قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە «يسلاموفوبيا» ۇعىمى يسلامنان قورقۋ ەمەس، قايتا ءداستۇرلى قازاقي يسلامنان الشاقتاۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.

وسى جايىندا بەلگىلى ساياساتتانۋشى ءام شىعىستانۋشى راسۋل جۇمالى ءوزىنىڭ سۇحباتىندا: «سوڭعى كەزدە قازاقستاندا يسلاموفوبيانىڭ ءورشي ءتۇسۋ ءۇردىسى بەلەڭ الىپ بارادى. مەنىڭشە، بۇل – كەسىرلى قۇبىلىس. قازاقستاندا ورىن العان بارشا تەررورلاردى تەك قانا يسلاممەن بايلانىستىرۋ قاتە تۇسىنىك. ءدىن يەلەرى يمانىنا ادالدىق پەن ءدىن اتىن جامىلىپ، جىمىسقىلانىپ قىلمىستىق توپ قۇرۋشىلىقتىڭ اراسىنداعى ايىرمانى جۇرتقا تانىتا ءبىلۋى كەرەك. بۇل ماڭىزدى ماسەلە! يسلاموفوبيانىڭ ءورشي ءتۇسۋى - ەلىمىزدەگى ءدىني ساۋاتتىلىقتىڭ جوقتىعىنان تۋىنداپ وتىر. ءبارىن بالا-ماتام قىلعان سوڭ بارىپ، بيدايدى كەبەگىنەن ايىرۋعا كىرىسەتىن تىرشىلىككە ۇرىنامىز»، - دەپ ەسەپتەيتىنىن اشىپ ايتقان بولاتىن.

ءبىز دە وسى ءبىر وتە نازىك تاقىرىپقا قاتىستى پىكىرلەردى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تۇراقتى ساراپشىلارى ءام اۆتورىلارى، ءدىن وكىلدەرىنەن بىلگەن ەدىك.

داۋلەت قاجى تىلەۋبەردى, «يسلام نۇرى» گازەتىنىڭ رەداكتورى:

- جالپى قازىرگى ەلىمىزدەگى يسلاموفوبيانى الەۋمەتتىك قۇبىلىس دەپ بىلگەنىمىز ءجون. بىزدە كەڭەستىك يدەولوگيانى قازاقي يدەولوگيا الماستىرا الماعان سوڭ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءمانىسى كەتىپ، ونىڭ ورنىنا جاستارىمىزدىڭ ساناسىن زورلىق-زومبىلىق پەن اقشاعا تابىنۋ جايلادى. ءارى بيلىك ءبىر بولەك، ءداستۇرلى جاستار تاربيەسى ءبىر بولەك ءومىر ءسۇرىپ كەلدى. قانداي شارا وتپەسىن، ونى ءداستۇرلى يسلامنان الشاقتاتىپ، اتەيستىك ۇستانىم كوزگە ۇرىپ تۇردى.  مىنە، وسى بيلىكتى جايلاعان اتەيستىك ۇستانىم يدەولوگيالىق الاپەستىككە ۇرىندىردى. وسى رۋحاني الاپەستىكتەن ارىلۋ ءۇردىسى ءوزىمىز تۇرىپ جاتقان شىعىس ايماعىندا، ونىڭ ىشىندە اباي وبلىسىندا، ورىن الا باستاعانى كوڭىلىمىزدى قۋانتادى.

اباي وبلىسىنىڭ قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ايدار سادىرباەۆ ءدىن ماسەلەسىن ۇنەمى ءجىتى نازاردا ۇستايدى. وبلىس اۋماعىنداعى بارلىق كونفەسسيا وكىلدەرىنىڭ باسىن قوسقان فورۋمدار ءجيى ءوتىپ تۇرادى. وندا ءداستۇرلى يسلامنىڭ قۇندىلىقتارى ايماقتىق باق وكىلدەرى ارقىلى جۇرت اراسىنا ءتيىستى دەڭگەيدە ناسيحاتتالىپ جاتىر دەسەك، ارتىق ايتپايمىز. جاقىندا بولعان فورۋمنىڭ اشىلۋىندا اباي وبلىسى اكىم اپپاراتىنىڭ باسشىسى جاسۇلان سارسەباەۆ قاتىسۋشىلاردى «رۋحاني كەلىسىم» كۇنىمەن قۇتتىقتاپ، ءدىني قىزمەتكەرلەرگە العىس حاتتار تابىس ەتتى. وعان وبلىستاعى بارلىق كونفەسسيا وكىلدەرى قاتىستى.

وسى فورۋم بارىسىندا اباي وبلىسىنىڭ قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ايدار سادىرباەۆ: «رۋحاني كەلىسىم كۇنى قارساڭىندا كەزەكتى ءدىني قىزمەتكەرلەردىڭ باسىن قوساتىن وبلىستىق فورۋم ۇيىمداستىرۋدامىز. ءبىزدىڭ وبلىستا بارلىق كونفەسسيالاردى بىلدىرەتىن 170-تەن استام ءدىني بىرلەستىكتەر تىركەلگەن. ولاردىڭ بارلىعى ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋعا ۇلەس قوسۋدا. وڭىرىمىزدە ءدىني بىرلەستىكتەر باسشىلارىنىڭ كلۋبى بەلسەندى جۇمىس اتقارىپ جاتىر. قازىرگى تاڭدا وبلىستاعى ءدىني احۋال تۇراقتى. مۇنىڭ كەپىلى – ەلىمىزدە ورنىققان دوستىق كوپىرى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – قالىپتاسقان ۇلتارالىق جانە دىنارالىق بىرلەستىكتى نىعايتىپ، بولاشاق ۇرپاققا امانات ەتۋ!

اسقار مۇقانوۆ، شىعىس ءوڭىرىنىڭ باس يمامى:

- ءداستۇرلى يسلامنىڭ قازاق اراسىندا الاتىن ورنى بولەك، وندا وزگە ءدىني ۇستانىمداعىلارعا قاتىستى سەنىم مەن ءوزارا سىيلاستىق ايرىقشا ورىن الادى.

تاقىرىبىمىزعا تۇزدىق بولىپ وتىرعان بۇل قۇبىلىستى راسۋل جۇمالى «يسلامدىق كونترمودەرن» دەپ اتايدى. ويتكەنى، مەن كەلتىرىپ وتىرعان تەرميننىڭ ناقتى ماعىناسى قازاق اراسىنداعى ءداستۇرلى يسلامعا ۇلتتىڭ ەشبىر رۋحاني-مادەني دامۋسىز ورالۋى دەگەندى ۇقتىرادى. سوندىقتان وسىنداي قايتىپ ورالۋ كەزىندە ءدىننىڭ اتىن جامىلۋشىلار قازاقي يسلامنىڭ بولمىسىن ءوز قالاۋىنشا وزگەرتىپ، ساياسي مۇددەسى ءۇشىن بارشا قازاق مۇسىلماندىعىنىڭ قۇندىلىقتارىن تارىك ەتەدى.

قازاقي يسلامدى ەشقاشان ساۋد ارابياسى نەمەسە يران ەلدەرىندەگى يسلاممەن سالىستىرۋعا ەش بولمايدى. سوندىقتان ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى پىكىرتالاستار الاڭىنا اينالدىرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. بۇنداي پىكىرتالاستار ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزگە سىزات تۇسىرەدى. ءارى ءداستۇرلى قازاقي ءدىني ۇستانىمداردى بۇرمالاپ، جۇرت اراسىندا قاتە تۇسىنىك قالىپتاستىرۋعا اكەپ سوعادى. ءارى يسلامدى ۇستانۋشى جاماعات ءبىر-ءبىرىن كۇستانالاپ، قاسيەتتى قۇران كارىم تۇرلىنشە تاپسىرلەنىپ، ءدىني ورتامىز كىمنىڭ سوزىنە بەيىل قويارىن بىلمەي دال بولادى. سوندىقتان قمدب ماڭىنا توپتاسىپ، بارشا ءدىني اقپاراتتىق شابۋىلداردىڭ الدىن الا بىلۋگە وسى باستان قام جاساۋعا ءتيىسپىز.

راحات قاجى التاي, «قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى:

- قازاق ەلىندەگى ءداستۇرلى يسلام ۇلگىسى يرانداعى ءدىني وزگەشەلىكتەن بولەكتەنىپ تۇرادى. كوزى قاراقتى جان ءدال قازىر ەلىمىزدە ۇلتتىق ءدىنىمىزدىڭ تاعدىرى كوكپارعا سالىنىپ جاتقانىن اڭعارا الادى. بۇل ازىرشە دىنگە قاتىسى جوق جانداردىڭ ءدىن تۋرالى پىكىرتالاسقا ارلاسۋىنا تاڭ قالمايتىن بولدىق. بۇنى قازاق «ءوزىڭ بىلمە، بىلگەننىڭ ءتىلىن الاما» دەيدى. دىننەن قۇبىجىق جاساۋشىلىقتىڭ ءتۇبى جاقسىلىققا اپارمايدى. ارتى قارلۋى قاقتىعىسقا ۇرىنۋى دا ىقتيمال. ويتكەنى، ءدىن نازىك ماتا سىقىلدى. ونى كىر قولىمەن ۇستاعاندار ۇسقىنىن كەتىرەدى. ءوز باسىم دەپۋتاتتاردىڭ كەيبىرىنىڭ ءدىن تۋرالى كوبىنە قيسىنسىز پىكىرىن ايتۋلارىن «اكەسى تۇرىپ، بالاسى سويلەۋشىلىك» دەپ بىلەمىن. ءبىز سايلاۋشى رەتىندە وسى ماسەلەگە قاتىستى پارلامەنت وتىرىسىنا قمدب وكىلىن سويلەتىپ، سونىڭ پىكىرىن بىلگەنى جوندىگىن دەپۋتات مىرزالاردىڭ ەسىنە ءبىر قايىرا سالعىمىز كەلەدى.

دەپۋتاتتار پەندە رەتىندە قاتتى قاتەلەسەدى. ءدىن جولىنداعى جان بولعاننان كەيىن ەلىمىزدەگى قالىپتاسقان ءدىني ۇستانىمنىڭ حال-احۋالىنان تىس قالا المايمىز. كەرەك دەسەڭىز سىرتتاي باقىلاۋشى بولىپ، ەكى قولدى قالتادان الماۋشلىقتان تۇك تە ۇتپايمىز. قمدب ەل اراسىنداعى بەدەلى ارتىپ، ءداستۇرلى ەمەس، يسلامدىق اعىمداردىڭ اسەرى ازايىپ، ونىڭ سوڭىنا تۇسۋشىلەردىڭ سانى دا جوققا ءتان بولىپ كەمي تۇسكەنى قۋانتادى.

ءدال وسى جاعدايدا دىننەن قۇبىجىق جاساۋشىلىقتىڭ نە كەرەگى بار دەگەن زاڭدى ساۋال تۋادى. وعان جاۋاپتى الىستان ىزدەپ كەرەگى جوق. ءدىني ساۋاتى جوق جاندار عانا ءدىني ۇستانىمدى داۋ-دامايعا اينالدىرادى.

بيلىك تاراپىنان قولعا الىنىپ وتىرعان بارلىق رەسمي ديسپۋتتار قمدب قاتىسۋىنسىز وتەتىندىگى، بۇل ەندى بارىپ تۇرعان جىگىتتى سىرتىنان ۇيلەندىرە سالۋشىلىقتىڭ ءبىر كورىنىسىندەي كورىنەدى. بيلىك رەسمي يسلامنان الشاقتادىڭ دەپ، كەيبىر ءدىندار باۋىرلارىمىزعا سىرتتاي كىنا تاقپاي، تۇرمەمەن قورقىتىپ ۇركىتپەي، زاڭمەن قۋدالاۋعا تۇسىرمەي، ءبارىن اقىلعا سالىپ، قمدب تىزە قوسىپ، ناسيحاتتىق ناۋقاندى قىزۋ قولعا الۋى كەرەك-اق.

ءارىپجان قوجانۇلى, يمام:

- قازىر ەلىمىزدە ءداستۇرلى ەكى ءدىني ۇستانىم وتانداستارىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگىن ءوز ماڭىنا توپتاستىرىپ وتىر. بىراق ءبىر وكىنىشتىسى تەك مۇسىلماندىق ءدىني اعىمدار عانا تۇرتپەككە الىنىپ، حريستياندىق كەرتارتپا سەكتانتىق ۇردىستەر ءسوز ەتىلمەيدى. بۇل ەندى بيلىكتىڭ ەسكەرەتىن ءبىر دۇنيەسى.

يسلامدىق ءدىني اعىمداردىڭ ىشىندە ەلىمىزدە كەڭ تاراعانى سالافيزم ەدى. سوڭعى كەزدە ونىڭ ەلىمىزدى قامتۋ اۋقىمى تارىلىپ، مۇسىلماندار اراسىندا بۇرىنعىداي قولداۋعا يە بولۋشىلىق قابىلەتىنەن مۇلدەم ايىرىلدى. جانە ءبىزدىڭ وتانىمىز زايىرلى مەملەكەت بولىپ تابىلادى. ودان يران مەن ساۋد اراۆياسىن قولدان جاساۋشىلىقتىڭ كەرەگى جوق. مۇسىلمانشىلىققا قارسى ساياسي ناۋقان جۇرگىزۋشىلىكتىڭ ەش قاجەتى جوق. قازاقستاننىڭ 80 پايىزىن قۇراپ وتىرعان مۇسىلمان قاۋىمى توڭىرەگىندە يسلامعا قارسى پىكىرتالاس ۇيىمداستىرۋشىلىق قوعامدا كەرى پىكىر تۋىنداۋعا اكەپ سوعاتىندىعىن دا ەسكەرۋگە ءتيىسپىز.

قاۋىپتى راديكالدار بيلىك تاراپىنان اۋىزدىقتالىپ، ءدال قازىر تۇرمەلەردە وتىر. دايش توبىنا كىرگەندەر ءسۇريا مەن يراكتا كوز جۇمدى. ولاردان ەلىمىزگە كەلىپ كەتەر قاۋىپ جوققا ءتان. ءدىني ەكسترەميزم ءدال قازىر قازاق ەلىنە ەش قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان جوق. بۇنىڭ بارلىعى قمدب تىندىرىمدى جۇمىستارى ارقاسىندا مۇمكىن بولىپ وتىر.

تالعات عيززاتوۆ, يمام:

- بۇرىن ءداستۇرلى يسلام وزگە اعىمداردىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قالعانداي كورىنسە، سوڭعى كەزدەرى جۇرت وزگە يسلامدىق اعىمداردىڭ سوڭىنان ەرۋشىلىكتەن ساپ تىيىلىپ، بارشا قازاق اتا-بابا ءدىني ۇستانىمىنىڭ سوڭىنا ءبىرجولا ءتۇستى. ەندىگى جەردە بۇرىن وزگە يسلامدىق اعىمداردى ۇستانعان توپتاردىڭ اۋقىمى تارىلىپ، ءوز مۇشەلەرىمەن شەكتەلىنۋشىلىك قۇبىلىسىنا دا كۋا بولا باستادىق. ءدال وسىنداي تاريحي ساتتە ءداستۇرلى يسلامعا دا ءبىر ۇشتىعى ءتيىپ كەتەتىن يسلامدى قارالاۋ ناۋقانى ەش وپا اپەرمەيتىن تىرلىك دەسەم ارتىق ايتقاندىعىم ەمەس.

وزگەلەرگە ءوز پىكىرىن تاڭاتىن، ارتى ولاردى «ءدىنسىز» دەپ ايىپتاۋلارعا ۇلاساتىن تۇرلىنىشە «تاپسىرلەۋ» جوسىقتارى پايدا بولادى. ءبىر مۇسىلمانداردىڭ ەكىنشىلەرىن جاعادان الىپ، ءدىن جولىنان الشاقتادىڭ دەپ كىنا تاعىپ، وعان كەلىسپەيتىندەردىڭ كوزىن جويۋعا تىرىسۋشىلىق قالتىقسىز قۇبىلىس اينالىپ كەتتى.  وسى ءبىر يسلامدى بۇرمالاۋ ەل-جۇرتتى ودان الشاقتاتىپ، يسلاموفوبيانى تۋدىرادى.

Abai.kz