زۇلكاپىلدىڭ مۇراتى. سانادان ساۋلاعان سارى نۇر (باسى)
زۇلكاپىلدىڭ مۇراتى. سانادان ساۋلاعان سارى نۇر (باسى)
زۇلكاپىلدىڭ مۇراتى 1984 جىلدىڭ 21 ناۋرىزىندا التاي ايماعى جەمەنەي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى ەلەكتر ينجەنەرياسى پاكۋلتەتىن 2008 جىلى تاماداعان. ارعى بەتتەگى جىر سۇيەر قاۋىمعا ەسىمى جاقسى تانىس جاس اقىننىڭ ولەڭدەگى ورنەگى بولەك. قازىرگە دەيىن ونىڭ ولەڭدەرى مەن سىن-زەرتتەۋ ماقالالارى ادەبي باسىلىمداردا ۇزدىكسىز جارىق كورىپ كەلەدى. اقىن بىرنەشە دۇركىن جىر مۇشايراسىنىڭ جەڭىمپازى دا اتانعان.
البەر كاميۋدىڭ «بوتەن» حيكاياتىن، اكۋتاگاۆا ريۋنەسكەمەن حەمينگۋەيدىڭ ءبىر ءبولىم اڭگىمەلەرىن سونداي-اق قىتاي اقىنى بەيداۋدىڭ ولەڭدەرىن تارجىمالاعان.
قازىر زۇلكاپىلدىڭ مۇراتى التاي ايماقتىق مادەنيەت باسقارماسىندا قىزمەتتە.
* * *
تامشىلاتىپ قاناتىنان ءبىر كۇيدى،
كوكجيەكتە جىل قۇستارى سىرعىيدى.
ال، جەردەگى جىلان قۇلقىن – ۋاقىت،
مەنىڭ تۇتام ءومىرىمدى قىلعيدى.
كەلىپ ەدى امال نەشىك سەرپىلگىم؟! .
زۇلكاپىلدىڭ مۇراتى. سانادان ساۋلاعان سارى نۇر (باسى)
زۇلكاپىلدىڭ مۇراتى 1984 جىلدىڭ 21 ناۋرىزىندا التاي ايماعى جەمەنەي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى ەلەكتر ينجەنەرياسى پاكۋلتەتىن 2008 جىلى تاماداعان. ارعى بەتتەگى جىر سۇيەر قاۋىمعا ەسىمى جاقسى تانىس جاس اقىننىڭ ولەڭدەگى ورنەگى بولەك. قازىرگە دەيىن ونىڭ ولەڭدەرى مەن سىن-زەرتتەۋ ماقالالارى ادەبي باسىلىمداردا ۇزدىكسىز جارىق كورىپ كەلەدى. اقىن بىرنەشە دۇركىن جىر مۇشايراسىنىڭ جەڭىمپازى دا اتانعان.
البەر كاميۋدىڭ «بوتەن» حيكاياتىن، اكۋتاگاۆا ريۋنەسكەمەن حەمينگۋەيدىڭ ءبىر ءبولىم اڭگىمەلەرىن سونداي-اق قىتاي اقىنى بەيداۋدىڭ ولەڭدەرىن تارجىمالاعان.
قازىر زۇلكاپىلدىڭ مۇراتى التاي ايماقتىق مادەنيەت باسقارماسىندا قىزمەتتە.
* * *
تامشىلاتىپ قاناتىنان ءبىر كۇيدى،
كوكجيەكتە جىل قۇستارى سىرعىيدى.
ال، جەردەگى جىلان قۇلقىن – ۋاقىت،
مەنىڭ تۇتام ءومىرىمدى قىلعيدى.
كەلىپ ەدى امال نەشىك سەرپىلگىم؟! .
وي ىشىندە تۇتاپ شىققان ءورتىم مىڭ!
جانار الدى — كۇدىگى مول تۇل الەم،
جالعىز ساۋال تۇر الدىمدا — مەن كىممىن؟
سول ساۋالعا جاۋاپ تاپپاي تورىقتىم،
تاعدىر ـ داريا ۇرلەي سالعان كوبىكپىن.
جۇرت ىشىندە سۇيرەتىلىپ سۇلدەم ءجۇر،
بۇلت ىشىنە سۇلاي كەتتى ءسونىپ كۇن!
كوكجيەكتە جىل قۇستارى... ء(تۇس سىندى! ..)
قانداي باقىت كوزگە ىلمەيدى ەشكىمدى.
اۋ، مەن بولسام جاۋتاڭداۋمەن كۇن كەشتىم،
قارا ولەڭىم، كۇبىرىمدى ءىش مۇڭلى.
* * *
قالاداعى كوڭىلسىزدەۋ تاس بولمە.
سىنعان شاينەك...
سىرى كوشكەن كونە ۇستەل...
جانە ءبىر شوق حوش ءيسسىز گۇل (اش كەۋدە! ..)
سولىپ قالعان حابار كۇتىپ بەيىشتەن.
سويلەمەيتىن تەلەۆيزور،
چەمودان،
بوساپ قالعان بوتەلكەسى شاراپتىڭ.
ەركىندىكتىڭ ەركە ەلەسىن توناپ اپ،
توقتاپ قالعان
قۇر قاڭقاسى ساعاتتىڭ...
تاعى نە بار؟
شاڭ قاپتاعان كىتاپتار...
كوزگە ىلىگەر بارشا بايلىق سول عانا.
قايتا-قايتا تەمەكىسىن تۇتاتقان،
بۇرىش جاقتا بىرەۋ وتىر
سورلاعان.
ال، الگى ادام... ەل سياقتى ءتۇپ-ءتۇزۋ، .
مومىن تىرلىك كەشە المايدى...
قاراشى!
كوزدەرىنەن وت شاشىراپ قىپ-قىزىل،
كوك بورىلەر كەزەدى-اۋ كەپ ساناسىن!
* * *
قالاي ءومىر سۇرگەن بوپ ءجۇر باسقالار؟
قالامىز دا قالا ەمەس-اۋ،
تاس قامال!
كوشە كەزگەن بالتىرىنا قىزداردىڭ،
ۇياتسىزداۋ سۇيكەنەدى-اي ماس سامال.
تاڭدايىڭا ءسوز ورالىپ تىم قىشقىل،
جۇرەگىڭدى جانىشتايدى سۇرعىلىت مۇڭ.
«كەل، كەلە عوي» دەيدى ءناپسىحاناسى،
كۇلمىسى ءيسىن مۇڭكىتىپ سان قىلمىستىڭ...
ءبىر بۇرىشتا جاۋدىراپ مىڭ قاراشىق،
ءبىر بۇرىشتا كولەڭكەلەر اداسىپ...
ءبىر بۇرىشتا قابىرعالار سىزدانار،
باسقاڭ ەمەس، اقشاڭىزبەن ساناسىپ.
قالامىز دا قالا ەمەس-اۋ،
اتتەگەن! ..
مەن، ءاسىلى، جىر جازام دەپ جەتكەن ەم.
اق قاعازدى اياپ تۇرمىن سارعايعان،
تاس قامالدا تۋمايدى ەندى جاقسى ولەڭ.
* * *
مۇڭ جاۋىپ تۇر قالاعا — جاڭبىر ەمەس،
جالعىز اياق جول جاتىر — داڭعىل ەمەس،
كەلە جاتام...
سۇيەدى-اي كولەڭكەمدى،
قارا كويلەك كيىنگەن تاعدىر ـ ەلەس!
جالعىز اياق جول جاتىر كوككە ءسىڭىپ،
كوز جاسىڭدى، وتىنەم، توكپەشى بۇلت!
كەلە جاتام...
ء (جۇرىسىم اسىعىستاۋ!)
الدە نەدەن قالعانداي كوپ كەشىگىپ.
بۇل ساپارىم باستالعان تىم ارىدەن،
جاتتاماپپىن كيەلى دۇعانى مەن.
باق تابامىن دەگەن وي جانىمدى ورتەپ،
اتتاعانىم جىقپىل مەن جىرا كىلەڭ.
مۇڭ جاۋىپ تۇر قالاعا...
تۇماندانىپ،
كوكىرەكتى تۇر جالعىز سۇراۋ قارىپ:
نەگە جالعىز ـ جارىممىن،
بەيۋاقىتتا
ۇيىقتاپ تۇگەل قالعان با مىناۋ حالىق؟
العاشقى مۇڭ ەمەس قوي بۇل جاۋعان دا،
تاعدىر ەلەس بيلەيدى...
جىندانعان با؟!
ساعان قايتا ورالام،
تۋعان جەرىم،
قارا كويلەك اعارار كۇن بولعاندا.
* * *
شالقار قانىكەي ۇلىنا
مىنا قالا ايىقپاپتى-اۋ تۇماننان،
كوكەيىم دە تازارمادى كۇماننان.
كوشەلەرىن شيمايلاعان ىزىممەن،
جازىلعان ەد تالاي ءتىلسىز شىعارمام.
وسىندا ءوتتى نە ءبىر اسىل جىلدارىم،
ارماندارىم، ساعىنىشىم، مۇڭدارىم.
ەندى مۇلدە تاس ۇمىتقان سياقتى،
كەشە مەندەي ءبىر بالانىڭ تۇرعانىن.
جاتقانىن-اي، تىم سۋىقتاۋ قارسى الىپ،
ارامىز دا الىستاپتى سونشالىق.
مەنىڭ مىناۋ جۇرەگىمە ءتۇن ءتۇستى،
ونىڭ اناۋ كىرپىگىنە قونسا ىمىرت.
مەن ەمەس ەم، وعان تۇمان توندىرگەن،
ءيا، ول ەمەس...
كۇمانعا ويدى جەڭدىرگەن.
اۆتوبۋستان، ايالداما، باقتاردان،
ۋاقىتتىڭ توزعان ءتۇرىن كوردىم مەن.
كوردىم سوسىن،
مۇز قىزدار مەن تاس ۇلدى...
كورسەتپەيىن ەشكىمگە ىستىق جاسىمدى،
دەدىم – داعى،
التايىما اسىقتىم،
اسقاق ۇستاپ اۋىرلاعان باسىمدى.
مىنا قالا ايىقپاپتى-اۋ تۇماننان...
* * *
بۇل قالادا ۋاقىت اعار ماڭگىرىپ،
سۇلدە بىتكەن بەي-بەرەكەت قاڭعىرىپ.
كۇبىرلەيدى كوكتەمگى ءىڭىر:
«حوش-حوش» دەپ،
ورالمايتىن شىعار ەندى ول ماڭگىلىك.
دوس تابا الماي ميلليونداعان كىسىدەن،
جالعىزدىقتىڭ زاپىرانىن ءىشىپ ەم.
بۇگىن تاعى ۇقساي الماي وزىمە،
شىعىپ كەلەم ءبىر كاباكتىڭ ىشىنەن.
قالا لاپىت، ودان وتكەن كوڭىل كىر،
قارايىپ تۇر كوكجيەگىم كوگىلدىر.
اقىل-ەسسىز تابانداردىڭ استىنا،
جانشىلۋدان زاپى بولىپ ءومىر ءجۇر.
* * *
ەش الاقان سيپاي الماس ايالى،
عۇمىرىمداي
شالقاق تۋعان اي، ءانى!
جانارىما ءسىڭىپ جاتىر، سارى كۇز،
جامالىڭا جۇققان مەزگىل بوياۋى.
بەۋ، سارى كۇز،
ازاپ از با مەن كورگەن؟
كولەڭكەدەي كوپپەن بىرگە سەندەلگەم ـ
ءپاني تىرلىك العان شاقتا مازامدى،
شىعا الماي-اق جازمىش سىزعان شەڭبەردەن.
شەڭبەر ... شەڭبەر ... قايدا بارسام ءبىر شەڭبەر...
نە ىستەيىن، جىلاسام با، كۇلسەم بە؟
مەنىڭ «مەنىم» اراسىندا شەڭبەردىڭ،
جەل ايداعان جاپىراقتاي بۇرسەڭدەر.
جاڭا دا ەمەس، كونە دە ەمەس مۇنداعى ءان...
بەۋ، سارى كۇز...
قالدىڭ نەگە مۇڭدانا؟ !
سەن كەتەسىڭ — ەشتەڭە ەتپەس،
مەن بايقۇس
شالقاق ايعا ولەڭ وقىپ... جىندانام.
قاڭعىلەس
كوپ ءجۇردىم كوشەدە سەندەلىپ،
جان سەزبەي ەمى جوق دەرتىمدى.
اۋەلدە جاراتقان پەندە عىپ
اللاعا تاپسىرىپ ەركىمدى.
جىلىتپايدى قالانىڭ شامدارى،
مۇزداعان تۇستارىن كوڭىلدىڭ.
ادامزات بالاسى الدادى...
جۇرەگىم، نە ءبىلدىڭ، نە ءبىلدىڭ؟
اشتى ءبىر جاس شىقتى جانىمنان،
باسىما جىمىسقى ەندى مۇڭ.
بۇل — لاۋھىل-ماحفۋزعا جازىلعان
بولماسا نە قىلسىن... سوڭعى ءتۇن؟.
جاس داۋرەن!..
وتەدى ول اسىعىپ،
كەشە ەدى-اۋ كەلگەنى قۇت بولىپ!
ادەمى انارى اشىلىپ،
اي جاتىر... اسپاندا ءتۇس كورىپ...
* * *
ءبىر ءتۇرلى... ءتۇننىڭ ءوڭى قابارۋلى...
تۇزەي الماي ءجۇرسىڭ سەن قاباعىڭدى.
كۇن بويى تىنشى كەتكەن بۇرالقى جەل،
تىستەلەيدى قىڭسىلاپ بالاعىڭدى.
اي دا جوق...
ورنىندا جىن كۇلەدى،
دۇنيە كوز الدىڭدا دۇرلىگەدى.
ءبىر ۇلى ولەڭ جازۋىڭ كەرەك ەدى،
ەرتەڭ تاعى نە بولار كىم بىلەدى؟
تولىپ ءجۇر عوي پەندەنىڭ اقىماعى...
سايقال ـ ەلەس سىلەڭدى قاتىرادى.
ساناڭنىڭ جىقپىلى مول تۇكپىرىندە،
اش بايعۇز قايتا-قايتا شاقىرادى.
دوس — سۋىق،
سىرتىن بەرگەن مارقاسقا اعا...
ءۇنىڭ-داعى شىعادى جارقاشتانا.
تىنىش ۇيقى بۇگىن دە بولا قويماس،
مازاڭدى تاعى الادى-اۋ القاش قالا!
داعدارىس
اي سىزدانىپ، شىتىناپ تۇر شىنى ءتۇن...
ۇزىلمەشى، قىلداي نازىك ءۇمىتىم!
بۇل الەمدە ءبىر تەڭسىزدىك بارى راس،
از سالدىم با جانىمدى وتقا جىر ءۇشىن؟!
اعايىننىڭ ىندىنىنا ۇڭىلەم،
ۇڭىلەم دە ... شوشىپ كەتەم، تۇڭىلەم!.
ولەڭ ىزدەپ شارق ۇرعانىم بەيمەزگىل،
الدە، بوس ءبىر دالباسا ما، شىنىمەن؟
اقىلىم مەن جۇرەك قۇرعىر كۇندە اراز،
كىمگە وكپەلەپ، ايتا الاسىڭ كىمگە ناز؟
تىرلىگىمدى قايتا باستان باستار ەم،
كونبەدى عوي... كونبەدى عوي سۇر قاعاز.
مەنى وسىلاي جۇتا ما الدە جايىن مۇڭ؟..
تاڭ دا اتپادى قابىعىنداي قايىڭنىڭ.
ايتشى، كۇنىم، نە ىستەيىن جالعانعا،
كوك تيىندىق قۇرمەتى جوق ءشايىردىڭ؟!
جولدانبايتىن حات
اسپانعا اۋدى اڭسارىم،
تابىلماي جەردەن كەرەگىم.
قىزىق ەم كەشە — تارقادىم،
اينالدىم ۋعا — بال ەدىم...
اداسىپ كەتكەن ارماننىڭ،
ازابىن تارتتىم كۇن بۇرىن!
جۇرەكتە — كىرى جالعاننىڭ،
شايا الماي... قۇرىدى دىعدىرىم!.
جارىلقاعىڭ كەلسە ءوزىڭ ءبىل،
وتىنەم سەنەن، قاس قىلما.
لىپاسىز جانىم توڭىپ ءجۇر،
بۇرسەڭدەپ ايدىڭ استىندا.
ۇيقىسراۋ
جوق دەپ ەشكىم ايتا الماس ىزىمدە ءمىن،
جازىم با ەدىڭ، بەۋ ءومىر، كۇزىم بە ەدىڭ؟!
قانعا جەرىك قاندىقول بولىپ شىقتى،
ءبىر اعانى كەپ ەدى «قىزىر» دەگىم.
قيلى قىلمىس كۇشىكتەپ توڭىرەگىم،
ءار ءسات سايىن تاۋىپ ءجۇر سەنىم ءولىم.
باتشاعارعا اينالىپ شىعا كەلدى،
ءبىر قارىنداسقا بەرمەكشى ەم كوڭىل ءورىن!
قويعان نە كۇش كۇناعا ەنتەلەتىپ؟
جۇمساسام با ءتىلىمدى سەمسەر ەتىپ؟!
ناشاقور بوپ كوشەدە ماڭگىرىپ ءجۇر،
ءبىر ءىنىنى ءجۇرۋشى ەم ەركەلەتىپ.
ءبىر تانىسىم باي بولدى ۇرلىقپەنەن،
مىرزا اتاندى ءبىر دوسىم قۋلىقپەنەن.
ءبىر مىقتىنى اسىعىپ ماقتاعان ەم،
كوزدەرىنەن ونىڭ دا سۇمدىق كورەم.
ءومىر كەشپەۋ مۇمكىن بە جالعىزسىراپ؟
كىمنەن ىشەم ەم سۇراپ، جالبىز سۇراپ؟!
... مىنا ۇيقىدان ويانباي ولەر بولدىم، .
تۇيسىگىمدى توڭدىرىپ سان مۇز سۇراق...
* * *
اۋىق-اۋىق ىشتەگى دەرتىم ۇلىپ،
ءومىر كەشتىم ون ءولىپ، ون ءتىرىلىپ.
تاۋ قۇبىلىپ اينالدى توبەشىككە،
شالشىق سۋعا اينالدى كول قۇبىلىپ.
قۇبىلۋدا...
بارلىعى قۇبىلۋدا،
تىرلىك دەگەن كۇناعا قۇنىعۋ ما؟
بالالىعىم اينالدى ساعىنشقا،
بابا مۇڭىم اينالدى بۇگىن ۋعا..
قالام ەدىم جىر ءۇشىن كوپ ۇشتالعان،
اينالسام با قىلىشقا...
و، قۇس جالعان!
جومارت دالام اينالدى قۋ تاتىرعا،
تاس تابىتقا اينالدى جەمىستى ورمان.
«قارا تاۋدىڭ باسىنان كەلە مە كوش؟..»
كولەگەيلەر كوزىمدى بولەك ەلەس.
كەشىرىڭدەر، كىناسىز سۇر قاعازعا،
سورا اعىزىپ وتىرمىن ـ ولەڭ ەمەس.
* * *
ۇركىپ كەتەر پەشەنەڭنەن ءتاڭىرى،
ەي!
مۇنداي ويدان قاشىپ شىعۋ — ابىروي.
ماعان اشتى شىلىم سىيلاپ وتىرىپ،
ىشىنە مىڭ سۇمدىق بۇگەر جادىگوي...
كەزى ازداي-اق كوڭىلىمدى قالتىرعان،
شىعا كەلدى مىنە تاعى قارسىمنان.
اۋىزىنان اجال ءيسى بۇرقىراپ،
«ماحاببات جوق!» ـ دەپ كويتيدى انتۇرعان!
«اقىندىقتان كىم بار دەيسىڭ باق تابار؟
ءدىلىڭدى سات،
ءتىلىڭدى سات اقشاعا!
بىراق، ولەڭ تاتىمايدى تيىنعا
زامان سولاي!» ـ دەيدى تانتىپ باتشاعار!
قاي ءازازىل قويعان مۇنى سايراتىپ؟
قاباعىمنان بارا جاتىر اي باتىپ...
شىركىن-اي، ءبىر الماس قىلىش كەم بوپ تۇر،
سۇرقيانى سالۋ ءۇشىن جايراتىپ!
جۇرە المايدى، جۇرسە ەدى عوي جونىمەن،
قان كورەمىن ونىڭ ءار ءبىر سوزىنەن.
تولقىن-تولقىن اشۋ مەنەن ىزاعا،
توعىتىلىپ تاڭ الدىندا كوز ىلەم.
* * *
وۋ، قۋ ەرتىس، تولقىندارىن توناتقان،
جاعاڭدا، بەۋ، قۇلازيدى شولاق تال!
شولاق تالعا سۇيەپ قويىپ ارقاسىن،
ءبىر جان وتىر ـ جان تىنىشىن جوعالتقان.
ءيا، الگى جان اڭساي-اڭساي ءوز «مەنىن»،
كوكجيەككە قادادى-اۋ ءبىر كوزدەرىن.
ءشاشىراتىپ سوڭعى قىزعىلىت ساۋلەسىن
ۇياسىنا كىرگەن كەزدە «كەزبە» كۇن!
سوناۋ تۇستا — باباسىنىڭ سۇيەگى،
ودان بەرى — اجە جاتىر كيەلى.
قارعالارعا پانا بولعان اناۋ تام ـ
بالا كۇنگى قۇتتى مەشىن ءۇيى ەدى.
قۇشاعىندا ـ قۇلاي سۇيگەن ءلايلىسى،
سياقتى ەدى بەس قارۋى ساي كىسى.
بىراق، نەگە شولاق تالعا سۇرىنگەن،
جەتىم جەلگە ايتىپ وتىر قايعىسىن؟
«ءبارى وزگەرگەن...
كىسىنەر مە تاڭ قۇلان؟..
وۋ، قۋ ەرتىس، ەرتەڭ كۇنىڭ نار كۇمان!»
دەپ كۇبىرلەپ اي سولاقاي تۋعاندا،
قۇسقا اينالىپ ۇشىپ كەتتى الگى جان.
* * *
ەلەس ءىشى — تىم سۋىق...
قاجىبەك ايدارقان ۇلى
كومگەنىن كوردىم شىندىقتى...
كومگەنىن كوردىم،
لاپىلداپ تۇرعان وت ەدى ول ـ سونگەنىن كوردىم.
جانىم اۋىردى،
سۇپ-سۋىق ەلەس ىشىنەن،
جالعاندىق دەيتىن مىستاننىڭ ورمەگىن كوردىم.
كۇلگەنىن كوردىم قىلمىستىڭ، كۇلگەنىن كوردىم،
دۇرمەگىن كوردىم،
قىڭسىلاپ، ۇرگەنىن كوردىم.
جۇرەك سىزدادى،
سۇپ-سۋىق ەلەس ىشىنەن،
سۇلۋلىقتىڭ شارشاعان سۇلدەرىن كوردىم.
الەمىم مىناۋ ـ قوڭتورعاي كۇيدە كۇن كورگەن،
ولەڭىم مىناۋ ـ ىمىرتتىڭ يلەۋىندە ونگەن.
رۋحىم جاۋرادى،
سۇپ-سۋىق ەلەس ىشىنەن،
بەيامال عۇمىر كەشۋگە ۇيرەنىپ جۇرگەن
ءوزىمدى كوردىم...
(جالعاسى بار)
Abai.kz
