قىرعىزستاندا قامشىبەك تاشيەۆ دەگەن ۇلكەن لاۋازىمعا يە، انىعى بىرنەشە لاۋازىمعا قاتار يە ساياسي تۇلعا بار. «Intelligence Online» باسىلىمى جۋىردا ءدال وسى قامشىبەك بايكە تاشيەۆ تۋرالى ارنايى ماقالا جاريالاپتى، دەپ جازادى Mezgil.kz. 

سونىمەن، باسىلىم: «تاشيەۆ كرەملدىڭ ادامى. كرەمل تاشيەۆتى قىرعىزستاننىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى رەتىندە كورەدى»، - دەپ جازادى.

«Intelligence Online» باسىلىمى فرانتسۋز ارنايى قىزمەتىنە قاتىسى بار باسىلىم رەتىندە ايتىلادى. مىنە، سول «Intelligence Online» باسىلىمىنىڭ ماقالاسىندا: «پۋتين ءوزىنىڭ ارىپتەسى سادىر جاپاروۆتان گورى، قامشىبەك تاشيەۆپەن جۇمىس جاساعاندى قولاي كورەدى. قىرعىز ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باستىعى قازىردىڭ وزىندە (دە-فاكتو) پرەزيدەنتتىڭ كولەڭكەسىندە ءجۇرىپ، بىرقاتار ستراتەگيالىق شەشىمدەردى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. تاشيەۆ 2027 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدى نازاردان تىس قالدىرماي، بيلىك تەتىكتەرىنە ءوز باقىلاۋىن كۇشەيتۋدە»، - دەپ جازادى.

قامشىبەك تاشيەۆ كىم؟

ايتا كەتەيىك، قامشىبەك تاشيەۆ قىرعىز پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆتىڭ ەڭ جاقىن دوسى ءارى سەنىمدى سەرىگى سانالادى. سوورونباي جەەنبەكوۆتى بيلىكتەن كەتىرگەن قىرعىز توڭكەرىسىنەن كەيىن، ءدال وسى قامشىبەك تاشيەۆتىڭ كومەگى تۇرمەدەگى سادىر جاپاروۆقا كوپ تيگەن. جاپاروۆ تۇرمەدەن شىعىپ، قىرعىز پرەزيدەنتتىگىن تىزگىندەگەن. وسىدان سوڭ، تاشيەۆتىڭ دە قولىنداعى قۇزىرەتى ۇلعايىپ، بيلىكتىڭ بىرنەشە تارماعانى باقىلاۋ جاساي باستاعان. تاشيەۆ بۇعان دەيىن قىرعىز جوعارعى كەڭەسىندە دەپۋتات بولعان. «اتا-جۇرت» دەيتىن ساياسي پارتيانى باسقارعان. قازىر قىرعىزستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ءھام قىرعىزستاننىڭ ۆيتسە-پرەمەرى.

جاپاروۆ-تاشيەۆ تاندەمى بيلىككە كەلگەن تۇستا، قىرعىزستاننىڭ گەرمانياداعى قازىرگى ەلشىسى، قىرعىز كونستيتۋتسياسىنىڭ اتاسى سانالاتىن ساقا ساياساتكەر ومىربەك تەكەباەۆ: «دوسسەكرەتاردان قۇتىلا المايسىز!»، - دەپ مالىمدەمە جاساعان ەدى. بۇل 2020 جىل بولاتىن. ءبىز تەكەباەۆتىڭ سول كەزدەگى سوزدەرىن دە تالقىعا ۇسىنعاندى ءجون سانادىق:

جاقسى كورۋ مەن جەك كورۋدىڭ اراسى – قاس پەن كوزدىڭ اراسىنداي، سادىر مىرزا!

ومىربەك تەكەباەۆ:

- 2005 جىلى پرەزيدەنت اسقار اقاەۆتىڭ ارىزىن الىپ كەلۋ ءۇشىن مەن پارلامەنتتىك دەلەگاتسيانى باستاپ ماسكەۋگە بارعانمىن. جاس دەپۋتات سادىر جاپاروۆ تا وسى دەلەگاتسيانىڭ مۇشەسى ەدى. ماسكەۋدەگى قىرعىز ەلشىلىگىنىڭ عيماراتىندا اسقار اقاەۆپەن جولىقتىق. سول كەزدە اقاەۆتىڭ قولاستىندا ۇزاق جىلدار جۇمىس ىستەگەن ازاماتتار ونىڭ الدىنا قاعاز تاستاپ، «ارىزىڭدى دەرەۋ جاز»، دەپ تالاپ قىلدى. اسقار اقاەۆ باسىن كوتەرىپ، ماعان قاراپ تۇرىپ: «مەن كولحوزدىڭ باسشىسى ەمەسپىن. مەن ەگەمەن مەملەكەتتىڭ پرەزيدەنتىمىن. مەنى سىيلاماساڭدار دا، ەلدى، مەملەكەتتى، پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتى سىيلاڭدار!» دەپ، ءبىزدى سوزگە جىققان.

سول كەزدە مەنىڭ ەسىمە ءبىر وقيعا ءتۇستى. 1945 جىلى 2 قىركۇيەكتە ميسسۋري لينكورىنىڭ بورتىندا گەنەرال ماككارتي جاپونيانىڭ كاپيتۋلياتسياسىن قابىلداعان. سوندا جەڭىلگەنىنە قاراماستان جاپون گەنەرالدارىنا سىي-قۇرمەت كورسەتىپ، اسكەري فورماسىن كيىپ كەلىپ، قارسىلاستىڭ باعىنعانىن جاريالاعان.

ۇتىلعان دۇشپانعا دا جىگىتشە، ءمارت مامىلە قىلۋ كەرەك! مەن اسقار اقاەۆقا ۋاقىت بەردىم. ەلشىلىكتىڭ ۇلكەن زالىندا، قىرعىز ەلتاڭباسىنىڭ استىندا تۇرىپ، جۋرناليستەردىڭ كوزىنشە قىزمەتتەن كەتەتىنى جونىندەگى ارىزىن جازىپ، ماعان تاپسىرعان. مەن ونى پارلامەنتكە الىپ كەلىپ، وتستاۆكاسىن قابىلداعانبىز.

پرەزيدەنت جەەنبەكوۆ كەشە عانا ارىز جازعانىنا قاراماستان، بۇگىن جوگوركۋ كەنەشتىڭ سەسسياسىن شاقىرىپ، وسى جەردە ءوز قالاۋىمەن، قادىر-پارقىن ساقتاپ، قىزمەتتەن كەتۋىنە مۇمكىندىك جاساپ بەرگەندەرىڭىز –سادىر نۇرعاجاەۆيچ، سىزدەردىڭ كورەگەندىكتەرىڭىز. بۇل – سىزدەردە ۇلى سيپاتتاردىڭ بار ەكەنىنىڭ كورىنىسى.

مەن قىرعىزستاندىقتارعا ايتقىم كەلەدى. قىزمەتتەن كەتكەن پرەزيدەنتتى، سوورونباي جەەنبەكوۆتى قورلاۋعا جول بەرمەيىك! ول ءوز ءىسى ءۇشىن تاريح الدىندا، زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەر.

زاڭعا سايكەس، پرەزيدەنت ءوز ىقتيارىمەن قىزمەتتەن كەتۋ تۋرالى جوگوركۋ كەنەشكە جازعان ارىزى جاريالانعاننان كەيىن، جوگوركۋ كەنەش ونى بەكىتكەنى تۋرالى شەشىم قابىلدايدى. وسىدان كەيىن ونىڭ قىزمەت-قۇزىرەتى جوگوركۋ كەنەش توراعاسىنا وتەدى. ەگەر توراعا بەلگىلى سەبەپتەرمەن پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارا المايتىن بولسا، ونىڭ رەسمي مالىمدەمەسىنەن كەيىن ول قۇقىق پرەمەر-مينيسترگە وتەدى.

قۇرمەتتى دەپۋتاتتار، قۇرمەتتى سادىر نۇرعوجەۆيچ!

مۇنداي جاعداي، مۇنداي پرەتسەدەنت قىرعىزستان تاريحىندا بولعان جوق! ءبىر ادامنىڭ قولىنا ەبەدەيسىز بيلىك، پرەزيدەنتتىك، ۇكىمەتتىك، كەرەك دەسەڭىز پارلامەنتتىك بيلىك ءوتىپ تۇر. بۇگىن سىزدە فورمالدى بيلىك ەمەس، ەلدىڭ سەنىمى بار. ەلدىڭ ۇلكەن ءۇمىتى سىزدە! بۇل – ەبەدەيسىز بيلىك! مەن ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزعا قىزعانبايمىن، كەرىسىنشە ايايمىن! ويتكەنى ەل ۇلكەن مىندەتتەردى تالاپ ەتىپ، ولاردىڭ جەدەل ءارى ناقتى اتقارىلۋىن كۇتىپ وتىر. ونى اتقارۋ دا وڭاي ەمەس. قۇرمەت-سىي، ءسۇيۋ مەنەن جەك كورۋدىڭ اراسى – قاس پەن كوزدىڭ اراسىنداي ەكەنىن ۇمىتپايىق!

قۇرمەتتى دەپۋتاتتار، سادىر نۇرعوجاەۆيچتىڭ بارلىق ءىسىن جاڭا پارلامەنت كەلگەنگە دەيىن قولداپ تۇرايىق. ونىڭ رەفورمالارىن، ويلاعان ويلارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن يدەالدى شارت ءتۇزىپ بەرەيىك.

الەمدىك پراكتيكادا – ءبىرىنشى ءجۇز كۇن دەگەن تۇسىنىك بار. ەگەر ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ناقتى ءىس-جوسپارى بولسا، وسى 100 كۇندە ءبىراز ءىستى ءبىتىرىپ، بىتىرمەسە دە، باستاپ قويسا بولادى. ەگەر ءجۇز كۇندە بولماسا، كەيىن دە بولمايدى دەگەن پراكتيكامەن ناقتالعان شىندىق بار. سىزگە تاريح وسىنداي مۇمكىندىك بەرىپ تۇر. ءبىز يگىلىكتى قالايمىز. قولدان كەلگەن كومەكتى بەرەمىز.

ۇلى ناپولەون: «و، قۇداي، مەنى دوستارىمنان ساقتا! دۇشپاندارىممەن ءوزىم ەسەپتەسىپ الامىن»، - دەگەن ەكەن. بۇگىن ءسىزدىڭ دوسىڭىز قامچىبەك تاشيەۆ تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاسام بولمايدى.

قامچىبەك تاشيەۆ دوسىن تۇرمەدەن بوساتىپ قانا قويعان جوق. ول ونى ساياسي وليمپتىڭ بيىك شوقىسىنا الىپ شىققانعا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى. ول دوستىقتىڭ ۇلگىسىن ءبارىمىز كوردىك. بۇگىن دە ەكەۋى ەگىز قوزىداي جەتەكتەسىپ، بارلىق جەردە بىرگە ءجۇر. ونى كورگەن جۇرت: «قامچىبەك تاشيەۆ قانداي قىزمەتتە، قانداي ستاتۋستاعى ادام»، دەپ جاتىر.

ىلگەرىدە «گوسسەكرەتار» دەگەن قىزمەت بار ەدى. مەن قامچىبەك تاشيەۆتىڭ قىزمەتىن «دوسسەكرەتار» دەپ ايتار ەدىم.  «گوسسەكرەتارعا» سوگىس بەرىپ، جۇمىستان بوساتۋعا بولادى. ال «دوسسەكرەتاردى» الماستىرا المايسىڭ، ودان قۇتىلا المايسىڭ!

وسىعان دەيىنگى اقاەۆ، باكيەۆ، اتامباەۆ، جەەنبەكوۆتەردىڭ نەگىزگى تراگەدياسى – ەبەدەيسىز بيلىكتى ءوز قولدارىنا الىپ، ونىڭ يگىلىگىن دوس-جاران، تۋعان-تۋىستارى كورگەندىگى. ولاردى جارعا سول دوستارى جىققان. بۇل بۇگىنگى بيلىككە، سادىر نۇرعوجاەۆيچ، سىزگە، ءسىزدىڭ اينالاڭىزداعىلارعا ۇلكەن ساباق بولۋى كەرەك. سوندىقتان، تاشيەۆ مىرزا، ءسىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىڭىز سادىر جاپاروۆتان كەم ەمەس.

بۇگىنگى ساياسي داعدارىستىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – ادىلەتسىز سايلاۋلار! جاڭا سايلاۋ وتكىزەر الدىندا سايلاۋ جۇيەسىندەگى كەمشىلىكتەردى تۇزەتۋىمىز كەرەك. ءبىرىنشى كەزەكتە سايلاۋدىڭ شەكتىك مولشەرىن 7-دەن، 3 پايىزعا دەيىن ءتۇسىرىپ، سايلاۋ جارناسىن ازايتۋ كەرەك. بۇل – جاڭا، جاس ساياسي كۇشتەردىڭ پارلامەنتكە كەلۋىنە جول اشادى. ولار كوشەدە وسىنى تالاپ قىلىپ تۇر. بۇل بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى.

بۇگىن ەلىمىزدە پرەزيدەنت تە، پارلامەن تە، تۇراقتى ۇكىمەت تە جوق. ءبىز ۋاقىتشا ۇكىمەتپەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. كەزەكتى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدى 3 ايدىڭ، پارلامەنتتىك سايلاۋدى 60 كۇننىڭ ىشىندە وتكىزۋ كەرەك. ال مەن وسى ەكى سايلاۋدى بىرىكتىرىپ، ءبىر كۇندە وتكىزۋدى ۇسىنامىن. زاڭ بۇعان رۇقسات بەرەدى. ءبىز قارجى ۇنەمدەپ قانا قويماي، زاڭدى بيلىك تارماقتارىنىڭ، ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ تەز ورناۋىنا قول جەتكىزەر ەدىك.

بۇگىنگى ۋاقىشا ۇكىمەتتىڭ نەگىزگى مىندەتى – تازا، ءادىل سايلاۋ وتكىزۋ. پرەزيدەنتتىڭ مىندەتىن اتقارۋشى پرەمەر-مينيستر پرەزيدەنتتىككە تۇسە المايدى. بۇل ادىلەتتى شەكتەۋ! ويتكەنى، ەشكىم ءوز ستاتۋسىن اشىقتان-اشىق پايدالانباۋى كەرەكتىگى كونستيتۋتسيادا جازىلعان.  ەگەر پرەمەر-ءمينيستردىڭ جان دوسى، جاقىن تانىسى سايلاۋعا قاتىسسا، سايلاۋدىڭ ادىلەتتى وتكەنىنە ەل سەنە مە؟ سوندىقتان سادىر نۇرعوجاەۆيچ، ءسىزدىڭ جاقىندارىڭىز سايلاۋعا تۇسپەسە، الدىعا قويعان ماقساتقا جەتۋگە بولادى.

جاقىندا ءسىز كونستيتۋتسياعا قول قويىپ، انت بەرەسىز. «كونستيتۋتسيانى، قىرعىزستاننىڭ زاڭدارىن قاتاڭ ساقتايمىن»، - دەيسىز. ءبىزدىڭ كورشىلەس 5 مەملەكەت بىزگە: «قىرعىزدار، تىنىشتىق بولسىن. كونستيتۋتسيالارىڭدى ساقتاڭدار. زاڭدا كورسەتىلگەن ءتارتىپ بويىنشا بيلىك ورگاندارىن تۇزىڭدەر»، دەدى. مۇنداي پرەتسەدەنت بۇرىن-سوڭدى بولماعان. بۇگىن وسى تالاپتى ەۋرووداق تا قويىپ وتىر. دەمەك، سايلاۋ كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن تارتىپپەن ءوتۋى ءتيىس! ەگەر باسقاشا بوپ كەتسە، وندا تۇراقتىلىق تا بولمايدى.

2020 جىل.

Abai.kz