دانىشپان اريستوتەلدىڭ «اقىماق بولعىڭ كەلسە اراق ءىش» دەگەن ناقىلى بار دەسەدى. قازاقتىڭ شايتانسۋعا ءۇيىر بولۋى – پاتشالىق رەسەيگە بودان بولۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى بارشا ءمالىم.

تۇراعۇل اكەسى حاكىم اباي تۋرالى ەستەلىگىندە: سەمەيگە كەلگەن ءبىر ساپارىندا دوستارىمەن ورىستىڭ اششى سۋىنان ۇرتتاپ، ءتۇنجارىمدا لوقسىپ وتىرعاندا، ۇلى اقىننىڭ ۇستىنەن تۇسكەنىن، دەنەگە سىڭبەگەن نارسەدەن قۇتىلۋدىڭ ەڭ جاقسى جولى قۇسىپ، اسقازانىن تازارتۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتكەنىن جازادى. قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن بولشەۆيكتەر جالعان يدەولوگيامەن قازاقتىڭ جانىن، ءدىلىن ۋلاپ قانا قويماي، اراقپەن ءتانىن ءشىرىتتى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ قان مايدانىن كورگەن قاريالار ورىستىڭ دالاسىنىڭ ساقىلداعان سارى ايازىندا قىسقى ايازىندا جان ساقتاۋ ءۇشىن اراق پەن اق مايدىڭ (شوشقانىڭ مايى) ءبىرىن تاڭداۋعا ءماجبۇر بولعاندارىن، ءتىرى قالۋ ءۇشىن ءدىنىن ساتپاي، اق مايدان باس تارتىپ، اراقتى تاڭداعاندارىن جىرعىپ ايتادى.

ال پاتشالىق رەسەيدىڭ شاپقىنشىلىعى بىلاي تۇرسىن، دۇنيەدە ورىس دەگەن ۇلت قالىپتاسپاعان ەسكى زامان ارقاۋ ەتىلگەن باتىرلىق جىرلاردىڭ باستى كەيىپكەرلەرى اراق ءىشىپ ەلىرىپ، اۋىلدى قىرىپ كەتتى دەسە سەنەر مە ەدىڭىز؟!

ءبىراز كۇن بۇرىن تانىمال قوعام بەلسەندىسى ساۋلە تۇركيا Facebook پاراقشاسىندا بالاسىمەن بىرگە «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ» جىرىن وقىپ وتىرىپ، مىنانداي جولدارعا تاپ بولعانىن جازدى:

«قىزدار دا ءبىلىپ كەلدى وسى جايدى،
– كۇيەۋجاننىڭ قولىنا اياق بار – دەپ،
اراقتى اربىرەۋى ۇسىنادى.
قوزى دا شاتتانادى وسى سوزگە،
ەكى مەستى تاۋىستى كورەر كوزگە.
جايىلدى كوپ ىشكەن سوڭ ونە بويعا،
كوگەرىپ ءتۇسى كەتىپ بولادى وزگە».

ارتىنان ءمالىم بولعانىنداي اراقتى بوشكەسىمەن ءسىمىرىپ جۇرگەن قوزى عانا ەمەس ەكەن. جازباعا ءۇن قوسقان تانىمال جۋرناليست، جازۋشىلار سەرىك ابىكەنۇلى مەن ساكەن سىبانباي مەكتەپ وقۋلىقتارىنداعى سوراقىلىقتاردى بۇدان بۇرىن دا اشكەرەلەگەندەرىن تىلگە تيەك ەتتى.

ساكەن سىبانباي: «كەشە وسى Facebook-تەگى دوسىمىز ساۋلە تۇركيا «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» جىرىندا «اراق» ءسوزىن كەزدەستىرگەنىن ايتىپ، جىردىڭ وسىنداي نۇسقاسىنىڭ بار-جوعىن سۇراپ، وسى تاقىرىپتى بىلەتىندەردەن دۇرىس-بۇرىسىن انىقتاپ بەرۋدى ءوتىنىپ، جازبا جاريالادى. بۇگىن ەربولات اينابەكوۆ باۋىرىمىز شاكارىمنىڭ كىتابىندا دا سونداي مىسالداردىڭ ءورىپ جۇرگەنىن جازىپ وتىر. ال مەنىڭ ەسىمە وسىدان 7-8 جىل بۇرىنعى داۋ-جانجالدىڭ تۇسە كەتكەنى. اراق پەن تەمەكى «قامبار باتىر» جىرىنان دا تابىلىپ:

«...قىز نازىم ءمىندى ورمەككە
ءيىسىن جۇپار اڭقىتىپ.
عاشىقتىق ءتۇستى باسىنا
سۇيەگىن جامان جاسىتىپ.
دايارلاپ قويدى شاراعا
قاسىنا قىمىز تاسىتىپ.
قايتقاندا قامبار ءىشسىن دەپ،
اراق پەن شاراپتى
ساندىققا سالىپ ساقتادى
بوتەلكەگە اشىتىپ...»

نەمەسە:

«...قان ساسىتىپ قىرادى.
ءتۇس اۋىپ، بەسىن بولعاندا
ارتىنا مويىن بۇرادى.
قارا قاسقا اتتى قاڭتارىپ،
ماڭدايىن ءسۇرتىپ دەمالىپ،
شىلىمىن شەگىپ تۇرادى...» – دەگەن سياقتى جولدار Facebook بەتىندە اجەپتاۋىر اڭگىمە بولىپ، سىنعا الىنعان ەدى» – دەپ جازسا، سەرىك ابىكەنۇلى:

«كەشەلى بەرى بايان قىز اسىق بولعان قوزىنىڭ ىشىمدىككە «اۋەس» بولعانى جايلى ايتىلىپ جاتىر. قامبار مەن قوزىنىڭ «ماسكۇنەمدىگىنىڭ» توركىنى ابۋباكىر ديۆاەۆتا جاتىر. سىرداريا گەنەرال-گۋبەرناتورىنا كومەكشى بولعان تاتار زيالىسى قازاق دالاسىنىڭ جىر-داستاندارىن جيناپ، «كوركەمدەگەن». كەيبىرىن ورىسشا، تاتارشاعا اۋدارعان. ول كىسىگە ريۋمكا ۇستاپ، شىلىم شەككەن وياز وبرازى قاتتى ۇناسا كەرەك باتىرلارىمىزدى بۇرقىراپ جۇرەتىن قاتىرما جاعالى جاندارالدارعا ۇقساتىپ جىبەرىپتى. ەڭ العاش «قامبار باتىر» جىرىنان «پەرەگار» شىققاندا ءبىلىم مينيسترلىگىنە، «وقۋلىق» ورتالىعىنا «جىرلاردى سۇزگىدەن وتكىزىپ، تۇزەپ-كۇزەپ، باتىرلاردى «ايىقتىرىپ» جىبەرسەڭىزدەرشى؟!» - دەپ ءوتىنىش ايتىپ ەدىك، سودان بەرى ادەبي نۇسقالارعا رەۆيزيا جاسالىپ جاتىر دەگەندى ەستىمەدىك. باتىرلار جىرى، ەرتەگى-اڭىزدار ديۆاەۆ «دەرتىنەن» ايىقپاپتى. ول كىسى «الپامىس»، «قوبىلاندى باتىر» سىندى كوپ دۇنيەنى قاعازعا تۇسىرگەن، ابايلايىق… بالالارىمىز: اردا تۋعان الپامىس، اراقتى قولعا الادى، ءسىمىرىپ ءبىر سالادى، ءشولى ازەر قانادى، بوساپ قالعان شيشانى، دەسانتشى كوكەم سەكىلدى باسىنا ۇرىپ جارادى… - دەپ ولەڭدەتىپ جۇرمەسىن»، – دەپ جۇيەلى ءسوز ايتىپتى.

قازاقتى ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ پاتشالىق رەسەي كەزىندە-اق قولعا الىنعانى جوعارىداعى مىسالدان انىق كورىنىپ تۇر. ال تاۋەلسىز ەل باسپاگەرلەرىنىڭ تاريحتى بۇرمالاۋعا قارسى كۇرەسۋدىڭ ورنىنا كوز جۇما قاراپ، سۇزگىدەن وتكىزبەي، وسكىن ۇرپاقتىڭ ساناسىن ۋلاۋىن قالاي تۇسىنەمىز؟! ولارعا سالساق اراق اتامىزدان قالعان اس بولىپ شىعادى، بۇدان اسقان سوراقىلىق بولار ما؟! بۇل ەلدىگىمىزگە سىن عوي. وتارسىزدانۋ ۇردەسىن مەكتەپتەن باستاپ قولعا الاتىن ۋاقىت كەلگەن جوق پا؟!

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz