ەلىمىزدە تاتۋلىقتى تۋ ەتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءار وڭىردە بولىمدەرى بار. رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر تۇكپىرىندەگى ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ باستى ماقساتى اسسامبلەيانىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ، كوپ ۇلتتى ەلىمىزدە دوستىقتى ساقتاۋ. اتىراۋ وبلىسى «سۆەتوچ» سلاۆيان ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى رايسا بيتكوۆا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ باستى مىندەتى مەن ەلىمىزدە الاتىن ورنى جايى اڭگىمەلەپ بەردى.

– رايسا حانىم، ەڭ الدىمەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءرولى مەن ماڭىزىنا توقتالساڭىز.

– ەلىمىز ءۇشىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ دارەجەسى ەڭ ۇلكەن مارتەبە دەگىم كەلەدى. بىزدە ءار ۇلتتىڭ وكىلى تۇرادى. جالپى اسسامبلەيانى  و باستا قۇرۋداعى ماقساتتىڭ ءوزى ايقىن دەر ەدىم. ونىڭ ماقساتى - ەڭ باستىسى ەلىمىزدەگى تىنىشتىق پەن دوستىقتى ساقتاۋ. بۇگىندە ءبىزدىڭ اتىراۋ وبلىسى بويىنشا دوستىق ۇيىندە ءار ۇلتتىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرى تاتۋلىقتا قىزمەت ەتىپ جاتىر. قازىر وڭىردە جيىرمادان استام ەتنومادەني بىرلەستىك قالىپتى جۇمىس جۇرگىزۋدە. ءار مادەني ورتالىق ءار ۇلتتىڭ وكىلىنەن قۇرالعانىمەن ءبىزدى قازاقستان دەگەن ورتاق وتان بىرىكتىرەدى. قالاي ايتسام ەكەن... «جەر سىيلاعاندى- حالىق سىيلايدى، حالىق سىيلاعاندى- ءتىل سىيلادى» دەيدى ەمەس پە! ءبىزدىڭ سلاۆيان ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ دە باستى ۇستانىمى- وزگەلەردى سىيلاۋ. وزگە ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرىنە سىيلاستىقپەن، قۇرمەتپەن قاراۋ.

– ەتنومادەني بىرلەستىكتىكتىڭ باستى ماقساتىن اتاپ وتسەڭىز، سىزدەرگە جۇكتەلگەن مىندەتتەر قانداي؟

– بىرلەستىگىمىزدىڭ ەڭ باستى ماقساتى-قازاقستانداعى جاستارىمىزدى پاتريوتتىق سەزىمگە، پاتريوتتىق ۇستانىمعا تاربيەلەۋ. ءبىزدىڭ ۇجىمدا ءار ءتۇرلى ينتەرناتسيونالدى وتباسىلار بار. ودان بولەك پولياك، ورىس، ۋكراين، وزبەك، قازاق دەگەن سانى باسىم ۇلتتاردى ءبىر-بىرىنەن بولمەۋ. ول ۇلتتىڭ وكىلدەرىنىڭ سالت-ءداستۇرىن قادىرلەۋ. ودان بولەك ءبىزدىڭ بىرلەستىكتىڭ ەكىنشى ماقساتى-انالار ينستيتۋتىن دامىتىپ، وسى باعىتتا جاستاردى تاربيەلەۋ. نەگە وسى باعىتتا اسا ءمان بەردى دەسەڭىزدەر، قازىر جاس ۇرپاقتىڭ وتباسىندا العان تاربيەسى ەڭ قۇندى تاربيە. ءار بالانىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن وتباسىنىڭ بەرەتىن ۇلگى ونەگەسى كوپ. سوندىقتاندا ءبىز ءۇشىن سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ العا قويعان ەڭ جوعارعى مىندەتتەرىمىزدىڭ ءبىرى. كىشكەنتايىنان ۇلكەندى سىيلاۋدى بىلگەن بالادان، بولاشاقتا جامان ادام شىقپايدى. ەتنومادەني بىرلەستىكتىڭ انالار ينستيتۋتى تاربيەگە ءمان بەرەدى دەگەندەگى ەڭ باستى ەرەكشەلىكتەر وسىلار. ءبىز جاستارعا قازىردەن باستاپ باعىت-باعدار بەرىپ ۇيرەتپەسەك، ەرتەڭ ولار ەشتەڭە بىلمەيتىن بولادى. زامان وزگەردى، عالامتور كەلدى، قازىرگى جاستاردىڭ كوزى اشىق دەيمىز. دەگەنمەن رۋحاني تاربيە ەشقاشان كوپتىك ەتپەيدى. بىزدەگى كەلەسى ماقسات-جاستارعا ءوز ءدىلىن، ءدىنىن تانۋدا دۇرىس باعىتتى كورسەتۋ. ويتكەنى وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر قازىر نەشە ءتۇرلى ادامنىڭ ساناسىن ۋلايتىن دەسترۋكتيۆتى اعىمدار كوبەيدى. جاستارىمىزدا وعان قاتىستى ءبىلىم جوق. كوبىسى عالامتورداعى تەرىس اقپاراتتارعا الدانۋدا. سوندىقتان ولاردىڭ جات اعىمنان الدىن الۋ ءۇشىن ءوز ءدىنى، ءتىلى تۋرالى ناقتى اقپاراتپەن قامتىلۋىن قاداعالاۋ. ولارعا وسى باستان جات اعىمنىڭ زيان تۇسىن ءتۇسىندىرۋ. مەن مىسالى قازاق ۇلتىنىڭ سالت-داستۇرلەرىن وتە جوعارى باعالايمىن. ءار ءداستۇردىڭ ءمانى مەن ماعىناسى بار. «قۇدا  ءتۇسۋ»، «سىرعا سالۋ»، «قۇرساق كوتەرۋ»، «تۇساۋ كەسۋ»، «بەتاشار»  سىندى داستۇرلەرىن قۇرمەتتەيمىن. مەنىڭشە بىزدەگى كوپ ۇلتتى ءبىر-بىرىمەن بىرىكتىرىپ تۇرعان نارسە-ول ءاربىر ۇلتتىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ سالت-داستۇرىنە دەگەن قۇرمەتى. ويتكەنى وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، بىزدەگى ءار ەتنومادەني بىرلەستىكتىڭ ماقساتى-ءوز ۇلتىنىڭ سالت-ءداستۇرىن ساقتاي وتىرىپ، قۇندىلىقتارىن دارىپتەي وتىرىپ قازاقستان ەلىنىڭ دامۋىنا، كوركەيۋىنە سەپتىگىن تيگىزۋ. ول دەگەنىمىز بىزدەگى ءاربىر ۇلت ءوزىنىڭ ءتىلىن ساقتاي وتىرىپ قازاق ءتىلىنىڭ دە جاندانىپ، وزگە ۇلتتار اراسىندا مارتەبەسىنىڭ وسۋىنە مۇرىندىق بولۋ. ءوز ءتىلىمىزدى بىلۋمەن قاتار، قازاق تىلىنە دە ۇيرەتۋ. ويتكەنى ءبىز ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن قۇرمەتتەۋىمىز كەرەك.

– ايتقىڭىز كەلگەنى، ءار ۇلت ءوز تىلىمەن بىرگە قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا دا ۇلەس قوسادى ما؟

– مەن مۇنى نەگە ايتىپ وتىر دەسەڭىز؟ ءبىز قازاقستاندا تۇرامىز، سوندىقتان قازاق ءتىلىن ءبىلۋدى، ۇيرەنۋدى ازاماتتىق بورىشىمىز دەپ سانايمىن. ويتكەنى بۇل سەنىڭ ءتىلىڭ. سەنىڭ ەلىڭنىڭ ءتىلى. ءبىرىنشى قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل. ەكىنشى ورىس ءتىلى-ول دوستىق ءتىلى. ءبىزدىڭ ەتنومادەني بىرلەستىك «سۆەتوچ» دەپ اتالادى. ول قازاق تىلىندە «جارىق» دەگەندى بىلدىرەدى. جارىق دەگەن اتىمىزعا لايىق ءار ىستە اشىق-جارقىن، شىنايى جۇمىس ىستەيمىز دەگەننىڭ بەلگىسى. اسسامبلەيانىڭ ماقساتى ايقىن ونى بىلەسىزدەر. ەلىمىزدەگى 100 دەن استام ۇلتتىڭ ءبىر-بىرىمەن تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇرۋىنە كۇش سالۋ. كوبىسى اسسامبلەيا دەسە مەرەكەلىك شارالاردا ءار ۇلتتىڭ ۇلتتىق كيىمىمەن ونەر كورسەتۋى دەپ سانايدى. مۇلدەم ولاي ەمەس، اسسامبلەيا ەلىمىزدەگى بارلىق قوعامدىق-ساياسي، رۋحاني-مادەني ءىس شارالاردان بولەك، اۋداندىق، قالالىق، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتەتىن بارلىق ءىس-شارالارعا بەلسەنە ارالاسادى. اسسامبلەيا بىرنەشە باعىت بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. بىزدە «اقساقالدار القاسى»، «انالار كەڭەسى»، «جاستار قاناتى» سىندى اسسامبلەيانىڭ ۇيىمدارى بار. ءبىز اتىراۋ وبلىستىق اسسامبلەيا فيليالىمەن تىعىز جۇمىس ىستەيمىز. ودان بولەك مەكتەپ وقۋشىلارى مەن كوللەدج ستۋدەنتتەرىنە ارنالعان تاقىرىپتىق ترەنينگ كەزدەسۋلەرگە اسسامبلەيا وكىلدەرىمەن بىرگە بارىپ، ءوز ۇلەسىمىزدى قوسامىز. جالپى قالامىزدا وتكەن كەز كەلگەن مادەني، رۋحاني، تانىمدىق، اقپاراتتىق كەزدەسۋلەردىڭ بارلىعىندا بەلسەندى قىزمەت ەتىپ، بار بىلگەن تۇيگەن اقىلىمىزدى ايتىپ ءجۇرمىز.

– ەتنومادەني بىرلەستىك قاشاننان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى؟ بايقاعانىمىز، قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپسىز، ءتىل ۇيرەنۋدە قيىندىق بولعان جوق پا؟

– ءبىزدىڭ بىرلەستىك 2017 جىلدىڭ 6 ماۋسىمىنان باستاپ جۇمىس ىستەيدى. ال ناقتى ەتنومادەني بىرلەستىك بولىپ  سول جىلى اككرەديتاتسيادان وتتىك. العاش جۇمىس باستاعاننان  بەرى ءبىز جاستارىمىزدى ءۇش توپقا ءبولىپ، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ كۋرسىن اشتىق. بالار كىشى، ورتا، ۇلكەن توپ بولىپ بولىنەدى. ءبىزدىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتىڭ ەرەكشەلىگىن ايتقىم كەلەدى. بىزدە ينتەرناتسيونالدى وتباسىلار كوپ. جوعارىدا دا اتاپ ءوتتىم. مەن ءوزىم قازاقستانعا كەلگەن كەزدە ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەدىم. رەسەيدە تۋىلدىم. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە ۋكراينادا ءبىلىم الدىم. اۋىلعا جۇمىسپەن كەلگەن كەزىم ەسىمدە. بىردە ءبىر قازاق تىلىندە ءسوز بىلمەيمىن. بىراق اۋىل حالقى ماعان جىلى قاباق تانىتىپ، ءوز قىزىنداي قۇشاق جايا قارسى الدى. وزگە ۇلتتىڭ قىزى دەپ وزەگىمنەن تەپپەدى. سول ءۇشىن قازاق حالقىنا باسىمدى يەمىن. قازاق حالقى ماعان بىرتە-بىرتە ءتىلدى ۇيرەتتى. قازىر مەن قازاق تىلىندە ەركىن ءوز ويىمدى جەتكىزە الاتىنىمدى ماقتان تۇتامىن. ويتكەنى مەن قازاقتىڭ اراسىندا ءوزىمدى بوتەن سانامايمىن. سەن ولاردى سىيلايسىڭ، ولار سەنى سىيلايدى. قازىر مەن قازاق تىلىندە، ۋكراين تىلىندە، ءوز ءتىلىم  ورىس تىلىندە ەمىن-ەركىن سويلەي الامىن.

– قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قوعامعا ىقپالى قانداي؟ اسسامبلەيا نە بەردى دەپ ويلايسىز؟

– نە بەردى؟ ەڭ الدىمەن اسسامبلەيا بىزگە تىنىشتىق بەردى. باسقا ەلدەردى الىپ قارايىق، قاقتىعىس ءبىر-بىرىمەن تەكەتىرەس بولىپ جاتىر. ءتىپتى كەيبىر كورشى ەلدەردىڭ وزىندە تىنىشتىق جوق. ال بىزدە قالاي؟ حالىق ءبىر-بىرىمەن تاتۋ، ارازدىق دەگەن جوق. بەيبىت كۇننىڭ استىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. بۇل بىزدەگى باستى  باقىت دەر ەدىم. ويتكەنى  قازىر ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعى ەڭ باستىسى بولىپ تۇر. جۇرتىمىزدىڭ اماندىعى بارىنەن جوعارى دەگىم كەلەدى. اسسامبلەيا ءبىزدى ادامگەرشىلىككە ۇيرەتىپ جاتىر. ءبىزدى قازىر بەيبىتشىلىكتى سۇيەتىن مەملەكەت رەتىندە بۇكىل الەم تانيدى. ءبىر-بىرىمىزبەن قاي ۇلتتىڭ وكىلى بولماساق تا، ءبىزدى تاتۋلىق پەن ىنتىماق، بىرلىك پەن دوستىق بىرىكتىرۋدە. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدەگى ماقتانىشپەن ايتا الاتىن ۇلگى دەر ەدىم. ويتكەنى اسسامبلەيا ارقىلى دەپۋتاتتارىمىز سايلانىپ ولار دا مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا. وسىلايشا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ءوزىنىڭ ايقىن ماقساتى مەن جوسپارىنا ساي العا جىلجىپ كەلەدى. ءبىز ەڭ الدىمەن ارتىمىزدان ەرىپ كەلە جاتقان جاستارىمىزعا ۇلگىمىز. ءبىز ءوز مىندەتىمىزدى جوعارى دەڭگەيدە اتقارۋ ارقىلى، بولاشاق ۇرپاعىمىزعا دا مول مۇرا قالدىرا الامىز. ال ول مۇرا كوپ ۇلتتى ەلىمىزدىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن سىيلاستىعى. مەن قازاقستاندىقپىن دەپ قۋانا ايتا الامىن. وسى جەردە بالالارىم ومىرگە كەلدى، ءوسىپ ءونىپ جاتىرمىز. نەمەرەلەرىمىزگە دە ءتالىم-تاربيە بەرىپ جاتىرمىز. ەڭ باستىسى ۇرپاقتار ساباقتاستىعى بار. ال ءبىزدىڭ باستاعان ءىسىمىزدى ءارى قاراي جالعاستىراتىن جاستار ءوسىپ كەلەدى. ۇلتارالىق تاتۋلىق ول ءبىزدىڭ قازاقستاندا مەكەن ەتەتىن ءاربىر ۇلتتىڭ باستى قۇندىلىعى. كوپ ۇلتتى حالىقتى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا جيناپ، تاتۋلىقتى تۋ ەتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ەلىمىز ءۇشىن دە ماڭىزى زور.  ال ءبىزدىڭ مىندەتىمىز اسسامبلەيانىڭ قىزمەتىن ءارى قاراي جۇرگىزىپ، العا قاراي نىق سەنىممەن قادام باسۋ. ءبىزدىڭ ەتنومادەني بىرلەستىك تاتۋلىق پەن دوستىق جولىندا قىزمەت ەتە بەرەتىن بولادى.

Abai.kz