زىمىرانتاسىعىشتىڭ ءساتسىز ۇشىرىمى 1993 جىلى 27 مامىردا العاش رەت پروتون وتىندى «ۇشپاعىر» زىمىران جەرگە قۇلاعان. بۇنىڭ التاۋى قازاق جەرىندە جارىلىپتى. بۇلار ەل ءبىلىپ، ايگىلى بولعاندارى عانا...

رەسەيلىك پروتوننىڭ كەسەلىن جاماپ-جاسقاعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى «قازعارىش» ۇلتتىق اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى تالعات مۇساباەۆ بىلاي دەدى:

«زىمىراننان كەلەر زاۋال جوق. سەبەبى، جارىلىستان پايدا بولعان بۇلتتى جاڭبىر باسىپ كەتتى... سوندىقتان، بۇلت قالدىقتارى ەلدى مەكەندەرگە كوپ مولشەردە جەتپەۋى دە مۇمكىن».

بۇعان قوعامدىق باس ەكولوگىمىز مەلس ەلەۋسىزوۆ باس يزەدى. ونىڭ پىكىرىنشە، «پروتون» جەرگە تۇسكەنگە دەيىن جارىلىپ، بار وتىن اۋەدە جانىپ ءبىتىپتى. نەبارى  10 سەكۋند ىشىندە توننالاعان گەپتيلدىڭ جانىپ ۇلگەرۋىن ماقاۋلار عانا ميعا سىيعىزباسا، ءبىز سەنبەدىك. ەندى سول ماكەڭنىڭ مىنا سوزىنە قاراڭىز: «گەپتيلدىڭ ءبىر گرامى 1 شاقىرىم كۋب اۋماقتى ۋلاندىرادى».

توپىراقتاعى گەپتيلدىڭ كەسىرى جويىلۋ ءۇشىن 34 جىل كەرەك. ال 1957-2003 جىلدار اراسىندا اۋاعا 2 مىڭ توننا گەپتيل جايىلعان، 3 مىڭ تونناسى جەرگە سىڭگەن.

زىمىرانتاسىعىشتىڭ ءساتسىز ۇشىرىمى 1993 جىلى 27 مامىردا العاش رەت پروتون وتىندى «ۇشپاعىر» زىمىران جەرگە قۇلاعان. بۇنىڭ التاۋى قازاق جەرىندە جارىلىپتى. بۇلار ەل ءبىلىپ، ايگىلى بولعاندارى عانا...

رەسەيلىك پروتوننىڭ كەسەلىن جاماپ-جاسقاعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى «قازعارىش» ۇلتتىق اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى تالعات مۇساباەۆ بىلاي دەدى:

«زىمىراننان كەلەر زاۋال جوق. سەبەبى، جارىلىستان پايدا بولعان بۇلتتى جاڭبىر باسىپ كەتتى... سوندىقتان، بۇلت قالدىقتارى ەلدى مەكەندەرگە كوپ مولشەردە جەتپەۋى دە مۇمكىن».

بۇعان قوعامدىق باس ەكولوگىمىز مەلس ەلەۋسىزوۆ باس يزەدى. ونىڭ پىكىرىنشە، «پروتون» جەرگە تۇسكەنگە دەيىن جارىلىپ، بار وتىن اۋەدە جانىپ ءبىتىپتى. نەبارى  10 سەكۋند ىشىندە توننالاعان گەپتيلدىڭ جانىپ ۇلگەرۋىن ماقاۋلار عانا ميعا سىيعىزباسا، ءبىز سەنبەدىك. ەندى سول ماكەڭنىڭ مىنا سوزىنە قاراڭىز: «گەپتيلدىڭ ءبىر گرامى 1 شاقىرىم كۋب اۋماقتى ۋلاندىرادى».

توپىراقتاعى گەپتيلدىڭ كەسىرى جويىلۋ ءۇشىن 34 جىل كەرەك. ال 1957-2003 جىلدار اراسىندا اۋاعا 2 مىڭ توننا گەپتيل جايىلعان، 3 مىڭ تونناسى جەرگە سىڭگەن.

 مامانداردىڭ ايتۋىنشا، «پروتون» ەكولوگياعا اسا قاۋiپتi وتىننىڭ 50-60 پايىزىن عانا جاعىپ، قالعانىن جەرگە توگەدi ەكەن. قۇرامىنداعى كۇمىس يوندارى دا اشىق اۋاعا تۇسكەن بەتتە بۇلتتى لەزدە قويۋلاتىپ جىبەرەتىن كورىنەدى. سونىڭ كەسىرىنەن ءتۇرلى  قۇبىلىستار كورىنە باستاۋدا. ۇشىرىم بولعان كۇندەرى قار ارالاس بۇرشاق، جاڭبىر جاۋ قالىپتى جاعداي بولعان.

كليماتولوگ ماماندار ارقانىڭ سۋىعى نەگە جۇمسارعانىن بىلمەي دال بولۋدا، ال وڭتۇستىكتىڭ ىستىعى سۋي باستادى... بىرقاتارى مۇنى «پروتوننان» كورىپ وتىر. ماسەلە بۇرىن اقمولانىڭ ۇستىمەن ۇشىپ وتەتىن زىمىراننىڭ اۋەجولىن وزگەرتىپ، وڭتۇستىككە بۇرعاندىعى دا بەلگىلى. ەندى تۇستىك قىسى ارقانىڭ سۋىعىنا جۋىقتاپ كەلەدى.

گەپتيلدى ەمەس، زىمىران قالدىقتارى «وي، باۋىرىمداپ» قۇلايتىن قاراعاندى وبلىسىنىڭ ۇلىتاۋ اۋدانىندا حالىقتىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسى 55-كە دەيىن تومەندەگەن كورىنەدى. بالا ءولىمى بويىنشا دا بۇل وڭىردە  ءاربىر تۋعان 1000 نارەستەنىڭ شەتىنەۋى ەل بويىنشا كورسەتكىشتەن 22 –گە ارتىق. مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن ادامدار اۋرۋعا كوپ شالدىعۋدا. ۇلىتاۋلىق قارتايعان جانداردىڭ زەينەتكە ىلىگۋى مۇڭ بولۋدا – ەرتە كوز جۇمادى.

 قىزىلوردا وبلىسىنىڭ بىرقاتار اۋداندارى دا «جالقاۋ» زىمىراندار  كەسىرىنەن زارداپ شەگۋدە. قارماقشى اۋدانىندا  مال اۋرۋى، دۇرىس جەتىلمەگەن بالالارمەن بىرگە   جىلدان-جىلعا كەمىس سابيلەر كوبەيۋدە.

 قارماقشى اۋدانى ت. كومەكباەۆ اۋىلىندا بەيمالىم مال اۋرۋى كوبەيگەن. مالمەن عانا كۇنەلتەتىن بۇل ءوڭىردىڭ ءتورت تۇلىگى دە قىرىلۋ قاۋپى بار دەگەندى ايتۋدا تۇرعىندار. ازىرگە ول اۋىلعا كەشەندى زەرتتەۋ جاسالعان ەمەس. اۋەلى سيىرلاردىڭ اۋزىنان كوبىك اعىپ اۋىرادى دا، سودان تۇرمايتىن كورىنەدى. دەمەك، كەسەل شوپتەن كەلۋدە. جەرگىلىكتى مال دارىگەرلەرى قوي-ەشكىنى سويعاندا باۋىر تاپپاي قايران قالۋدا. ەندەشە، مالدا مۋتاتسيا باستالدى دەگەن ءسوز.

شاماسى، وسىنىڭ ءبارىن بۇركەۋگە وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆتىڭ ارى جىبەرمەسە كەرەك، ول سوڭعى ۇكىمەت وتىرىسىندا ماسەلەنى شەت جاعالاپ بولسا دا ايتىپ سالۋعا ءماجبۇر بولدى. ءتيىستى سالاعا جاۋاپتىلار تاراقانداي تىرقىراپ، ءبىرى (نۇرلان قاپپاروۆ) ايلاققا بەت الدى، ءبىرى (ۆ.ك.بوجكو) اقتالۋعا كىرىستى. بىراق ودان دالاسى قانسىراعان، جانى سىزداپ، مالسىراعان قازاق ۇپايىنىڭ تۇگەندەلمەسى بەلگىلى.

ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەركىن شايماعامبەتوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، 9-شىلدەدەن بەرى رەسەيلىك ماماندار اپات ايماعىنىڭ توپىراعىن وڭدەپ جاتىر. قازىرگە دەيىن 500 شارشى مەتردەن اسا اۋماق وڭدەلدى. نەگىزىنەن ەكى ەلدەن جاساقتالعان ماماندار ەكى تاراپقا ءبولىنىپ جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىرى - اپاتتىڭ نەدەن بولعانىن زەرتتەسە، ەكىنشىسى - سالدارىن جويۋعا كىرىسكەن...

ماسەلە باسى اشىق كۇيىندە تۇر. ونى شىنايى تۇردە زەرتتەۋ مەن زەردەلەۋدەن بيلىك قاشقاقتاپ وتىر. دالىرەگى، كرەمىلدەن قايمىعىپ، رەسەي ساياساتى ءۇشىن حالىق ساۋلىعى قۇربان ەتىلۋدە. بىلتىر بايقوڭىر ماسەلەسىن اشىق قويىپ، تىپىرلاعان قازعارىش باسشىسى تالعات مۇساباەۆتى رەسەيلىك ايلاق جالداۋشىلار وسال جەرىنەن ۇستاپ باسقاشا تىپىرلاتىپ وتىرعانى بايقالادى.

ال، ويىنا كەلگەنىن ىستەگەن رەسەي تىم-تىرىس، «تويىستى»، كەلەسى «پروتوندى» ۇشىرۋعا كىرىستى.

Abai.kz