قازاق كسر-ىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق تەاترىنىڭ ءارتىسى زاعي قۇرمانباەۆانىڭ 120 جىلدىعىنا ارنالادى...

قازاق كسر-ىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى زاعي قۇرمانباەۆانىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قاتىستى جازىلعان ماقالالار سانى از، سول سەبەپتى بيىل تەاتر جانە كينو ءارتىسىنىڭ 120 جىلدىعىنا ورايلاستىرىپ ارحيۆ قۇجاتتارى نەگىزىندە جازىلعان شاعىن ماقالامىزدى بايانداۋدى ءجون كوردىك. بۇكىل ءومىرىن ونەر جولىنا ارناعان، كينودا جانە تەاتر ساحناسىندا قويىلعان سپەكتاكلدەر دە كوپتەگەن رولدەرىن انا، اجە بولىپ سومداعان اكتريسا ۇزاق جىلدار م.اۋەزوۆ اتىنداعى تەاتردا قىزمەت اتقارعان. ز.قۇرمانباەۆا كەيىپكەرلەرىنىڭ ءومىرىن، مىنەز-قۇلقىن  جانعا جاقىن شىنايى اسەرلىگىمەن كورەرمەندەرىنە دالمە-ءدال جەتكىزە بىلگەن. كينەماتوگرافياعا 54 جاسىندا كەلگەن. ول كەزدە تاجىريبەلى اكتريسانىڭ تەاترداعى بەينەلەگەن كەيىپكەرىنىڭ سانى 40 جۋىق بولعان.

زاعي قۇرمانباەۆا 1903 جىلى الماتى وبلىسى، قاسكەلەن اۋدانىندا قاراپايىم شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول 1930 جىلى ءوزىنىڭ وتباسىمەن بىرگە الماتىعا كوشىپ كەلەدى، 19 جاسقا تولعان كەزدە اناسى قايتىس بولعان(1922), اكەسى قۇرمانباي قاسكەلەن اۋدانىنداعى كولحوزدا (1936 جىلعا دەيىن), سونان سوڭ الماتى كونديتەرلىك فابريكاسىندا اۋلا سىپىرۋشى، كۇزەتشى بولىپ جۇمىستار جاساعان. ز.قۇرمانباەۆا جولداسىمەن بىرگە اليپ جانە ماريا ەسىمدى قىزداردى دۇنيەگە اكەلىپ تاربيەلەگەن. ومىرلىك جولداسى (ەسىمى جازىلماعان) ەرتە ومىردەن وزعان(1931). تاعدىرىن ونەرمەن بايلانىستىرعىسى كەلگەن بولاشاق اكتريسا الماتىداعى 3 ايلىق تاربيەشىلەر كۋرسىن(1931-1932) ءتامامداپ، قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنا جۇمىسقا ورنالاسقان. 1932  جىلعى ارحيۆ قۇجاتتارىنىڭ اراسىنان  ز. قۇرمانباەۆانىڭ تەاترعا ورنالاسقاندىعى تۋرالى بۇيرىق تابىلمادى، بىراق سول جىلى كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسقا بارىپ كەلگەندىگى (شىلدەنىڭ 20-نان تامىزدىڭ 20 كۇندەرى) جانە دە 1934 جىلى قاڭتاردىڭ 1-ءى كۇنى شتاتقا تۇراقتى بەكىتىلگەندىگى تۋرالى بۇيرىقتار ساقتالعان.  قىزمەتكە قابىلدانعانى تۋرالى ارحيۆتە تابىلعان قۇجاتتا (جىلى بەلگىسىز) بىلاي دەگەن: «ز.قۇرمانباەۆا قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق تەاترىندا 1932 جىلدان جۇمىس ىستەپ كەلەدى، الدىمەن كىشى رولدەردەن باستاعان ول قازىرگى تاڭدا جاۋاپتى رولدەرگە كوشتى، م.اۋەزوۆتىڭ «تۇنگى سارىن» اتتى پەساسىندا جانتاستىڭ اناسى ءدىلدانىڭ بەينەسىن سومداپ ءجۇر، پوگوديننىڭ پەساسىندا سادوۆسكيدىڭ اناسىن ت.ب. قانداي ءبىر رولدەر بولماسىن ۇنەمى جاۋاپكەرشىلىكپەن دايىندالىپ كەلىپ، شىنايى جەتكىزە بىلەدى» دەگەن. [1]

ز.قۇرمانباەۆانىڭ ومىرىندەگى ەستە قالارلىق قۋانىشتى ءساتتىڭ ءبىرى  1940 جىلى قاراشانىڭ 13 كۇنى «وتان ءۇشىن»، «اباي» پەسالارى بويىنشا ۇجىم بولىپ توپتىق ادىستە الەۋمەتتىك جارىس وتكىزگەن. قويۋشى-رەجيسسەر ناسونوۆ بولعان. 1-ءشى ورىن العان «وتان ءۇشىن» اتتى پەسادا ويناعان ۇجىمنىڭ قۇرامىندا ز.قۇرمانباەۆا بولعان. سونىمەن قوسا ز.قۇرمانباەۆاعا تەاتر ساحناسىندا سومداعان رولدەرى ءۇشىن دە العىس حاتتار بەرىلگەن. 1956 جىلى اقپاننىڭ 11 كۇنى قازاق اكادەميالىق  دراما تەاترى «اۋرۋ تىستەر» اتتى جاڭا  سپەكتاكلدەگى راحيليا رولىنە ز.قۇرمانباەۆا بەكىتىلەدى. وسى جىلى جەلتوقساننىڭ 20-كۇنى ا.كاححاردىڭ «اۋرۋ تىستەر» اتتى سپەكتاكلىن كورەرمەندەردىڭ جىلى قابىلداعانى ءۇشىن، قويىلىمنىڭ ساپالى مازمۇنى ءۇشىن سپەكتاكلدىڭ رەجيسسەرى ا.يبراگيموۆكە، باستى رولدەردە ويناعان ز.قۇرمانباەۆاعا، ب.ريموۆاعا ت.ب. دراما تەاترىنىڭ ديرەكتورى ۆ.پورتنوۆتىڭ بۇيرىعىمەن العىس جاريالانعان. [2]

ارحيۆ قۇجاتتارىندا 1935-1959 جىلدارى ز. قۇرمانباەۆانىڭ تەاتر ساحناسىندا ويناعان رولدەرى: ا.ءشانيننىڭ «شاحتاسىندا» بالقيانى، (رەجيسسەرلارى ش.ايمانوۆ، ج.شانيندەر), 1941 جىلى فر. ۆولفتىڭ «پروفەسسور مامليۋكتە» مەدبيكەشتى، ءا.ابىشەۆتىڭ «ستراشنىە گوستيدا»(1942) بەكەندى،  «ءبىر سەمياسىندا»(1948-1949) رابيعانى (ايدوستىڭ اناسى), ع.ءمۇستافيننىڭ «ميلليونەرىندە»(1949) جاقىپتىڭ ايەلى ىرىسجاندى (قويۋشى رەجيسسەرى ا.توقپانوۆ), ا.ن. وستروۆسكيدىڭ «پراۆدا – حوروشو، ا سچاستيا لۋچشە»(1950-1951) زىبكينانىڭ ءرولى قازاق تىلىندە، ش.بايجانوۆتىڭ «دانيار دەلەگاتتا»(1951) ۇلتۋعاندى، ءا.تاجىباەۆتىڭ «گۇلدەنگەن دالاداسىندا»(1952) توقبيكەنى، ءا.ابىشەۆتىڭ «اكە ۇكىمىندە»(1954) جازيرانى، «كۇنشىلدىكتە»(1955-1956) ايجاندى ت.ب. [3]

ز.قۇرمانباەۆانىڭ ونەر سالاسىندا قىزمەت اتقارعاندىقتان ۇلكەن قالا، وبلىس، اۋىلدى جەرلەرگە بارىپ بريگادامەن ونەر كورسەتكەنى جايىندا، ياعني

ءىس-ساپارالارعا قاتىستى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، اكتريسا 1932 جىلدان باستاپ ونەر مايتالماندارى ءا.ءاسىمجانوۆ، ا.ابدۋللينا، س.قوجامقۇلوۆ، ش.ايمانوۆ، ب. ريموۆا ت.ب. بىرگە شىمكەنتكە (1936), ال 1942-1943 جىلدارى ا.يسمايلوۆ، ج.جالمۇحامەدوۆا، ا.حاسەنوۆ، ك.قارمىسوۆ، ج.وعىزباەۆ (كونفەرانسە), ش.ماردەنوۆ، م.شاموۆا، ا.تاپالوۆا ت.ب. بىرگە 1 ايعا ەكى تەاترلى-كونتسەرتتىك بريگادالار بولىپ كوكتەمگى استىق ءونىمىن جيناۋعا كومەك بەرۋ ماقساتىندا كولحوز-سوۆحوزدارعا، الماتى وبلىسى كەگەن اۋدانىنا (1942), فرۋنزەگە (1950), جامبىلعا (1956), باتىس قازاقستان جانە قوستاناي وبلىستارىنىڭ سەلولىق اۋداندارىنداعى تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەرلەردى يگەرۋشى ەڭبەكشىلەرگە (1956) سونىمەن قوسا 1958 جىلى ماسكەۋگە قازاق ونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ ونكۇندىگىنە گاسترولدىك ساپارمەن بارعان. [4]

ارحيۆ قورلارىنىڭ قۇجاتتارى اراسىنان ز.قۇرمانباەۆانىڭ سپەكتاكلدەردەگى رولدەرىنە قاتىستى قازاق، قىرعىز، ورىس تىلدەرىندە جازىلعان بىرنەشە پىكىرلەر تابىلدى. مىسالى، م.اۋەزوۆتىڭ «قارا قىپشاق قوبلاندىدا» قوبلاندىنىڭ اناسى بولىپ سومداعان ءرولى تۋرالى ناتاليا ساتستىڭ ايتۋىنشا: «زاپوميناەتسيا ي كونسترۋكتسيا زاناۆەسا، نەوجيداننو وبرازۋيۋششەگو ۆ ترەتەي كارتينە پودوبيە يۋرتى، ۆ كوتورىي تاك ۆىرازيتەلنو زۆۋچات سۆەتلىە فيگۋرى وتتسا ي ماتەري كوبلاندى س گورياششيمي سۆەچامي ۆ رۋكاح (ارت.ز.كۋرمانباەۆا ي ش.ماردەنوۆ)» دەگەن. [5]

م.اۋەزوۆتىڭ «ابايىنداعى» زەرە رولىندەگى ز.قۇرمانباەۆاعا قاتىستى ك.ەشمامبەتوۆتىڭ پىكىرى: «ايالداردان ابايدىڭ چوڭ ەنەسي زەرە جانا ءوز ەنەسي ۋلگان ساحنادا كوبۇرەك كورۇنەت. بۋل ەكي رولدۋ اتكارگان – رەسپۋبليكانىن ەمگەك سيڭيرگەن ارتيستكالارى ز.كۋرمانباەۆا مەنەن س.مايكانوۆادا ەنەليك يچكي سەزيم كۇچتۇۇ» دەپ باعا بەرگەن. [6].

1952-1959 جىلدارى قازاقتىڭ دراما تەاترى ساحناسىندا وزبەك جازۋشىسى ابدۋللا كاححاردىڭ «جىبەك سيۋزانە» اتتى پەساسى «جاڭا جەر» دەگەن اتپەن قويىلدى (رەجيسسەرى س.ەستەمەسوۆا، قازاقشاعا اۋدارعان ت.ساعىمباەۆ). 1953 جىلى ا.كاححاردىڭ «جىبەك سيۋزانە» اتتى  سپەكتاكلىندەگى حامروبيبي (حافيزانىڭ شەشەسى) انانىڭ ءرولى جونىندە ر.رايىمقۇلوۆ ز.قۇرمانباەۆا مەن سىزدىقوۆانىڭ جاساعان وبرازدارىن سالىستىرىپ تولىق اشىپ جازعان: «وسى ءبىر درامالىق كورىنىستە باستى رولدەردەگى ارتيستەردىڭ ويىندارى دا كوزگە تۇسەدى. ەكى جاستىڭ بۇل جەردەگى سۇيسىنەرلىك مىنەزدەرىن جاقسى ەلەستەتە بىلگەن ءجانتورين مەن بۋكەەۆانى ايتپاعاندا ەكى انانىڭ ەكى ءتۇرلى ويىنى پىكىر ايتۋدى كەرەك ەتەدى. ءالى دە بويلارىندا ەسكى سالت-سانانىڭ قالدىعى بار، كوپ نارسەنى ەسكى ارشىنمەن ولشەيتىن حامروبيبي ءرولىن ورىندايتىن رەسپۋبليكانىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ارتيستكاسى ز.قۇرمانباەۆا حولنيسو ءرولىن ورىندايتىن ارتيستكا سىزدىقوۆاعا قاراعاندا ەداۋىر جاقسى وينايدى. قۇرمانباەۆا ەڭ الدىمەن، وزبەكتىڭ حامروبيبي سياقتى قارت ايەلدەرىنىڭ مىنەز-قۇلقىن جاقسى تۇسىنە بىلگەن. ءالى دە ءدىن شىرماۋىنا ءبىر جاعى ورالىپ جاتقان انا «ءتاڭىرىسىن»  اۋزىنان تاستامايدى. اللانىڭ ءامىرىن كۇتەدى. ءوز سەنىمىنە بەرىك انا حولنيسونى دا، ديحانبايدى دا ايىپتايدى. ارتيستكا قۇرمانباەۆا جولداس مۇنى شەبەر ويىنىمەن تەاتر كورۋشىلەرگە جەتكىزە بىلەدى» دەپ بايانداعان. [7]

ز.قۇرمانباەۆانىڭ ونەرمەن قوسا قوعامدىق جۇمىستارعا دا بەلسەنە قاتىسقاندىعى جونىندە دەرەكتەر بار. مىسالى، 1935 جىلى «ەڭبەك وزاتى» بولعان، ءبىر جىلدان كەيىن تەاتردىڭ 10 جىلدىق تويىندا ورتالىق اتقارۋشى كوميتەتتىڭ گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان(1936), 1937 جىلدىڭ ناۋرىزدىڭ 1-كۇنى مەرەكەلىك كوميسسيا تەاتردا وتەتىن قازاق مەملەكەتتىك دراما تەاترىنىڭ 10 جىلدىق مەرەكەسىنە قاتىسۋعا ز.قۇرمانباەۆا ارنايى  قۇرمەتپەن شاقىرىلعان، ءبىر اپتادان كەيىن قازاق مەملەكەتتىك دراما تەاترىنداعى  كاسىپوداقتىڭ «ءۇش بۇرىش» كوميسسياسى جاقسى وندىرىستىك جۇمىستارى ءۇشىن 15 كۇندىك دەمالىس ۇيىنە جولداما بەرگەن. جەرگىلىكتى اتقارۋشى كوميتەت العىس حاتپەن ماراپاتتاعان(1938), الماتى قالاسىنداعى ەڭبەكشىلەر دەپۋتاتتارىنىڭ ستالين اۋداندىق كەڭەسىنە دەپۋتات بولىپ سايلانعان (1939 جىلعى 1-ءشى شاقىرۋ بويىنشا) ز.قۇرمانباەۆانىڭ دەپۋتاتتىق  قىزمەتىنە قاتىستى ارحيۆتىك قۇجاتتا(جىلى بەلگىسىز): «ول قازىرگى تاڭدا ۇلكەن جاۋاپتى قىزمەت اتقارۋدا، ەڭبەكشىلەردىڭ اۋداندىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى - ول بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ءادىل ءارى ساپالى ورىنداپ، سايلاۋشىلاردىڭ ارتقان ۇلكەن ءۇمىتتىن اقتايدى» دەپ باياندالعان. [8]

سونىمەن قاتار 1944 جىلى قوعامدىق جانە وندىرىستىك جۇمىستاردى وتە جاقسى اتقارعانى ءۇشىن ز.قۇرمانباەۆاعا ونەركاسىپتىك زاتتارمەن قوسا سىياقى بەرگەن قالالىق كوميتەت ز.قۇرمانباەۆانى قازاق كسر-نىڭ جوعارعى كەڭەسى ءماجىلىس زالىندا وتەتىن الماتى قالاسى ادەبيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان جينالىسقا ارنايى شاقىرعان (1946 جىلى قىركۇيەكتىڭ 25 كۇنى), ونەر قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان «كلۋب ۆىحودنوگو دنيا» اتتى كلۋبىنىڭ مۇشەسى(1948). ز.قۇرمانباەۆا تيۋز-دە محات-تىڭ 50 جىلدىعىنا ارنالعان كونفەرەنتسياعا بىرىككەن دراما تەاترى اتىنان دەلەگات رەتىندە قاتىسقان (1948 جىلى قازاننىڭ 18 كۇنى). [9]

زاعي قۇرمانباەۆانىڭ مەملەكەت تاراپىنان ەڭبەگى باعالانىپ قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن قازاق كسر-ىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى اتاعىمەن (قۇرمەت گراموتاسىمەن بىرگە) (12.11.1945), كسرو جوعارعى كەڭەس پرەزيديۋمىنىڭ  جارلىعىمەن قاجىرلى ەڭبەگى ءۇشىن «1941-1945 ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن (26.11.1945), قازاق كسر-ىنىڭ جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ توراعاسى ا.قازاقباەۆتىڭ جارلىعىمەن قازاق كسر-نىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان سوتسياليستىك قۇرىلىستا بەلسەنە قاتىسقانى ءۇشىن گراموتامەن(1945, قاراشا ايى),  «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن (01.04.1946) ماراپاتتالعان [10]

سونىمەن قاتار ز.قۇرمانباەۆاعا «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنى (1949) بەرىلگەن.[11]

مىنە وسىنداي سىي-قۇرمەتتەردىڭ زاعي قۇرمانباەۆاعا كوزى ءتىرى كەزىندە كورسەتىلگەنى جۇرەككە جىلۋ ۇيالاتادى.

1959 جىلى ز. قۇرمانباەۆا قۇرمەتتى دەمالىسقا شىعادى، بۇعان دالەل 1958 جىلى جەلتوقساننىڭ 23-ءى كۇنى جۇمىستا بولعاندىعى تۋرالى قۇجات بار جانە تەاترعا كىرىپ شىعۋعا رۇقسات بەرىلگەن كۋالىگىندە 1958 جىلعى  قاراشانىڭ 23-نەن،  جەلتوقساننىڭ 31-نە دەيىن جارامدى دەپ كورسەتىلگەن. [12]

ز.قۇرمانباەۆا تەاترداعى سپەكتاكلمەن قاتار «بوتاگوز»(1957), «تەڭىز داۋىلىندا»(1958) دەگەن كينولارعا تۇسكەن. 1960 جىلداردىڭ باس كەزىندە اكتريسا ەكراندا تاعى كورىنەدى، كوپشىلىكتىڭ ەسىندە قالعان جارقىن ءرولى قوجانىڭ اجەسى. زەينەتكە شىققاننان كەيىن دە كينولارعا شاقىرىلعاندىعىن مىنا فيلمدەردەن كورۋگە بولادى: «مەنىڭ اتىم قوجا»(1963), «الدار كوسە»(1964).

قازاق كسر-ىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى  زاعي قۇرمانباەۆا 72 جاسىندا ومىردەن وزدى.

بۇكىل عۇمىرىن ونەرگە ارناعان اكتريسانىڭ بولمىسىن ارحيۆتەگى  قۇجاتتار ارقىلى زەرتتەپ جان-جاقتى اشۋعا تىرىستىق. «قارت ايەلدەرىنىڭ مىنەز-قۇلقىن جاقسى تۇسىنە بىلگەن» زاعىي قۇرمانباەۆانىڭ ءوز كورەرمەندەرى بولدى، ەڭ باستىسى كوپشىلىك كورەرمەندەردىڭ كوزايىمىنا اينالىپ حالىق جادىندا قالدى.

اكتەرلەرلىك رولدەر تۋرالى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى      حابيبا قاراقبايقىزى ەلەبەكوۆانىڭ ايتۋىنشا: «بىراق، اكتەر بىتكەن باس كەيىپكەردى، ءتىپتى قاھارماندى ويناۋ قيىن ەمەس. اۆتور دا، رەجيسسەردە وعان كۇش سالادى. ال، ەكىنشى، ءۇشىنشى پلانداعى كەيىپكەردى جارقىراتا شىعارۋ – قيىننىڭ قيىنى. ول اكتەردەن كوپ ەڭبەكتى، وقۋ-توقۋ، ىزدەنىستى قاجەت ەتەدى» دەگەن. [13]

قورىتا كەلە، باسپا بەتتەرىندە باستى رولدەردە ويناعان اكتەرلەر مەن اكتريسالار جونىندە كوپتەگەن ماقالالار جازىلىپ، ەستەلىكتەر ايتىلادى جانە  ولاردان سۇحباتتار دا الىنادى. ەپيزودتىق رولدەردى سومداعان ارتىستەر تۋرالى دەرەك از، كوبىنە جازىلا بەرمەيدى، نەگىزىنەن ارتىستەردىڭ باسىم بولىگى الدىمەن ەپيزودتىق رولدەردە ويناۋ ارقىلى وسەدى ەمەس پە؟..

گۇلناز شامقىزى،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، ارحيۆ، قۇجاتتاما جانە كىتاپ ءىسى كوميتەتىنىڭ «ورتالىق مەملەكەتتىك ارحيۆ» رمم جەكە تەكتىك ارحيۆتەرمەن جانە تاريحي-قۇجاتتىق توپتامالارمەن جۇمىس جاساۋ ءبولىمىنىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ءارحيۆيسى

پايدالانعان دەرەكتەر مەن ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق مەملەكەتتىك ءارحيۆى ء(ارى قاراي-قر وما). 1148 قور، 1 ءتىز.، 5 ءىس، 12-13 پپ.; 1 ءتىز.، 6 ءىس، 1 پ.; 1663 قور، 1 ءتىز.، 1 ءىس، 17پ.;
2. قر وما، 1148 ق.، 3 ءتىز.، 7 ءىس، 355 پ.; 1150 قور، 1 ءتىز.، 156 ءىس، 12, 251پپ.;
3. قر وما، 1148 قور، 2 ءتىز.، 7 ءىس، 24 پ.، ق.; 36 ءىس، 30-31,75 پپ.; 1148 قور، 3 ءتىز.، 10 ءىس، 76, 145 پپ.; 1150 قور، 1 ءتىز.، 11 ءىس، 66, 205 پپ.; 53 ءىس، 2 پ.; 65 ءىس، 3 پ.، 84 ءىس، 10-11, 13-13 پ.ق.; 71 ءىس، 1 پ.; 99 ءىس، 7-8 پپ.; 148 ءىس، 6, 16 پپ.; 107 ءىس، 53, 102 پ.; 117 ءىس، 129, 182 پپ.; 121 ءىس، 9-11پپ.; 129 ءىس، 140پ.; 132 ءىس، 12-13 پپ.; 156 ءىس، 12, 251 پپ.; 31 ءىس، 63 پ.; 39 ءىس، 250 پ.;  47 ءىس، 286-287, 315-316 پپ.; 1663 قور، ء1تىز.، 1 ءىس، 6-7 پپ.; 7 ءىس، 1-34 پپ.; 8 ءىس، 1-129 پپ.; 9 ءىس، 1-104 پپ.; 10 ءىس، 8 پ.ق.; 10 ءىس، 6-8 پ.ق.;
4. قر وما، 1148 قور، ء1تىز.، 5 ءىس، 10 پ.ق.; 19 ءىس، 20-21 پپ.; 1150 قور، 1 ءتىز.، 11 ءىس، 116, 149 پپ.; 13 ءىس، 117 پ.; 20 ءىس.، 103 پ.; 79 ءىس، 109 پ.; 156 ءىس، 36, 186 پپ.; 202 ءىس، 17-18 پپ.; 1663 قور، ء1تىز.، 1 ءىس، 13, 16 پپ.; 5 ءىس، 1-13 پپ.;
5. قر وما، 1663 قور، 1 ءتىز.، ء11ىس، 2 پ.;
ساتس ن. بولشايا تۆورچەسكايا ۋداچا. //كازاحستانسكايا پراۆدا//. 1946. 18-19 ءساۋىر.
6. قر وما، 1663 قور، 1 ءتىز.، 11 ءىس، 8 پ.;
ەشمامبەتوۆ ك. اباي. //كىزىل كىرگىزستان//. 1950-№121. 20-شى ماۋسىم.
7. قر وما، 1150 قور، 1 ءتىز.، 107 ءىس، 53 پ.; 117 ءىس، 182 پ.; 121 ءىس، 9-11پپ.;
1663 قور، ء1تىز.، 9 ءىس. 1-104 پپ.; 11 ءىس، 9 پ;
رايىمقۇلوۆ ر. جىبەك سيۋزانە. //سوتسياليستىك قازاقستان//. 1953. 22-ءشى مامىر.
8. قر وما، 1663 قور، 1 ءتىز.، 1 ءىس، 1-23 پپ.; 2 ءىس، 1 پ.; 3 ءىس، 1-2 پپ.; 6 ءىس، 1-2پپ.;
9. قر وما، 1150 ق.، 1 ءتىز.، 25 ءىس، 174 پ.; 1663 قور، ء1تىز.، 1 ءىس، 8-11, 15 پپ.; 6 ءىس، 6 پ.;
10. قر وما، 1663 قور، 1 ءتىز.، 2 ءىس، 2 پ.; 4 ءىس، 1-10 پپ.;
11. قر وما، 1150 قور، ء1تىز.، 71 ءىس، 2-3 پپ.;
12. قر وما، 1663 قور، ء1تىز.، 1 ءىس، 12-13 پپ.
13. ءا.بوپەجانوۆا. تازا ونەر - تازا جۇرەكتەن.//قازاق ادەبيەتى//.1996-№8. 20-شى اقپان. 10-11 پپ.

Abai.kz