ورالحاننىڭ دراماتۋرگياسى
ورالحان بوكەي! تالانت تابيعاتىنا ۇڭىلگەن سايىن سۋرەتكەردىڭ دراماتۋرگ رەتىندەگى قولتاڭباسى وسى جازۋشىلىعىنىڭ تاساسىندا كومەسكىلەنىپ قالا بەرەدى. اۋىزعا دا، قالامعا دا تىم-تىم سيرەك ىلىنەدى. ءتىپتى، سوناۋ جەتپىسىنشى جىلدارى ۇلكەن انشلاگپەن ءوتىپ، زالعا ينە شانشار ورىن قالدىرماعان «قۇلىنىم مەنىڭ»، «قار قىزى»، «تەكەتىرەس» سىندى قويىلىمدارىنىڭ عۇمىرى دا ءوزى ومىردەن وتكەن سوڭ شورت ۇزىلگەن. ودان بەرى دە، مىنە، تۇپ-تۋرا 20 جىل ءوتىپتى. از ۋاقىت ەمەس. وزگە اۆتوردىڭ ينستسەنيروۆكاسىمەن جالعىز عانا «اتاۋ كەرەسى» ساحنالاندى. ءبىزدىڭ نامىسىمىزدى قامشىلاعان ءبىر ارىپتەسىمىزدىڭ: «ورالحان بوكەي دراماتۋرگ پە؟ ونىڭ پەسا جازاتىنىن بىلمەيدى ەكەنمىن، العاش ەستىپ تۇرمىن»، – دەگەن توسىن ساۋالى بولدى. سوسىن ورالحاننىڭ وسى قىرىنا ۇڭىلگىمىز كەلدى. قالامگەردىڭ زامانداستارى – جازۋشى، دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ، بەلگىلى تەاتر سىنشىسى، پروفەسسور اشىربەك سىعاي، استانا قالاسى جاستار تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى نۇرقانات جاقىپباي جانە م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ رەجيسسەرى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اۋباكىر راحيموۆ وي-تالقىمىزدىڭ كورىگىن قىزدىردى.
ورالحان بوكەي! تالانت تابيعاتىنا ۇڭىلگەن سايىن سۋرەتكەردىڭ دراماتۋرگ رەتىندەگى قولتاڭباسى وسى جازۋشىلىعىنىڭ تاساسىندا كومەسكىلەنىپ قالا بەرەدى. اۋىزعا دا، قالامعا دا تىم-تىم سيرەك ىلىنەدى. ءتىپتى، سوناۋ جەتپىسىنشى جىلدارى ۇلكەن انشلاگپەن ءوتىپ، زالعا ينە شانشار ورىن قالدىرماعان «قۇلىنىم مەنىڭ»، «قار قىزى»، «تەكەتىرەس» سىندى قويىلىمدارىنىڭ عۇمىرى دا ءوزى ومىردەن وتكەن سوڭ شورت ۇزىلگەن. ودان بەرى دە، مىنە، تۇپ-تۋرا 20 جىل ءوتىپتى. از ۋاقىت ەمەس. وزگە اۆتوردىڭ ينستسەنيروۆكاسىمەن جالعىز عانا «اتاۋ كەرەسى» ساحنالاندى. ءبىزدىڭ نامىسىمىزدى قامشىلاعان ءبىر ارىپتەسىمىزدىڭ: «ورالحان بوكەي دراماتۋرگ پە؟ ونىڭ پەسا جازاتىنىن بىلمەيدى ەكەنمىن، العاش ەستىپ تۇرمىن»، – دەگەن توسىن ساۋالى بولدى. سوسىن ورالحاننىڭ وسى قىرىنا ۇڭىلگىمىز كەلدى. قالامگەردىڭ زامانداستارى – جازۋشى، دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ، بەلگىلى تەاتر سىنشىسى، پروفەسسور اشىربەك سىعاي، استانا قالاسى جاستار تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى نۇرقانات جاقىپباي جانە م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ رەجيسسەرى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اۋباكىر راحيموۆ وي-تالقىمىزدىڭ كورىگىن قىزدىردى.
– ورالحان بوكەيدىڭ دراماتۋرگ رەتىندەگى قيىنشىلىق پەن كەدەرگىگە تولى جولىنىڭ دا، كورەرمەن قوشەمەتىنە بولەنگەن جۇلدىزدى شاعىنىڭ دا ءتىرى كۋاگەرلەرىسىزدەر: ءبىرىڭىز قويىلىمىن ساحنالاساڭىزدار، ەكىنشىڭىز كەيىپكەرى بولدىڭىز. ەندى ءبىرىڭىز سىن ايتساڭىز، كەلەسىڭىز ارىپتەس، دوس رەتىندە شىعارماشىلىعىنا قولداۋ ءبىلدىردىڭىز. سونىمەن، ورالحان بوكەي قانداي دراماتۋرگ ەدى؟
اشىربەك سىعاي:
– ورالحان دراماتۋرگياعا شاڭعىتىپ، شاڭقىپ شىققان العاشقى اعالارىمىزدىڭ ءبىرى. سوناۋ 1974 جىلى رەجيسسەر قادىر جەتپىسباەۆ ساحنالاعان، باستى رولدەردى ءبىزدىڭ فاريدا ءشارىپوۆا، ءانۋار مولدابەكوۆ، گۇلجان اسپەتوۆا، قۇمان تاستانبەكوۆتەر ويناعان «قۇلىنىم مەنىڭ» قويىلىمى سول كەزدەگى قازاق ساحناسىنداعى جاڭالىق بولدى. اكتەرلەر قانداي فۋرور جاسادى! ورتانى ءدۇر سىلكىندىردى. ءوزى دە مويىندايتىن شىعار، ورالحان ساحناعا العاش قادام باسقان كەزدە مىنا دۇكەڭ (دۋلات يسابەكوۆ – اۆت.) دراماتۋرگيادا جوقتۇعىن.
دۋلات يسابەكوۆ:
– ونىڭ راس، اشىربەك. بىردە ورالحان ماعان: «ءاي، دۋلات، نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ سەن دە پەسا جازساڭشى!»، – دەدى وقىستان. «قوي، مەن جازا المايمىن. وسى پروزانىڭ وزىمەن قالت-قۇلت ەتىپ ازەر جۇرگەندە، قايداعى پەسا؟ دراماتۋرگيانىڭ ءيسى، ءتىپتى، مۇرنىما دا بارمايدى»، – دەپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى شىقتىم. ول بولسا: «سەنىڭ شىعارمالارىڭنىڭ ءبارى دراماتۋرگياعا سۇرانىپ تۇر، تىم بولماعاندا بىرەۋىن پەساعا اينالدىرىپ كورسەڭشى»، – دەپ، مەنى ۇگىتتەي باستادى. شىنىندا دا، كەيىن ويلانىپ-ويلانىپ، العاشقى پەسامدى جازدىم. ول بىردەن ماسكەۋدە قابىلدانىپ كەتتى. جۇرتتان بۇرىن وعان ورالحان قۋاندى. بۇل جەردە مەن ءوزىمدى ماقتايىن دەپ وتىرعان جوقپىن، ورالحاننىڭ تۇرتكىسىمەن ءبىرىنشى پەسا جازعانىمدى ايتامىن. جالپى، ورالحان دراماتۋرگيا جانرىندا كوپ جازعان جوق قوي. نەگىزگى شىعارمالارىنىڭ بارلىعى سول ينستسەنيروۆكالاردىڭ نەگىزىندە قالدى. رەجيسسەر مەڭ دوڭ ۋك قويعان «قار قىزى» ساحناعا رومانتيكانى، سيقىرلى ءبىر تاقىرىپتى الىپ كەلدى. «تەكەتىرەسى» بولسا، رەپەرتۋاردا ۇزاق تۇراقتاپ تۇرا المادى، بار بولعانى ءبىر-اق ماۋسىم ءجۇردى دە، توقتاپ قالدى. وقيعا جاساي المادى. ال، «قۇلىنىم مەنىڭ» تەك قانا قازاق دراماتۋرگياسى ەمەس، كەڭەس دراماتۋرگياسىنداعى وقيعا بولدى. العاش بولىپ «تەاتر» جۋرنالى باستى. باسىپ قانا قويماي، سپەكتاكلدەن تىكەلەي رەپورتاج جاساپ، رەداكتسياسىنىڭ وزىندە ۇلكەن پىكىرتالاس وتكىزدى. بۇل – قازاق تەاتر ونەرىنە ارنالعان ءبىرىنشى «دوڭگەلەك ۇستەل» بولدى. ول كەزدە «تەاتر» جۋرنالىنا باسۋ دەگەن تۇسىمىزگە دە كىرمەيتىن. سەنساتسيا! وسىعان قۋاندىق. جالپى، ءبىزدىڭ ەلدە قۋاندىق دەپ كەيىننەن ايتادى، ال سول كەزدە ەشكىم قۋانبايدى. قۋانىشىمىزدان كورەالماۋشىلىق سەزىمىمىز باسىم.
اشىربەك سىعاي:
– ارينە، وعان العاشقى سۇرلەۋ وڭاي بولمادى، جولى اۋىر بولدى. اكادەميالىق ساحنا جاس اۆتورعا «كۇتكەنىمىز سەن ەدىڭ، كەلە عوي» دەپ قۇشاعىن ايقارا اشقان جوق. مەن مۇنى اشىق ايتايىن، اسىرەسە، ەسىمى ەلگە بەلگىلى اقساقال دراماتۋرگتەرىمىز وزىنەن باسقانىڭ ساحناعا بەتتەۋىن جاقتىرعان جوق. سول اتى بەلگىلى قازىرگى ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىنا الىنعان كىسىلەر ورتالىق كوميتەتكە دەيىن بارىپ، جىبىرلاپ، سىبىرلاپ، كۇبىرلەپ، جولىن بەكىتكىسى كەلدى. «ءتۇن جارىمىندا گيتارا ۇستاپ، جۇرتتىڭ تىنىشتىعىن بۇزاتىن بۇل نە جەلپىنىس؟ ساياجاي دەگەندى قايدان تاپقان؟ شولاق شالبار كيگەن كەيىپكەرلەردەن جاستار قانداي تاربيە الادى؟ تۇسىنىكسىز اۋەندەر، جەلىكپە سەزىمدەر كورەرمەنگە كەرى ىقپالىن تيگىزەدى، بۇل ءبىزدىڭ دراماتۋرگياعا جات» – دەپ ورە تۇرەگەلدى. بارلىعى لاپ قويدى. نەسىن جاسىرايىن، سوندا مەن ورالحاننىڭ سولقىلداپ جىلاعانىن كوردىم. ونىڭ ۇستىنە، ەسىنە ءوزىنىڭ پەرزەنتسىز جۇرگەندىگى ءتۇستى مە، «قاي جاعىنان بولسا دا سورىم اشىلماعان ءبىر سورلى ەكەنمىن» – دەپ تۇڭىلگەنى بار. ابدەن ىزا بولدى. اشۋلانباي قايتسىن، پەساسىن ءۇش-ءتورت رەت ۇسىندى، سونشا رەت وتكىزبەي تاستادى. قازىر ول كىسىلەر دە قايتىس بولىپ كەتتى. سودان كەيىن ىلە جاستارعا جول اشىلدى. ءوز بۋىنىنىڭ ىشىندە دراماتۋرگيانىڭ قاساڭ شەكاراسىن بۇزىپ، جاڭا لەپپەن ەكپىندەتە، قۇيىنداتا، قۇيعىتا كەلگەن وسى ورالحان بولاتىن. 1975 جىلدارى قاتارعا دۇكەڭ – دۋلات يسابەكوۆ قوسىلدى. ىلە ورتانى روللان سەيسەنباەۆ، نۇرلان ورازالين، باققوجا مۇقايلار تولتىردى. دراماتۋرگياداعى جاستىق جالىنعا، جاڭالىققا تولى جىلدار باستالدى دا كەتتى.
دۋلات يسابەكوۆ:
– رەجيسسەرلەردىڭ كەلىپ قاتىسقانى، وتە دۇرىس بولعان ەكەن. ايتپەسە، ءبىز ايتىپ-ايتىپ كەتەمىز. بىراق ول ناقتى مامانداردىڭ قولىنا بارىپ تۇسپەگەننەن كەيىن، ءسوز كۇيىندە ايتىلعان جەرىندە قالادى عوي. ول كەزدە جاپ-جاس جىگىتتىڭ پەساسى «اكەمتەاتردىڭ» ساحناسىندا قويىلۋ دەگەن قيال-عاجايىپتاي كورىنەتىن ەدى. مۇحاڭ، عابەڭ، سابەڭدەر تۇرعاندا ءبىزدىڭ دراماتۋرگيا تۋرالى ويلاۋىمىزدىڭ ءوزى ابەستىك، ءالىن بىلمەگەن ارىستاننىڭ ايعا شاپقانىنداي بولاتىن. ەندى قالايشا، قابىرعالى قالامگەرىمىز عابيدەن ءمۇستافيننىڭ ءوزىن كلاسسيكتىگىنە قاراماي، «تۇنگى قوناعىن» ازەر قويىپ جاتسا؟ عابەڭنىڭ قاسىندا ءبىز كىمبىز؟ بىراق باقىتىمىزعا وراي، قاتەلەسىپپىز. اقىرى، ورالحان جەڭدى. پەسا ساحنالاناتىن بولدى. ۇلكەن-كىشى: جاسى دا، جاسامىسى دا، ورتا بۋىنى دا – بارلىعىمىز بارىپ كوردىك. سپەكتاكلدەن سوڭ قىزۋ تالقىلاۋ باستالدى دا كەتتى. تالقىلاۋدا ماقتاۋدان گورى، سەنىمسىزدىك پەن كۇمان باسىم بولدى. «نايزاعاي تۇسكەندە ادام قالاي امان قالادى؟»، «الدىنا تۇرا قالىپ ادامدى مىلتىقتان قۇتقارىپ قالۋ مۇمكىن، بىراق نايزاعايدان قۇتقارۋ دەگەنى قيسىنسىز، شىندىققا جاناسىمسىز» – دەگەن سىني پىكىرلەر كوپ ايتىلدى. ادەتتەگى ستاندارتتى سيۋجەتتەردەن ادا، سول قالىپتان شىققان، جاستاردىڭ تىلىندە ءۇن قاتاتىن سپەكتاكلدەرى ءبىزدىڭ بۋىن ءۇشىن كادىمگىدەي جاڭالىق بولدى. ويتكەنى، ءبىز ساحنادان ءوز ءومىرىمىزدى كوردىك.
– ورالحان بوكەي پەسالارىنىڭ ساحنالانباي كەتۋىنىڭ سەبەبى – بۇگىنگى رەجيسسەرلەردىڭ قيالى جەتپەيدى دەۋمەن ءتۇسىندىرىلىپ ءجۇر. بۇل پىكىرگە كەلىسەسىزدەر مە؟
اشىربەك سىعاي:
– قيالى جەتپەيدى دەۋگە بولمايدى. شەكسپيردى دە قويىپ جاتىر عوي قازاق ساحناسى. قويادى. بىراق، ارينە، ورالحاننىڭ ءستيلى وزگەشە. ونى مويىنداۋىمىز كەرەك. «ستيل – جازۋشىنىڭ ءوزى» دەپ پۋشكيننىڭ ايتاتىنى بار عوي. قانداي كەرەمەت تالانت بولعانىمەن دە، ادام ءوزىنىڭ قالپىنان، ءوزىنىڭ جۇرەگىنىڭ ايتقانىنان شىعا المايدى. ارقايسى ءوز دەڭگەيىندە، شاما-شارقىنشا جازادى. سوندىقتان ورالحاندى تۇسىنۋگە مىنا وتىرعان نۇرقانات پەن اۋباكىردىڭ دە شاماسى جەتەدى. ەكەۋى دە قويىپ كورگەن. تەك ەڭبەكتەنۋ كەرەك. ورالحاننىڭ پەسالارى ءالى-اق تۋادى، ءالى-اق كورەرمەنىمەن قاۋىشادى. ءبىز وعان سەنەمىز. ماسەلەن، نۇرقانات «اتاۋ كەرەنى» قانداي جاقسى قويدى. وقيعانى وي مەن فيلوسوفياعا قۇرىپ، سۋرەتكەر ويىن ۇتقىر جەتكىزە العان. نۇركە كەمپىر ءرولىن روزا اشىربەكوۆا قالاي كەرەمەت ويناپ شىقتى! عاجاپ وبراز جاسادى. كەيدە: «بىزدە ويلاناتىن، پسيحولوگيالىق وبراز جوق» دەپ دابىل قاعاتىنىمىز بار؟ ال، سول پسيحولوگيالىق وبرازدى كورۋگە دايىنبىز با؟ وسى جونىندە ويلانبايمىز. دراماتۋرگ بىرىڭعاي ەسترادا جازا بەرمەيدى عوي، ول دا ويلانادى، تولعانادى. اۋەلى ءوز جۇرەگىنەن وتكىزىپ بارىپ، وزگە جۇرەكتەرگە «جولداما» بەرەدى. سونى قابىلداپ الۋ بىزدە – كورەرمەندەردە جەتكىلىكسىز. ىلعي جەڭىل-جەلپى، جارق-جۇرق ەتكەن جىلتىراق دۇنيەلەر بولسا ەكەن، ويناپ-كۇلىپ قايتساق ەكەن دەپ تۇرادى. بالكىم، كەيبىر دراماتۋرگتەردىڭ ويلى شىعارمالارىنىڭ ساحنادان ءۇزىلىپ قالعانىنىڭ ءبىر تۇيتكىلى وسىندا جاتقان دا شىعار، مۇمكىن باسقا دا سەبەبى بولۋى عاجاپ ەمەس. ايتەۋىر، ورالحاننىڭ ساحنالانباي، كورەرمەنىنەن الىستاپ كەتكەنى راس.
اۋباكىر راحيموۆ:
– «تەكەتىرەستى» مەن 1979 جىلى قويدىم. ماسكەۋدە ديپلوم جۇمىسىن قورعاۋىم كەرەك بولىپ، رايىمبەك سەيتمەتوۆ اعامىزدىڭ ۇسىنىسىمەن وسى سپەكتاكلدى ساحنالاۋعا دايىندالدىم. جاڭا وي تۋا قالسا، بىردەن ورەكەڭە حابارلاسىپ، پىكىرىن بىلەمىن. ماسەلەن، دراماداعى دەلقۇلى بەينەسى «مۇزتاۋ» شىعارماسىنداعى اسان شالدىڭ بەينەسىمەن استاسادى عوي. ونى اۆتور پەسادا جاعىمسىز كەيىپكەر ەتىپ الىپتى. ال، مەن دەلقۇلىعا فيلوسوفييالىق قىرىنان كەلدىم. بۇل ويىم ورالحانعا بىردەن ۇنادى.
اشىربەك سىعاي:
– دەلقۇلى بەينەسىن مارقۇم ەسبولعان جايساڭباەۆ كەيىپتەدى عوي، ۇمىتپاسام...
اۋباكىر راحيموۆ:
– ءيا، ەسبولعان وتە ءساتتى ورىنداپ شىقتى. ءسويتىپ، سپەكتاكلدىڭ دە كورەرمەنىمەن قاۋىشاتىن كەزى كەلدى. ول ۋاقىتتا مادەنيەت مينيسترلىگىنەن، ورتالىق كوميتەتتەن ادامدار كەلىپ، ساراپقا سالاتىن، ارتىق-كەم تۇستارىن تۇزەپ-كۇزەپ سۇزگىدەن وتكىزەتىن. سودان نە كەرەك، قويىلىم تالقىلاندى دا، ءبىراۋىزدان قابىلداندى. بىراق ساحنادا ءبىر ماۋسىم عانا ءجۇردى. تەاتر جاڭا عيماراتقا كوشكەندە دەكوراتسيامىزدىڭ بارلىعى شاعىلىپ، سپەكتاكل توقتاپ قالدى. بۇل – ءبىرىنشى سەبەبى. كەلەسى ءبىر جاعى، ورالحاننىڭ شىعارماسىندا ۇلتتىق رۋحقا قاتىستى ماسەلەلەر كوپ بولاتىن. شەتەلگە كەتكەن قازاقتاردىڭ دا مۇڭ-مۇقتاجى كوتەرىلەتىن. مىنە، وسىنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ باسشىلارىمىزدىڭ ۇرەيىن تۋدىردى. سول قورقىنىش تا ورالحاننىڭ كوپ شىعارماسىنىڭ جولىن كەستى. ماسەلەن، «زىمىرايدى پوەزدارىن» اۆتوردىڭ ءوزى تەاترعا الىپ كەلگەن، ساحنادا بەرىلۋ تاسىلدەرى جونىندە ۇزاق سويلەسىپ، پەسا سيۋجەتتەرىن تالقىلاستىق. كەيىن ونى رەجيسسەر، تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى ءازىربايجان مامبەتوۆكە اكەلىپ، وقيعاسىمەن تانىستىرعانىمدا: «تاعى دا شەتەلگە قاشقان قازاق تۋرالى ما، قاجەت ەمەس» – دەپ، بىردەن ءوزىنىڭ قارسىلىعىن ءبىلدىردى. سونىمەن، «زىمىرايدى پوەزدار» مۇلدەم ساحنا كورمەي، تارتپادا جاتىپ قالدى.
نۇرقانات جاقىپباي:
– ورالحاننىڭ دراماتۋرگياسى «قۇلىنىم مەنىڭنەن» باستالدى عوي. ول ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزبەن تۇسپا-تۇس كەلگەن كەزەڭ. سوندا «قۇلىنىم مەنىڭ» قانشا رەت قويىلسا، سونشا رەت تەاترعا كەلەتىنبىز، جالىقپايتىنبىز. قويىلىمنىڭ ءبىزدىڭ جانىمىزعا جاقىن بولعانى سونشالىق، بار مۇڭىمىز بەن ەركەلىگىمىزدى كوتەرە الاتىن دا وسى سپەكتاكل سياقتانىپ تۇراتىن. كەيىنىرەك كارىس رەجيسسەرى مەڭ دوڭ ۋكتىڭ رەجيسسەرلىگىمەن «قار قىزى» ساحنالاناتىن بولدى. اۋەلدە نۇرجان دەگەن جالعىز-اق كەيىپكەر بولاتىن. سوڭعى نۇسقاسىندا ورالحان نۇرجاندى باقىتجان، امانجان، نۇرجان ەسىمدى ءۇش كەيىپكەر ەتىپ شىعاردى. ماعان بۇيىرعانى باقىتجان ءرولى بولدى. نۇرجان مەن امانجاندى ويناۋ مىندەتى دوسحان جولجاقسىنوۆ پەن التىنبەك كەنجەكوۆكە جۇكتەلدى. قار قىزىن شولپان سىرگەباەۆا وينادى. ال، قوڭقاي شالدىڭ بەينەسى قاسىم جاكىباەۆتىڭ نۇسقالاۋىندا قازاق ساحناسىنداعى جاڭالىق كەيىپكەر بولدى. تىنباي ىزدەنۋدىڭ ارقاسىندا سپەكتاكل سونداي ۇتىمدى شىقتى. سوندا ءبىر تاڭقالعانىم، سپەكتاكل ساحنادا قانشا رەت وينالسا، ورالحان سونشا رەت ءوزى قاتىسىپ، قويىلىمنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرەتىن. ارتىق-كەم تۇسىن ايتىپ، اكتەرلەر ويىنى جايىنداعى ءوز پىكىرىمەن ۇنەمى ءبولىسىپ وتىراتىن. ءبىزدىڭ اكتەرلىك ءانسامبلىمىز دە قىزىق ەدى. ءار قويىلىم سايىن ءبىر-بىرىمىزگە ايتپاي، وزىمىزشە ىشتەي دايىندالىپ كەلەمىز دە، ساحناداعى سەرىگىمىزدى تىعىرىققا تىرەيمىز. التىنبەك نۇسقالايتىن كەيىپكەر – نۇرجاندى ۇسىك شالىپ، ءال ۇستىندە جاتاتىن تۇسى بار. سوندا دوسحان ەكەۋمىز التىنبەك-نۇرجاننىڭ ءۇستى-باسىن ىسقىلاپ، قارمەن ۋقالاي باستايمىز. ول بولسا، ءبىزدىڭ الداعى ۋاقىتتا نە ىستەمەك ويىمىزدان بەيحابار. ارپالىسقان بولىپ ءجۇرىپ، التىنبەكتىڭ كيىمدەرىن شەشە باستادىق. شەشىندىرە كەلە، شالبارىنا كەلگەن تۇستا التىنبەك شىنداپ ساسا باستادى. ءبىرىنشى پلانداعى اكتەر عوي. نە ىستەرىن بىلمەي، امالسىز قالىپ: «قويا قويىڭدار، شىققاننان كەيىن ايتقاندارىڭدى ورىندايمىن» – دەپ، ەندى جالىنۋعا كوشتى. زالدا وتىرعان ور-اعاڭنىڭ كەڭكىلدەپ كۇلگەن داۋسى شىعىپ جاتىر. وسى ەپيزود ورەكەڭە سۇمدىق ۇنادى. ول كەزدىڭ ادامدارى دا، مادەنيەتى دە بولەك ەدى عوي. ءبىرى-ءبىرىنىڭ جەتىستىگىنە شىن قۋانىپ، شىن تىلەۋلەس بولا الاتىن. ورالحان، ساعات، باققوجالاردىڭ بارلىعى سونداي جاندار ەدى. سپەكتاكل قويىلعاننان كەيىن، تاڭ اتقانشا توي بولاتىن، ءتۇنى بويى قىدىراتىنبىز.
دۋلات يسابەكوۆ:
– ءيا، ول كەزدەردىڭ قىزىعىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. قازىر بارلىعىن ساعىنامىن. ورالحان ەكەۋمىز شىعارماشىلىق ۇيىندە بىرگە دەمالاتىنبىز. سوندا جاتىپ الىپ، شىعارمالارىمىزدى جارىسا جازاتىنبىز. ءار ىسىنە ساقاداي ساي، ۋاقىتىمەن جۇرەتىن ورالحان تۇسكى اس ۋاقىتىندا مەنى ەرتە كەتۋ ءۇشىن بولمەمە سوققاندا، مىندەتتى تۇردە جازعانىمدى كورىپ كەتەتىن. موينىن سوزىپ ۇستەل ۇستىندەگى داپتەرىمە كوز جۇگىرتەدى دە: «ماسساعان، سەن جەتى-سەگىز بەت جازىپ تاستاپسىڭ عوي. قوي، وندا مەن تۇسكى اسقا سەنىمەن بىرگە بارا المايمىن، جازۋ جازامىن» – دەپ قالجىڭداۋشى ەدى. دوستاردىڭ سونداي ءازىلىن دە ساعىناسىڭ. مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم، ادەبيەتكە جارىس، باسەكە كەرەك ەكەن. ەگەر حاس تۇلپاردى جالعىز ءوزىن جىبەرسە، ول جۇيرىكتىگىن تانىتا المايدى. ال قاسىڭدا قاپتالداس ادام كەلە جاتقاندا، سەن دە ودان قالماۋعا، وسالدىعىڭدى تانىتپاۋعا تىرىسىپ، بار مۇمكىندىگىڭدى سول باسەكەدەگى بەلەسىڭ، جەڭىسىڭ، جەتىستىگىڭ ءۇشىن سارپ ەتەسىڭ. شىعارماشىلىق دەگەن سول. ءبىزدىڭ بۋىننىڭ باقىتى، بالكىم، وسى شىعار... ورالحاندارداي ۇزەڭگىلەس، باسەكەلەس دوستارىمىز بولدى. ەندى مىنە، ورالحان كەتكەننەن كەيىن وزىممەن-ءوزىم جارىسىپ ءجۇرمىن (كۇرسىنىپ الدى).
اشىربەك سىعاي:
– مەنىڭ دە ەسىمە ءبىر وقيعا ءتۇسىپ وتىر. دۇنيەدەن وتەتىن جىلى قاڭتار ايىندا تالدىقورعان تەاترى «قۇلىنىم مەنىڭ» دراماسىن قويدى. مۇنى جاقسى بىلەتىنىم – مەن وندا ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولدىم، ال ورالحان – «قازاق ادەبيەتىنىڭ» باس رەداكتورى. «قۇلىنىم مەنىڭ» قويىلعالى جاتىر، اشىربەك. تالدىقورعانعا بىرگە بارىپ قايتايىقشى» – دەپ، مەنى ەرتىپ اكەتتى. رەجيسسەرى – ورازبەك سارسەنباي. ۋاقىتىمنىڭ تىعىزدىعىنا قاراماستان، ورالحاننىڭ كوڭىلى ءۇشىن ساپارعا دايىندالدىم. سارى اياز، قاقاعان قاڭتاردا قاسىمىزدا سايلاۋبەك پەرنەباەۆ دەگەن فوتوگراف جىگىت بار – ۇشەۋمىز جولعا شىقتىق. بارا جاتقاندا اق ۇلپا قار، اۋناپ-قۋناپ كوڭىلدى جەتتىك. ورالحاننىڭ مىنەزىنىڭ ءوزى قىلت ەتپە، قىڭىر ەدى عوي. بارىپ، سپەكتاكلدى كوردى دە، قىلت ەتە قالدى. ياعني قويىلىم كوڭىلىنەن شىقپادى. قايتقانشا قاباعى ءبىر اشىلعان جوق. «ءوزىڭ سويلەي بەر، مەن تالقىلاۋىنا قاتىسپايمىن» – دەپ، اقىرى سپەكتاكلدەن سوڭعى جينالىسقا كەلمەدى. سول كۇيى سويلەمەي ءجۇردى دە الدى. قايتار جولدا دا مەنىمەن كەلىسپەي قالعان ادامداي، جەتكەنشە ۇندەمەي كەلدى. بۇل ءبىزدىڭ – ورالحان ەكەۋمىزدىڭ سوڭعى ساپارىمىز بولىپتى. دراماتۋرگيالىق بەلەسىن مەنىڭ كوز الدىمدا «قۇلىنىم مەنىڭمەن» باستاپ، ءدال سول قويىلىمىنىڭ كەلەسى پرەمەراسىنا قاتىسىپ، قايتىس بولدى.
– مۇحتار ماعاۋيننىڭ «جارماعىن» قازاق پروزاسىنداعى جاڭالىققا بالاپ ءجۇرمىز. بىراق «جارماققا» دەيىن سوناۋ 70 جىلدارى بۇل ءتاسىلدى ورالحان بوكەي الدەقاشان قولدانعان. ماسەلەن، «قار قىزىنداعى» نۇرجان بەينەسىنىڭ بىرنەشەگە جارىلۋى نەمەسە «تەكەتىرەس» پەساسىنداعى – اقتان 1, اقتان 2 بەينەلەرى. سۋرەتكەردىڭ وسى سىندى جازۋ ونەرىنە اكەلگەن جاڭالىقتارىنا توقتالساڭىزدار...
دۋلات يسابەكوۆ:
– ونىڭ جازۋداعى قولتاڭباسى ەشكىمگە ۇقسامايتىن ەرەكشە ەدى. جالپى، ورالحاننىڭ ومىردەن ەرتە كەتۋىنىڭ ءوزى قازاق ادەبيەتىندەگى فيلوسوفيالىق رومانتيكانىڭ جويىلۋىنا اكەلىپ سوقتى. سيمۆولدىق ويناتۋ تاسىلدەرى ورىس ادەبيەتىنىڭ پوەزياسىندا بولماسا، دراماتۋرگياسىندا بولا قويعان جوق. مىنە، بريۋسوۆ، بلوك، ەسەنين، بالمونتتاردىڭ ولەڭدەگى سول ورنەگىن ءبىرىنشى بولىپ دراماتۋرگيادا دارالاعان دا وسى ورالحاننىڭ ءوزى بولاتىن. ونى ءبىز كەيىننەن پوستمودەرنيزم دەپ ءجۇرمىز. كەرەك دەسەڭىز، ورالحان سول پوستمودەرنيزمىڭىزدىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسىن سالىپ بەرىپ كەتتى. قازاق پروزاسىنا تىڭنان تۇرەن تۇرە كەلدى. العاشىندا مۇنى جۇرتتىڭ تۇسىنبەۋى زاڭدى دا ەدى. ويتكەنى، قاشان دا كەز كەلگەن جاڭالىق، كەز كەلگەن اعىم مىندەتتى تۇردە ەكىۇداي پىكىر تۋدىرادى. بىرەۋ قولدايدى، بىرەۋ قارسىلىق بىلدىرەدى دەگەندەي. وقىس ويلاۋ، وقىس ايتۋ، وقىس بۇرىلۋ، وقىس فينال، بۇگىنگى ءومىردى جازىپ وتىرسا دا، ءوز ورتاسىنا ۇقسامايتىن وقشاۋ مىنەز-قۇلىقتى كەسكىندەۋ – مۇنىڭ بارلىعى دا ورالحانعا ءتان بولاتىن. ماسەلەن، شولاق شالبار كيگەن شالدى ءالى كۇنگە دەيىن سيرەك كورەمىز. ورالحان ساحناعا سونداي توسىن بەينە، وبرازداردى الىپ شىعاتىن.
اشىربەك سىعاي:
– شىنىمەن دە، «تەكەتىرەستەگى» اقتان 1, اقتان 2 بەينەلەرى قانداي كەرەمەت! ءبىر كەيىپكەردىڭ ەكىگە جارىلىپ، اق پەن قارانى، جاقسىلىق پەن جاماندىقتى، ىزگىلىك پەن زۇلىمدىقتى، ادالدىق پەن ارامدىقتى تەكەتىرەستىرۋى. بۇل جاڭالىق پا، جاڭالىق ەمەس پە؟ ارينە، جاڭالىق! ءبىر كەيىپكەردىڭ ەكىگە ءبولىنۋىن قازاق ادەبيەتى مەن دراماتۋرگياسىندا 70 جىلدىڭ باسىندا-اق ورالحان باستاپ كەتكەن. ونى قازىر لايلاپ، باتپاقتاپ ءجۇر. ساحنا كورمەي كەتكەن مىنا «زىمىرايدى پوەزدارىن» ايتساڭىزشى! شالدىڭ وبرازى، ونىڭ شەگىنىس ارقىلى بەرىلەتىن ويلارىمەن قانداي پروبلەمالار ايتىلادى. كوتەرەتىن ماسەلەلەرى دە وتە وزەكتى. ەگەر ساحنالانسا، تۇشىمدى دۇنيە شىعار ەدى. باستىسى، قالىپقا تۇسكەن ستاندارت قويىلىمداردىڭ ءبىرى ەمەس، وزىندىك وي، وزىندىك ىزدەنىسى بار. ءبىر وكىنىشتىسى، كەزىندە لايىقتى باعاسىن الماي، اۆتوردىڭ پورتفەلىندە ۇزاعىراق جاتىپ قالعاندىعى. ورالحان، نەگىزىندە، پروبلەما قويۋعا، تارتىستى ماتەريال جاساۋعا، شىنايى، شىنشىل كەيىپكەر سومداۋعا قۇشتار ەدى. قاھارماندارىنىڭ بارىنشا قانى تۋلاپ، قايراتقا مول بولىپ جاتۋىن قالايتىن قالامگەر فيلوسوفيالىق ورەگە ۇمتىلىپ، قاجىماس، قايتپاس جانداردىڭ كەسكىنىن جاساۋعا قۇمار بولدى. «قۇلىنىم مەنىڭ» سول كەزدەگى جاس دراماتۋرگتىڭ ساحنا ونەرىن مەڭگەرۋدەگى وزگەشە تالانتىن بايقاتاتىن. «تەكەتىرەسىندەگى» وزىنە ءتان فيلوسوفيالىق سونى ويلارى مەن دۇنيەتانۋداعى تانىم اۋقىمدىلىعى ارقىلى جۇرتشىلىق جۇرەگىنە جول تاپتى. كەيىپكەرلەرى دە ادەتتەگى درامالىق كەيىپكەرلەرگە ۇقساي بەرمەيتىن. ماسەلەن، ورالحاننىڭ دەلقۇلى، جۇمباق ادامى، مىلقاۋ كەمپىرى ءوزارا دارالانىپ قانا قويماي، ونىڭ فورما رەتىندە قولدانعان التى كورىنىستەن تۇراتىن ۇتىمدى شەگىنىستەرى شىعارمانىڭ رەاليستىك كۇشىن، سيمۆولدىق قۇنىن وتكىرلەندىرە تۇسەتىن تاپقىر شەشىمدەر.
اۋباكىر راحيموۆ:
– ورالحاندى كوپشىلىك تۇسىنبەدى دەپ بىردەن كەسىپ-ءپىشىپ ايتۋ قيىن. ءتۇسىندى. بىراق ءبارىنىڭ بويىندا ءبىر ۇرەي بولدى. اۆتوردىڭ استار، تۇسپالمەن جەتكىزگەن اششى شىندىعىنىڭ اشكەرە بولۋىنان قورىقتى. «ەگەر ءبىز بۇعان ەركىندىك بەرسەك، كەيىنگى ۇرپاق نە بولادى، ۇكىمەت ساياساتىندا قالاي بەدەرلەنەدى؟» دەگەن ساۋالدار دا وسىعان الىپ كەلدى. بىراق قالاي دەسەك تە، ورەكەڭ ادەبيەتتىڭ قاي سالاسىندا بولماسىن ءوزىنىڭ بەرەتىنىن بەرىپ كەتكەن قالامگەر. ونىڭ دراماتۋرگياعا ارالاسۋىنىڭ ءوزى وسىنى اڭعارتادى. مىسالى، وزدەرىڭىز جاقسى بىلەتىن «جىلىمىق» دەگەن اڭگىمەسىنەن كەيىن «جانار» دەگەن اتپەن ەكى اكتىلى پەسا جاسادى. وسى شىعارماسى ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر اراسىندا ءجيى قويىلدى. جاقىندا عانا ورالحاننىڭ «جەسىرلەر» اڭگىمەسى بويىنشا ستۋدەنتتەرىممەن ديپلومدىق سپەكتاكل قويدىم. ينستسەنيروۆكاسىن دا وزدەرى جاسادى. ءتاپ-ءتاۋىر دۇنيە شىقتى.
اشىربەك سىعاي:
– ورالحان شىعارمالارىندا كەڭدىك بار. وقيعا اياسىن شەكتەمەيدى. قايتا كەيىپكەرلەر اراسىنداعى قىم-قۋىت تىرلىك، ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن ۇلكەيتىپ، ىرىلەندىرىپ بەرەدى. سيرەك كەزدەسەتىن دەتالداردىڭ ءوزىن شىندىققا بالاپ، سونىسىنا سەندىرمەي قويمايدى. مىنە، ونىڭ سيمۆوليستىگى دە، سۇڭعىلالىعى دا وسىندا جاتىر.
دۋلات يسابەكوۆ:
– شىنىمەن دە، ورالحان توسىن ءتاسىل، جاڭاشىلدىققا قۇمار ەدى. ەشكىمدى قايتالامايتىن. سۇلۋ قىزدى بوراندى ءتۇنى قاسقىر جەپ كەتەتىن «قاسقىر ۇلىعان تۇندە» مەن «اسپيرانت قىزدىڭ تراكتورشى جىگىتى» اتالار اڭگىمەلەرىنىڭ ءوزى قانداي كەرەمەت. كونتراست قوي. ورالحاندا ءبارى كونتراسقا قۇرىلاتىن.
اۋباكىر راحيموۆ:
– سونىمەن قاتار، ورالحان ءوز شىعارماشىلىعىندا حالقىمىزدىڭ باسىنان وتكەن اۋىرتپاشىلىقتى اشىپ ايتىپ، شەتەلگە كەتكەن قازاقتاردىڭ ءبارىن جاۋ، قاشقىن دەپ جازىقسىز جازعىرىپ جۇرگەن قاساڭ تۇسىنىگىمىزدى جوققا شىعارۋ جولىندا تەر توكتى. وعان دەيىن شەتەل اسىپ كەتكەن قانداستارىمىزدىڭ تراگەدياسىنا ەشقايسىمىز كوڭىل بولگەن جوقپىز، ولاردىڭ كەتۋ سەبەبىن اشۋعا، سالدارىنا ۇڭىلۋگە تىرىسپادىق. تەك مۇحتار اۋەزوۆ العاش 1928 جىلى اشامىن دەپ تالپىنىس جاساعانىمەن، ءوزىنىڭ دە ءىستى بولعانىن جاقسى بىلەسىزدەر. مۇحاڭنان سوڭ بۇل تاقىرىپقا كەلگەن ورالحان اعامىز. ول «تەكەتىرەستە» دە بار – اقتاننىڭ اكەسىمەن كەزدەسەتىن جەرى. جالپى، ورالحاننىڭ شىعارماسىندا شەتەلگە كەتكەن، التاي اسقان، موڭعوليا، قىتايدى مەكەن ەتكەن قازاقتاردىڭ بارلىعى مىندەتتى تۇردە ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنە ولەر الدىندا ءبىر كەلىپ كەتەدى. بىراق تۋعان جەردىڭ توپىراعى بۇيىرماي قالادى. بۇل – ءبىر جاعىنان سيمۆولدىق وبراز بولعانىمەن، ەكىنشى جاعىنان قازاقتىڭ رۋحى. قازاقتىڭ قازاقتىعىن، ەلدىگىن بىلدىرەتىن، وتان، جەر دەگەن ۇعىمداردى كوتەرەتىن تاقىرىپ. بوكەەۆ شىعارمالارىنىڭ قاي زاماندا دا ولمەيتىن، وشپەيتىن تاعدىر، سۇرانىس تابۋىنىڭ سىرى – ونىڭ سيمۆولدىق استارىندا جاتىر. سەبەبى، ورالحان ەشبىر شىعارماسىندا ناقتى ۋاقىتتى الىپ كورگەن جوق. سوندىقتان قانشا ۇرپاق اۋىسسا دا، ءار بۋىن سول تۋىندىنىڭ ءون بويىنان ءوز زامانىنىڭ پروبلەماسىن، قىم-قۋىت قايشىلىعىن تابا الادى.
دۋلات يسابەكوۆ:
– بۇگىندە ورالحاندى كەيىنگى بۋىن دراماتۋرگ رەتىندە تانىماي جاتسا، ول – ورالحان دراماتۋرگياسىنىڭ سوڭعى جىلدارى ساحنا كورمەي كەتۋىنىڭ سالدارى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. قوس بىردەي رەجيسسەر وتىر عوي. شىنىندا دا، بيىل ورالحاننىڭ 70 جىلدىعى. سوعان وراي، ناقتى تۋعان كۇنىنە ۇلگەرمەسەڭدەر دە، جىلدىعىنا ۇلگەرىپ قويىپ جىبەرسەڭدەر، دۇرىس بولار ەدى. نەسى بار؟ «قۇلىنىم مەنىڭى» دە، «قار قىزى» دا ءوز وزەكتىلىگىن تيتتەي دە جويعان جوق. جاڭا بۋىن، جاڭا قۇراممەن جاڭاشا قويىپ شىقسا، قازاق ساحناسىنداعى ۇلكەن جاڭالىق بولار ەدى.
نۇرقانات جاقىپباي:
– «اتاۋ كەرەنى» ساحنالاۋىمنىڭ ءوزى ءبىر قۋانىش، ءبىر مۇڭعا تولتىرادى كەۋدەمدى. «اتاۋ كەرە» پوۆەسىنىڭ جاڭادان شىعىپ، اتاعىنىڭ دۇركىرەپ تۇرعان شاعى بولاتىن. شىعارمامەن تانىسقاننان كەيىن، بىردەن پوۆەستەن پەسا جاساۋ ويى ساپ ەتە قالدى. بىراق باتا الماي، ويلانىپ ۇزاق ءجۇرىپ قالدىم. ارادا ءتىپتى، بىرنەشە جىل ءوتىپ كەتتى. ءبىر كۇنى شىداي المادىم. ورالحانعا باردىم. ول كەزدە ورەكەڭ «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولاتىن. عيماراتتىڭ ءۇشىنشى قاباتىنا كوتەرىلىپ، ەسىكتى اقىرىن اشىپ قاراسام، ىزدەگەن ادامىم توردە وتىر ەكەن. قۇشاعىن ايقارا اشىپ، قۋانا قارسى الدى. «ءبىر رەجيسسەردىڭ ىزدەپ كەلەتىنىن ءبىلىپ ەدىم»، – دەدى سالعان بەتتەن. مەن دە الىستان وراعىتپاي، بىردەن ىسكە كوشتىم. كەلگەن شارۋامدى، «اتاۋ كەرەنى» سپەكتاكل ەتىپ قويعىم كەلەتىنىن ايتتىم. ءوزى دە نە ءۇشىن كەلگەنىمدى سەزىپ وتىر ەكەن، بىردەن قۋانا قولداي كەتتى. ەكەۋمىز «اتاۋ كەرە» جايىن اقىلداستىق. ءبىر ۋاقىتتا وتىردى دا: «سەن پەسانى قويا تۇر، الدىمەن كينو تۇسىرەيىكشى»، – دەدى. سويتسەم، ورەكەڭنىڭ ويى – «اتاۋ كەرەنىڭ» جەلىسىمەن كينو ءتۇسىرۋ ەكەن. تەاتر رەجيسسەرى ەكەنىمدى ايتىپ ءوز قارسىلىعىمدى ءبىلدىرىپ ەدىم، بەكەر بولىپ شىقتى. سوڭىندا كينونى دا ءتۇسىرىپ، سپەكتاكلدى دە ساحنالايتىن بولىپ كەلىستىك. ءدال سول ۋاقىتتا ورەكەڭنىڭ ۇندىستانعا ءىس-ساپارمەن كەتىپ بارا جاتۋى سالدارىنان جوسپاردى ءسال كەيىن شەگەرۋگە تۋرا كەلدى. بىراق امال قانشا، سول ساپارىنان ورالحان ورالمادى. كەيىنىرەك «اتاۋ كەرەنى» مۇحامەديا احمەتتىڭ ينستسەنيروۆكاسىندا ساحنالادىم. وزەكتەگى جالعىز عانا وكىنىش – سونشا ارمانداعان «اتاۋ كەرەسىن» ساحنادان كورە الماۋى بولدى.
– ساحنادان كورمەك تۇگىلى، بۇل ومىردە بارىنان بەيحابار جانە ءبىر پەسا بار. «شىڭعىس- حان» دەپ اتالادى. ونى قالامگەر ءدال وسى كەزدەسۋدە، نۇرقانات اعا، وزىڭىزگە امانات ەتىپ تاستاپ كەتىپتى، سولاي ەمەس پە؟
نۇرقانات جاقىپباي:
– ءيا، ول راس. كينو جايىن اقىلداسىپ، ەندى كەتۋگە ىڭعايلانا بەرگەندە: «قاناتجان، ءسال كىدىرە تۇرشى»، – دەپ مەنى توقتاتىپ الدى. قاعازدارى اسا ۇقىپتىلىقپەن قاز-قاتار قويىلىپ، جيىستىرىلعان تارتپاسىنىڭ ىشىنەن ءبىر پاپكانى الىپ شىقتى دا: «بۇل – پەسا. شىڭعىسحان تۋرالى. كەزىندە قارجىدان تارشىلىق كورىپ قالىپ، تازا ماتەريالدىق قاجەتتىلىك ءۇشىن جازىپ شىعىپ ەدىم. جازىپ بولعان سوڭ، وتكىزىپ، تيەسىلى اقشامدى الدىم دا. بىراق ۋاقىت وتە كەلە ويلاندىم دا، پەسامدى «وڭدەيمىن» دەپ قايتىپ الدىم. مىناۋ – سىن سۇزگىسىنەن ءوتىپ، تولىقتاي وڭدەلگەن نۇسقاسى. شىڭعىسحان جايىندا ايتىلماي جۇرگەن جوق. الايدا، مۇنىڭ وقيعاسى بولەك. كوپ ىزدەندىم. ابدەن تەكسەرىلگەن دەرەكتەر مەن بۇلتارتپاس دايەكتەردىڭ نەگىزىندە جازىلعان. مەن ورالعانشا مۇقيات وقىپ شىعىپ، ءوز پىكىرىڭدى دايىنداپ قويشى. كەلگەن سوڭ اسىقپاي وتىرىپ اڭگىمەلەسەمىز»، – دەدى دە، پەسا سالىنعان پاپكانىڭ باۋىن شەشپەستەن مەنىڭ قولىما ۇستاتىپ، شىعارىپ سالدى. ۇيگە كەلە سالا اشىپ قاراسام، ماشينكامەن تەرىلگەن جازۋدىڭ ۇستىنەن ءوزىنىڭ مارجانداي ادەمى جازۋىمەن قايتادان تۇزەپ، وڭدەگەن سياسى كەۋىپ ۇلگەرمەگەن جاڭا پەسانىڭ قولجازبا كۇيىندەگى نۇسقاسى ەكەن. ماعان پەسا بىردەن ۇنادى. بىراق ءبىز ورەكەڭنىڭ ءوزى ۋادە بەرگەنىندەي، اسىقپاي وتىرىپ اڭگىمەلەسە المادىق، پاپكاسىن دا قايتارىپ الۋعا اجال ۇلگەرتپەدى...
اشىربەك سىعاي:
– قازىر پەسا قايدا؟ وزىڭدە مە؟
نۇرقانات جاقىپباي:
– ءيا، ول پەسا مەندە ساقتاۋلى.
اشىربەك سىعاي:
– ەندى نەگە ءۇنسىز جۇرسىڭدەر؟ ورالحاننىڭ و دۇنيەلىك بولعانىنا دا 20 جىل بولدى. مىنا 70 جىلدىعىنىڭ قارساڭىندا ساحنالاپ، حالقىمەن قاۋىشتىرمايسىڭدار ما؟ قالاي دەگەنمەن، امانات قوي...
نۇرقانات جاقىپباي:
– ىلعي قويايىن دەپ ويلايمىن دا، مۇمكىن ورالحاننىڭ ويلاعانىنداي ساحنالاۋعا ءالى جەتكەن جوق شىعارمىن، ءاتۇستى كەتىپ قالارمىن دەپ ءوزىمدى-ءوزىم تەجەپ، باتپاي ءجۇرمىن.
دۋلات يسابەكوۆ:
– العاش رەت ەستىپ وتىرمىز. ەندى پەسانىڭ جاعدايى قانداي؟ ناتيجە شىعاتىن ءتۇرى بار ما؟
نۇرقانات جاقىپباي:
– ارينە. الداعى ۋاقىتتا مىندەتتى تۇردە شىعارامىن. ول ءبىر تەرەڭ فيلوسوفياعا قۇرىلعان دۇنيە عوي، استارىندا ۇلكەن وي جاتىر. سونى كەڭىرەك يگەرسەم دەيمىن. الداعى ۋاقىتتا «كەربۇعىسىن» ساحنالاسام دەپ ءجۇرمىن. سودان كەيىن مىندەتتى تۇردە «شىڭعىسحانمەن» اينالىساتىن بولامىن.
اۋباكىر راحيموۆ:
– ورايى كەلىپ تۇرعاندا، وسى جەردە ءبىر ۇسىنىس ايتا كەتسەم دەيمىن. وتكەندە وسكەمەنگە گاسترولگە بارعاندا دا باسشىلارعا ۇسىنىس ايتىپ، ماسەلە كوتەرگەن بولاتىنبىز. وسكەمەننىڭ قازاق جانە ورىس تەاترى بىرىگىپ، قازىر جامبىل اتىمەن اتالادى. قازاق كورەرمەنىنە ارنالىپ جاڭا تەاتر عيماراتى سالىنىپ جاتىر. قۇرىلىس جۇمىسى بىتە سالىسىمەن، قازاق تەاترى ەنشىسىن الىپ، جاڭا عيماراتقا كوشەدى. سوندىقتان بولەك شىققالى جاتقان ونەر ورداسىنا ورالحان بوكەي ەسىمىن بەرسە بەك جاقسى بولار ەدى. ويتكەنى، قالاي دەگەنمەن، ورالحاننىڭ بارلىق شىعارماسى سول تۋعان ولكەسى – التاي وڭىرىنە ارنالعان عوي. سوندىقتان تەك شىعىس قازاقستان وڭىرىنە عانا ەمەس، بۇكىل قازاق ەلىنە ەڭبەگى سىڭگەن، ءستيلى، قارىمى بولەك جازۋشى رەتىندە، وزىندىك جولى بار ادام، باستىسى الاشتىڭ ءبىر ازاماتى رەتىندە وسكەمەن تەاترىن ورالحان ەسىمىمەن اتاۋ ارتىق بولمايدى دەپ ويلايمىز.
اشىربەك سىعاي:
– ءتىپتى، تەاتر بولماسا دا، وبلىستىق كىتاپحانا، مادەنيەت ۇيلەرى بار. سولاردىڭ ءبىرىن ورالحاننىڭ اتىمەن اتاۋ كەرەك. بار سانالى عۇمىرىن جازۋعا ارناعان قالامگەر ادام عوي، بۇل قۇرمەتكە ابدەن لايىق. اۋباكىر ماسەلەنى دۇرىس كوتەرىپ وتىر. جالعىز ورالحان ەمەس، قاپان بادىروۆ، ءازىربايجان مامبەتوۆ، قالتاي مۇحامەدجانوۆتاردىڭ دا ەڭبەگى تەاترعا ءبىر كىسىدەي سىڭگەن. ونەردىڭ ناعىز كوريفەيلەرى، تەاتردىڭ تيتاندارى ەدى عوي. سول ارىستارىمىزدىڭ ءوزى اتاۋسىز جاتىر. وسى جاعىن ەسكەرۋ كەرەك.
بۇگىنگى تاقىرىپ ورىندى، جاقسى كوتەرىلىپ وتىر. سوندىقتان ايتىپ قانا قويماي، ناقتى ىسكە كوشەيىك، رەجيسسەر مىرزالار. ورالحاننىڭ قاي شىعارماسى دا وقىرمانىن، كورەرمەنىن سۇلەسوق قالدىرمايدى، ونىڭ ءوزىنىڭ وقۋشىسى، كورەرمەنى بار. ماسەلەن، سول ورالحاننىڭ قۇرداسى مىنا دۇكەڭنىڭ 70 جىلدىعىنا وراي ارنايى فەستيۆال ۇيىمداستىرىلىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە تويلاندى. ورالحان دا سونداي ءبىر ۇلىمىز، ازاماتىمىز عوي. 70 جىلدىعىن ەڭبەگىنە ساي لايىقتى اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك، ارقايسىمىز قولىمىزدان كەلگەنشە ءىس تىندىرۋىمىز قاجەت.
«دوڭگەلەك ۇستەلدى» جۇرگىزگەن
نازەركە جۇماباي.
"قازاق ادەبيەتى" گازەتى
