتان، انا  – جەر، انا – ءتىل. بايتاق جەر  باي ولكەنى سۇعاناق كوزدىڭ سۇعىنان ساقتاۋ دا، يەن دالاعا يەلىك ەتەتىن ۇراندى ۇرپاقتى باپتاۋ دا، اق ۋىزعا تويعىزۋ دا، قىرانداي قانات جايعىزۋ دا ايەل – انانىڭ  عانا حۇزىرىندا  ەكەنىن  ەستەن  شىعارمايىق. ول  ادامنان ەمەس، اللا تاعالادان كەلگەن بۇلجىماس بۇيرىق.

بۇل ايتقاندارىم كوسەمسۋ دە ەمەس، شەشەنسۋ دە ەمەس، شىرىلداپ شىققان شىندىعىم. جۇرتتىڭ كوبىنىڭ كۇبىرلەپ، جىبىرلاپ، سىبىرلاپ،  سامبىرلاپ  ايتىپ  جۇرگەندەرىن  مەن  داۋىستاپ جەتكىزدىم. «سىبىردى   قۇداي  ەستىمەي  مە، قۇدايدان  جاسىرماعاندى  قۇلدان  جاسىرما» دەيدى  ەكەن. ءالى جەتپەگەن اقىرەتشىل، قۇلدان دا ءبىر ءسوز دەگەن سىقپىتىمىز وسىنداي. بۇل بەبەۋلەتكەن تولعاقتىڭ باس-اياعى ەمەس، تاراتىلىپ ايتىلاتىن، تولعانتىپ جازىلاتىن ايەلگە بايلانعان ۇلت تاعدىرىنىڭ باس تاقىرىبى عانا.

ۋاقىتتى وتكىزۋدىڭ ەڭ وزىق  ءتاسىلىن رۋحىمىزدى تىكتەۋدەن، سانامىزدى سىلكىنتۋدەن، جىگەرىمىزدى جانۋدان، نامىسىمىزدى قايراۋدان ىزدەگەنىمىز ابزال. امانات ارقالاعان ءاربىر  اتقامىنەر  ازامات قوعامداعى ءبىر دەرتتىڭ داۋاسىن تالماي ىزدەسە، شيپاسىن تابۋعا جانىن سالسا اتتان تۇسكەندە ەل-جۇرتىنىڭ بەتىنە تۋرا قاراپ ار الدىندا ادالدىق تانىتار ەدى.

مەن، ەلباسىنىڭ «ۇرپاققا  وسيەت» كىتابىنداعى  «ايەل – ءومىردىڭ  تىرەگى عانا ەمەس، ءومىردىڭ ءوزى» دەگەن ومىرلىك ۇستانىمىنداي ايتىلعان كەمەڭگەرلىك تۇجىرىمىن قۋات كورەمىن. ءومىردىڭ وزىندەي ءومىردى جالعاستىرۋشى ايەل-انانىڭ وزەگىن تالدىرمايتىنداي قامقورلىق جاسايتىنىنا سەنەمىن. اجەلەردىڭ رۋحىن تومەندەتپەيتىندەي، انالاردىڭ ابىرويىن الاسارتپايتىنداي، اتالارىمىزدىڭ اقيقات جولىنان  اينىمايتىنداي، قازاق قىزدارىنىڭ ءور تۇلعاسىن تۇعىرىنان تۇسىرمەيتىندەي  ازاماتتىق  تۇجىرىم، كەمەل  شەشىم   جاسالاتىندىعىنا  كۇمانىم  جوق، ءۇمىتىم زور.

Abai.kz