لاتىن قارپىنە كوشۋدىڭ ماڭىزى قازاق ءۇشىن زور ەكەنىن ۇقسا كەرەك، جوعارىدان ساياسي شەشىمدەر قارشا بوراي باستادى:

ءبىرىنشى نۇسقا 11.09.2017 جىلى پارلامەنتكە تانىستىرىلدى.

ەكىنشى «اپوستروف» دەگەن جوبا 26.10.2017 جىلى پرەزيدەنتتىڭ №569 جارلىعىمەن بەكىتىلدى.

ءۇشىنشى «اكۋت» جوباسىن 19.11.2018 جىلى  بەكىتتى. اكۋت جوباسىن ءتىل كوميتەتىنە قاراستى «ءتىل-قازىنا» ورتالىعى جانە احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى  ۇزاق اسپەتتەدى.ۇكىمەت وتىرىسىندا بەكىتىپ، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە («ەملە ەرەجەلەرىنىڭ جوباسىن») جاريالادى. وسى «ءتىلبۇزار» الىپبيمەن كىتاپ شىعارىپ، گازەت باستى. ەلدەن جاپپاي ديكتانت الىپ، جارناما شارالارىن ۇيىمداستىرىپ، اۋقىمدى ناسيحات جۇرگىزىپ، ەل قارجىسىن دالاعا شاشتى. سول جىلدارى لاتىن جوبالارىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن عانا قازىنادان جىل سايىن 180 ملن قارجى ءبولىنىپ وتىردى. بىراق اياق استىنان وسى «اكۋت جوباسىن» كۇرەسىنگە تاستاپ، الەمدەگى بار نوقاتتى تاعىنعان (ماكرون، سەديل، ۋملاۋت، برەۆيس), «جەتىلدىرىلگەن» دەگەن اتاۋى بار ءتورتىنشى جوبانى شىعارىپ، سونى جەتەكتەي باستادى. بۇل ءالىپبيدىڭ الدىندا بەكىتىپ، كۇرەسىنگە تاستاعان  الىپبيلەردەن ءبىر مىسقال دا ارتىقتىعى جوق. ءبىر جاقسىسى،  جوعارعى جاق ونى بۇرىنعىداي باس سالىپ بەكىتپەدى. بۇعان ءبىر قۋاندىق، وزەۋرەگەن ورپوتوپتىڭ جۇمىسىنا توقتاۋ سالعانىنا قۋاندىق. ءالىپبي ماسەلەسىن ەندى پرەزيدەنت جانىنان قۇرىلعان اكادەميا قولىنا الاتىن بولدى. بۇعان تاعى قۋاندىق. اكادەميا - عىلىمي ورتا، ياعني بۇل ماسەلەمەن عىلىمي ورتا اينالىساتىن بولعاندىعىنا ءتىپتى قۋاندىق. بىراق ول ۇيىم دا ءبىردى-ەكىلى جيىن جاسادى دا توقتادى. دۇرىسىن جاسايتىن بولدى دەگەن ءۇمىتىمىز بەكەر بولدى. بۇگىن لاتىن جىرى مۇلدەم تىنىپ تۇر. قىرىق ەكى تاڭبادان تۇراتىن ءتىلبۇزار ورىس ءالىپبيىن كەتىرمەۋ ءتىلدىڭ بولاشاعىن  ويلاۋ ەمەس، جاۋلىق. جوعارعى جاقتىڭ سوزىپ وتىرعانى  جوندەلسىن دەگەن جاناشىرلىق  ەمەس، مۇلدەم توقتاتىپ تاستاۋدىڭ رەتىن تاپپاي  جۇرگەنى ەكەن.

وتكەن عاسىردا ءبىز وزگە تۇركى جۇرتىنىڭ الدىندا ەدىك. ورىس تۇرماق، ءتىپتى دامىعان ەلدەردەن دە وزىق ۇلتتىق ءالىپبيىمىز بار ەدى. بۇگىن بۇل ماسەلەدە، ءتىپتى جالپى ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋدە، وزگەنى قويىپ بار تۇركىنىڭ سوڭىندا قالدىق.

ءتىل ساياساتى مەن ءالىپبي ماسەلەسى بۇلاي كەنجەلەپ تۇرا بەرۋى مۇمكىن ەمەس. ءتۇبى جوندەلەدى. ويتكەنى ءبىز ەگەمەن، تاۋەلسىز ەلمىز. ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك دەگەن مارتەبەسى بار. ال بۇگىن تىلدىك احۋالدىڭ دۇرىستالۋىنا  نە كەدەرگى، دۇرىستالماۋىنا كىم كىنالى؟ مۇنى شىنايى الەۋمەتتىك لينگۆيستيكالىق زەرتتەۋلەر عانا تاپ باسىپ ايتادى. وزىمىزدەگى كوپتەگەن زەرتتەۋلەر شىنايى ەمەس. ويتكەنى شەتەلدەگى زەرتتەۋلەردىڭ ءبىرى - قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل ەمەس، قازاق ەتنوسىنىڭ ەلدەگى تۇرمىستىق قاتىناس ءتىلى عانا دەسە [ ءتىل الەمى سايتىندا. كىم نە دەسە، و دەسىن: قازاقستاننىڭ بولاشاعى — قازاق تىلىندە (tilalemi.kz) ], ەندى ءبىرى - قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل  رەتىندە جۇمسالۋ اۋقىمى  رەسەيدىڭ قۇرامىنداعى تاتار ءتىلىنىڭ دەڭگەيىندە دەگەن قورىتىندى جاسايدى [ازاتتىق راديوسى پورتالىندا رەسەيدەگى «تاتار پروبلەماسى» «تاتار ءتىلىن ساقتاپ قالۋ پروبلەماسىنا» اينالدى (azattyq.org)].  بۇل – ۇيات،بولاشاقتان ۇيات. ءتىل ساياساتىن  ۇكىمەت جۇرگىزىپ وتىر. مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى بويىنشا بالتىق جاعالاۋ ەلدەرىن ۇلگى تۇتىپ، ءالىپبي ماسەلەسى بويىنشا وزگە تۇركى جۇرتىن ۇلگى تۇتىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ احۋالىن كوتەرۋىمىز كەرەك ەدى. ءبىز قازىر جابىلىپ، ءتىلىمىزدى سورلاتىپ وتىرمىز.

لاتىن ارپىنە كوشسەك، وزگە تۇركىلەرگە جاقىندايمىز، ءتىپتى ولارمەن ءتۇسىنىسىپ كەتەمىز، الەمدەگى جاڭا تەحنولوگيالاردى جىلدام يگەرە باستايمىز، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋىمىز جەڭىلدەيدى جانە ت/ب. سول سياقتى ارتىقشىلىقتاردى يەلەنەمىز دەگەنگە كوبىمىز يلانامىز. بۇلاردىڭ بارلىعى جاي گاپ. تۇركىلەرمەن ءبىر الىپبيدەمىز دەگەننىڭ ءوزى ءجاي كوزگە عانا يدەولوگيا ءۇشىن عوي. لاتىن قارپىنە كوشۋ ارقىلى ءبىز ءتىلىمىزدىڭ دامۋىن ءوزىنىڭ ۇلتتىق تابيعي قالپىنا تۇسىرەمىز. بۇل قارىپكە ورىستىڭ زورلاپ ەنگىزگەن 42 تاڭبادان تۇراتىن ءتىل جۇيەسىن بۇزاتىن ءالىپبيىن تاستاۋ ءۇشىن وتەمىز. لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى قوعامعا ناسيحاتتاۋ كەزىندە، لاتىن قارپىمەن قازاق ءالىپبيىن ءتۇزۋ كەزىندە جوعارىداعى اتالعانداردى ىسىرا تۇرىپ، وسى پريوريتەتتى باستى كريتەري ەتىپ ۇسىنۋ كەرەك. سوندا اداسپايمىز.تۇركىلەرمەن ءبىر الىپبيدە بولعانىمىز دۇرىس. بىراق  ءبىر الىپبيدە بولساق، ءتىلىمىز جاقىنداپ كەتپەيدى. ءار ەل بۇتاقتانىپ، تىلدەرى بولەكتەنىپ كەتتى. ال بار تۇركى ورتاق ءتىلى – قازاق ءتىلى بولسىن دەسە، قارسى ەمەسپىز. اقاڭ ايتقانداي، تۇركى ءتىلىن ازدىرماي، تازا كۇيىندە ساقتاعان بۇل – قازاق ءتىلى. جازۋعا بايلانباي، ەركىن دامىعان، گرامماتيكالىق جۇيەسى دە جەتىك بۇل – ءبىزدىڭ ءتىل. وتكەن عاسىردىڭ ونىنشى جىلدارى وزگە تۇركىلەر ورتاق جازۋ قولدانىپ جۇرگەندە، اقاڭنىڭ باستاماسىمەن اراب تاڭبالارىمەن-اق دىبىس جۇيەلى ۇلتتىق جازۋ جاساپ العانبىز. بۇگىن ءبىزدى نە قارا باسىپ وتىرعانىن بىلمەدىك؟!

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz