امەريكادا ءجۇز بەرگەن 2001-جىلعى «11-قىركۇيەك» وقيعاسىنان كەيىن الەمدە يسلاموفوبيا شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى. كىسىلىك قۇقىقتى ايتىپ جاعى تالمايتىن اقش بيلىگى اۋماعىنداعى اراب تەگى بار، تاقۋا ازاماتتارعا قىرعيداي ءتيدى. مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ قارا تىزىمدىگىن جاساپ، ازاماتتارىنىڭ اقش تەرروتورياسىنا كىرۋىنە قاتاڭ شەكتەۋ قويدى. قازاقستان دا ول تىزىمگە بىردە كىرىپ، بىردە شىقتى. ونىڭ گەوگرافيلىق سەبەبى عانا بولماعانى انىق. امەريكا اسكەرى ءال-كايدا مەن تالىپتەر تايراڭداعان اۋعانىستانعا باسىپ كىرگەندە قولعا تۇسكەدەردىڭ اراسىندا پاكىستانعا ءدىني وقۋعا بارام دەپ الدانىپ، تالىپتەردىڭ مەدرەسەلەرىنەن ءبىر-اق شىققان قازاقستان ازاماتتارى دا بولدى. ەكەۋى تەرروريستەردىڭ اتاماندارى قامالعان گۋانتانامو تۇرمەسىنەن كەزىسسوزدەردەن كەيىن اداسقانى انىقتالىپ ەلگە قايتتى. باستىسى باتىس اقپاراتتارى تەرروريستەر اتامانى دەپ ايىپتالعان بەن لادەننىڭ باستى ارمانى «بۇرىن الەمنىڭ ءتورتىنشى يادرولىق ەلى اتانعان قازاقستاننان يادرولىق چوموداندى قولعا ءتۇسىرۋ» دەپ جارىسا جازدى.

اقش بيلىگى «بەنلادەن مەن ومار مولدانىڭ كوزىن جويدىق، تەرروريستىك توپتاردىڭ قارجىلىق كوزدەرىن بۇعاتتادىق» دەپ تەرروريزممەن كۇرەسىن سايابىرسىتقانىمەن ءدىني راديكاليزمدى جويا المادى. سيريادا «يسلام تەرروريستەر توبى» باس كوتەردى. قازاقستاننان ات ارىتىپ بارىپ ولاردىڭ قاتارىنا قوسىلعان، «شاريعات جولىمەن جۇرەتىن مەملەكەت قۇرعىسى كەلەتىندەر» سانىنىڭ كوپ بولعانى جۇرتقا ايان. بۇل فاكت ەلىمىزدە ءدىني راديكاليزم يدەولوگياسىنىڭ كورنەكى-كومەسكى تۇردە بەلسەندى تۇردە جۇرگىزىلگەنىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ قازىرگى ينتەرنەت داۋىرىندە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋعا دارمەنسىزدىك تانىتىپ وتىرعانى بەلگىل جايت.

دەسەدە بابالاردان كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءدىني جولدان باسقاشا باعىتتى ۇستانعاندار قاتارىنىڭ كوبەيگەنىن ايتىپ دابىل قاققاندار دا كوپ بولدى. بىراق ولاردىڭ داۋسى بيلىككە جەتپەدى، كومەسكىلەنىپ ەستىلدى. كوپ وتپەي سولاردىڭ قاۋپى شىنعا اينالدى. قانداستارىمىزدان دا «ءدىن جولىندا ءوزىن جارىپ، پەيىشتەگى حور قىزدارىمەن ەرتەرەك قاۋىشۋدى كوزدەگەن» جيھاتشىلار شىعا باستادى. اقتوبە، تاراز، الماتىدا تەرروريستىك وقيعالار ءجۇز بەردى. «قاڭتار وقيعاسى» كەزىندە شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى.

ەڭ وكىنىشتىسى بۇرىن ۋىزداي ۇيىعان قازاقتىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ باسى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن اسىرە دىنشىلدىكتىڭ كەسىرىنەن ءبىر داستارقانعا سيماسا، قازىرگى الەۋمەتتىك جەلى جالپىلاسقان كەزەڭدە بىتپەيتىن مازحاب داۋى، اقيدا ماسەلەسى، ۇلتتىق ءداستۇر مەن ءدىني سەنىم بايلانىسى اقپاراتتىق سوعىسقا ۇلاستى. سوڭعى كەزدەگى دومبىرا داۋى، شەشەگە ءتىل تيگىزۋ سونىڭ كورىنىسى. پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ بۇل ماسەلەنى وتكىر قويۋى وتە قۇپتارلىق. يسلام ءدىنىنىڭ تاريحتان بەرى قاراي ۇلتىمىزدى ءىرىتۋ ءۇشىن ەمەس، رۋحاني بىرلىگىن نىعايتىپ كەلگەنى بەلگىلى. سوڭعى وتىز جىلداعى جەتكەن جەتىستىگىمىز ادامدى تەرەڭ ويعا جەتەلەيدى.

ءبىر كەزدە اۋعانىستاننىڭ تاۋ-تاسىن بامبالاپ، اپتەر-تاپتەرىن شىعارعان اقش بيلىگى تالىپتەردىڭ ەل باسقارعانىنا كوز جۇما قاراپ وتىر. يران بولسا قىتاي مەن، رەسەيمەن ىشتەسىپ بارادى. يسلام حاليفاتىن قۇرعىسى كەلەتىن ەكەۋى دە بىزگە جاقىن. سىرتقى سەبەپتەن گورى ەلدىڭ ءدىنني سەنىمىنىڭ نىلدەي بۇزىلىپ، ەكىگە ءبولىنۋى جاقسىدىقتىڭ نىشانى ەمەس. دەر كەزىندە شارا قولدانىلماسا وزگەگە جەم بولارىمىز، ۇلت رەتىندە جويىلارىمىز انىق.

فوتو: اشىق دەرەككوزدەن

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz