«سەنىم قۇدىرەتتى كۇش، تاۋدى دا قوزعايدى»
د.قوناەۆ.

ەل پرەزيدەنتى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ  2022 جىلعى 16 ناۋرىزدا پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى كەزىندە قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ءسوز سويلەگەن بولاتىن. سول سوزىندە  الماتى قالاسىنىڭ اگلومەراتسياسىنا قاتىستى پروبلەمالاردىڭ بار ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، الماتى وبلىسىن ەكىگە ياعني – جەتىسۋ جانە الماتى وبلىستارىنا ءبولۋدى ۇسىنعان ەدى. وسىدان كەيىن تالايدىڭ كوڭىلى كۇپتى بولىپ ەندى قايتەر ەكەنبىز، قارجى كوزدەرى جوعارى اتالاتىن اۋداندار الماتى وبلىسىنىڭ ەنشىسىندە كەتتى جەتىسۋىمىز اياققا تۇرا الا ما، جوق الدە كەنجەلەپ قالار مەكەن، - دەگەن وي جەتىسۋلىق ءاربىر جاننىڭ كوكەيىندە ءجۇردى. تىپتەن الىستاعى اۋىلدا تۇراتىن ءبىزدىڭ دە ويىمىز وسىلاي بولعان. الايدا ول ويىمىز بەكەر بولدى، بيىلعى جىلى وبلىسىمىزدىڭ قۇرىلعانىنا تۇپ-تۋرا ەكى جىل بولادى ەكەن. ءتاۋبا، تالاي نارسەنى ەڭسەرىپ تاستادىق، وسى تۇستا قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ستراتەگيالىق قادامى وڭىرگە دەپلامات بەيبىت وكسىكبايۇلى يساباەۆ مىرزانى تاعايىنداۋى ول كىسىنىڭ ارمان ماقساتىنىڭ تىم تەرەڭ ەكەنىن اڭعارتىپ، ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزگە سەنىم وتىن ۇيالاتتى. ول كىسى كەلە سالا اۋىل، اۋدانداردى ارالاپ حالىقتى تىكەلەي ءوزى تىڭداعان كەزدە اڭ تاڭ بولعانىمىز راس، سەبەبى بۇرىندارى اكىمگە سويلەۋ بىلاي تۇرسىن كورمەيتىن دە ەدىك. بۇل كىسى حالىقتىڭ ورتاسىنان بىراق شىققانى ءبىز ءۇشىن تاڭسىق جاعداي بولعانىن مويىنداۋ كەرەك. بەيبىت وكسىكبايۇلى ءبىزدىڭ كيەلى مەكەن الاكولىمىزگە كەلىپ حالىقپەن كەزدەسكەن كەزدە ول كىسىنىڭ سوزىنە يلانباعان ادام جوق شىعار. ادەبي كوركەم تىلدە سويلەپ قانا قويماي، ءار ءسوزدىڭ استارىن اڭعارىپ سويلەۋىنىڭ ءوزى حالىققا دەگەن قۇرمەت بىلاي تۇرسىن ۇلكەن مادەنيەتتىلىك دەر ەدىم. سول جيىندا ورىنىمنان تۇرىپ ول كىسىگە ءوز اۋىلىمنىڭ شەشىلۋى كۇردەلى بولعان ءبىرشاما ءوتىنىش ايتقان ەدىم، جىل سوڭىنا جەتكىزبەي ءتيىستى باسقارما باسشىلارىنا تاپسىرما بەرىپ  مەنىڭ ءوتىنىشىمدى ورىنداپ بەرگەنىنە ريزا بولدىم. جالپى سۇلۋلىعىمەن تامساندىرعان، اقىنداردىڭ جىرىنا ارقاۋ بولىپ، تالايلارعا ءان سالدىرعان كيەلى جەتىسۋدى سوزبەن سۋرەتتەپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. تابيعاتتىڭ بارلىق سۇلۋلىعىن ءوز بويىنا جيناپ العان جەتىسۋدىڭ وزەن-كولدەرى، تاۋ-تاستارى مەن جازىق دالاسى سان مىڭداعان تاريحتان سىر شەرتەتىنى انىق.

سۋرەتتى ماقالا اۆتورى ۇسىندى

جەتىسۋ جايلى ءسوز قوزعاساق، ونىڭ ەرەكشە تابيعاتى جايلى ايتپاي ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. جەتىسۋ – كونە مادەنيەتتىڭ ورداسى، ولكەنىڭ تاريحى عاسىرلار قويناۋىنا سۇڭگىپ جاتىر، مۇنىڭ ايقىن دالەلى – ەجەلگى ەسكەرتكىشتەر مەن ارحەولوگيالىق جادىگەرلەر. جەتىسۋدى مەكەندەگەن ەجەلگى ساق، ءۇيسىن، قاڭلى تايپالارىنان بىزگە قالعان باعا جەتپەس مۇرا – تامعالى تاس.

سۋرەتتى ماقالا اۆتورى ۇسىندى

وسىنداي تاريحى سان عاسىرلىق ۇرپاققا ازىق بولاتىن كيەلى مەكەنگە ادەبيەتپەن مادەنيەتتىڭ، ونەر مەن ءداستۇردىڭ حالىق پەن قاراشانىڭ قادىرىن بىلەتىن  قالامگەر، جۋرناليست، اكادەميك، I سىنىپتى توتەنشە جانە وكىلەتتى ۋاكىل بەيبىت  وكسىكبايۇلى كەلۋى ول جەتىسۋلىقتاردىڭ ەڭ ۇلكەن جەڭىسى. وبلىسىمىز قۇرىلعانىنا از ۋاقىت بولسا دا ءوڭىردىڭ دامۋ ءوسۋ جولدارى تىم جوعارى، ول ارينە تاباندى باسشىنىڭ تالانتتى قاسيەتى دەپ ۇعامىز. ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ قىسقاشا قورىتىندىلارى تۋرالى از كەم ايتا كەتسەم. جىل باسىنداعى جەتىسۋلىق اعايىننىڭ سانى 698,0 مىڭ ادامدى قۇرادى، ونىڭ ايقىن دالەلى  ەلىمىز­­­­دە­­گى 18, 19 ميلليونىنشى تۇر­­­­­عىن­دار­ جەتىسۋ وڭىرىندە دۇنيەگە كەلىپ جەتىسۋلىق اعايىننىڭ قۋانىشى ەسەلەنگەنىن بىلەسىزدەر. ال ەندى 20 ميل­ليو­­نىن­شى­ تۇرعىن دا وبلىسىمىزدىڭ ورتالىعى تال­دى­قور­عان قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەنىن  ەستي سالا وبلىسىمىزدىڭ اكىمى بەيبىت يساباەۆ قالالىق پەرزەنتحاناعا ارنايى بارىپ، جاس وتباسىنى قۋانىشىمەن قۇتتىقتاعانىن كوگىلدىر ەكران ارقىلى كورگەن كەزدە، كوزىمىز قۋانىشتىڭ جاسىنا تولدى، ءوز سوزىندە بەيبىت وكسىكبايۇلى «20 ميلليونىنشى تۇرعىننىڭ تۋ باقىتى جەتىسۋ جەرىنە بۇيىرعان ەكەن. بۇل – تاريحى تەرەڭ، قازىنالى جەر. سول بايتاق مەكەننىڭ ءبىر پەرزەنتى بولۋ – ۇلكەن مارتەبە. ءتىل-كوزدەن امان بولسىن. جۇمىستارىڭىزعا تابىس تىلەيمىن. بالالار – ءبىزدىڭ بايلىعىمىز! ءاربىر ءسابيدىڭ امان-ەسەن جەر ءجانناتى جەتىسۋدا ومىرگە كەلۋى – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. وسىنداي جاقسىلىقتار جاقسىلىققا ۇلاسا بەرسىن. ايسۇلتاننىڭ دەنى ساۋ، عۇمىرى ۇزاق، بولاشاعى جارقىن بولسىن!»، دەپ كوپبالالى وتباسىنا پرەزيدەنت اتىنان ارنايى سىيلىقپەن قاتار، «وتباسى بانكىنىڭ» 2 ملن تەڭگەلىك سەرتيفيكاتىن تابىستادى. جالپى وبلىستاعى تۇرمىس دەڭگەيى حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى اتاۋلى ورتاشا اقشالاي تابىستارى 2023 جىلعى III توقساندا 124184 تەڭگەنى قۇرادى جانە 2022 جىلدىڭ III توقسانمەن سالىستىرعاندا 18,5% - ەسەگە كوبەيدى.

باعا ستاتيستيكاسى تۇتىنۋ باعاسىنىڭ يندەكسى 2024 جىلعى قاڭتارداعى 2023 جىلعى جەلتوقسانمەن سالىستىرعاندا 100,9% قۇرادى. باعا ازىق-تۇلىك تاۋارلارعا 1,2% ،ازىق-تۇلىك ەمەس تاۋارلارعا  0,2%، حالىققا اقىلى قىزمەت كورسەتۋ - 1,1% ءوستى. ونەركاسىپ ونىمدەرىن وندىرەتىن كاسىپورىنداردىڭ باعاسى 2024 جىلعى قاڭتاردى 2023 جىلعى جەلتوقسانمەن سالىستىرعاندا 1,4%-عا تومەندەدى. وعان سەبەپ حالىق تۇتىناتىن ءارى ءوز وبلىسىمىزدا وندىرىلەتىن ازىق تۇلىكتەردى وندىرۋشىلەرگە جاسالىپ جاتقان جاقسىلىقتىڭ مولدىعى وسىنىڭ بارلىعىن وبلىس اكىمى تىكەلەي ءوزى قاداعالاپ قاراپ وتىرۋىندا. قازىر اۋىلداعى جاستارعا قايتارىمسىز نەسيەلەر بەرىپ اۋىل جاستارىنىڭ دا كاسىپكە بەت بۇرۋىنىڭ ءوزىن ول كىسى اركەز ايتىپ وتىرادى. قولداۋ بار، ناقتىلى ىستەر بار، مىنە جەتىسىك وسى.

سۋرەتتى ماقالا اۆتورى ۇسىندى

وبلىستاعى جالپى ەڭبەك نارىعى جانە ەڭبەكاقى 2023 جىلعى IV توقساندا جۇمىسسىزدار سانى 14,9 مىڭ ادامدى قۇرادى. جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى جۇمىس كۇشىنىڭ سانىنا 4,8%-دى قۇرادى. جۇمىسپەن قامتۋ ورگاندارىندا جۇمىسسىزدار رەتىندە تىركەلگەن ادامدار سانى 2023 جىلعى III توقسان سوڭىنا 15,4 ادامدى، نەمەسە جۇمىس كۇشىنىڭ سانىنا 4,8%-دى قۇرادى.

2023 جىلعى IV توقساندا قىزمەتكەرلەرگە ەسەپتەلگەن ورتاشا ايلىق اتاۋلى جالاقى (كاسىپكەرلىك قىزمەتپەن اينالىساتىن شاعىن كاسىپورىندارسىز) 288182 تەڭگەنى قۇرادى، 2022 جىلعى IV توقسانعا وسىم 15,0%-دى قۇرادى. ناقتى جالاقى يندەكسى 2023 جىلعى IV توقساندا 103,8%-دى قۇرادى. ال جەتىسۋداعى ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورى 2023 جىلعى قاڭتار-قىركۇيەككە جالپى وڭىرلىك ءونىم كولەمى 1207954,8 ملن. تەڭگەنى، نەمەسە 2022 جىلعى سايكەس كەزەڭگە 115% قۇرادى. ءجوو قۇرىلىمىندا تاۋار ءوندىرۋ ۇلەسى 37,4%، قىزمەت كورسەتۋ 54,3%، ونىمگە تازا سالىقتار 8,3% قۇرادى. 2024 جىلعى قاڭتار ايىندا ونەركاسىپ ءوندىرىسىنىڭ كولەمى قولدانىستاعى باعالارعا شاققاندا 21628,4 ملن. تەڭگەنى قۇرادى. 2024 جىلعى قاڭتاردا اۋىل شارۋاشىلىعى جالپى ءونىمىنىڭ (كورسەتىلگەن قىزمەتىنىڭ) كولەمى 11109,2 ملن. تەڭگەنى قۇرادى، بۇل 2023 جىلعى قاڭتارعا قاراعاندا 2,5% ارتىق. 2024 جىلعى قاڭتاردا قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ (كورسەتىلگەن قىزمەتتەردىڭ) كولەمى 655,9 ملن. تەڭگەنى قۇراپ، 2023 جىلعى قاڭتارداعى دەڭگەيگە 117,8% قۇرادى. 2024 جىلعى قاڭتاردا جۇك اينالىمىنىڭ كولەمى 1135,6 ملن قۇرادى. كولىك سالاسى 2023 جىلعى قاڭتاردان باستاپ اۆتوموبيل كولىگىندەگى جۇكتەردى جانە جولاۋشىلاردى كوممەرتسيالىق تاسىمالداۋدى جۇزەگە اسىراتىن دارا كاسىپكەرلەر قىزمەتىنىڭ كورسەتكىشتەرىن قالىپتاستىرۋ جونىندەگى ادىسنامالىق ءتاسىلدىڭ وزگەرۋىن ەسكەرە وتىرىپ قالىپتاستىرىلدى. وتكەن جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرمالى دەرەكتەردى الۋ ماقساتىندا كولىك سالاسىنىڭ 2022 جىلعى نەگىزگى كورسەتكىشتەرى قايتا قالىپتاستىرىلدى نەمەسە 2023 جىلعى قاڭتارعا 100,2% -دى قۇرادى. جولاۋشىلار اينالىمىنىڭ كولەمى 50,9 ملن. جكم، نەمەسە 2023 جىلعى قاڭتارعا 93,5%. 2024 جىلعى قاڭتاردا نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيتسيالار كولەمى 11149,9 ملن. تەڭگەنى، نەمەسە 2023 جىلعى سايكەس كەزەڭگە 205,7% قۇرادى. كاسىپورىن ستاتيستيكاسى

2024 جىلعى 1 اقپانعا جاعدايعا تىركەلگەن زاڭدى تۇلعالاردىڭ سانى 8176 بىرلىكتى قۇراپ، وتكەن جىلعى سايكەس كەزەڭمەن سالىستىرعاندا 2,4% ۇلعايدى، سونىڭ ىشىندە قىزمەتكەرلەر سانى 100 ادامنان كەم زاڭدى تۇلعالار 7945 بىرلىكتى قۇرادى. جۇمىس ىستەپ تۇرعان زاڭدى تۇلعالاردىڭ سانى 6563 بىرلىكتى قۇرادى، ونىڭ ىشىندە 6333 بىرلىك – شاعىن كاسىپورىندار. وبلىستاعى تىركەلگەن شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ (زاڭدى تۇلعالار) سانى 6102 بىرلىكتى قۇراپ، وتكەن جىلعى سايكەس كەزەڭمەن سالىستىرعاندا 4,5% ۇلعايدى. ساۋدا 2024 جىلعى قاڭتاردا بولشەك ساۋدا كولەمى 20 440,0 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى، نەمەسە 2023 جىلعى سايكەس كەزەڭنىڭ دەڭگەيىنەن 29,4% ارتىق. 2024 جىلعى قاڭتاردا كوتەرمە ساۋدا كولەمى 20 130,4 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى.  ەكى جىل ۋاقىت از دا، كوپ تە ەمەس باستىسى جەتىسۋدىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتار جاقسىلىقتارى جەتەرلىك، ارينە ۇكىمەت تە، ەل پرەزيدەنتى دە بۇدان حاباردار، باستىسى جەتىسۋعا ارتىلعان ءۇمىت اقتالۋدا، بىزدەر بۇنىمەن توقتامايمىز دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا جاڭا قادام جاسايمىز. ول ءۇشىن بىزگە كۇش، جىگەر، قايرات جانە باسشىعا دەگەن سەنىم قاجەت. جەتىسۋ جەتى وزەن باستاۋىنداعى قاسيەتتى مەكەن.  جالپى بۇل ايماقتىڭ «جەر ءجانناتى – جەتىسۋ» اتالاتىنى نەلىكتەن؟ ال «جەتىسۋ» اتاۋى نەنى بىلدىرەدى؟ عالىمدار ءوڭىردىڭ جەتىسۋ اتالۋىن جەتى ءتۇرلى وزەنمەن بايلانىستىرادى. الايدا ناقتى قاي وزەندەر دەگەندە ولاردىڭ پىكىرلەرى سان تاراپقا بولىنەدى. مىسالى، ا.ك. گەينس جەتى وزەنگە: لەپسى، باسقان، سارقان، اقسۋ، بۇيەن، قاراتال جانە كوكسۋ وزەندەرىن جاتقىزسا، ا.ۆلانگالي باسقان، سارقان وزەندەرىنىڭ ورنىنا سولتۇستىك-شىعىستاعى اياگوز، وڭتۇستىك-شىعىستاعى ىلە وزەندەرىن اتايدى. ال كەيبىر گەوگرافتار ءوڭىردىڭ شىعۋ تاريحى ناقتى وزەندەرمەن ەمەس جالپىلاما العاندا وزەنگە باي ءوڭىر بولعاسىن جانە قازاقتا جەتى سانىن كيەلى ساناۋىمەن بايلانىستىرادى. جەتىسۋ اۋماعى سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە دەيىن 900 شاقىرىم جانە شىعىستان باتىسقا دەيىن 800 شاقىرىمدى الىپ جاتىر. وسىنداي ۇلان-عايىر القاپتىڭ تابيعاتى دا ءارتۇرلى. تاۋدىڭ ەتەگى اۋاسى ىلعالدى، سالقىن بولسا، ەندى ءبىر جەرلەردە كوك مايساعا باي، وزەندەر مەن تاۋ بۇلاقتارى كوپ، ەگىن ەگىپ، مال جايۋعا وتە قولايلى جەرلەر كەزدەسەتىندىكتەن دەپ جاتادى. ايتەسە شىنىمەن  جەتىسۋ – اگرارلى ءوڭىر دەگەنىمىزبەن، اۋىل شارۋاشىلىعىنان بولەك باسقا دا با­عىتتا ىلگەرىلەۋ بارشىلىق. ماسەلەن، مەتاللۋرگيالىق كەشەندەردى جاڭعىرتىپ، قاي­تا وڭدەۋ سالاسىندا دا ءبىرشاما جاڭالىقتارىمىز بار. مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي ءار ءوڭىردىڭ وزىنە ساي باعىت-باعدارى بو­لۋ­عا ءتيىس. قازىر وبلىستا تۋريزم سالاسىن دامىتۋعا دا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. سوعان ساي جولدار جوندەلىپ، ينفرا­قۇ­رىلىم بىرتىندەپ رەتتەلىپ كەلەدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ جولداۋىندا: «ءبىز ەكونو­مي­كا­مىز­دا قوردالانعان ماسەلەلەردى جاقسى بىلەمىز. مىسالى، شيكى­زات­قا ءالى دە تاۋەلدىمىز. ەڭبەك ونىمدىلىگى تومەن، يننوۆاتسيا جەت­كىلىكسىز. ۇلتتىق تابىستىڭ يگى­­لىگىن جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي كورىپ وتىرعان جوق»، دەپ ەل ەكو­نومي­كاسىنداعى ماسەلەلەرگە توق­تال­عان ەدى. ۋاقىتىندا سول سوزگە دۇرىس ءمان بەرمەگەن ەدىك، ەندى مىنە وبلىس اكىمىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىنا سايكەس اۋىلدى جەردە قىزمەت اتقارامىن دەگەن جەتىسۋلىق جاستارعا ۇلكەن مۇمكىندىكتەر تۋىپ جاتىر. ول  اۋىلعا بارعان ءار جاس دارىگەرلەردى قولداۋ ءۇشىن وبلىس قازىناسىنان قوماقتى قاراجات ءبولىپ وتىر، وبلىس اكىمىنىڭ تاعى ءبىر  ۇلكەن جوباسى جەتىسۋ وبلىسى اكىمدىگى مەن «وتباسى بانك» اراسىندا 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان «جەتىسۋ جاستارى» باعدارلاماسى. وبلىس ورتالىعىنداعى تالاي جاستاردىڭ باسپانالى بولۋىنىڭ ءوزى وسى بەيبىت وكسىكبايۇلىنىڭ تىكەلەي ەڭبەگىنىڭ جەڭىسى، ۋادەگە بەرىك وسىنداي ازاماتتىڭ وبلىس باسقارىپ كەلۋىنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. ول كىسى الدىنا بارساڭ مىنەزىمەن قارسى الاتىن ادام قاباق شىتىپ ەمەس، كۇلىمدەپ قارسى العاندا ايتار ويىڭدى سوڭىنا دەيىن اسىقپاي تىڭداعاندا سابىرلىقتىڭ التىن قورى سول كىسىدەن باستالعان با دەپ قالاسىڭ. ءيا تىك مىنەزدە بار، بىراق ول مىنەز حالىققا ەمەس قاتارداعى قىزمەتكەرگە، سەبەبى ناقتى ءىستىڭ ادامىنا عانا ەمەس، تەگىندە مىنەزسىز ادام دا باسشى دا بولمايدى. مىنەز بولۋ كەرەك، بىراق ول كىسىنىڭ حالىققا دەگەن مىنەزى وتە ەرەكشە ءارى جەتىسۋلىقتارعا جايلى. ءبىر عانا الاكولدىك بىزدەر ءۇشىن قانشاما اۋقىمدى جوبالاردى ىسكە اسىرىپ جاتقانىنا كوڭىل قۋانتادى. شالعايداعى اۋىلداردىڭ وزىنە تۇرعىن ۇيلەر سالدىرىپ  ماماندارعا بەرگىزىپ جاتقانى تىپتەن كەرەمەت ول كىسى اۋدانىمىزعا كەلگەن سايىن الدىمەن حالىقتىڭ ءوتىنىشىن تىڭداپ، ارتىنشا 120 كوپ پاتەرلى ءۇي سالۋعا پارمەن بەرىپ كەتەدى، حالىق اڭ تاڭ ال قازىر سول پاتەرلەردىڭ الدى بەرىلىپ ارتىنىڭ جوندەۋ جۇمىستارى ءبىتىپ جاتىر بۇل قۋانىش ەمەي نەمەنە؟! مەن جاعىنىپ، بولماسا جاعىمپازدانىپ ايتىپ وتىرعانىم جوق، كوزىم كورىپ، قۇلاعىم ەستىپ ءوزىم دە ول كىسىنىڭ الدىنا جەكە قابىلداۋىنا بارىپ اۋىلىمنىڭ ماسەلەسىن ايتىپ كورگەن سوڭ، ىشكى ريزالىعىمدى سىرتقا شىعارىپ وتىرمىن. قانشاما اۋىز تولتىرىپ ايتار جاقسىلىقتارىمىز جەتەرلىك، ونىڭ بارلىعىن ءبىر ەكى بەتكە سىيدىرۋ مۇمكىن ەمەس، اۋىل شارۋشىلىق، قۇرىلىس، تۋريزم وعان جەكەلەپ كەلەشەكتە توقتالاتىن بولامىن.

بۇل جەتىسۋلىق اعايىننىڭ بەيبىت وكسىكبايۇلىمەن ەكى جىلدا جەتكەن جەتىستىكتەرى.

ەربول اقشولاقوۆ،

جەتىسۋ وبلىسى، الاكول اۋدانى، قابانباي اۋىلى

Abai.kz