بيىلعى 5 مامىرداعى بۇكىلارميالىق كەڭەستە مەملەكەت باسشىسى – قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جوعارعى باس قولباسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ: «تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت – جاستاردى وتانشىلدىققا تاربيەلەۋ...

ءبىز باتىرلارىمىزدىڭ ەرلىگىن ۇنەمى دارىپتەپ وتىرۋىمىز قاجەت. وسىعان وراي اسكەري-پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ كەرەك. سونداي-اق «جاس سارباز» قوزعالىسىن دامىتىپ، ونى ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرگەن ءجون»، - دەگەن بولاتىن.

سونىمەن بىرگە، مەملەكەت باسشىسى: «تۇپتەپ كەلگەندە، بىرنەشە ءتىل ءبىلۋ – ءار ادامنىڭ مادەنيەتتىلىگىنىڭ بەلگىسى. ال مەملەكەتتىك ءتىلدى، اسىرەسە انا ءتىلىن، ياعني قازاق ءتىلىن ءبىلۋ – قانداي دا ءبىر ازاماتتىڭ مادەني ورەسى، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگى قانشالىقتى بيىك ەكەنىن بىلدىرەدى. سونداي-اق قانشالىقتى پاتريوت ەكەنىن كورسەتەدى»، - دەپ سانايدى. ءيا، ەلىمىزدە پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ قىزۋ قولعا الىنىپ جاتىر. تىلگە قاتىستى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردە ءوز شەشىمىن تابا باستادى. ءبىز وسىلار تۋراسىندا ءتۇرلى سالاداعى دارىندى دا جالىندى جاستاردى سوزگە تارتقان ەدىك.

پاتريوتيزم ماسەلەسىنە نازار اۋدارۋىمىز كەرەك!

ۋلزانا كادىروۆا،

ماگيستر، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى مۇعالىمى:

– پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ قازاق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىنى جاسىرىن ەمەس، ەگەر وسى باسىم باعىتقا بارشا نازاردى اۋدارىپ، شىنداپ دەن قوياتىن بولساق، وندا جوعارعى دارەجەدەگى پاتريوتتىق سانانىڭ بالعىن وقۋشىلار مەن وسكەلەڭ جاستار اراسىندا قالىپتاسۋىنا قول جەتكىزە الامىز. شىندىعىن ايتار بولساق، قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن العاننان باستاپ، كسرو تاراعان كەزدە ورىن العان بارشا قيىندىقتاردى ارتا قالدىرىپ، قازاق قوعامى تۇتاستاي تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ۇشىراعانىا كۋا بولا الدىق.

ءبىر كەزدەگى بوداندىق قامىتىنان قۇتىلعان بۇگىنگى قازاقستان سان عاسىرلىق تاعدىر تالايلى تاريحى بار ءوز الدىنا تاۋەلسىز ەلگە اينا الدى. مەن جوعارىدا ءسوز ەتكەن قازاقتىڭ سان عاسىرلىق تاعدىر تالايلى تاريحىن تەرەڭنەن قوپارا قاۋزاي تۇسسەك، ءدال قازىر پاتريوتيزم ماسەلەسىنە باستى نازارىمىزدى اۋدارۋىمىز كەرەك. مەنىڭشە، پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋ پروتسەسى ۇلتىمىزدا مىڭداعان جىلداردان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. ونى تەك ءبىر عانا تاريحي مەزەت، تەك تاۋەلسىزدىك العان كەزىمىزبەن عانا بايلانىستىرا سالۋ عىلىمي-تاريحي كورسوقىرىلىق بولار ەدى. ءبىز قازاق ەلىنىڭ بارشا تۇرعىندارى قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق بىرەگەيلىككە، پاتريوتيزمگە، ىنتىماق-بىرىلىك پەن سالت-داستۇرگە قۇرمەتپەن قاراۋعا نەگىزدەلگەن ورتاق مادەنيەتىمىزدى تۇزە الدىق.

قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىن قولداۋىمىز كەرەك!

اقەركە كارىموۆا،

تاريح عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى، «ەۋرازيالىق ديزاينەرلەر وداعىنىڭ» مۇشەسى، سۋرەتشى:

– ەڭ اۋەلى وزىمە قاتىستى قويىلىپ وتىرعان ساۋالدىڭ، ياعني، «پاتريوتيزم» ءسوزىنىڭ ءتۇپ توركىنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن سوزدىكتەرگە كوز جۇگىرتتىم. شىن مانىسىندە بۇل ءسوز بىزگە ورىس ءتىلى ارقىلى ەنىپ وتىر. وسى ءسوزدى ءبىز نەگە 28 دىبىسقا بەيىمدەلگەن انا تىلىمىزگە بەيىمدەپ قابىلدامايمىز دەگەن وي كەلدى. مەن ديزاينەر بولعاندىقتان قىل قالام ءار ەلدىڭ تابيعاتىن، ۇلتتىق بولمىس-ءبىتىمىن سول كۇيى بەرەدى. تىلگە ءسوز قابىلداۋدا نەگە سولاي ەتپەسكە. وسى ارادا ويىمدى كىلت دوعارىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى» گازەتىنە ارنايى بەرگەن سۇحباتىنداعى مىنا ساليقالى ءتورت پىكىردى كەلتىرە كەتۋدى ءجون كوردىم:

«بىرىنشىدەن، قازاق تىلىندە سويلەۋ ماقتانىش بولۋى ءۇشىن قوعامدا وعان دەگەن قاجەتتىلىكتى ارتتىرعان ءجون. مەملەكەتتىك قىزمەتكە، ونىڭ ىشىندە، حالىقپەن تىعىز جۇمىس ىستەيتىن لاۋازىمعا تاعايىنداۋ كەزىندە كاسىبي بىلىكتىلىگىنە قوسا، قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىن ازاماتتارعا باسىمدىق بەرۋ كەرەك. پارلامەنتتە نەمەسە ءباسپاسوز ءماسليحاتتارىندا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەپ، پىكىر الماسا المايتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ۇعىمى، ەڭ الدىمەن، قازاق ازاماتتارىنىڭ اراسىندا – اناحرونيزمگە اينالۋعا ءتيىس.

ەكىنشىدەن، ءبىز قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىن قولداۋىمىز كەرەك. ولاردى پارلامەنتكە، وكىلەتتى ورگاندارعا سايلاپ، مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسىندەگى جوعارى لاۋازىمدارعا تاعايىنداپ، مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتاپ وتىرعانىمىز دۇرىس. مۇنداي ازاماتتار قازاق ءتىلىنىڭ دەڭگەيىن ۇلتارالىق قولدانىس دارەجەسىنە كوتەرۋگە كومەكتەسەدى.

ۇشىنشىدەن، قازاق ءتىلىن قولدانۋ بارىسىندا فونەتيكالىق جانە ورفوگرافيالىق قاتەلەر جىبەرىپ الاتىن وتانداستارىمىزعا تۇسىنىستىكپەن قاراپ، تولەرانتتىلىق تانىتۋىمىز كەرەك. مۇنداي ازاماتتار جاستارىمىزدىڭ اراسىندا دا از ەمەس. ولاردىڭ تالپىنىسىن مازاق ەتپەي، قايتا قولداي تۇسكەنىمىز ءجون.

تورتىنشىدەن، تەلەۆيزيالىق جانە راديو حابارلارىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەت. بۇل اقپارات ونىمدەرى رەسەي باعدارلامالارىنىڭ كوشىرمەسىنە ەمەس، قايتا قوعامدىق ويدىڭ قاينار كوزىنە اينالۋعا ءتيىس. ارزان ويىن - كۇلكىدەن گورى، ۇلتتىق يدەياعا قىزمەت ەتەتىن توپىراعىمىزدان تامىر العان ءتول باعدارلامالاردى مولايتۋ قاجەت» دەگەنى بىزگە كوپ وي سالادى. وتان، وتاندى ءسۇيۋ دەگەن ماعىنا بەرەتىن «پاتريوتيزم» ءسوزىن نەگە گرەك تىلىندەگىدەي «patris» دەپ قابىلدامايمىز.

سۋرەتتى ديزاين تەك ۇلتتىق ناقىشى بولعاندا عانا الەمدى وزىنە تابىنتادى. ءسوز تەك ۇلتتىق اۋەزەسى بولعاندا عانا وزگە جۇرتتىڭ دا جۇرەگىنە جول تابادى. ورىس سوزدەرىن قازاقشا ايتۋعا بەيىمدەۋ ءۇشىن ءار سالادا جۇرگەن جاستار ءوز ۇلەسىن قوسۋ كەرەك دەپ سانايمىن.

ناعىز پاتريوتتىق دەگەنىمىز ءوز سالاڭ بويىنشا قازاق سويلەۋ!

ەرلان ايقىنۇلى، 

سۋرەتشى:

– وسى جولى، ەرىك مىرزا بىزدەن، ياعني، ءتۇرلى سالاداعى جاستار قاۋىمىنان، تىلگە ءھام اسكەري پاتريوتيزمگە قاتىستى پىكىرىمىزدى بىلمەكشى ەكەن. ءوز باسىم، اقەركە اپايىمدى مەن ارىپتەس رەتىن دە، تالانتتى جاس سۋرەتشى رەتىندە قاتتى سىيلايمىن. ويىمدا جۇرگەن ويدى مەنەن بۇرىن ايتقانى ءۇشىن بەك رازىمىن. اكەركە اپايىما  الىپ قوسارىم، ءبىزدىڭ سۋرەت سالاسىنداعى بارشا تەرميندەر گرەكتىك ءھام لاتىندىق شىعۋ توركىنىنە قاراماي تەك ورىس تىلىندە قالاي ايتىلسا، سولاي جازىلاتىندىعى. بۇل – ءبىر، ەكىنشىسى – قازىر تاۋەلسىزدىك العان 30 جىلدىڭ ىشىندە سۋرەت پەن ديزاين سالاسىنداعى اعىلشىنان ەنگەن سوزدەردىڭ ءبارى دە قازاقي ەمەس، ورىس ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىنا باعىنىپ قابىلدانىپ وتىر.

بىزدە ءبىر جامان داعدى بار. وزگە تىلدەن ەنگەن بارشا كىرمە سوزدەردىڭ ءبارىن تىلشىلەردىڭ مويىنا ارتىپ قويۋ. مىنە، وسىنىڭ كەسىرىنەن ءوز كاسىبىم بويىنشا كىرمە سوزدەردىڭ جولىندا كۇرەسۋىمدى ناعىز پاتيروتتىق رۋح ۇستىن دەپ بىلەمىن. جوعارىدا اقەركە حانىم دا مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2020 جىلى 25 ماۋسىمدا رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى» گازەتىنە ارنايى بەرگەن سۇحباتىنداعى ساليقالى ءتورت پىكىرىن تىلىنە تيەك ەتتى. وسىدان قورىتىندى وي شىعارىپ ايتارىم، ناعىز پاتريوتتىق دەگەنىمىز ءوز سالاڭ بويىنشا قازاق سويلەۋ تىلىنە بەيىمدەلگەن كىرمە سوزدەردى ەنگىزۋدى ومىرلىك مۇرات ەتىپ، ۇلتىڭنىڭ ءبىر كادەسىنە جاراۋ.

جاستار — كۇش - قۋات جانە پاراساتتىڭ بۇرشىگى!

نۇربول ۇلان,  

جاس ايتىسكەر اقىن:

– جاس ۇرپاققا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدىڭ استارىندا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تۇراقتى دا، بەيبىت تۇردە دامۋىنىڭ كەپىلدىگى جاتىر. ءدال قازىر باستى ورىندا تىلدىك تاۋەلسىزدىك تۇر. ءتىلىمىزدى الماس قىلىشقا بالاساق  ونىڭ ەكى ءجۇزى بار: ءبىرى – ۇلتتىق ءتول ءالىپبيىمىز، ەكىنشىسى – ءتۇرلى كاسىپ پەن عىلىم سالاسىنداعى قازاقي سويلەۋ اۋەزەمىزگە بەيىمدەلگەن كىرمە ءسوز قابىلداۋ ءۇردىسىمىز.

تەك اقىن ەمەس، ءوزىمدى بولاشاق فيولوگ مامان رەتىندە QWERTY-گە بەيىمدەلگەن لاتىن جازۋىن قابىلداۋ مەن اتا - بابامىزدان ماڭگىگە مۇراعا قالعان 28 دىبىسپەن الەم تىلدەرىنەن ءسوز قابىلداۋدى بىرىزگە تۇسىرەتىن كەز كەلدى. جاستار تىلدىك الماس قىلىشتى ىجالاڭداتىپ، انا ءتىلىمىزدى تۇرلەندىرە تۇلەتۋى كەرەك.

2020 جىلى 25 ماۋسىمدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ  رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى» گازەتىنە ارنايى بەرگەن سۇحباتىنداعى: «تۋعان ءتىلىمىزدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس اتقارىلدى. وعان داۋ جوق. مۇنى سىرت كوز سىنشىلار دا ايتىپ ءجۇر. بىراق ولاردىڭ كەيبىرى مۇنداي ۇردىسكە اسا قۋانا قويمايدى. ويتكەنى ەندى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىن تەجەپ، ەل ىشىندە كەڭ ءورىس الۋىن توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن سەزەدى» دەگەن پىكىرى بارشا جاستارعا وي سالۋى كەرەكتەي. تۇرىك حالقىنىڭ ويشىلى، اقىنى فەتحۋللاح گۋلەننىڭ: «جاستار – كۇش – قۋات جانە پاراساتتىڭ بۇرشىگى. جاقسى تاربيەلەنىپ، باعىتى دۇرىس كورسەتىلگەننىڭ ارقاسىندا قيىندىقتاردى جەڭگەن گەراكل سياقتى جۇرەكتەرگە جارىق بەرىپ، الەمدە ءتارتىپ ورناتاتىن كۇشكە اينالادى». ءبىز تىلدىك قيىندىقتاردى جەڭگەن قازاق گەراكلى بولۋدى ماقسات ەتۋگە ءتيىسپىز.

ءبىزدىڭ ۇرپاقتىڭ ماڭدايىنا قازاقتى 28 دىبىستىق سويلەۋ مەن جازۋعا ورالتۋدىڭ  تاريحي – پاترويوتتىق ميسسياسى جۇكتەلىنىپ وتىر. وسى باعىتتا ءارى اقىن، ءارى فيلولوگ رەتىندە ءوزىمنىڭ پاتريوتتىق پارىزىمدى سارقا جۇمساماقپىن.

ابايدىڭ قارا سوزدەرىنىڭ پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدەگى ماڭىزى زور!

مۇراتبەك جىبەك،

«جاس دەباتشى»، ستۋدەنت: 

– جاس دەباتشى رەتىندە ايتارىم، اباي شىعارمالارىندا ۇلتتار مەن مادەنيەتتەردى جاقىنداستىرۋدىڭ قۋات كوزدەرى سىرتقا لىقسىپ، ۇلت وقىرمانىنا رۋحاني جاعىنان جەتىلگەن كەمەل ادامعا اينالا الۋىمىزدىڭ جولى ايقىن نۇسقالىپ كورسەتىلگەن. ابايدىڭ قارا سوزدەرىنىڭ اسىرەسە، پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدەگى ماڭىزى زور. بىلىمگە ۇمتىلۋشى بارشا جاستار ءۇشىن ايرىقشا قۇندىلىعىمەن كوزگە ۇرادى. ويتكەنى عىلىم دا، ونەر دە جاستار ءۇشىن دەسەك تە، بويىندا پاتريوتتىق سەزىمى جوق جاستار العان ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن تۋعان حالقى ءۇشىن جۇمساماي، تەك ءوز قاراقان باسىن كۇيىتتەپ كەتەدى.

حاكىم ابايدىڭ «قارا سوزدەرى» بىزدەرگە، جاستارعا  ابايشا ويلانۋعا ۇندەيدى. كەيدە مەن وزىمە «ەگەر ءبىز تاپ اباي بابامىزشا ويلانا الساق؟» دەگەن ساۋال قويىپ، وعان ەگەر ءبىز تاپ اباي بابامىزشا ويلانا الساق، وندا قازاق ۇلتىنىڭ ءاربىر وكىلى وزىنە سىن كوزبەن قاراپ، ىشكى جان دۇنيەسى نۇرلانىپ، «ادامزاتتى ءسۇيۋى» كەرەك دەگەن جاۋاپ بەرگىم كەلەدى.

حاكىمنىڭ ولمەس مۇراسى «قارا سوزدەرى» ۇلت وقىرمانىن تۇڭعيىق ويعا باتىراتىنى جاسىرىن ەمەس. ءوز باسىم ابايدى وقىماعان جاس ءوزىن ەشقاشان قازاقستاننىڭ پاتريوتىمىن دەپ ساناۋعا ءتيىس ەمەس. بۇل تۋىندى ىشكى الەمىڭە  رۋح - بايلىقتىڭ ۇرىعىن سەۋىپ، ءار وقىرمانىنا تەرەڭ پاراساتتىلىق پەن وزگەلەردى سىيلاۋ قاجەتتىگىنىڭ قۇندىلىعىن تانىتۋعا باعىتتالعان اباي الەمىنىڭ ءبىر بايتەرەگى ىسپەتتى كەمەل قازىنا دەۋىمىزگە بولادى.

اباي قازاققا قالاي سىن كوزبەن قاراسا، مەندە جوعارىداعى تىلگە قاتىستى ايتىلعان ويلاردىڭ بارىنە  جاستار سىن كوزبەن قاراپ، بوداندىق كەزدە قازاق سويلەۋ ءتىلى مەن جازۋ تىلىندەگى ولقىلىقتار مەن قاتەلىكتەردى تۇزەپ، ناعىز بابالار ءتىلىنىڭ ءيسى اڭقىعان كىرمە ءسوز قابىلداۋشى ەلگە اينالعانىمىزدى ارماندايمىن. ءوز باسىم ءبىر دەباتىمدى «نەگە ءبىز كىرمە سوزدەردى ورىسشا جازىپ، ورىسشا ايتۋىمىز كەرەك؟» دەگەن تاقىرىپقا ارناسام با دەپ وتىرمىن.

ۇلتى ءۇشىن ويشىل اباي دانالىق ويلارىمەن جاڭا ءبىر دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشسا، ءبىز جاستار قازاق جازۋى مەن كىرمە ءسوز قابىلداۋىنىڭ كىلتىن تاۋىپ، ۇلت كادەسىنە جاراپ ناعىز پاتريوت رەتىندە ءوزىمىزدى تانىتا ءبىلۋىمىز كەرەك.

ءتۇيىن: جاستاردىڭ ايتقان ءۋاجدى سوزدەرىنە رازى بولىپ اتالعان ماقالامىزدى: «...حالىققا ايتارىم، بۇل دۇنيەدە قازاقتاردىڭ تاعدىرىن تەك ءوزىمىز عانا شەشەمىز. ءبىز ءۇشىن جالعىز عانا مەملەكەت بار، ول – قازاقستان. بۇل – ءبىزدىڭ قاسيەتتى وتانىمىز. باسقا وتانىمىز جوق. وتانىن قورعاۋ، حالقىنىڭ اماندىعىن ساقتاۋ – ءار ازاماتتىڭ بورىشى. وسىنى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. قازاق ەلى جاساي بەرسىن!» دەگەن پرەزيدەنتىمىزدىڭ اتالى سوزىمەن اياقتىعىم كەلەدى.

ەرىك قايراتبەكۇلى

Abai.kz