سوڭعى كەزدەرى ءدىن توڭرەگىندە، دىنگە قاتىستى ماسەلەلەر باق بەتتەرىندە ءجيى كوتەرىلىپ، تالقىعا سالىنىپ ءجۇر. اسىرەسە، بۇل باعىتتا «ادىرنا» اقپاراتتىق پورتالى بەلسەندىلىك تانىتۋدا. ەگەردە ول حابارلارعا تالداۋ جاسايتىن بولساڭىز، وندا دىننەن بەزىپ، جاپپاي اتەيست بولۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. ولاي بولماعان جاعدايدا، قازىر ءتاڭىر ءدىنى اتالىپ جۇرگەن توپتىڭ سوڭىنا ەرۋىمىز كەرەك. سولاي عانا قازاق حالقى ءوزىنىڭ رۋحاني تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك الادى ەكەن.  بولماسا، قازاق حالقى قۇردىمعا كەتپەك. جالپى بۇل حابارلاردا قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن وي-پىكىرلەر دە بارلىعىن جوققا شىعارمايمىز. نەگىزگى ەكپىن دىنگە، يسلامعا قارسى باعىتتالىپ جاتقان سوڭ بۇل ماسەلەنى ءسوز ەتپەۋ، قارسى ءۋاج ايتپاۋ مۇمكىن ەمەس. ەندىگى كەزەكتە كىم، نەگە قارسى سول ماسەلەلەرگە كەزەگىمەن ءسوز بەرەيىك.

مىسالى، نۇرجان جولدىبەكۇلى اتتى «ءدىندى زەرتتەۋشى» باۋىرىمىز بىلاي دەيدى: «قازاققا سالافيلەردەن دە، سوپىلاردان دا پايدا جوق». راس، سالافيلەردەن پايدا جوق ەكەنىن حالىقتىڭ كوپشىلىگى حاباردار. ال، سوپىلار شە؟ كۇنى كەشەگە دەيىن قازاقتىڭ ءدىني تانىمىنىڭ نەگىزى بولعان رۋحاني جەلى نەلىكتەن قازاققا پايداسىز بولىپ قالدى؟ ەگەردە سول سوپىلىق جول بولماسا، اباي، شاكارىم، ءماشھۇر ءجۋسىپ، سىر سۇلەيلەرى، باتىستىڭ جىراۋلارى قايدان شىقتى؟ اتىراۋ مەن التايدىڭ اراسىن جايلاعان قازاقتىڭ رۋحاني تۇاستىعىن كىم قالىپتاستىردى؟ ابايدىڭ «جۇرەكتىڭ كوزى اشىلسا، حاقتىقتىڭ تۇسەر ساۋلەسى، ىشتەگى كىردى قاشىرسا، ادامنىڭ حيكمەت كەۋدەسى.»-دەگەن ولەڭى نەنى مەڭزەپ تۇر. نەمەسە، شاكارىم قاجىنىڭ «شىننان وزگە قۇداي جوق، انىق قۇداي -شىن قۇداي، ۇقپاي قالما الاڭ بوپ، شىن بولماسا، كىم قۇداي؟ ال، ماڭعىستاۋلىق قاشاعان جىراۋ بولسا، «اللالاعان ءپىر وتكەن، تۋىنا جۇرتتى تۇنەتكەن، تاسبيح، زىكىر جاريا، مەشىتتىڭ ءىشىن گۇل ەتكەن» دەگەن ولەڭ، جىر جولدارىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر نەنى ايتىپ تۇر؟ بۇل ماسەلەلەردى تولىق يگەرىپ الماي، قۇراندى بەس رەت وقىپ شىعۋ بۇل باتىرعا نە بەرەدى؟ قاي ماسەلەگە ورەسى جەتەدى؟ وكىنىشتىسى، ءوزىنىڭ سونداي بىلىمسىزدىگىن سەزىنبەي، دىنگە، يسلامعا قارسى سويلەۋى – ناداندىق! باسقاشا ايتا المايسىڭ. مىسالى، مۇحاممەد پايعامبار تۋرالى دا وي قوزعايدى. مۇحاممەد پايعامبار وتە باتىر، ستراتەگ بولعان دەگەن سىڭايدا وي ءوربىتىپ، سونىڭ ارقاسىندا عانا يسلام ءدىنى كەڭىنەن تارادى دەگەندى العا تارتادى. سوندا ءبىزدى جاراتقان قۇدىرەت، ءتاڭىر تاعالا جەر بەتىنە پايعامبارلاردى نە ءۇشىن جىبەرىپ كەلدى؟ پايعامبارلاردىڭ جەر بەتىنە جەبەرىلۋىندەگى ماقسات نە؟ بۇل ماسەلەگە باس اۋىرتىپ جاتپايدى؟ پايعامبار دەگەندەرىمىز «ساموزۆانەستەر»، قۇران قولدان جازىلعان دەگەن سياقتى پىكىرلەردى ءۇيىپ توگەدى. وكىنىشتى. ەڭ باستىسى ءوزىنىڭ ادام ەكەنىن، پايعامبارلار ءوزى سياقتى سول ادام بالالارىنا ادامي بولمىسىن ساقتاپ قالۋى ءۇشىن رۋحاني الەمنەن رۋحاني ءىلىم، قۋات اكەلەتىنىنەن حابارسىز. ءار پايعامباردىڭ جەر بەتىنە الىپ كەلگەن قۋاتى 400-500 جىلعا جەتەدى. ودان ارى قاراي رۋحاني الەم مەن ادام اراسىنداعى بايلانىس ۇزىلەدى. وسى ۇزىلگەن بايلانىستى ارى قاراي جالعاستىراتىن جاڭادان كەلگەن پايعامبار. مۇحاممەت پايعامبار پايعامبارلاردىڭ سوڭى، پايعامبارلاردىڭ ءمورى. ول كىسىدەن كەيىن جەر بەتىنە پايعامبار كەلگەن جوق. ودان كەيىنگى كەزەڭدەردە رۋحاني الەم مەن ادامزات اراسىن قوجا احمەت ياساۋي باستاعان اۋليەلەر جالعاسىرىپ كەلدى. وكىنىشتىسى، سوڭعى وتىز جىلدا اۋليەلەرگە، ارۋاقتارعا قارسى جۇرگىزىلگەن ۋاعىزدار قازاقى ءدىني تانىمىنىڭ وزەگى بولعان سوپىلىقتىڭ ءوڭىن تەرىس اينالدىرىپ جىبەردى. بۇل ۋاعىزداردىڭ نۇرجان باۋىرىمىزدىڭ ساناسىنا دا كەرى اسەرى بولعان بولۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، بۇل جىگىت ءوزىنىڭ اتەيست ەكەنىن، بىراق «تاڭىرشىلدەرگە» بۇيرەگى بۇراتىنىن، كومەكتەسەتىنىن ايتادى. دەمەك، قازاقتى ىشتەي ءىرىتۋ جولىندا ارەكەت ەتىپ جاتىر.

ودان كەيىنگى «ادىرنا» اقپاراتتىق پورتالىندا بوي كورتسەتىپ، پىكىر بىلدىرگەن ساياساتكەر، ءارى قوعام قايراتكەرى جانۇزاق اكىم مىرزا. بۇل كىسى دە قۇداي جوق دەگەن پىكىردە. وعان دالەل رەتىندە ەۆروپالىقتاردىڭ 16 عاسىردان باستاپ امەريكاندىق يندۋستار مەن افريكالىق نەگرلەردى قىناداي قىرىپ، وزدەرىنە قۇل قىلعاندا ارا تۇسكەن ەشكىم بولمادى. ەگەر قۇداي بولعاندا ولارعا ارا ءتۇسىپ، اراشالاعان، قۇتقارعان بولار ەدى. دەمەك، قۇداي جوق. بۇل پىكىرگە الدىمەن سول ەۆروپالىقتاردىڭ ءوزى كەلدى. ءسويتىپ، بارلىق ءدىني دوگمالاردى ىسىرىپ تاستاپ، كۇشتى عىلىم مەن تەحنيكانى دامىتۋعا جۇمسادى. سونداي ساياساتتىڭ ناتيجەسىندە بۇگىنگى كۇنى ولار قانداي ناتيجەگە جەتىپ وتىرعانىن كورىپ وتىرمىز. سوندىقتان مەن ولاردىڭ ۇستانعان باعىتىن قولدايمىن. ال، ءدىندى ويلاپ شىعارعان ادام. قۇداي ماسەلەسى – قوعامنىڭ قاجەتتىلىگىنەن تۋدى. قوعامداعى ادامدار اراسىنداعى اراقاتىناستى رەتتەپ وتىراتىن تەتىك قاجەت بولدى. وسى قاجەتتىلىكتى رەتتەۋ قۇرالى رەتىندە ءدىن قالىپتاستى. سوڭعى عاسىرلاردا ءدىن ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالا باستادى. بۇل جاعداي مۇسىلمان ەلدەرىندەگى تۇراقسىزدىقتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. وسىنداي تۇجىرىمداردى حالىق نازارىنا ۇسىنعان جانۇزاق باۋىرىمىز، قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ قازاق قوعامىندا بەلگىلى ورنى بولعاندىعىن، سوڭعى جىلدارى سالافيلەر ۋاعىزىنىڭ ىقپالىمەن اۋليەنىڭ باسىنا بارۋشىلاردىڭ سانى ازايىپ كەتكەنىن العا تارتادى. جالپى حالىقتى ۇيىستىراتىن يدەيا بولۋ كەرەك، بىراق ول قۇداي تاراپىنان كەلمەيدى. قۇداي جوق دەگەن پىكىردە.

كەلەسى «ادىرنا» سايتىندا ءدىن تۋرالى پىكىرىن ءبىلدىرىپ، ءدىننىڭ بار كەمشىلىگىن، قۇدايدىڭ جوقتىعىن «عىلىمي» تۇردە دالەلدەپ جۇرگەن جاس «پەرى» ەرزات كارىباي دەگەن ازامات. بۇل جىگىت ءوزىنىڭ ءدىن تۋرالى پىكىرلەرىن عىلىمي نەگىزگە سۇيەنە وتىرىپ جەتكىزۋگە تىرىسادى. الەمنىڭ سوناۋ جاراتىلىسىنان باستاپ، تىرشىلىكتىڭ پايدا بولۋ ساتىلارىنا تالداۋ جاساي وتىرىپ، بۇل الەمنىڭ ەشبىر قۇدايدىڭ جاراتۋىنسىز، ەۆوليۋتسيالىق جولمەن دامىعاندىعىن دالەلدەيدى. مىناداي «عىلىمي» تۇجىرىمدارعا ارنايى دايىندىعى بار جان بولماسا، ءتۇسىنىپ، مىنا جەردە نەگە بۇلاي دەپ ايتۋعا شاماسى كەلمەيدى. ءبىر جاعىنان بيولوگيالىق عىلىمي نەگىزدەرگە ارقا سۇيەي وتىرىپ، دارۆين تەورياسىن قورعان ەتكەن بۇل باتىر ءدىننىڭ ويدان شىعارىلعان قۇبىلىس ەكەندىگىن، جەر بەتىندەگى حالىقتى بيلەۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى قۇرالى رەتىندە پايدا بولعاندىعىن «تاريحي» دايەكتەرمەن شەگەلەپ تاستايدى. يسلام ءدىنىنىڭ تۇركىلەر اراسىنا تارالۋ تاريحىنان دا حابارى بار. الايدا، يسلام ءدىنىنىڭ ەۆرازيا تۇركىلەرىنىڭ رۋحاني، مادەني بولمىسىندا ەشقانداي ءرولى بولماعاندىعىن، رەسەيدىڭ 18 عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا بيلىك قۇرعان پاتشاسى ەكىنشى ەكاتەرينا تۇسىندا عانا يسلام دىنىنە بەت بۇرعانىن، سول سەبەپتى يسلام ءدىنىنىڭ قازاق ءۇشىن ەشقانداي رۋحاني، مادەني قۇندىلىعى جوقتىعىن دالەلدەيدى. سوندا قازاق حالقى قانداي ءدىني-رۋحاني باعىت نەگىزىندە مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇر، ادەت عۇرپىن قالىپتاستىردى؟  بۇل سۇراقتارعا ەرزات مىرزانىڭ پايىمداۋىنا ءبىر عانا جاۋاپ بار. ول – تاڭىرلىك ءدىن. الايدا، ەرزات مىرزانىڭ جالاۋلاتىپ ايتىپ جۇرگەن تاڭىرلىك ءدىنى تۇركىنىڭ كونە داۋىردەن قالعان ءتول ءدىنى ەمەس، كەشەگى وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى سوڭىندا سوروس قورىنىڭ مارقۇم جۋرناليست اۋەزحان قودارعا بەرگەن گرانتتىق قارجىلاندىرۋىمەن دۇنيەگە كەلگەن جاساندى «ءدىن» ەكەندىگى اۋىزعا الىنبايدى. العاشقى كەزدە قولداۋشىلارى بولماعانىمەن قازىرگى كۇنى ۋاححابيلىك-سالافيلىك ۋاعىز-ناسيحاتتارعا قارسى «كۇرەسىپ»، قازاق اراسىندا كۇن سايىن بەدەلىن ارتتىرىپ كەلەدى. «سوقىر تاۋىققا ءبارى بيداي» دەمەكشى ءدىني-رۋحاني نەگىزى السىرەگەن قازىرگى قازاقتىڭ مادەنيەتىن ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىم ىقپالىنان امان الىپ قالاتىن جالعىز رۋحاني كۇش رەتىندە تانىلا باستاعاندىعى شىندىق. وسى جەردە مىنا ماسەلەگە تەرەڭىرەك نازار سالىپ كورەيىكشى. ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىم وكىلدەرى كىمدەر؟ قايدان كەلدى؟ جالپى ۋاححابي-سالافيلەردىڭ شىعۋ تەگىنەن قازىرگى حالىقتىڭ كوپشىلىگى حاباردار دەگەن ويدامىن. 18 عاسىردا اراب تۇبەگىنىڭ نەجد ايماعىندا دۇنيەگە كەلىپ، يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزگى تانىم نەگىزدەرىن بۇرمالاپ، مۇسىلمان حالىقتارىن توبىر دەڭگەيىنە ءتۇسىرۋدى ماقسات ەتكەن بۇل اعىم، قازىرگى كۇنى بەلگىلى دەڭگەيدە «جەڭىسكە» جەتىپ وتىر. وسى اعىمنىڭ ىقپالىمەن سوڭعى جىلدارى قانشاما مۇسىلمان مەملەكەتتەرى قانعا بويالدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە سوڭعى جيىرما جىل كولەمىندە ۇستەمدىك قۇرىپ، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمى نەگىزدەرىنە اياۋسىز سوققى بەردى. ەلىمىز بۇل اعىمنىڭ تەرىس ىقپالىنان ءالى تولىق ارىلىپ ۇلەرگەن جوق. وكىنىشكە وراي، ءالى قانشاما مەشىت يمامدارى سول اعىمنىڭ جەتەگىندە. ولاردىڭ سول ارەكەتتەرى «تاڭىرشىلدەردىڭ» ىقپالىنىڭ ارتۋىنا نەگىز بولىپ وتىر. دەمەك، قازىرگى قازاق قوعامىنداعى ءدىني سەنىم مەن تانىم نەگىزىندەگى الاۋىزدىق قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنان شىعىپ وتىرعان جوق. ارنايى قازاقتىڭ رۋحاني تۇتاستىعىنا نۇسقان كەلتىرۋ ماقساتىندا قازاق قوعامىنا سىرتتان ەنگىزىلگەن ۋاححابيلىك-سالافيلىك پەن «تاڭىرشىلدەر» تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتىر. ەگەردە وسى ماسەلەگە تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ، بايىبىنا باراتىن بولساق، وندا شەتەلدىك ءدىني-يدەولوگيالىق ديۆەرسيامەن اينالىساتىن ورتالىقتاردىڭ ەلىمىز ىشىندە قانداي ارەكەتتەرگە بارىپ جاتقاندىعىنا كوزىمىز جەتەدى.

ەندىگى كەزەكتە جوعارىدا مىسالعا كەلتىرگەن ءۇش ازاماتتىڭ قۇدايدىڭ جوقتىعى تۋرالى، ءدىننىڭ قولدان جاسالعاندىعى تۋرالى ايتقان تۇجىرىمدارىنا تالداۋ جاساپ كورەلىك. ەگەردە ول ازاماتتاردىڭ ايتقان تۇجىرىمدارىنىڭ قاتەلىگىن دالەلدەي الماساق، وندا سول جىگىتتەردىڭ ۇستانىمىن قابىل ەتەرمىز.

ءبىرىنشى سۇراق – قۇداي بار ما؟ بار بولسا، قايدا؟ بارلىعىن قالاي دالەلدەيمىز؟ مىنە، وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ – ەڭ اۋىر دا، كۇردەلى ماسەلە ەكەندىگىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز. كوڭىلگە دەمەۋ بولاتىنى قۇران مەن وزگە كيەلى كىتاپتارداعى ءبىر جاراتۋشىنىڭ بارلىعى تۋرالى مالىمەتتەردىڭ بولۋى دەسەك، دۇرىس بولاتىن شىعار. ودان كەيىنگى مۇحاممەد پايعامباردىڭ حاديستەرى. مۇحاممەد پايعامباردىڭ «كىم دە كىم ءوزىن ءوزى تانىسا، يەسىن دە تانيدى» دەگەن ءبىر ءحاديسىنىڭ ءوزى ويلانا بىلگەن ادامعا كوپ نارسەنى دالەلدەيدى. مىسالى، ادام بالاسى قايدان كەلدى؟ قايدا بارادى؟ ولگەننەن سوڭ نە بولماق؟- دەگەن سۇراقتاردى ادام بالاسى ەرتەلى-كەش وزىنە قوياتىنى انىق. ارينە، بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ تابا الماسى دا انىق. باسقانىڭ ءبارىن جيىپ قويعاندا ادام ءوزىنىڭ قارا باسىنداعى ءتۇرلى اعزالارىنىڭ قالاي جۇمىس ىتەيىنىنەن حابارى بار ما؟ جوق. ال، ادام اعزالارى وتە كۇردەلى مەحانيزم ەكەندىگىنەن دە حابارسىز. جالپى ادام اعزاسى 30 تريلليون كلەتكادان تۇرادى. ول كلەتكالاردىڭ ءاربىر ءۇش سەكۋند سايىن 50000 كلەكاسى ءولىپ، ورنىنا جاڭا كلەتكالار پايدا بولادى. ءار ساعات سايىن 57760000 كلەكا ءولىپ، ورنىنا جاڭا كلەتكالار پايدا بولادى. 24 ساعاتتا، تاۋلىگىنە 1 ملرد 434 ملن 240 مىڭ كلەكا ءولىپ، ورنىنا سونشا كلەتكا  پايدا بولادى. قان بولسا، ءار مينۋت سايىن 97000 كم. جول ءجۇرىپ، ادام اعزالارىنا قۋات ءنارىن بەرەدى ەكەن. مىنە، بۇل ءبىر ادامنىڭ بويىندا بولىپ جاتقان پروتسەستەر جانە ول پروتسەستەردىڭ بارلىعى بەلگىلى زاڭدىلىقتار شەڭبەرىندە ارەكەت جاسايدى جانە ەشقانداي قاتەلەسۋ جوق. مۇحاممەد پايعامباردىڭ ««كىم دە كىم ءوزىن-ءوزى تانىسا، يەسىن دە تانيدى» دەگەن ءحاديسىنىڭ ءمانى وسىندا. مىنا ون سەگىز مىڭ الەمدە قانشا تريلليونداعان جاراتىلىس بار، سونىڭ ءبارىن رەتتەپ، باسقارىپ وتىرعان كۇشتى قۇداي، اللا، ءتاڭىر دەپ اتايمىز. ەگەردە مىنا ون سەگىز مىڭ الەم ءبىر جەردەن باسقارىلىپ، ءبىر زاڭدىلىقتار شەڭبەرىندە ارەكەت ەتپەي، ءار قايسىسى وزىنشە ارەكەت ەتكەندە، وندا مىنا الەم الدەقاشان جويىلىپ كەتكەن بولار ەدى. مۇنىڭ ءبارى مىنا ون سەگىز الەمنىڭ يەسى ءبىر ءتاڭىر تاعالا ەكەندىگىن دالەلدەيدى. سوندىقتان مىنا جارىق دۇنيەنىڭ يەسى ءتاڭىر تاعالانىڭ جوقتىعىن دالەلدەمەك بولىپ جۇرگەن مىرزالار وسى جازىلعاندارعا وي جۇگىرتىپ كورسىن. مۇمكىن رايىنان قايتار. كەيبىر زامانداستارىمىز «مىنا زىكىريا ادامنىڭ اقىلىنا سىيمايتىن مىسالداردى كەلتىرىپ، حالىقتى الداۋعا كوشتى دەۋى مۇمكىن. الايدا، بۇل كەلتىرىلگەن دەرەكتەردىڭ بارلىعى اللانىڭ دوستارى-اۋليەلەردىڭ جازعاندارىنان الىنىپ وتىر. وعان  دا سەنگىسى كەلمەگەن جاندار شاكارىم قاجىنىڭ جازعاندارىنا قاراپ تا ويلانۋىنا بولادى. ول كىسى بىلاي دەيدى:

كۇن ايازدا تەرەزەگە
نەشە ءتۇرلى گۇل تۇسەر.
مۇنشا ادەمى ءتۇستى نەگە،
كىم ءتۇسىردى؟ وي جىبەر.

نىسابىڭمەن ويلاساڭ سەن،
ىستەي الماس ونى ادام.
ەڭ ادامنىڭ شەبەرىنەن
سونى سالعان جان شەبەر.

سيپاتىن كور توسىپ ال دا،
جاپالاقتاپ جاۋسا قار.
تازا تەسەر، كوزدى سال دا،
قانداي ونىڭ ءتۇرى بار؟

تاڭ قالاسىڭ ويعا سالساڭ،
قار جاساعان شىتىراسىن.
جاراتىلىستان عيبرات الساڭ،
بولار ەدىڭ وي قۇمار.

مىنە، وسى ەكى اۋليەنىڭ كەلتىرگەن دالەلدەرى ويى بار جاندارعا كۇماندانۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ءبىرى ادام اعزاسىنداعى فيزيكالىق پروتسەستەرگە تالداۋ جاساسا، ەكىنشىسى تابيعات قۇبىلىستارىنا تالداۋ جاساپ، ءتاڭىر تاعالانىڭ بارلىعى مەن بىرلىگىنە دالەلدەر كەلتىرىپ وتىر. وسى كەلتىرىلگەن مىسالدارعا قاراپ-اق ادام بالاسى ءوزىن جاراتقان اسا ءبىلىمدى، قۇدىرەتتى كۇشتىڭ بارلىعىنا مويىن ۇسىنادى.

قۇدايدىڭ بارلىعىنا قارسى بولىپ جۇرگەن مىرزالار، ونىڭ جىبەرگەن دىنىنە دە قارسى، ەندىگى كەزەكتە ءدىننىڭ دە وزدىگىنەن پايدا بولماعاندىعىن دالەلدەۋگە كۇش سالىپ كورەلىك. بىراق ءدىن تۋرالى ءسوز قوزعاماس بۇرىن ادامنىڭ جاراتىلۋى تۋرالى ماسەلەلەرگە توقتالىپ، جاراتۋشى قۇدىرەت ءتاڭىر تاعالانىڭ ادامدى نە ءۇشىن جاراتقانىن بايانداپ وتكەنىمىز ابزال. ويتكەنى، ءدىن وسى ادام بالاسىنىڭ قاجەتى ءۇشىن جىبەرىلگەن قۇندىلىقتار جۇيەسى.

ءتاڭىر تاعالا پەرىشتەلەردى شاقىرىپ الىپ، جەر بەتىندەگى بار ماقۇلۋقاتتارعا يەلىك ەتىپ، باسقاراتىن وزىنە ءبىر ورىنباسار جاراتاتىنىن حابارلادى. بالشىقتان ادامنىڭ ءتانى دايىن بولعان كەزدە پەرىشتەلەردى شاقىرىپ الىپ، «مەن قازىر مىنا قۋىرشاققا ءوز رۋحىمنان ۇرلەيمىن. سول كەزدە سەندەر  ادامعا ساجدە جاسايسىڭدار دەپ بۇيىرعان بولاتىن. پەرىشتەلەر بارلىعى كەلىسىپ، مويىنۇسىندى. تەك، شايتان لاعين عانا ءساجدا جاساۋدان باس تارتىپ، پەيىشتەن قۋىلدى. ءتاڭىر تاعالا ادامعا دەمدى ۇرلەسىمەن ادام ورنىنان «الحامدۋ ليللاھ، استاعفيرۋللاھ» دەپ ورنىنان اتىپ تۇردى. پەرىشتەلەر ادامعا ساجدە جاسادى. العاشقى ادام وسىلاي جاراتىلدى. ادامعا رۋحتى ۇرلەۋىمەن تانگە اينالعان قۋىرشاق توپىراقتان جاسالعان بولاتىن. جانە ءتان سول توپىراقتا وسكەن نىعمەتتەرمەن قورەكتەنەدى. نانىن، ەتىن، بۇكىل جەمىس-جيدەگىن جەيدى، سۋىن ىشەدى. سولاردىڭ قۋاتىمەن ءومىر سۇرەدى. رۋحتان اجىراعان كەزدە قايتادان سول توپىراققا قايتادى. ءتاننىڭ بولمىسى وسى جانە ول ادامنىڭ فيزيكالىق بولمىسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. ءتاننىڭ ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭدىلىقتار جۇيەسى – شاريعات. ال، رۋحتىڭ ءجونى ءبىر باسقا.  رۋح – اللانىڭ ادام بالاسىنا بەرگەن اماناتى. سوندىقتان رۋح قۋاتتى ءوزىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن ءتاڭىر تاعالانىڭ وزىنەن الادى. ويتكەنى، رۋحتى تانگە اللا تاعالانىڭ ءوزى ۇرلەدى. ول تۋرالى قۇراننىڭ «ساد» سۇرەسىندە مىناداي اياتتار بار: «70-ايات. بىراق اشىق ەسكەرتۋشى (پايعامبار) بولعاندىعىمنان عانا (بۇل ءىلىم) ماعان ۋاحي ەتىلدى.» دە. 71. سول كەزدە راببىم پەرىشتەلەرگە: «مەن بالشىقتان ءبىر ادام جاراتامىن. 72. ونىڭ جاراتىپ (بەينەسىن كەلتىرىپ، دەنە مۇشەلەرىنە تولىقتاپ، كەمەلدى ادام ەتىپ), وعان رۋحىمنان ۇرلەپ، جان سالعان سوڭ، بارلىعىڭ وعان ساجدە قىلاسىڭدار» دەدى. 72. پەرىشتەلەر بارلىعى ساجدە قىلدى.. 74. تەك، ءىبىلىس قانا ساجدە قىلماي، تاكاپپارلىق ىستەپ، كاپىر بولىپ كەتتى.» بۇل اياتتاردان باسقا دا قۇراننىڭ باسقا سۇرەلەرىندە رۋح تۋرالى اياتتار بار. دەمەك، رۋح اللانىڭ ادام بالاسىنا بەرگەن اماناتى. ۋاقىتى كەلگەندە رۋح قايتادان ءوزىنىڭ كەلگەن جاعىنا ورالادى. ول تۋرالى قۇراننىڭ «باقارا» سۇرەسىندەگى: «مەن ونىكىمىن جانە وعان قايتا ورالامىن» دەگەن اياتپەن بەكىتىلگەن (2/156). اللا تاعالا ءوزىنىڭ مەيىر-ماحابباتىنان تۇراتىن ءدىندى رۋحقا بەردى. رۋح قۋاتتى اللا تاعالانىڭ وزىنەن عانا الادى. ەگەردە رۋحاني الەم مەن ادام رۋحى اراسىنداعى بايلانىس ۇزىلەتىن بولسا، وندا ادام بالاسى رۋحاني بولمىسىنان اجىراپ، حايۋاني بولمىس جەتەگىندە كەتەدى. قازىرگى كەزەڭدە سول رۋحاني الەم مەن ادام رۋحى اراسىنداعى بايلانىس ءۇزىلىپ، ادام بالاسى ماتەريالدىق دۇنيە سوڭىنان كەتىپ، ادامي بولمىسىنان اجىراپ، بيوروبوتقا اينالا باستادى. دەمەك، ءدىن قۇبىلىسىنىڭ ادام بالاسىن ادامي بولمىس شەڭبەرىندە ۇستاپ، ادامزات قوعامىن ىزگىلەندىرەتىن، ادام بالاسىنىڭ جۇرەگىنە اللا تاعالانىڭ مەيىر-ماححاباتىن قۇياتىن قۇدىرەتى بار. اللانىڭ مەيىر-ماححاباتى جۇرەگىنە ۇيالاعان ادام بالاسى ەشقاشان جاماندىق ويلامايدى. سونىمەن قاتار، ءدىن ەشقانداي دا عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەيدى. كەرىسىنشە، كەز-كەلگەن دامۋدىڭ باسىندا بولادى. ال، قازىرگى ءدىن اتىنان سويلەپ، اناۋ بولمايدى، مىناۋ بولمايدى، دومبىرا حارام دەپ جۇرگەن «باتىرلار» اراب حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن ۋاعىزداۋشىلار عانا. ولار ءدىن رەتىندە ارابتىڭ سالت-ءداستۇرىن عانا قابىلدايدى. ول جولدى ۇستانباعان ادام ولار ءۇشىن كاپىر. ولار كەشە پايدا بولعان جوق. سول مۇحاممەد پايعامبار قايتىس بولعاننان كەيىن پايدا بولعان «احل ال-حاديس» اتتى توپتىڭ وكىلدەرى. ولاردىڭ بار ماقساتى – شاماسى كەلگەنشە مۇحاممەد پايعامبار زامانىنداعى بار بولمىستى ساقتاپ قالۋ. سوندا عانا مۇسىلمان بولامىز دەپ ەسەپتەيدى. قۇران اياتتارىن اقىلعا سالۋعا بولمايدى. ويلانۋعا بولمايدى. ال قۇراننىڭ وزىندە 2500 جەردە «ويلانبايسىڭدار ما؟» دەگەن ەسكەرتۋ تۇر. دەمەك، قازىرگى ءوزىن شىنايى مۇسىلمان سانايتىن «باتىرلارداعى» سانانىڭ دامۋ دەڭگەيى اراب قوعامىنىڭ ⅤⅠⅠ-عاسىرداعى ساناسى دەڭگەيىندە. ولاردا ءدىن جوق. ءدىن رەتىندە ارابتىڭ سالت-ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن-جالپى شاريعاتىن عانا قابىل ەتەدى. ول سانامەن قازىرگى كەزەڭدەگى عىلىم مەن تەحنولوگياعا ىلەسۋ مۇمكىن بە؟ مۇمكىن ەمەس. ايتپەسە، يسلام ءدىنى دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىنگى عىلىم مەن فيلوسوفيانىڭ قانداي دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىنە تاريح كۋا. قازىرگى عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ نەگىزگى قاينارلارى سول كەزەڭدە عالىمدار اشقان جاڭالىقتاردا جاتقانىن ەسى دۇرىس عالىمداردىڭ ءبارى مويىندايدى. ابۋ ناسىر ءال-فارابي باستاعان عالىمدار يسلام عىلىمى مەن ءبىلىمىنىڭ قارىشتاپ دامۋىنا ۇلەستەرىن قوستى. الايدا، Ⅹ-عاسىردا احل ال-حاديس وكىلدەرىنىڭ تۇركىستان جەرىندە دە جەڭىسكە جەتۋى بۇل جەردەگى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ كەرى كەتۋىنە ىقپال ەتتى. ەگەردە سول كەزەڭدە «احل ال-حاديس» وكىلدەرىنىڭ ىقپالىن قوجا احمەت ياساۋي بابامىز شىعىپ، توقتاتپاعاندا، ءدىندى تاريقات دەڭگەيىنە كوتەرمەگەندە ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا اقىرزامان اپاتى ⅩⅠⅠ-عاسىردا كەلگەن بولار ەدى. وكىنىشكە وراي، قازىرگى كۇنى وسى «احل ال-حاديس» وكىدەرىنىڭ ءىزباسارلارى بولىپ تابىلاتىن ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىم وكىلدەرىنىڭ ىقپالى قازاق قوعامى اراسىندا ۇستەمدىك قۇرىپ تۇرعان جايى بار. بۇل اعىمنىڭ سوڭىنا ەرگەندەردىڭ رۋحاني بولمىستان اجىراپ، تازا ماتەريالدىق بولمىس جەتەگىندە كەتەتىنى، ويسىز توبىرعا اينالاتىنىن قازىرگى قازاق قوعامىندا بولىپ جاتقان ۇدەرىستەر دالەلدەپ وتىر. سوندىقتان ءاربىر ادام جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ اراجىگىن اجىراتۋى ءۇشىن بەرىك يمان مەن سەرگەك سانا كەرەك. ول ءۇشىن ءدىننىڭ-اللانىڭ ادام بالاسىنا سىيلاۋ ەتكەن مەيىر-ماحابباتىنىڭ ماڭىزىن، قۇنىن سەزىنۋى كەرەك. وسىنى سەزىنگەندە عانا ادام بالاسى ءوزىنىڭ انىق كىم ەكەندىگىن، مىنا دۇنيەگە نە ءۇشىن جىبەرىلگەندىگىن سەزىنە الادى. ولاي بولماعان جاعدايدا ادام بالاسى ماتەريالدىق بولمىس جەتەگىندە كەتىپ، بيوروبوتقا اينالادى. بيوروبوت مىنا ون سەگىز مىڭ الەمدى جاراتقان جاراتۋشىعا كەرەك ەمەس. ەگەر ادام بالاسى قايتادان رۋحاني الەمگە قاراي بەت بۇرمايتىن بولسا، قۇدايىن تاپپاسا، مۇنىڭ سوڭى – قۇردىم. اقىرزامان. ادام ومىرىندە وسىنشا ماڭىزعا يە ءدىن اتتى قۇبىلىستى ادام ويدان شىعارعان دەگەنگە كەلەدى مە؟ جوق! ءدىن – اللانىڭ ادام بالاسىنا سىيلاۋ ەتكەن مەيىر-ماحابباتى. ەگەردە ونى بۇرمالاپ، قولدان قارۋ جاساپ جاتسا، وعان قۇدايدىڭ دا، ءدىننىڭ دە قاتىسى جوق. مۇنىڭ سەبەبىن ءبىز ادام بالاسى وزىمىزدەن ىزدەۋىمىز كەرەك. وسى ايتىلعاندارعا قاراپ، ءدىن قاجەت پە؟ قاجەت ەمەس پە؟ وزدەرىڭىز اقىلعا سالىپ سارالاپ، شەشىمىن ايتارسىزدار دەگەن ۇمىتتەمىن.

زىكىريا جانداربەك

Abai.kz