قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ اتاسى – جازۋشى، جۋرناليست سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 90 جىل تولىپ وتىر.

جانكۇيەرلىكتىڭ جازىلماس اۋرۋى قانىنا سىڭگەن جان جارىس تاماشالاۋمەن عانا شەكتەلمەيدى. كوگىلدىر ەكران ارقىلى ەس-ءتۇستى العان ەرەن باسەكەنىڭ دۋىن سەزىنگەنمەن، ول تۋرالى دۋالى اۋىز دۇلدۇلدەردىڭ نە دەگەنىنە اڭسار اۋماي تۇرا ما؟ دوپ دوداسى نەمەسە باسقا دا ءدۇبىرلى بايگە كەزىندە قالالىقتار تاڭ اتپاي قاقشاڭداپ، گازەت الۋعا ۇزىن-شۇباق كەزەككە تۇرسا، اۋىلداعىلار استىنداعى جابى تورىسىنان دا وتكەن جايباسار پوشتاشىنىڭ قاراسىن كورگەنشە جانى جاي تاپپاس ەدى. زارىقتىرىپ جەتكەن گازەتتىڭ سوڭعى بەتىندەگى رەپورتاجعا عاشىعىنىڭ حاتىنداي ىنتىعا ءۇڭىلىپ، ءتىپتى پەتيتپەن تەرىلگەن الاقانداي اقپاراتىنا دەيىن قۇنىعا وقىپ، قۇماردان شىعار ەدى. سوسىن باسىلىمنىڭ باعالى بەتىن تاپتىشتەپ قيىپ الىپ، سارى مايداي ساقتاپ قويار ەدى...

بالا كۇنىمدە اكەم ەسكى شابادانىن اقتارعان سايىن شالا بايىپ قالاتىنمىن. قاتتالا جينالعان قالىڭ قاعازدىڭ اراسىنان ابدەن سارعايىپ، توزعان، شەتى جىرىمدالا جىرتىلعان، كومەسكى سۋرەتتەرىنىڭ ءسۇدىنى كوشە باستاعان الۋان گازەت قيىندىلارى شىعاتىن. اكەم «ە، مىناۋ ءالى بار ەكەن عوي...» دەپ ءبىر قاراپ شىعىپ، «ەندى ماعان كەرەگى بولا قويماس، ءما!» دەپ ماعان بەرەتىن: «فۋتبول-حوككەي» اپتالىعىنىڭ 1970 جىلعى الەمدىك دوپ دوداسى تۋرالى توپتامالارى، يگور فەسۋنەنكونىڭ برازيليا فۋتبولى جونىندەگى تانىمدىق ماقالالارى، «سوۆەتسكي سپورتتىڭ» ميۋنحەن وليمپياداسىن قورىتىندىلاعان شولۋى، «ترۋد» گازەتىندەگى يوحان كرويفتىڭ سۇحباتى... وسىلارمەن قاتار 60-70-جىلدارداعى «لەنينشىل جاس» تا (قازىرگى «جاس الاش») كوپ ەدى: لوندوننان، مەحيكودان، ماسكەۋدەن جازىلعان رەپورتاجدار، وچەركتەر، ماقالالار... قىزىعا وقىعانىممەن، اۆتورىنا ءمان بەرمەيتىن اڭعال-ساڭعال بالا كۇنىمىز. كەيىن «جۇمىر جەردە تەڭبىل دوپ» كىتابى قولىما تۇسكەندە الگى سارعايعان گازەتتەردەگى ساراپتامالىق دۇنيەنىڭ دەنى وسى جيناقتان تابىلدى. سويتسەم، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ ەسىمىنەن بۇرىن ەڭبەگىمەن ەتەنە تانىس ەكەنمىن.

سەيداعاڭ ءبىز ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرەر جىلى باقيلىق بولدى. قازداي ءتىزىلىپ قارالى قوشتاسۋ راسىمىنە بارعانىمىز ەستە. ستۋدەنت كەزىمىزدە ءبىر-ەكى رەت كەش-كەزدەسۋلەردە ۇشىراتقانىمىزبەن، جانىنا جاقىنداۋعا جۇرەك داۋالاماعان. ياعني ول كىسىدەن ءتالىم الىپ، تاربيەسىن كورۋ باقىتى ءبىزدىڭ بۋىنعا بۇيىرماپتى. الايدا اۋديتوريادا ءدارىس بەرىپ، رەداكتسيادا قالامىڭدى شىڭداعان جان عانا ۇستاز سانالمايتىن شىعار؟ سەيداعاڭنىڭ شىعارمالارىن جاتا-جاستانا وقىپ، جازۋ مانەرىنە قىزىعىپ، شەبەرلىك شىڭىن وزىنە تەمىرقازىق ەتىپ، تالماي ۇمتىلۋعا قۇمبىل تالاپتى جاستىڭ ءبارى دە ول كىسىنىڭ شاكىرتىندەي ەمەس پە؟ قالامگەردىڭ جوعارىدا اتالعان «جۇمىر جەردە تەڭبىل دوپ»، سونداي-اق «تۇيعىن»، «ءۇشىنشى پودەزد»، «1984 جىلدىڭ تەڭدەسسىز 16 كۇنى»، «ارباعان مەنى ءبىر سيقىر» جانە ت.ب. كىتاپتارى، «لەنينشىل جاستا» ءوزى اشقان «سەيسەنبىلىك سپورت بەتى» تالاي جىل بويىنا قالام ۇستاعان قانشاما جاسقا قانات ءبىتىردى، قيا باسقالى تۇرعان ءومىر سوقپاقتارىن قاجەتتى باعىتقا بۇردى دەسەڭىزشى...

سپورت دەنە شىنىقتىرۋ دەڭگەيىنەن ءوسىپ، ەلدىڭ داڭقىن شىعاراتىن، ۇلتتىڭ مەرەيىن وسىرەتىن قۇبىلىس دارەجەسىنە كوتەرىلگەلى قاشان. ونىڭ دامۋى، تارالۋى، تانىلۋى تەك سول سالاعا جاۋاپتى قۇرىلىمداردىڭ عانا جۇمىسى بولماۋعا ءتيىس. بۇل ورايدا «ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزاتىن» باق-تىڭ، ءباسپاسوزدىڭ دە ءرولى كۇشتى. حح عاسىردىڭ بەرەكە كەتىپ، توپالاڭى شىققان 90-جىلدارىندا دوپ قۋماق تۇگىلى، نان تاۋىپ جەۋى مۇڭ بولعان جۇرتشىلىقتىڭ سپورتقا دەگەن ىنتىزارلىعىن قايتا وياتقان «سپورت-ەكسپرەسس» گازەتىنىڭ ەڭبەگىن رەسەيلىكتەر ءالى كۇنگە اسپەتتەي ءجۇرۋدى استە ۇمىتپايدى. ال قازاقتا قالام پەن قايراتتىڭ بايلانىسى تىعىز بولۋى كەرەكتىگىن تۇڭعىش ۇعىنىپ، تىنىمسىز تەر توككەن ادام – سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ. راس، ۇلى مۇحاڭ – مۇحتار اۋەزوۆ تە فۋتبولعا قىزىققان، وسىدان 100 جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن «جارىس» كومانداسىندا ءوزى دە دوپ تەپكەن، سابەڭ – ءسابيت مۇقانوۆ تا، ساكەن سەيفۋللين دە، ساۋىربەك باقبەرگەنوۆ تە سپورت تاقىرىبىندا ازدى-كوپتى قالام تەربەگەن. دەسەك تە، سپورت قالامگەرلىگىن ماقساتتى دا جۇيەلى تۇردە قولعا الىپ، كاسىبي دەڭگەيگە كوتەرگەن تۇڭعىش جاننىڭ سەيداعاڭ ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى بولماس.

بويىنداعى سپورتقا دەگەن ايرىقشا قۇشتارلىق اقىرى ول كىسىنى انگلياعا، مەكسيكاعا، مالايزياعا، ت.ب. ايتۋلى الاماندار وتكەن الىس ولكەلەرگە ساپار شەككىزدى. ءدۇيىم ەل كوز تىككەن ءدۇبىرلى دودانى ءوز كوزىڭمەن كورىپ، كوڭىلىڭە توقۋ ءبىر بولەك، ال جاڭالىعى تاسىپ-توسىلگەن بۇگىنگىدەي ەمەس، عاجايىبى مول عالامتورسىز زاماندا انىق-قانىق اقپاراتقا سۋساپ وتىرعان مىڭ-ميلليون وقىرمانعا كورگەن-بىلگەنىڭنىڭ اسەرىن بۇزباستان اڭگىمەلەپ بەرۋ ءۇشىن قاپىسىز شەبەرلىك قاجەت. سەيداعاڭنىڭ سونداي جارىستاردان جازعان دۇنيەلەرى وقىرماندى وزىنە ىلەستىرىپ الىپ، ستاديوندار مەن جۇگىرۋ جولدارىن، شارشى الاڭدار مەن مۇز ايدىنداردى ارالاتا جونەلەدى. جەڭىس ءۇشىن بارىن سالعان سپورتشىنىڭ اياق الىسى مەن كوڭىل-كۇيىن عانا ەمەس، ءاربىر تىنىسىن اڭداتادى.

ماسەلەن، ات سپورتىنان الەمدىك رەكورد جاساعان كاستەكباي راحىمجانوۆتىڭ جارىسۋ بارىسىن «اۋىلداعى ۆەتسانيتار ەسبولاتتىڭ» ايتۋىمەن بەرۋى – تاپقىرلىق قانا ەمەس، كەيىن ءوزىنىڭ «شىركىن، گازەتتەگى جاستار وقيتىن رەسمي ماتەريالداردى اۋىز ادەبيەتىنىڭ ستيلىنە سالسا...» دەگەن كوكەيكەستى ارمانىنا ارقاۋ ەمەس پە؟ عۇسمان قوسانوۆ تۋرالى «جەلاياق» اتتى دۇنيەسىن افساناعا ىڭكار ىنىشەگىنە ەرتەگى ايتقانداي ەتىپ جازۋى دا – سونىڭ ءبىر كورىنىسى. سونداي-اق، «ياشين، ەيسەبيو، نونا جانە فارمان»، «باستاۋ بارىن مۇحيت تا بىلەدى»، «مەن كورگەن كورول»، «پەرەيرا، سارشىبىردا قايدان ءجۇرسىڭ؟»، «ماڭگىلىككە ءبىرىنشى»، «تيمۋر جانە ونىڭ كومانداسى»، ت.ب. ماقالا، ەسسە، ەستەلىكتەرى ءتىلىنىڭ شۇرايلىلىعىمەن، ءستيلىنىڭ ەشكىمگە ۇقساماس ەرەكشەلىگىمەن، قىزىقتى بايانداۋىمەن، ەرىكسىز ەزۋ تارتقىزار ۇتقىر ازىلىمەن، سپورتتىڭ ادام ومىرىندە الار ورنىنىڭ وراسان ماڭىزدىلىعىن اڭعارتار تاعلىمدى تۇيىندەرىمەن وقىرمان جادىندا ماڭگى قالارى حاق. وتىز-قىرىق جىلدان كەيىن وقىساڭىز دا، قايتادان تاپ سول بايگەنىڭ رۋحىن سەزىنىپ، دودانىڭ ورتاسىنان ءبىر-اق شىعاراتىنى عاجاپ!

سەيداعاڭنىڭ رەداكتورلىق شەشىمتالدىعىن، ۇتقىرلىعىن، جۋرناليستىك امبەباپتىعىن ول كىسىمەن گازەتتە قويان-قولتىق بىرگە ەڭبەك ەتكەن ۇزەڭگىلەستەرى مەن شاكىرتتەرىنىڭ لەبىزدەرىنەن ەستىدىك، تىگىندىلەردى تىنتكىلەۋ بارىسىندا تالاي كوز جەتكىزدىك.

«قالامگەر اعا ون التى جىل بويىنا «لەنينشىل جاس» گازەتىندە باس رەداكتورلىق قىزمەت اتقاردى. مىنە، سوندا ول كىسى بەتتەردەگى ءالجۋازداۋ، شيپايا تاقىرىپتاردى كورسە، وعان قىرعيداي ءتيىپ، ەتپەتتەپ جاتقان ولاردىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ جىبەرەتىن. بىردە كەزەكتى ءنومىردىڭ ماكەتى اكەلىنگەندە باس رەداكتور تۇنجىراي ويلانىپ ءبىراز وتىردى دا، قالامىن قاعاز بەتىنە نايزاعايشا ويناتىپ الا جونەلدى. سوندا نە بولدى دەيسىز عوي. ءبىرىنشى بەتتەگى «جالىنداعان جاس قايرات» دەگەن جاتتاندى، تاپتاۋرىندى ايدار «جاستىقتىڭ جانارتاۋلارى» اتتى ەكسپرەسسياسى باسىم ەكپىندى ءسوز تىركەستەرىمەن الماستى دا، ەكىنشى بەتتەگى «قىران قازاسى» دەپ وكپەدەن قويىپ قالعانداي قارادۇرسىن قويىلعان تاقىرىپ «جۇلدىزدار ءىز تاستاپ اعادى» دەگەن ءارى ويلى، ءارى مادەنيەتتى سويلەممەن وزگەرتىلدى. سونداي-اق ءتورتىنشى بەتتەگى «بۇلار قازاقستان سپورتىنىڭ ماقتانىشتارى بولعان» اتتى شۇبالاڭقى رۋبريكا دا قارا سيامەن بەلىنەن ءبىر-اق تارتىلىپ، ونىڭ ورنىنا «سول ساڭلاقتار قايدا ەكەن؟» دەگەن ءسوز تىركەسىمەن جۇتىنىپ شىعا كەلدى... بۇل ساكەڭنىڭ گازەتتىڭ ءبىر عانا نومىرىندەگى ايدارلار مەن تاقىرىپتارعا جاساعان وزگەرتۋلەرى. ال ول «لەنينشىل جاستىڭ» ون التى جىل بويىنا شىققان 4 مىڭعا جۋىق سانىن وسىنداي قانشاما ويلى دا ويناقى ءسوز تىركەستەرىمەن ورنەكتەۋگە كۇش سالدى دەسەڭىزشى!» دەپ ەسكە الادى جانبولات اعا اۋپباەۆ.

«سپورتتى جازۋعا اۋىز ادەبيەتىمەن، فرازەولوگيالىق تىركەستەرمەن، شەشەندىك سوزدەرمەن قويان-قولتىق استاسىپ جاتاتىن تاقىرىپ كۋحنياسىنا تەرەڭ بويلايتىن سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتتىڭ ءستيلى كەرەك ەكەن» دەيدى جارىلقاپ اعا بەيسەنبايۇلى.

«س.بەردىقۇلوۆ شىعارمالارىنىڭ ءتىلى تاماشا. قاي وقيعانى اڭگىمەلەپ وتىرسا دا، ودىرايىپ تۇراتىن بەيتانىس سۋرەت، ءدۇرداراز ديالوگتار كەزدەسپەيدى. ءبارى دە شەبەر ۇستانىڭ شەگەسىندەي ۇشى وتكىر، ءتۇبى تياناقتى كەلەدى. ەرىكسىز ەزۋ تارتاتىن ەت جاقىن تۇستار دا مولىنان كەزدەسەدى. بۇل جالاڭ يۋمور ىزدەۋدىڭ جەمىسى ەمەس، جازۋشىنىڭ شۇرايلى ءتىلىنىڭ ەڭ قاجەت دەگەن تىركەستەرىن العان تۇستارى عانا...» دەپ ەسكە الادى نەسىپ اعا ءجۇنىسبايۇلى.

«60-70-جىلدارى گرۋزيادا وماري پحاكادزە دەگەن جالعىز ۆەلوسيپەدشى بولدى. جاقىن قاشىقتىققا جارىسۋدان كسرو-نىڭ ون دۇركىن چەمپيونى، الەم جانە وليمپيادا ويىندارىنىڭ جۇلدەگەرى. «سونى جازا-جازا ءار گرۋزين ۇيىندە ءبىر-ءبىر ۆەلوسيپەدشى ۇستايتىن كۇيگە جەتتى» دەيتىن سەيداعاڭ. مۇنىسى – ءبىزدى قايراعانى، «تالانتتى ىزدەپ تاۋىپ، جاز» دەگەنى. ال ءبىر ءوزى قازاقتىڭ قانشاما سپورتشىسىنا ۇلگى-ونەگە بولدى! جازۋشىنىڭ اتاقتى ۆەلوشاباندوز ولەگ ءتۇسىمحانوۆ تۋرالى جازعان «تۇيعىن» پوۆەسى ۆەلوسيپەدتىڭ قۇلاعىندا وينايتىن تالاي ازاماتتى ارمانعا جەتەلەگەنىن بۇگىندە زامانداستارىنىڭ ءبارى بىلەدى. قالامىنىڭ ۇشىنا ىلىنبەسە دە، شىعارماسىن وقىعاننىڭ ءبارى ونى ءوزىنىڭ «باس باپكەرى» سانايتىن. سوناۋ ءبىر جىلدارى قازاق سپورتى تۇرالاپ، قيىن شاقتاردى باستان وتكەرىپ جۇرگەن ساتتە ۇلتىمىزدىڭ بەلگىلى ءبىر تۇلعاسىنىڭ «اتتەڭ، سپورت كوميتەتىنىڭ باسىنا وسى سەيداحمەتتى وتىرعىزسا، قازاق سپورتى وركەندەپ-اق كەتەر ەدى» دەگەن وكىنىشىن دە ەستىگەمىز. سول كەزگى سپورت ماماندارىنىڭ ءبارى سەيداعاڭنىڭ پىكىرىمەن ساناساتىن» دەپ جازعان بولاتىن قالامگەر ءىزباسارلارىنىڭ ءبىرى، مارقۇم ءدۇرالى اعا دۇيسەباي.

س.بەردىقۇلوۆ شىعارمالارىنىڭ قۇنارلى ءتىلى، كوركەمدىك ىزدەنىستەرىنىڭ جان-جاقتىلىعى جونىندە ءبىرشاما جازىلدى، كەزىندە ءابدىلدا تاجىباەۆ سەكىلدى ادەبيەت اقساقالدارى جىلى لەبىز دە ءبىلدىردى. قازىرگى سپورت تاقىرىبىندا جازىپ جۇرگەندەردىڭ، اسىرەسە جاس تەلەكوممەنتاتورلاردىڭ سەيداعاڭ تۋىندىلارىمەن ەتەنە تانىس ەمەستىگى بايقالىپ تا قالادى. بەردىقۇلوۆتىڭ بەينەلى تەڭەۋلەرىن، قازاقى ورامدارىن، جارىس بارىسىن، جەكپە-جەك تىنىسىن كوركەم كەستەلەۋىن ساناسىنا ءسىڭىرىپ وسكەن جۋرناليست ولپى-سولپى سويلەم قۇراۋعا، ولاق ءسوز ساپتاۋعا ۇيالارى انىق.

دەمەك، قالامگەردىڭ مەرەيلى جاسىن تەك جۋرناليستەردىڭ جاسىل الاڭداعى باسەكەسىمەن عانا اتاپ وتۋمەن شەكتەلمەۋىمىز كەرەك. الداعى ۋاقىتتا ەلدەگى سپورت جۋرناليستەرىنىڭ جىل سايىنعى باسقوسۋى، ۇستازداردىڭ جاستارعا ۇلگى-ونەگە كورسەتىپ، كەڭەس بەرەر شەبەرلىك كۋرستارى، ءتىپتى سەيداحمەت وقۋلارى سىندى قاجەتتى شارالار ۇيىمداستىرىلسا قۇبا-قۇپ.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz