ەلىمىزدە 2013 جىلدىڭ 25 ساۋىرىنەن ءوز كۇشىنە ەنگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ونوماستيكا ماسەلەلەرى بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ بويىنشا  ساۋاتسىز كاسىپكەرلەرگە  جارناما  مازمۇنىنداعى قاتەلىكتەرى ءۇشىن ايىپپۇل سالىنۋعا ءتيىستى. ودان بەرى دە  جارتى جىلعا جۋىقتاعانىمەن ءالى كۇنگە  دەيىن  كوشەدەگى جارنامالار  دۇرىس  جازىلماي  كەلەدى، ءتىپتى كوپە-كورنەۋ قاتەلىكتەر اسقىنىپ بارادى دەۋگە بولادى. قالانىڭ ورتالىق كوشەلەرىندە ءجۇرىپ، اينالاعا كوز  سالساڭ  ساۋاتسىز  جارنامالاردان  كوز  اشپايسىڭ. قازاق ءتىلىنىڭ   ۇ، ءۇ، ءى، ق، ءا، ءو سەكىلدى ارىپتەرىنەن  جىبەرىلگەن قاتەلەردىڭ ءورىپ جۇرگەندىگىن بىلاي قويعاندا، كەيبىر ءسوزدىڭ  ءوزىن تۇسىنبەي  دال بولاسىڭ.  ماعىناسىندا ءمان جوق،  بۇل قانداي  ماسقارا  دەگەن ويعا دا  قالاسىڭ.  وعان كىمدى كىنالايمىز؟.. قازاق تىلىندەگى  جارنامانىڭ  دۇرىس  جازىلماۋى  مەملەكەتتىگىمىزگە  سىن ەمەس پە؟ ءتىل  حالىقپەن  بىرگە جاساپ، بىرگە داميدى،  سوندىقتان دا وعان  رۋحاني بايلىق،  ءبىلىم مەن دۇنيەتانىم كوزى، ادام تاعدىرى دەپ قاراعان ءجون. ونى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي قاستەرلەپ، ءوسىپ-وركەندەۋىنە ءبىراۋىزدان اتسالىسۋىمىز قاجەت.

ەلىمىزدە 2013 جىلدىڭ 25 ساۋىرىنەن ءوز كۇشىنە ەنگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ونوماستيكا ماسەلەلەرى بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ بويىنشا  ساۋاتسىز كاسىپكەرلەرگە  جارناما  مازمۇنىنداعى قاتەلىكتەرى ءۇشىن ايىپپۇل سالىنۋعا ءتيىستى. ودان بەرى دە  جارتى جىلعا جۋىقتاعانىمەن ءالى كۇنگە  دەيىن  كوشەدەگى جارنامالار  دۇرىس  جازىلماي  كەلەدى، ءتىپتى كوپە-كورنەۋ قاتەلىكتەر اسقىنىپ بارادى دەۋگە بولادى. قالانىڭ ورتالىق كوشەلەرىندە ءجۇرىپ، اينالاعا كوز  سالساڭ  ساۋاتسىز  جارنامالاردان  كوز  اشپايسىڭ. قازاق ءتىلىنىڭ   ۇ، ءۇ، ءى، ق، ءا، ءو سەكىلدى ارىپتەرىنەن  جىبەرىلگەن قاتەلەردىڭ ءورىپ جۇرگەندىگىن بىلاي قويعاندا، كەيبىر ءسوزدىڭ  ءوزىن تۇسىنبەي  دال بولاسىڭ.  ماعىناسىندا ءمان جوق،  بۇل قانداي  ماسقارا  دەگەن ويعا دا  قالاسىڭ.  وعان كىمدى كىنالايمىز؟.. قازاق تىلىندەگى  جارنامانىڭ  دۇرىس  جازىلماۋى  مەملەكەتتىگىمىزگە  سىن ەمەس پە؟ ءتىل  حالىقپەن  بىرگە جاساپ، بىرگە داميدى،  سوندىقتان دا وعان  رۋحاني بايلىق،  ءبىلىم مەن دۇنيەتانىم كوزى، ادام تاعدىرى دەپ قاراعان ءجون. ونى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي قاستەرلەپ، ءوسىپ-وركەندەۋىنە ءبىراۋىزدان اتسالىسۋىمىز قاجەت. ورتالىق كوشەلەردەگى جارنامالار مەن كورسەتكىش نۇسقامالار مەن تۇسىندىرمەلەردىڭ سوراقىلىعى وسىنداي بولعاندا، ، شەتكى كوشەلەردە جاعدايى مۇلدە سىن كوتەرمەسى انىق.

جارنامالار مەن كورسەتكىش نۇسقامالار مەن تۇسىندىرمەلەر شارۋاشىلىق ءىس-ارەكەتكە، تۇتىنۋشىمەن قارىم-قاتىناستا  وتە قاجەت،  ولار تاۋاردى ساتۋعا نەگىز بولادى، تۇتىنۋشىعا شەشىم قابىلداۋعا ىقپال ەتەدى، بەلگىلى ءبىر شارادان حاباردار ەتىپ، ونى ناسيحاتتايدى. سونىمەن بىرگە تۇتىنۋ دەڭگەيىنىڭ ءوسۋىن رەتتەيدى، قوعامنىڭ ماڭىزدى قاجەتتىلىكتەرىن ايقىندايدى.  وسىنداي ماڭىزى بار ناسيحات كورنەكىلىكتەرىنىڭ  مەملەكەتتىك تىلدە دۇرىس  جازىلماي، ءبىر اۋىز سويلەمنىڭ وزىنەن كوپتەگەن قاتەلەردى كورگەندە قايران قالاسىڭ. اگەنتتىكتەردەگى اۋدارماشىلار ورىس تىلىندەگى جارنامانى قازاقشاعا سوزبە ءسوز اۋدارىپ،  سولاي جازۋلارىن قويار ەمەس. مەملەكەتتىك تىلدەگى قاتە جانە ساۋاتسىز ورىندالعان جارنامالار ءتىل جاناشىلارىنىڭ  نامىسىن شاباقتايدى. كەز-كەلگەن ادام ء وز اناسىن قالاي قورلاتپايتىن بولسا،  انا تىلىنە دە سونداي جاناشىرلىق كورسەتۋلەرى كەرەك. وقىساڭ ءتىلىڭ كۇرمەلەتىن، قازاق ءتىلىن كەلەمەجدەگەن قاتەلىكتەردى كىم تۇزەيدى؟

الىسقا ۇزاماي-اق  ماسەلەن،  تالدىقورعان قالاسىنىڭ  ورتالىعىنداعى مىنا ءبىر دۇكەننىڭ ماڭدايشاسىندا  قاراپايىم ورفوگرافيالىق قاتە كوزگە تۇسەدى.  دۇكەننىڭ اتاۋىن ايقايلاپ ايتىپ تۇرعان   «جاڭا»  سوزىندەگى «ڭ» ءارىپىنىڭ ورنىنا «ن» دەلىنىپ، قاتە جازىلعان. 

 №1 سۋرەت. وسى سىندى  قازاقشا ارىپتەردەن جىبەرىلگەن قاتە  كەلەسى  جارنامادا دا كەزدەستى. ورتالىقتاعى  تاعى ءبىر دۇكەندە  «نۋرسيپات ازىك-تۇلىك دۋكەنى»  دەگەن ۇلكەن ماڭدايشا ىلىنگەن.  مۇندا بىردەن  ءۇش  قاتە جىبەرىلگەن.  «نۇرسيپات» سوزىندەگى  «ۇ» ءارىپىن «ۋ» الماستىرسا،  «ازىق» سوزىندەگى  «ق» ءارىپىنىڭ ورنىنا  «ك»  جازىلعان.  «دۇكەنى» سوزىندەگى  ءۇ-ءنىڭ ورنىن  «ۋ»   باسقان.

№2 سۋرەت. كەيبىر جارناما پاراقشالارىندا  ارىپتەر ارتىق جازىلعان. مۇندا ءبىرىنشى افيشاداعى «ونىمدەر» سوزىندە «ونىممدەر» «م» ءارپى ارتىق بولسا، ەكىنشى افيشادا «قىزمەت»  سوزىندە  «قىزىمەت» دەلىنىپ «ى» ءارىپى  ارتىق كورسەتىلگەن.

№ 3-4 سۋرەت. «Beeline»  بايلانىس جەلىسىنىڭ جارناماسىندا  «مودەم» سوزىنە كوپتىك جالعاۋ دۇرىس جالعانباعان.  مۇنداعى «دەر» كوپتىك جالعاۋىنىڭ ورنىنا «لەر» دەگەن  جالعاۋ تۇسكەن. «مودەملەر» ءسوزىن وقىعاندا نە كۇلەرىڭدى، نە جىلارىڭدى بىلمەيسىڭ.

№5 سۋرەت. كەلەسى ءبىر جارنامانىڭ مازمۇنى ءتىپتى تۇسىنىكسىز كورىندى.  «ۇيالى تەلەفون قىزمەت كورسەتۋلەر ورتالىعى» دەپ جازىلعان.  «ورتالىق» اتانىپ جۇرگەن بۇل مەكەمەنىڭ جارناماسى بىزدىڭشە، «ۇيالى تەلەفوندارعا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى» دەپ جازىلۋى كەرەك ەدى.  سونداي-اق بۇل جارنامادا «تاۋلىكبويى» ءسوزى بىرگە جازىلعان.

№6 سۋرەت. «ەۆرازيا»  ساۋدا كەشەنىنىڭ ماڭدايشاسىنداعى افيشا قاتەدەن كوز اشپايدى. وندا ءبىر ەمەس بىرنەشە جەردەن ورەسكەل قاتەلەر كەتكەن.  بىرىنشىدەن جوعارىدا ايتىلىپ كەتكەندەي، شىلاۋلار سوزدەردەن بولەك جازىلماعان.  ماسەلەن «تاپتىڭىز با؟»، «جوعالتتىڭىز با؟»  دەگەن سوزدەردە  بۇل ەرەجە ەسكەرىلمەگەن. سونداي-اق  «جوعالتتىڭىز با» دەگەن سوزدە «ل» ءارپى ارتىق جازىلعان، ياعني «جولعالتتىڭىز با؟» دەلىنگەن.

№7 سۋرەت. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ»  دەمەكشى،  قالا ورتالىعىنداعى اياق كيىم ساتاتىن  شەتەلدىك  دۇكەننىڭ كىرە بەرىسىندەگى اينەكتە  جازىلعان سوزدەن  تۇك تۇسىنبەدىك.  «ارگەنىم ۇردەسىنە قاتىس»  دەپ جازىلعان جارنامانى جۇرتشىلىقتىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى تۇسىنگەن بولار دەگەن ۇمىتپەن ارى-بەرى اعىلعان حالىقتى اڭگىمەگە تارتىپ الەك بولدىق.  وكىنىشكە وراي، بۇل جارنامادان ەشكىم دە ەشتەڭە ۇقپاعانىن ايتتى. ەندى،  دۇكەن ساتۋشىلارىنىڭ كومەگىنە سۇيەنۋگە ءماجبۇر بولدىق.  ولار  بۇل ءسوزدىڭ ورىسشاسى «وكۋنيس ۆ ديزاين - پروتسەسس» ءسوزى ەكەندىگىن ايتا كەلە، اۋدارمادان قاتە كەتكەندىگىن مالىمدەدى.  جاقىن ارادا بۇل جارنامانىڭ  مۇلدەم الىنىپ تاستالىناتىنىن ايتىپ، ۋادە ەتتى.

№8 سۋرەت. ساۋاتسىزدىعىمىزدان با، الدە جاۋاپسىزسىزدىعىمىزدان با وسىنداي ورەسكەل قاتەلەردىڭ ورىن الۋىنا جول بەرىلىپ كەلەدى. وسى تاقىرىپقا وراي  جىبەرىلىپ وتىرعان ولقىلىقتاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستاردىڭ اتقارىلىپ جاتقاندىعىن ءبىلۋ ماقساتىندا تالدىقورعان قالالىق  مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ بولىمىنە  بىرنەشە مارتە حابارلاسىپ، ەشقانداي جاۋاپ الا المادىق.  «سەن سالاردا،  مەن سالار، اتقا جەمدى كىم سالار» دەمەكشى، قالالىق ءتىل ءبولىمى ۇيىقتاپ وتىرسا، سۇراۋ سالعانعا جاۋاپ بەرمەسە، ەندى كىمنىڭ ەسىگىن قاعامىز؟

الماس قىلىش، الماتى وبلىسى.

Abai.kz