بۇگىن پارلامەنت ماجىلىسىندە 2024-2026 جىلدارعا ارنالعان بيۋدجەت قارالدى. اتالعان جيىندا «اق جول» پارتياسنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ بىرقاتار ماڭىزدى ماسەلەلەرگە توقتالدى. ءبىز دەپۋتاتتىڭ ماجىلىستە سويلەگەن ءسوزىن Abai.kz وقىرماندارىنىڭ نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون سانادىق.

دەپۋتات بىلاي دەيدى:

* بيۋدجەت جوباسىن تالقىلاۋ نەگىزىنەن شەكتەۋلى سيپاتقا يە، سەبەبى زاڭناماعا سايكەس، دەپۋتاتتاردىڭ بيۋدجەت بويىنشا ۇسىنىستارى ۇكىمەتتىڭ وڭ قورىتىندىسى بولعان جاعدايدا عانا قارالادى.

«اق جول» فراكتسياسى كونستيتۋتسيالىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا پارلامەنتتىڭ بيۋدجەتپەن جۇمىس ىستەۋدەگى تاۋەلسىز ءرولى تۋرالى ۇسىنىستار جاساعانىمەن، ولار وتپەدى. سوندىقتان، بيۋدجەتتىڭ كونتسەپتۋالدى تاسىلدەرىنە قاتىستى بىرقاتار ىرگەلى سۇراقتارىمىز بولسا دا قولدانىستاعى فورماتتا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.

* ۇكىمەتتىڭ ءىس-قيمىل باعدارلاماسىنسىز بيۋدجەت جوباسىن قاراۋدى جەتكىلىكسىز دەپ سانايمىز. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، قىركۇيەكتە «اق جول» فراكتسياسى پرەزيدەنت جولداۋلارىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ۇكىمەتتىڭ ءىس-قيمىل باعدارلاماسىن پارلامەنتتە بەكىتۋدى ۇسىنعان بولاتىن. ۇكىمەت بۇل «بيۋروكراتيا» دەپ جاۋاپ بەردى.

وسى تۇرعىدان العاندا، بۇگىنگى بيۋدجەتتى تالقىلاۋ دا بيۋروكراتيا بولىپ تابىلادى. بىراق ءىس جۇزىندە بۇل بيلىكتىڭ قوعام الدىنداعى اشىقتىعى مەن ەسەپتىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن پروتسەدۋرالار. «دەموكراتيا - بۇل راسىمدەر» دەگەن قاناتتى ءسوزدى ەسكە سالا كەتەيىن. ال بيۋدجەتتىڭ ۇكىمەت باعدارلاماسىمەن بىرگە قارالۋى – دەموكراتيالىق پروتسەدۋرالاردىڭ ماڭىزدى بولىگى بولار ەدى.

* ونسىز ۇكىمەتتىڭ كەشەندى كوزقاراسىن ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس، ال، كەيدە قۇددى ءبىر ونداي كوزقاراس مۇلدە جوق، تەك جەكەلەگەن جوبالاردىڭ جيىنتىعى عانا بار سەكىلدى كورىنەدى.

جوبانىڭ نىسانالى ينديكاتورلارى كوپ جاعدايدا انىق ەمەس، ناقتىلىق جوق.

مىسالى: 049 «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ جارعىلىق كاپيتالىن ۇلعايتۋ» باعدارلاماسى بويىنشا ماقسات (تسيتاتا كەلتىرىپ وتىرمىن) – «قور كومپانيالارى توبىنىڭ تيىمدىلىگىن، باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن جانە تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋ» دەپ كورسەتكەن. تۇپكىلىكتى ناتيجەسى - «2024 جىلى «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ كومپانيالار توبىنىڭ جوبالارىن بولىنگەن قاراجات شەڭبەرىندە قارجىلاندىرۋ ۇلەسى 100% قۇرايدى». بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى، جەكە ينۆەستيتسيالارعا توسقاۋىل قويۋ ماقساتى رەتىندە تۇسىنەمىز بە؟

بۇكىل الەم جەكە ينۆەستورلار ىزدەپ جۇرسە، ءبىزدىڭ «سامۇرىق-قازىنا» مەن ۇكىمەت ىزدەمەيدى ەكەن.

* ءدال سول جەردەگى 032 باعدارلاماسى: «مۇناي-حيميا تەحنوپاركى اەا ينفراقۇرىلىمىن سالۋ ءۇشىن «بىرىككەن حيميالىق كومپانيا» جشس جارعىلىق كاپيتالىن ۇلعايتۋ. كورسەتكىشتەرى – «جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدى جاقسارتۋ».

بۇل شىعىندار قانشا جانە قانداي جوبالاردى قامتاماسىز ەتەدى، مەملەكەتكە قانداي پايدا اكەلەدى،  ناقتى قانشا جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى، بۇل جشس-عا 50 ميللياردقا جۋىق قارجى بولىنگەنىنەن ناقتى قالاي جانە كىمنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى جاقسارادى؟

* تۇتاستاي العاندا، ۇسىنىلعان جوبانى باعالاي وتىرىپ بيۋدجەت ساياساتىنىڭ باعىتتارىندا دا، قۇرالدارىندا دا ەرەكشە وزگەرىستەردىڭ جوقتىعىن اتاپ وتۋگە بولادى. بيلىك ۇلتتىق قورعا قول سالىپ، مەملەكەتتى قارىزعا باتىرۋ شەنەۋنىكتەردىڭ جاعىمسىز ادەتىنە اينالعان 30 جىلدىق ەسكى سۇرلەۋمەن ءالى ءجۇرىپ كەلەدى.

بىراق جەكە پايىزداردى ەمەس، نەگىزگى ادىستەردى وزگەرتۋ كەرەك.

* وعان قوسا، بيۋدجەت جوباسىندا ءبىز كوپباعىتتى ۆەكتورلاردىڭ جالعاسىپ كەلە جاتقان الشاقتىعىن كورۋدەمىز: شارتتى شىعىندار بويىنشا شىعىستاردىڭ ۇلعايۋى مەن قايتارىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ قىسقارۋى.

ماسەلەن، الەۋمەتتىك سالاعا جۇمسالاتىن شىعىستار 17%-عا، قارىزدارعا قىزمەت كورسەتۋگە جانە باسقا دا مەملەكەتتىك قاجەتتىلىكتەرگە جۇمسالاتىن شىعىستار 10%-عا ءوسىپ وتىر.

ال شىنايى سەكتوردى قارجىلاندىرۋدى، كەرىسىنشە، 19 پايىزعا قىسقارتۋ جوسپارلانۋدا.

بۇل ەكونوميكانىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارىنا قايشى كەلەدى: اقشا مەن تاۋار ماسساسىنىڭ بالانسىنا. ونىمدىلىكتىڭ اقىلعا قونىمدى ءوسىمىنسىز شىعىستاردى ۇلعايتۋ -  تۇتىنۋ باعاسى مەن ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ تۇراقتىلىعى ءۇشىن قاۋىپ توندىرەتىن ينفلياتسيالىق بومبا. دەمەك، ۇلتتىق بانك تە جوعارى بازالىق مولشەرلەمەنى كوتەرۋدى جالعاستىرادى،  نەسيەلەر بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەلەر اسپانداي بەرەدى، ال اكىمدىكتەر بيزنەستىڭ شىعىنعا باتىپ جۇمىس ىستەۋىن تالاپ ەتە بەرمەك.

قازاقستاننىڭ "اق جول" دپ شىمكەنت قالالىق فيليالى

* «اق جول» فراكتسياسى بيۋدجەتتى ازىرلەۋ كەزىندە ۇكىمەت قولدا بار رەزەرۆتەرىن تولىق پايدالانبايدى دەپ ەسەپتەيدى.

- سالىق ساياساتىندا اكىمشىلەندىرۋ قايتالاما سالىق بولىپ شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە جۇك بولىپ تۇسۋدە، ال وتە تابىستى سەكتورلارعا (بانكتەر، مۇناي جانە مەتالل ەكسپورتتاۋشىلار) ەشكىم تيىسپەيدى.

* ۇلتتىق كومپانيالار مەن مەملەكەتتىك حولدينگتەردىڭ تازا پايداسى بيۋدجەتتەن سىرت، پارلامەنتتىڭ باقىلاۋىنان تىس پايدالانىلادى. سوڭعى 5 جىلدا كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ تازا پايداسى 5,7 ترلن تەڭگەنى قۇراسا، ونىڭ 10 پايىزى عانا بيۋدجەتكە جىبەرىلگەن. قالعان 90 پايىزى قوعامنىڭ باقىلاۋى مەن بيۋدجەتتەن تىس پايدالانىلادى. جۇزدەگەن ميلليونعا تەڭ بونۋستار جانە بايلار مەن كەدەيلەر اراسىنداعى الەۋمەتتىك الشاقتىق ءوسىپ كەلە جاتقان كەزدە «تابىستى مەنەدجەرلەردىڭ» شاعىن تابىنىڭ پايدا بولىپ جاتقانى وسىدان شىعادى.

ونىڭ ۇستىنە، سالىقتىق ەمەس تۇسىمدەرگە قاتىستى (بۇل ەڭ الدىمەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى اكتسيالاردىڭ مەمپاكەتى بويىنشا ديۆيدەندتەر) - ولاردىڭ بيۋدجەتكە ءتۇسىمىن تاعى 38%-عا قىسقارتۋ قاراستىرىلعان (402 ميللياردتان 291 ميللياردقا دەيىن).

* «اق جول» فراكتسياسىنىڭ سۇراۋلارىنا قاراماستان، ۇكىمەت وبك شەڭبەرىندە جۇمىس ىستەيتىن ءىرى مۇناي-گاز كەن ورىندارىنان قازاقستاننىڭ كىرىسى تۋرالى دەرەكتەردى جاريالاۋعا كەلىسىم بەرمەدى.

ال، باق-تاعى بەيرەسمي دەرەكتەر ادىلەتسىز، جەمقورلىق استارى بولۋى مۇمكىن جانە قايتا قارالۋى قاجەت دەپ سانايمىز.

مۇنىڭ بارلىعى - شىنايى ءارى ءىرى رەزەرۆتەر.

* بىراق كىرىستەردەن بولەك، شىعىستار رەزەرۆتەرى دە بار. بيۋدجەت – كىرىسى دە، شىعىسى دا بار تامىر: ەگەر شىعىنداردى باقىلاماسا، وندا ونى ەشقانداي كىرىسپەن تولتىرا المايسىز. بيۋدجەتتىڭ ۇلعايتىلعان شىعىستارى جەمقور شەنەۋنىكتەردىڭ كۇنكورىس كوزى بولىپ قالا بەرۋدە.

* پاۆلودار وبلىسىنداعى اۋىلداردۆڭ بىرىندە (ەكىباستۇز ق. زەلەنايا روششا اۋىلى) 80 وقۋشىعا ارنالعان مەكتەپ 58 ملن.تگ سالىنسا، كورشى اۋىلدا (جەلەزين اۋدانى، مويسەەۆكا اۋىلى) بار بولعانى 3 جىلدان كەيىن 50 وقۋشىعا ارنالعان مەكتەپ 750 ملن.تگ سالىنادى، ياعني، 12 ەسە قىمبات.

جول قۇرىلىسىندا ءار كم-گە شىعىنداردى 20-30% تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بالاما ماتەريالدار ەلەنبەيدى جانە ت.ب. بارلىق ايماقتار مەن سالالاردا بۇنداي مىسالدار جەتىپ ارتىلادى.

* تاعى ءبىر وزەكتى تاقىرىپ – سىرتقى قارىز. الداعى ءۇش جىلدا مەملەكەتتىڭ جالپى كىرىسىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن (5,7 تريلليون) مەملەكەتتىك قارىزعا قىزمەت كورسەتۋگە باعىتتاۋ جوسپارلانۋدا. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك قارىز 2028 جىلعا قاراي 34 تريلليوننان 50 تريلليونعا دەيىن، ياعني، 33%-عا وسەدى دەپ كۇتىلۋدە.

جالاقىسىنىڭ ۇشتەن ءبىرى نەسيە تولەۋگە كەتەتىن قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگىنە قارىزبەن ءومىر ءسۇر دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. جانە بۇل ءومىر ساپاسىنا قالاي اسەر ەتەتىنى بەلگىلى.

ۇكىمەت ءتىپتى قارجىلىق ساۋاتتىلىق باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرىپ، ازاماتتاردى قارىزسىز ءومىر سۇرۋگە ۇيرەتۋدە. بىراق ۇكىمەتتىڭ ءوزى مۇمكىندىگىنە ساي ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنە الماي كەلەدى.

* قولداۋ كورسەتۋگە لايىق تۇسى رەتىندە بيۋدجەتتىڭ الەۋمەتتىك باعدارىنىڭ جوعارىلاۋىن (بارلىق شىعىنداردىڭ 40%-ى) اتاپ ءوتۋ قاجەت. بۇل قاراعاندى وبلىسىنداعى جانتۇرشىگەرلىك تراگەديا اياسىندا وتە ماڭىزدى، ودان شىعاتىن قورىتىندى ەڭ الدىمەن قاۋىپتى ەڭبەك جاعدايىنداعى ازاماتتارىمىزدىڭ زەينەت جاسىنا بايلانىستى، «اق جول» دەمپارتياسى پارلامەنتتە جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان جىلدار بويى وسى ماسەلەنى ايتۋدا.

* ءبىزدىڭ فراكتسيا ۇلتتىق قوردان بەرىلەتىن نىسانالى ترانسفەرتتەردى كەزەڭ-كەزەڭمەن قىسقارتىپ، 2025 جىلدان باستاپ تولىعىمەن توقتاتۋدى دا قولدايدى.

* جوعارىداعى وكىلەتتىكتەردى ءبولۋدى ەسكەرە وتىرىپ، بيۋدجەت بويىنشا شەشىمدەر ۇكىمەت قۇزىرەتىندە قالىپ تۇرعان كەزدە ءبىز بيۋدجەت جوباسىمەن كەلىسۋگە ءماجبۇرمىز.

بۇل ىقپالدى پارلامەنت پەن ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت تۇجىرىمداماسىنا سايكەس كەلمەيدى، بىراق ونى تولىق جۇزەگە اسىرۋ ۋاقىت پەن تاباندىلىقتى قاجەت ەتەتىن سياقتى.

سول ۋاقىتتا مەملەكەت باسشىسىنىڭ رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا ايتقان، بۇل جۇمىستىڭ پارلامەنتتىڭ قاتاڭ باقىلاۋىمەن جۇزەگە اسۋى كەرەكتىگى تۋرالى تاپسىرماسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، بوساڭسۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتەمىز، مينيستر مىرزالار. بۇگىنگى ۋادەلەرىڭىزبەن ەمەس، ونى قالاي ورىنداعاندارىڭىز ارقىلى  جاۋاپ بەرەسىزدەر.

فوتو: اشىق دەرەككوزدەن

Abai.kz