ادامزات بالاسىنىڭ وتكەن-كەتكەن كۇندەرىنە وي ارقىلى ساپار شەگىپ، تاريحتىڭ ءولى جانارىنا ۇڭىلۋگە قۇمار وتانداستارىمنىڭ بىلتىرعى جىلى تۇساۋى كەسىلگەن «كاتىن» كينوفيلمىن كورمەۋى مۇمكىن ەمەس دەپ ويلايمىن. سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان پولشا كينەماتوگرافىنىڭ كلاسسيگى ەسەپتەلەتىن اندجەي ۆايدا بۇل كينولەنتاعا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان پولياك حالقىنىڭ تارتقان زاردابى مەن زارىن، مۇڭى مەن مۇقتاجىن شەبەر قاشاعان ەكەن. كينوفيلمنىڭ ءون-بويىنان پولشانىڭ سول كەزدەگى اۋاسىنا ءسىڭىپ قالعان زۇلىمدىق پەن ساتقىندىقتىڭ، مەنمەنشىل مۇددەلەر تۋدىرعان بايانسىز ساياساتتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرادى.

اسىرەسە، كورەرمەننىڭ جۇيكەسىن جۇلمالاپ وتەتىن كەلەسى سيۋجەت ارقىلى ءسىز سول كۇندەردىڭ ىزعارىن انىق سەزىنەسىز. ءفيلمنىڭ باسىندا گيتلەرلىك گەرمانيا اسكەرىنەن قاشىپ كەلە جاتقان پولياكتار لەگى مەن كەڭەس وداعى اسكەرىنەن باس ساۋعالاعان ەكىنشى ءبىر پولياكتار كوشىنىڭ ءبىر كوپىردىڭ باسىندا ءتۇيىسۋى - ءتوس بەن بالعانىڭ اراسىندا قالعان ساۋساقتاردى ەلەستەتەدى. ءوز وتانى مەن تۋعان ۇلتىن قورعاۋ ءۇشىن قولىنا قارۋ الىپ، ەكى ۇلكەن يمپەرياعا قارسى شىققان پولياك ساردارلارىنىڭ كاتىن ورمانىندا جازىقسىز شەيىت بولۋى دا - حح عاسىرداعى ەڭ سۇراپىل، ەڭ تۇسىنىكسىز سوعىستىڭ تاعى ءبىر ايانىشتى كورىنىسى.

كەز كەلگەن پولياك ءۇشىن 1939 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگى ناۋبەتتى كۇن. ءدال وسى كۇنى ءۇشىنشى رەيحتىڭ قالىڭ قولى پولشاعا باسىپ كىردى. ال، 16 كۇننەن كەيىن پولشا تەرريتورياسىنا قىزىل اسكەر ەتىگىنىڭ ءىزى ءتۇستى.

ادامزات بالاسىنىڭ وتكەن-كەتكەن كۇندەرىنە وي ارقىلى ساپار شەگىپ، تاريحتىڭ ءولى جانارىنا ۇڭىلۋگە قۇمار وتانداستارىمنىڭ بىلتىرعى جىلى تۇساۋى كەسىلگەن «كاتىن» كينوفيلمىن كورمەۋى مۇمكىن ەمەس دەپ ويلايمىن. سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان پولشا كينەماتوگرافىنىڭ كلاسسيگى ەسەپتەلەتىن اندجەي ۆايدا بۇل كينولەنتاعا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان پولياك حالقىنىڭ تارتقان زاردابى مەن زارىن، مۇڭى مەن مۇقتاجىن شەبەر قاشاعان ەكەن. كينوفيلمنىڭ ءون-بويىنان پولشانىڭ سول كەزدەگى اۋاسىنا ءسىڭىپ قالعان زۇلىمدىق پەن ساتقىندىقتىڭ، مەنمەنشىل مۇددەلەر تۋدىرعان بايانسىز ساياساتتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرادى.

اسىرەسە، كورەرمەننىڭ جۇيكەسىن جۇلمالاپ وتەتىن كەلەسى سيۋجەت ارقىلى ءسىز سول كۇندەردىڭ ىزعارىن انىق سەزىنەسىز. ءفيلمنىڭ باسىندا گيتلەرلىك گەرمانيا اسكەرىنەن قاشىپ كەلە جاتقان پولياكتار لەگى مەن كەڭەس وداعى اسكەرىنەن باس ساۋعالاعان ەكىنشى ءبىر پولياكتار كوشىنىڭ ءبىر كوپىردىڭ باسىندا ءتۇيىسۋى - ءتوس بەن بالعانىڭ اراسىندا قالعان ساۋساقتاردى ەلەستەتەدى. ءوز وتانى مەن تۋعان ۇلتىن قورعاۋ ءۇشىن قولىنا قارۋ الىپ، ەكى ۇلكەن يمپەرياعا قارسى شىققان پولياك ساردارلارىنىڭ كاتىن ورمانىندا جازىقسىز شەيىت بولۋى دا - حح عاسىرداعى ەڭ سۇراپىل، ەڭ تۇسىنىكسىز سوعىستىڭ تاعى ءبىر ايانىشتى كورىنىسى.

كەز كەلگەن پولياك ءۇشىن 1939 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگى ناۋبەتتى كۇن. ءدال وسى كۇنى ءۇشىنشى رەيحتىڭ قالىڭ قولى پولشاعا باسىپ كىردى. ال، 16 كۇننەن كەيىن پولشا تەرريتورياسىنا قىزىل اسكەر ەتىگىنىڭ ءىزى ءتۇستى.

ءبىز بىلەتىن تاريحتا گەرمانيا باسقىنشى، ال، كەڭەس وداعى ازات ەتۋشى دەپ جازىلىپ كەلگەن. الايدا، ساياساتتا مىندەتتى تۇردە ستسەناري دەگەن دۇنيە بولادى. جاڭا تاريحتاعى ساتقىندىق كۇنى دەپ ءبىز 1939 جىلدىڭ 23 تامىزىن ايتا الامىز. بۇل كۇن ي.ريببەنتروپ پەن ۆ.مولوتوۆ قول قويعان كەڭەس وداعى مەن فاشيستىك گەرمانيانىڭ ءوزارا سوعىسپاۋ جونىندەگى كەلىسىمى دۇنيە كەلگەن كۇن. اتالعان كەلىسىمنىڭ قۇپيا قوسىمشاسىندا ەكى مەملەكەت شىعىس ەۋروپانى بولىسكە سالۋ جونىندە ۋاعدالاسقان-دى. قوس مەملەكەت سول جىلدىڭ 29 قىركۇيەگىندە دوستىق پەن شەكارالار تۋرالى كەلىسىم-شارتتى بەكىتتى. ول ءبولىس بويىنشا كەڭەس وداعىنا پريبالتيكا ەلدەرى، بەسسارابيا مەن سولتۇستىك بۋكوۆينا جانە فينليانديانىڭ ءبىر بولىگى كىرەتىن بولدى.

بيىل وسى وقيعاعا 70 جىل. وسى اپاتتى كۇندى ەسكە الۋ ءۇشىن پولشا مەملەكەتى ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 1 قىركۇيەك كۇنى گدانسك قالاسىنا 30 ەلدىڭ دەلەگاتسياسىن شاقىرىپتى. سوعىس قۇرباندارىنا تاعزىم ەتۋ ءوز الدىنا، بۇل كۇن - رەسەي مەن پولشا، پولشا مەن گەرمانيا اراسىنداعى تاريح سالدارىن سالماقتاۋعا ارنالعان سياقتى.

ەسكە الۋ شاراسىنا رەسەي مەن گەرمانيا باسشىلارى اجەپتاۋىر دايىندالىپ كەلدى. گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل پولشاعا ۆيدەومالىمدەمە جاساپ اتتاندى. ول مالىمدەمەدە ا.مەركەل: «ءبىز بۇگىن جاۋلاسقان ەلدەر رەتىندە ەمەس، دوستىعى جاراسقان، ساياسي سەرىكتەس مەملەكەتتەر رەتىندە كەزدەسۋدى مۇرات تۇتىپ وتىرمىز» - دەدى.

اتالعان كۇندەرى گەرمانيانىڭ بارلىق شىركەۋلەرىندە سوعىستان قازا تاپقانداردىڭ رۋحىنا دۇعا باعىشتالىپ، كەشىرىم سۇرالدى.

رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى ۆلاديمير پۋتين ءوز كەزەگىندە Gazeta Wyborcza باسىلىمىندا جاريالانعان ماقالاسىندا گيتلەر مەن ءستاليننىڭ پاكتىسىن ادامگەرشىلىككە جات دەپ تانىدى. بۇل، ارينە، پولياكتار مەن پريبالتتار ءۇشىن ازدىق ەتەتىن مالىمدەمە ەكەنى تۇسىنىكتى. پولشا باسشىلىعى رەسەيدەن ءستاليننىڭ قۇيتىرقى ساياساتى ءۇشىن كەشىرىم سۇرايدى دەپ ۇمىتتەندى. سول سەبەپتەن دە 1 قىركۇيەكتە وتكەن ءىس-شارالارعا قاتىسقان ساياسي تۇلعالاردىڭ ىشىندە پۋتينگە دەگەن نازار ەرەكشە بولدى. بىراق ءپۋتيننىڭ اۋىزىنان پولياكتاردىڭ كوڭىلىنەن تابىلاتىن ءسوز شىعا قويعان جوق. ناقتىسىن ايتقاندا، ماسكەۋ ۆارشاۆادان كەشىرىم سۇرامادى. كەرىسىنشە جاساعان بايانداماسىنا پۋتين پولشانىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قارساڭىندا ميۋنحەن كەلىسىمىنە قول قويعانىن بەتىنە باسىپ، قاسقايىپ تۇرا بەردى. بۇل تاعى دا رەسەي ءوز تاريحىن قىزعىشتاي قورىپ، تاريحقا دەگەن كوزقاراسى ارقىلى يمپەريالىق پيعىلدى كورسەتۋگە كوشكەنىن اڭعارتادى. بۇل تاعى دا جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس.

امەريكانىڭ اتاقتى ايتقىشى لورەنس پيتەر: «...تاريح سىزگە بولاشاقتا قانداي قاتە جىبەرۋىڭىز مۇمكىن ەكەنىن ۇيرەتىپ باعۋدا» دەگەن ەكەن. تاريحتان ءتالىم ۇيرەنۋدى قاپەرىنە الىپ وتىرعان رەسەي جوق. وتكەن شاقتىڭ ءزىلماۋىر جۇگىنەن ارىلىپ، ارۋاقتاردىڭ الدىندا باسىن كىشىرەيتىپ، وزىنە دەيىنگى بيلىك تىزگىنىن ۇستاعان قانىشەرلەر ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋ - تۇپتەپ كەلگەندە ۇلتتىڭ ۇلى مىنەزىن كورسەتسە كەرەك. بۇگىنگى رەسەي قوعامىندا نەشە ءتۇرلى فاشيستىك اعىمدار پايدا بولىپ، دامىپ جاتقانىن ايتقىم دا كەلىپ وتىرعان جوق. ەندى، تاريحتى ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالدىرىپ، سوعىستىڭ العاشقى اپتالارىندا ەلورداسى جەرمەن جەكسەن بولعان، ەلى بوسىپ كەتكەن پولياكتاردان ءبىر اۋىز كەشىرىم سۇراماۋ - بۇل ءوز قاتەسىن مويىنداماۋ ارقىلى، العا ىلگەرىلەمەۋگە بەت بۇرعان مەملەكەتتىڭ سىيقى.

ايتسەدە، رەسەي بۇگىن فاشيستتەردى تالقانداعان جەڭىمپاز ەل رەتىندە اسپەتتەلۋدە. تاريحتا دا سولاي قالا بەرمەك. بۇل سوعىستى كەلەر ۇرپاق كوپ ۇزاماي رەسەي-گەرمان سوعىسى دەپ وقيتىنىن كورەسىز. سول كەزدە ءسىزدىڭ وتانشىل ساناڭىزدا «ال، بىزدەر سوندا نە ءۇشىن سوعىستىق؟» - دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. جىلىستاپ كەيىن ءوالىپ بارا جاتقان جىلداردان سىر اقتاراتىن وتباسىلىق البومىڭىزداعى اتاڭىزدىڭ سارعىش تارتقان سۋرەتىنە قاراۋعا دا ۇيالاتىن كەزىڭىز  الى الدا. قازاق ەلى 1 ميلليوننان استام ادامدى كىمنىڭ مۇددەسى ءۇشىن قۇرباندىققا شالدى دەپ وتىرعان بولارسىز؟ بۇگىن ءبىزدىڭ كوزى ءتىرى ارداقتى ارداگەرلەرىمىز كىم ءۇشىن سوعىستى دەڭىز؟ وزبەك، تاجىك، قىرعىز، ۋكراين، بەلورۋس، كاۆكاز حالىقتارى شە؟..

بەلگىلى ساياساتانۋشى ايدوس سارىم ءبىر ماقالاسىندا سوعىسقا ارنالعان بۇگىنگى رەسەي كينوفيلمدەرىندە ءبىر دە ءبىر ازياتتىق كەلبەت  جوق ەكەنىن كۇيىنىپ جازادى. ونى سول فيلمدەردى كورىپ جۇرگەن كەز كەلگەن قازاق تا بايقاعانى داۋسىز. ال، سول تەككە كوز جۇمعان ءبىر ميلليوننان استام ادام ءومىر ءسۇرىپ ارتىنا ۇرپاق قالدىرسا، بۇگىنگى قازاقتىڭ سانى قوماقتى ۇلەس قوسار ەدى عوي. سول ادامداردىڭ بەلىندە تالانتتى عالىم، دارىندى اقىن-جازۋشى، كەرەمەت ساۋلەتشى، ءانشى مەن كۇيشى، كەمەڭگەر ويشىلدار كەتكەنى ءتىپتى وكىنىشتى. ولاردىڭ ورنىن تولتىرۋ استە مۇمكىن ەمەس. تىم قۇرىعاندا سولاردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ گەرمانيا مەن رەسەي بىزدەن  كەشىرىم سۇراۋ كەرەك ەدى عوي. 1917-1937 جىلدار ارالىعىنداعى 20 جىلدىق قىزىل قىرعىن جانە ودان كەيىنگى باسىمىزعا توگىلگەن زۇلماتتار ءۇشىن. مىندەتتى تۇردە كەشىرىم سۇرالۋ كەرەك.

P.S.

قازاقستاندا وسى كۇنى قىزىل كەساپات جىلدارى مەن ۇلى وتان سوعىسى تۋرالى كينوفيلمدەر تۇسىرىلمەيدى. سەبەبى، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە دۇنيەگە كەلىپ، عۇمىرىن اۋىرتپالىقپەن وتكىزگەن اتالارىمىز بەن اپالارىمىزدىڭ تاعدىرى بۇگىنگى ءبىزدىڭ قوعامعا مۇلدە قىزىق ەمەس سياقتى.

تاريح ناشار ۇستاز با، الدە شاكىرتتەرى شالاعاي ما؟