Ernest Hemingway. The Strange Country (1927)

ورىس تىلىندەگى اۋدارماسى ل.كيسلوۆانىكى.

كۇزدە سوعىس ءالى جالعاسىپ جاتتى، بىراق  بىز ءۇشىن سوعىس اياقتالعان ەدى. ميلاندا كۇز وتە سالقىن بولاتىن جانە قاراڭعىلىق ەرتە تۇسەتىن. ەلەكتر شامدارى  جانىپ، دۇكەن سورەلەرىنە قاراپ، كوشەدە سەرۋەندەۋ جانعا جايلى ەدى. دۇكەندەردىڭ سىرتىندا كوپتەگەن جابايى اڭدار ءىلىنىپ، تۇلكى تەرىلەرى قارمەن جاپالاقتاپ، تۇلكى قۇيرىقتارىن جەل سوعىپ تۇردى. سويىلىپ مۇزداتىلعان بۇعىلاردىڭ اۋىر ەتى جەرگە سالبىراپ، تۇتىلگەن كىشكەنتاي قۇستار جەلگە تەربەلىپ، قاۋىرسىندارىن جەل ۇرلەپ تۇردى. كۇز سۋىق ەدى، تاۋدان جەل سوعىپ تۇردى.

ءبىز ءبارىمىز كۇن سايىن گوسپيتالعا كەلەتىنبىز. گوسپيتالعا قالا ىشىمەن ءارتۇرلى جولمەن جەتۋگە بولاتىن ەدى. ەكى جول ارىقتى جاعالاي اپاراتىن، بىراق وتە الىس جول بولاتىن. گوسپيتالعا كوپىرمەن ارىقتان ءوتىپ جەتەتىنبىز. كوپىر ۇشەۋ ەدى. كوپىرلەردىڭ بىرەۋىندە ايەل تالشىن جاڭعاعىن ساتاتىن. قۋىراتىن تابا قاسىندا جىلى ەدى، سوندىقتاندا قالتاداعى تالشىن جاڭعاقتارى ۇزاق ۋاقىت جىلى بولاتىن. گوسپيتال ەسكىدەن كەلە جاتقان وتە ادەمى عيمارات بولاتىن، ءبىز كىرە بەرىستەگى قاقپادان  كىرىپ، اۋلا ىشىنەن ءوتىپ، قارسى تۇرعان جاقتاعى ەكىنشى قاقپادان شىعاتىنبىز. اۋلا ىشىندە كۇنسايىن ولگەندەردى جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ ۇستىنەن وتەتىنبىز. ەسكى عيمارات ارتىندا كىرپىشتەن قالانعان جاڭا كورپۋستار تۇراتىن، ءبىز سول جەردە كۇن سايىن كەزدەسىپ، ءبىر-بىرىمىزبەن وتە سىپايى سويلەسىپ، دەنساۋلىق سۇراپ، ءۇمىت ەتكەن قۇرىلعى اپپاراتتارعا وتىراتىنبىز.

- مەن وتىرعان اپپاراتتىڭ جانىنا كەلگەن دارىگەر:

- سوعىسقا دەيىن نەمەن اۋەستەندىڭىز؟ سپورتپەن شۇعىلداندىڭىز با؟ – دەپ سۇرادى.

- ءيا، فۋتبول وينادىم، – دەپ جاۋاپ بەردىم مەن.

- وتە جاقسى، - ەندى فۋتبولدى بۇرىنعىدان دا كۇشتى وينايتىن بولاسىز،- دەدى.

مەنىڭ تىزەم بۇگىلمەيتىن، اياعىم تىزەمنەن باستاپ توبىعىما دەيىن سولىپ، اپپارات تىزەمدى بۇگىپ، ۆەلوسيپەد تەپكەندەي قوزعالتۋى كەرەك بولاتىن. بىراق اياعىم ءالى دە بۇگىلمەدى، سودان ۇنەمى يىلۋگە كەلگەندە اپپارات توقتاپ قالاتىن.

دارىگەر:

- مۇنىڭ ءبارى وتە شىعادى. ءسىزدىڭ جولىڭىز بولدى، جاس جىگىت. جاقىن ارادا ءسىز قايتادان ءبىرىنشى دارەجەلى فۋتبولشى بولاسىز، -دەدى.

كورشىلەس اپپاراتتا مايور وتىردى، ونىڭ قولى بالانىڭ قولىنداي كىشكەنتاي ەدى. دارىگەر ەكى بەلدىك اراسىندا ورنالاسقان جوعارى جانە تومەن قوزعالىپ، ونىڭ جانسىز ساۋساقتارىنا ءتيىپ تۇرعان قولدارىن قاراي باستاعاندا، ول ماعان كوزىن قىسىپ:

- مەن دە فۋتبول وينايتىن بولامىن با، دارىگەر؟ – دەپ سۇرادى.

مايور اتاقتى سەمسەرلەسۋشى ەدى، سوعىسقا دەيىن يتاليانىڭ ەڭ ۇزدىك سەمسەرلەسۋشىسى بولاتىن.

دارىگەر ءوزىنىڭ كابينەتىنە بارىپ، ەمدەۋگە دەيىنگى سولىپ قالعان قولدىڭ سۋرەتىن اكەلدى، ول مايوردىڭ قولىنداي كىشكەنتاي ەدى، ارتىنان ءسال ءوستى. مايور سۋرەتتى ساۋ قولىمەن الىپ، وتە مۇقيات قاراپ:

- جاراقات پا؟ - دەپ سۇرادى.

- زاۋىتتا جازاتايىم العان  جاراقات، - دەدى دارىگەر.

- وتە قىزىق ەكەن، وتە قىزىق، - دەپ مايور دارىگەرگە سۋرەتتى قايتارىپ بەردى.

- ەندى كوزىڭىز جەتتى مە؟ –دەدى  دارىگەر.

- جوق، – دەپ جاۋاپ بەردى مايور.

جاس جاعىنان مەنىمەن شامالاس ءۇش ناۋقاس ءجۇردى، ولار كۇنسايىن گوسپيتالعا بىرگە كەلەتىن. ۇشەۋى دە ميلاندىقتار ەدى; ولاردىڭ بىرەۋى ادۆوكات بولۋعا ازىرلەنىپ جۇرگەن، ەكىنشىسى - سۋرەتشى، ال ءۇشىنشىسى اسكەري بولعىسى كەلەتىن. ەمدىك پروتسەدۋرالاردى العاننان كەيىن ءبىز كەيدە «لا سكالا» تەاترىنىڭ جانىنداعى «كوۆا» كافەسىنە باراتىنبىز. ءبىز تورتەۋ بولعاندىقتان، قىسقا جولمەن ءجۇرىپ، جۇمىسشىلار كۆارتالىنىڭ ۇستىنەن وتەتىنبىز. ولار ءبىزدى وفيتسەرلەر بولعاندىقتان جەك كورەتىن، ولاردىڭ جاندارىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا، شاعىن كاباكتاردان: «Abasso gli ufficiali!»! [قۇرىڭدار وفيتسەرلەر! (يتال.)] دەپ ايقايلاتىن.

كەيدە گوسپيتالدان  بىزبەن بىرگە بەتىن قارا جىبەك بينتپەن بايلاعان بەسىنشى ناۋقاس بىرگە جۇرەتىن; ونىڭ مۇرنى جوق بولاتىن، بەتىن تۇزەتىپ، ەمدەۋ كەرەك ەدى. ول اسكەري اكادەميانى بىتىرىسىمەن سوعىسقا اتتانعان ەكەن، مايدان شەبىنە تۇسكەندە ءبىر ساعاتتان سوڭ جاراقات العان. سودان بەتىن ەمدەگەنمەن، ەجەلگى تەكتى اۋلەتتەن شىققاندىقتان دارىگەرلەر ونىڭ مۇرنىنا دۇرىس ءپىشىن بەرە الماپتى. ول وڭتۇستىك امەريكاعا كەتىپ، سول جەردە بانكتە قىزمەت ەتتى.  بىراق بۇنىڭ ءبارى ارتىنان بولدى، سول كەزدە ءبىز ەشقايسىمىزدا ءومىرىمىزدىڭ قالاي بولاتىنىن بىلمەيتىنبىز. ءبىز تەك سوعىستىڭ ءالى ءجۇرىپ جاتقانىن، بىراق ءبىز ءۇشىن سوعىستىڭ اياقتالعانىن بىلەتىنبىز.

بەتىن قارا جىبەك بينتپەن بايلانعان جاس جىگىتتەن باسقامىزدىڭ وردەندەرىمىز بىردەي ەدى، ول وردەن الۋ ءۇشىن مايدان شەبىندە كوپ بولماعان ەدى.

ۇزىن بويلى، ءوڭى جۇدەۋ، ادۆوكات بولۋعا جينالىپ جۇرگەن جاس جىگىت ارديتتي پولكىنىڭ لەيتەنانتى ەدى، بىزدە وردەن بىرەۋدەن بولسا ونىڭ وسىنداي ءۇش وردەنى بولاتىن. ول ۇزاق ۋاقىت بويى  ولىممەن بەتپە بەت كەلگەن وفيتسەر بولعاسىن، ءوزىن بىزدەن وقشاۋ ۇستايتىن.بىزدە ءوزىمىزدى وقشاۋ ۇستايتىنبىز، ويتكەنى ءبىزدى اۋرۋحانادا كەزدەسكەننەن باسقا ەشتەڭە جاقىنداستىرمايتىن. ءبىز «كوۆا» كافەسىنە بارا جاتقان كەزدە قالانىڭ ەڭ قاۋىپتى قاراڭعى جەرلەرىنەن وتەتىنبىز، كوشەگە كاباكتاردان جارىق ءتۇسىپ، ارجاعىنان ءان شىرقالعانى ەستىلەتىن، ءبىز كوشە قيىلىستارىنان وتكەندە ادامدار تروتۋارلاردا  جينالىپ تۇراتىن، ءبىز ولاردى جولدان ءوتۋ ءۇشىن يتەرىپ، ىسىرۋعا ءماجبۇر بولدىق، ءبىز مىناۋ ادامدار سەزىنبەيتىن، باسىمىزدان باسىمىزدان كەشكەندەر  جاقىنداستىراتىنىن، مىناۋ ادامدار ءبىزدى نە ءۇشىن جەك كورەتىنىن، ءبىزدى نەگە تۇسىنبەيتىنىن سەزىندىك.

ءبارى «كوۆا» كافەسىندە تۇسىنىكتى بولدى، كافە جىلى جانە ادەمى ەدى، اسا جارىقتا ەمەس ەدى، كەشكە تامان ۋ- شۋعا اينالىپ، كەلۋشىلەر تەمەكى تۇتىنىنە كومىلىپ، ۇستەلدەردە ارقاشان قىزدار وتىراتىن، قابىرعادا ءتۇرلى ءتۇستى جۋرنالدار ىلىنگەن ەدى. «كوۆا» كافەسىنە كەلۋشىلەر ۇلكەن پاتريوتتار ەدى. مەنىڭ ويىمشا، سول كەزدە يتاليادا ەڭ ۇلكەن پاتريوتتار كافەگە كەلۋشى قىزدار بولاتىن، ءيا، ولار قازىر دە پاتريوتتار شىعار.

باسىندا مەنىڭ سەرىكتەرىم مەنىڭ وردەنىمە كوزدەرى ءتۇسىپ، سىپايىلىقپەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، نە ءۇشىن العانىمدى سۇرادى. مەن ولارعا ماقتاۋ قاعازىن كورسەتتىم، وندا سالتانتتى تۇردە: «fratellanza» جانە «abnegazione» [«باۋىرلاستىق» پەن «جانقيارلىق» ءۇشىن (يتال.)] دەگەن ءسوز تىركەسى جازىلعان ەدى، ال شىن مانىندە، ەگەر وسىناۋ تەڭەۋدى الىپ تاستاسا وردەن ماعان امەريكاندىق بولعانىم ءۇشىن بەرىلدى دەگەندى ايتىپ تۇردى. وسىدان كەيىن ولاردىڭ ماعان دەگەن كوزقاراسى شامالى وزگەرىپ، ەندى، مەن ولارعا تانىس ادامنان گورى دوس كورىندىم. مەن ولارعا بۇرىن دوس ەدىم، ەندى ولار ماقتاۋ قاعازىن كورگەننەن كەيىن مەنى وزدەرىنىڭ ادامى دەپ ساناۋدى قويدى. ولار وزدەرىنىڭ وردەندەرىن مۇلدەم باسقا جاعدايلاردا العان ەدى جانە ولاردىڭ وقيعاسى دا باسقا بولاتىن. ءيا، مەن جاراقاتىم ءۇشىن  الدىم، بىراق مەنىڭ جاراقاتىم ۋاقيعا سالدارىنىڭ ناتيجەسى ەكەنىن ءبارى جاقسى ءبىلدى. بىراق مەن ءوزىمنىڭ وردەنىمە ۇيالمادىم، كەيدە بىرنەشە كوكتەيلدەن كەيىن مەندە ولاردىڭ وردەندەرىن نە ءۇشىن العاندارىن كوز الدىما ەلەستەتتىم. الايدا، تۇندە سۋىق جەل استىندا بوس كوشەلەردىڭ بويىمەن كەلە جاتىپ، قۇلىپتالىپ جابىلعان دۇكەندەر قاسىنان وتە بەرىپ، جارىق شامدارعا جاقىن جۇرۋگە تىرىسىپ، ەشقاشاندا مۇنى ايتۋعا باتىلىم جەتپەسە دە، ولۋدەن وتە قورقاتىنىمدى بىلەتىنمىن، كوبىنە تۇندە، توسەكتە جاتىپ، قايتادان مايدانعا تۇسكەندە نە بولاتىنىن  ويلاعاندا، ولۋدەن قورقاتىن ەدىم.

وردەندەرى بار ۇشەۋ اڭشى قىراندار سياقتى ەدى; مەن قىران ەمەس ەدىم، بىراق ەشقاشاندا اڭ اۋلاماعاندارعا مەنىڭ قىران سياقتى كورىنۋىم مۇمكىن ەدى; بىراق ولار - ۇشەۋى - مۇنى جاقسى ءتۇسىنىپ، ارتىنان بىرتە-بىرتە ءبىز ارالاسپادىق.  مايداندا ءبىرىنشى كۇنى جارالانعان جاس جىگىتپەن، ءبىز دوس بولىپ قالدىق، ويتكەنى ەندى ول وزىنەن نە شىعاتىنىن بىلمەدى; سوندىقتاندا ولار ونى وزدەرىنىڭ ادامى دەپ سانامادى، ول ماعان ۇنايتىن، مۇمكىن ودان دا قىران شىقپاس ەدى.

بۇرىن ايگىلى سەمسەرلەسۋشى بولعان مايور باتىرلىققا سەنبەيتىن جانە ءبىز قۇرىلعى اپپاراتتارىنا  وتىرعاندا  مەنىڭ گرامماتيكالىق قاتەلىكتەرىمدى تۇزەيتىن.

ول بىردە مەنىڭ يتاليان تىلىندە جاقسى سويلەيتىنىمدى ماقتاپ، ءبىز ۇزاق ۋاقىت يتاليان تىلىندە سويلەستىك. مەن يتاليان ءتىلى ماعان شىنداپ شۇعىلدانۋعا تىم جەڭىل ەكەنىن، ماعان ءبارى وڭاي سياقتى كورىنەتىنىن ايتتىم. - ءيا، سولاي ما، - وندا ءسىز نەگە گرامماتيكاعا كوڭىل اۋدارمايسىز؟ - دەدى مايور. ءبىز گرامماتيكاعا نازارىمىزدى سالعاندا، كوپ ۇزاماي يتاليان ءتىلى وتە قيىن بولىپ شىقتى، گرامماتيكالىق ەرەجەلەردى باسىما قوندىرعانشا مۇنى مايورعا ايتۋعا قورىقتىم.

مايور گوسپيتالعا ۋاقىتىندا مۇقيات كەلەتىن. مەنىڭشە، ول ءبىر كۇندە جىبەرمەگەن سياقتى، بىراق اپپاراتقا سەنبەيتىن، بىردە مايور مۇنىڭ  بارى بوس اۋرە ەكەنىن ايتتى. اپپاراتتار سول كەزدە جاڭالىق ەدى، ولاردى بىزگە سىناۋ كەرەك بولاتىن. «اقىماقتىڭ ويلاپ تاپقانى، بوس ساندىراق، بۇدان باسقا ەشتەڭە جوق»، - دەگەن مايور. سول كۇنى مەن يتاليان ءتىلى ساباعىنا دايىن بولمادىم، مايور مەنىڭ ادامزات بالاسىڭ الدىندا ۇياتتى ەكەنىمدى، ءوزىن مەنىمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن اقىماق ادام ەكەنىن ايتتى. مايور كىشكەنتاي بويلى بولاتىن. ول ورىندىعىندا تىك وتىردى، وڭ قولى اپپاراتتا بولاتىن، ول الدىنداعى قابىرعادان كوز الماي، ساۋساقتارى تۇرعان بەلدىكتەر جوعارى جانە تومەن تىرسىلدارمەن قوزعالىپ تۇردى.

- سوعىس اياقتالعان سوڭ نە ىستەمەكشىسىز، ەگەر دە سوعىس تۇبىندە  بىر اياقتالاتىن بولسا؟ - دەپ سۇرادى ول. - تەك گرامماتيكانى ۇمىتپاڭىز.

- امەريكاعا  قايتامىن.

- ءسىز ۇيلەندىڭىز بە؟

- جوق، بىراق ۇيلەنەتىن ويىم بار.

- ءيا، اقىماق، ادام ۇيلەنبەۋى كەرەك، - دەدى مايور قاتتى اشۋلانىپ  تۇرعانداي.

- نەگە  «Signer  maggiore»؟

- مەنى  «signer  maggiore»  دەمەڭىز.

- ادام نەگە ۇيلەنبەۋى كەرەك؟

- ۇيلەنبەۋى كەرەك، ۇيلەنبەۋ كەرەك! - دەدى ول قاتتى اشۋلانىپ، - ەگەر ادام بارىنەن ايىرالاتىن بولسا، وندا كارتاعا ءبارىن تىكپەۋى كەرەك. ول جوعالتپايتىن نارسەنى تابۋى كەرەك.

مايور اشۋلانىپ جانە ىزالىنىپ سويلەدى، ءبىر نۇكتەگە قادالىپ وتىردى.

- نەگە ول مىندەتتى تۇردە جوعالتۋى كەرەك؟

- جوعالتادى، - دەدى مايور، قابىرعادان كوز الماي تۇرىپ.  سولىعان قولىن بەلدىكتەردەن جۇلىپ الىپ، بار كۇشىمەن اياعىنا سوقتى. «جوعالتادى»،- دەپ ايقايلاپ جىبەردى. – مەنىمەن داۋلاسپاڭىز!  مەدبيكەنى شاقىرىپ: «قارعىس اتقىر مىناۋ نارسەنى توقتاتىڭىز»، - دەپ ايقايلادى.

سودان سوڭ مايور جارىقپەن ەمدەيتىن جانە ماسساج جاسايتىن باسقا بولمەگە كەتتى. مەن ونىڭ دارىگەردەن تەلەفون سوعۋعا رۇقسات سۇراپ، ارتىنداعى ەسىكتى جاپقانىن ەستىدىم. ول قايتادان بولمەگە كىرگەندە، مەن باسقا اپپارتتا وتىردىم. ونىڭ ۇستىندە پلاششى مەن باسىندا كەپكىسى بار ەدى. ول مەنىڭ جانىما كەلىپ،  يىعىما قولىن تيگىزىپ:

- كەشىرىڭىز، مەن دورەكى بولسام،  - دەپ،  ول  ساۋ قولىمەن مەنىڭ يىعىمنان سيپاپ - وسى جاڭا عانا مەنىڭ ايەلىم قايتىس بولدى. كەشىرىڭىز، مەنى، - دەدى.

- قۇدايىم-  اۋ، نەتكەن قازا،  - دەدىم، قايعىسىنا قاتتى قينالىپ. ول ەرنىن تىستەنىپ، قاسىمدا تۇردى.

- بۇل وتە قيىن، مۇمكىن ەمەس، – دەپ، ول جانىمدا  تەرەزەدەن كوز الماي  تۇردى. سودان كەيىن جىلاپ جىبەردى – ءتىپتى سەنگىم كەلمەيدى، -  دەپ، داۋىسى ءۇزىلدى. سودان جىلاعانىن قويماستان، باسىن كوتەرىپ، ەشكىمگە قاراماستان، جاساۋراعان كوزدەرىنەن سۋ بولعان بەتىمەن، ەرنىن تىستەپ، اسكەري تىك تۇرىپ، اپپاراتتاردىڭ جانىنان ءوتىپ، بولمەدەن شىقتى.

دارىگەر ماعان مايوردىڭ اسكەري قىزمەتكە جارامسىز دەپ تانىلعاننان كەيىن ۇيلەنگەن وتە جاس ايەلى وكپە قابىنۋدان قايتىس بولعانىن ايتتى. اۋرۋ بىرنەشە كۇنگە سوزىلىپتى. ايەلدى ولەدى دەپ ەشكىم ويلاماعان. مايور گوسپيتالعا ءۇش كۇن كەلگەن جوق. سودان كەيىن ادەتتەگىدەي ۋاقىتتا ءمۋنديرى جەڭىنىڭ ۇشىن قارا شۇبەرەكپەن بايلاپ كەلدى. وسى ۋاقىت ىشىندە قابىرعالاردا اپپاراتتارمەن جۇرگىزىلگەن ەمدەۋگە دەيىنگىجانە ودان كەيىنگى بارلىق جاراقاتتاردىڭ ۇلكەن سۋرەتتەرى ءىلىنىپ تۇردى. مايوردىڭ اپپاراتىنىڭ الدىندا ەمدەۋدەن كەيىن قالپىنا كەلگەن قولداردىڭ ءۇش سۋرەتى بىردەي ءىلۋلى تۇردى. دارىگەردىڭ بۇل سۋرەتتەردى قايدان العانىن بىلمەيمىن. مەن وسى اپپاراتتار ءبىرىنشى ءبىزدى ەمدەيتىن شىعار دەپ ويلايتىنمىن. بىراق مايورعا بۇل سۋرەتتەر ەشقانداي ءۇمىت سىيلامادى، - ول سۋرەتتەردىڭ جانىندا تەرەزەگە قاراپ تۇردى.

1927 جىل.

اۋدارعان سالاۋات كارىم

Abai.kz