نەمەسە تاۋەلسىزدىك پەن تاريح بيلىكتەگىلەردىڭ «ۇياتتى جەرى» مە؟ «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» دەپ جاتۋشى ەدى. سول ءسوز اتاسىنىڭ «اجالى» ءدال ءبىزدىڭ ايتقان-ايتپاعانىمىزعا قاراپ تۇرعان جوق شىعار. بىراق، «تامشى سۋ تاستى تەسەدى» دەگەن دە بار. «تىرس» ەتكەن تامشى قۇرلى ءۇن شىعارا الماساق، بۇلاق بولىپ قۇر سىلدىراپ، وزەن بولىپ وتىرىك شالقىعىننىڭ دا ءمانى بولماس. تاستى تەسىپ، تاسكەرەڭ قۇلاقتارعا بىردەڭە جەتكىزۋ دە ماقساتىمىز ەمەس. ايتەۋىر، دەگەنىمىز بىرەۋ بولسا دا كەيىنگى جاستىڭ جۇرەك كوزىنە «جىلت» ەتكەن ۇشقىن ءتۇسىرىپ، جەتەسىنە ءبىر جىلى ساۋلە قالدىرسا بولدى دەگەن ءۇمىت. «ايعايلاي ايعايلاي قاسقىردان دا ۇيات بولدى» دەپتى. بىراق، قاسقىر جارىقتىق ۇيالۋعا تۇراتىن قاسيەتتى اڭ عوي. ءبىز ايتا بەرەمىز، سەبەبى، ۇيالاتىن جاعدايدا ەمەسپىز. سەن ۇيالۋ ءۇشىن دە سەنى ۇيالتاتاتىن جاقتىڭ ۇيالۋعا تايتىن تيتىمدەي بولسا دا ابىروي، بەتى بولۋ كەرەك قوي. ءبىر قۋانىشتىسى، ونداي «قىزىلى بار» بەتتىڭ بەدەرى بىلىنبەيدى. جالپى، ءبىز ۇياتى جوق مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. اتالارىمىز قاسقىردان دا ۇيالاتىن ۇياتتى حالىقتىڭ ۇرپاعى بولعانىمىزعا بۇگىن قايران قالماسقا امال جوق. قازىر باسشى حالىقتان، حالىق باسشىدان ۇيالمايتىن، ويلارىنا نە كەلسە سونى ىستەيتىن سوراقى قوعامعا قولىمىز جەتكەن. «الەمدە ۇياتتان سۇلۋ نارسە جوق» دەپتى عوي سوكرات دەگەن فيلوسوف.

نەمەسە تاۋەلسىزدىك پەن تاريح بيلىكتەگىلەردىڭ «ۇياتتى جەرى» مە؟ «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» دەپ جاتۋشى ەدى. سول ءسوز اتاسىنىڭ «اجالى» ءدال ءبىزدىڭ ايتقان-ايتپاعانىمىزعا قاراپ تۇرعان جوق شىعار. بىراق، «تامشى سۋ تاستى تەسەدى» دەگەن دە بار. «تىرس» ەتكەن تامشى قۇرلى ءۇن شىعارا الماساق، بۇلاق بولىپ قۇر سىلدىراپ، وزەن بولىپ وتىرىك شالقىعىننىڭ دا ءمانى بولماس. تاستى تەسىپ، تاسكەرەڭ قۇلاقتارعا بىردەڭە جەتكىزۋ دە ماقساتىمىز ەمەس. ايتەۋىر، دەگەنىمىز بىرەۋ بولسا دا كەيىنگى جاستىڭ جۇرەك كوزىنە «جىلت» ەتكەن ۇشقىن ءتۇسىرىپ، جەتەسىنە ءبىر جىلى ساۋلە قالدىرسا بولدى دەگەن ءۇمىت. «ايعايلاي ايعايلاي قاسقىردان دا ۇيات بولدى» دەپتى. بىراق، قاسقىر جارىقتىق ۇيالۋعا تۇراتىن قاسيەتتى اڭ عوي. ءبىز ايتا بەرەمىز، سەبەبى، ۇيالاتىن جاعدايدا ەمەسپىز. سەن ۇيالۋ ءۇشىن دە سەنى ۇيالتاتاتىن جاقتىڭ ۇيالۋعا تايتىن تيتىمدەي بولسا دا ابىروي، بەتى بولۋ كەرەك قوي. ءبىر قۋانىشتىسى، ونداي «قىزىلى بار» بەتتىڭ بەدەرى بىلىنبەيدى. جالپى، ءبىز ۇياتى جوق مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. اتالارىمىز قاسقىردان دا ۇيالاتىن ۇياتتى حالىقتىڭ ۇرپاعى بولعانىمىزعا بۇگىن قايران قالماسقا امال جوق. قازىر باسشى حالىقتان، حالىق باسشىدان ۇيالمايتىن، ويلارىنا نە كەلسە سونى ىستەيتىن سوراقى قوعامعا قولىمىز جەتكەن. «الەمدە ۇياتتان سۇلۋ نارسە جوق» دەپتى عوي سوكرات دەگەن فيلوسوف. بىراق، بايقۇس گرەكتىڭ شالى ءبىزدىڭ وزگەشە الەمىمىز بار حالىق ەكەنىمىزدى قايدان ءبىلسىن. ويتكەنى جوق نارسەنى سۇلۋ دەيتىن ءبىز ول ويلاعانداي «اقىماق» ەمەسپىز، ءبىزدىڭ سۇلۋلىق ولشەمىمىز باسقا. ءجا، ول بولەك اڭگىمە... تاۋەلسىزدىك العان سوڭ ءبىز ۇياتتى ءتىپتى ۇمىتتىق. ەڭ الدىمەن الگى قاسقىردان دا قىمسىناتىن «ۇيالشاق» اتالارىمىزدان ارامىزدى الىسقا سالىپ، وزىمىزدەن باستالاتىن جاڭا تاريح جاساپ الدىق. قانشا دەگەنمەن ءبىز دە قوردالى قوعام، ارلى ادام زاتىنانبىز عوي، ۇياتتىڭ جۇرناعى قالعان شىعار؟ جوق، ەڭ ۇلكەن قۇندىلىق تاۋەلسىزدىكتەن ۇيالماعان ەل بولعان سوڭ، ار جاعىنا اۋىز اۋىرتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ تاۋەلسىزدىكتى دە ءبىز تۇككە العىسىز ءبىر زات رەتىندە ۇستاپ جۇرەگىمىز وتىرىك ەمەس. ونى وزىمىزگە ونشا ءبىر جاقىنداتقىمىز كەلمەيدى، «اتا-بابالارىمىز ارمانداعان تاۋەلسىزدىك» دەپ ودان ىرگەمىزدى اۋلاق سالۋعا تىرىسامىز. بۇل سوزگە قاراعاندا ءبىز ونى ارمانداعان جوق سەكىلدىمىز. بالكىم سودان دا شىعار، ەڭ سوڭىندا ەشكىمگە كەرەگىمىز جوق كەزدە بارىپ امالسىزدان «تاۋەلسىزدىكتى الدىق» دەي سالىپپىز. ءاسىلى ءبىز ۇيالۋعا ءتيىستى ايدىڭ ءبىرى جەلتوقسان ەدى، ويتكەنى وندا قازاق جاستارىنىڭ قانى توگىلگەن، شىن تاۋەلسىز بولۋعا ۇمتىلعان قازاق ورەندەرى قىرشىنىنان قيىلعان. بىراق، ءدال سول كۇندى تاۋەلسىزدىكتى تويلايتىن مەرەكەمەن اپارىپ جاپتىق. نە كەرەك، «ىردۋ-دىردۋعا تولى مەرەكە بولسا دا، قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىك العان كۇنى عوي» دەپ ونى دا جۋىپ-شايۋعا بولار ەدى. ويتكەنى، تاۋەلسىزدىكتى قۇرمەتتەگەن ادام، ونى كوزگە ىلمەۋگە ۇياتى جىبەرمەيتىن ادام، جەتوقسان قىرعىنىن دا، بابالار ارمانىن دا ارداقتاي الادى. بىراق، بۇل ويىمىز دا قۇر دالباسا، اڭعالاق كوڭىلدىڭ ايعا قاراپ ۇلىعان اۋانى ەكەن. ءبىزدى ۇيالۋعا ءتيىستى تاۋەلسىزدىكتى دە جاۋىپ، قىمتاپ تاستايتىن «جاڭا جىل» دەيتىن جويقىن داڭعازا بار ەكەن. ونىڭ سۇراپىل داڭعازالىعى سونداي، ۇيات، ار، امانات، تاۋەلسىزدىك، ۇلت، حالىق، ادام، قازاق دەگەن قۇندىلىقتاردىڭ ءبارىن ۇمىتتىرىپ، شامعا قاراپ شىرشانى عانا اينالا بەرەتىن «اڭگۇدىككە» اينالدىرىپ جىبەرەدى ەكەن. ال، ەندى ۇيالىپ كور! ءبىزدى ۇيالتاتىن قاسيەتىمىزدىڭ ءبارىن جاۋىپ تاستادىق، قىمتاپ قويدىق. ءيا، ۇياتتى جەردى جاپقان دۇرىس قوي دەپ وتىرعان بولارسىز. ارينە، وعان تالاس جوق. بىراق، ءبىزدىڭ بيلىكتەگىلەر تاريح، تاۋەلسىزدىك دەيتىن جارقىراپ تۇرۋعا ءتيىستى قۇندىلىقتارىمىزدى، وزدەرىنىڭ جاۋىپ جۇرۋگە ءتيىس «ۇياتتى جەرلەرىمەن» شاتاستىرىپ العان سىڭايلى. نەمەسە، سونىڭ قاتارىنا ادەيى «قويىپ» ءجۇر. ءبىر جان اۋىرتارلىعى سول ۇياتتى جەرلەرىن كەرەك كەزىندە قالاي پايدالانسا، تاۋەلسىزدىك، تاريح دەيتىن قاسيەتتەرىمىزدى دە سولاي پايدالانعىسى كەلەدى. باسقا تۇك تە ەمەس. P.S. نەگىزى بۇل وي قايدان تۋدى. ارينە، جىلتىراققا تولى جاڭا جىلدىق مەرەكەدەن، ونى جاتىپ كەر جارنامالاپ، باسىنا كوتەرىپ جاتقان جايداق بيلىكتىڭ جالاڭ ارەكەتىنەن تۋدى. قازىر استانانىڭ تورىندە سۋماقى، ءسۇيىر تۇمسىقاتارى اسپانعا، اسپانعا ەمەس-اۋ، تاۋەلسىزدىكتىڭ جۇرەگىنە قالادعان الىپ شىرشالار كوز قامايدى. ال، تاۋەلسىزدىك قايدا؟ ونى تاباتىن تەكتى مىنەزدىڭ ءوزى تابىلماي تۇر. شىرشاعا شىرماتىلىپ، شامپانعا شالقيتىن سوقىر كوڭىل اۋەلى سونى سەزىنەر ەمەس... الدىمەن «نوۆىي گود»، سوسىن «تاۋەلسيزيديك». اق وردا مەن سەناتتىڭ ۇيعارىمى سولاي!.. Abai.kz