وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىنعى ۇلكەن كىسىلەر جينالعان داستارقان باسىندا بولعان اڭگىمە ەسىمنەن كەتپەيدى. قازىر كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان قالتاتەلەفونى تۇسپەيتىن بولدى عوي، ءوزىم دە تاستامايمىن. قايتا ورالىپ كەلمەيتىن قاس-قاعىم ءساتتىڭ قولىمداعى قۇرالدا ساقتالىپ قالۋىن قالايمىن، دەرەۋ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العىم كەلەدى. ارينە، داستارقان باسىندا تەلەفوننان كوز الماي وتىرعاندى نەمەسە ءسات سايىن قولعا الىپ شوشاڭداتىپ سۋرەتكە، ۆيدەوعا تۇسىرە جونەلگەندى جاراتپايمىن.

...قالاداعى كوپ مەيرامحانانىڭ بىرىندە ەمەس، بۇل كۇندە نەمەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا وتىرعان اناسىن ارداقتاعان ۇلى اعايىن-تۋىسىن جيناپ، ءوز شاڭىراعىنىڭ بەرەكەلى داستارقان باسىنا جيناپتى. تۇرمىس تاۋقىمەتىن تارتۋداي تارتقان، جاپ-جاس كەزىندە جۇبايىنان ايىرىلىپ شيەتتەي ءۇش ۇلىمەن جەسىر قالعانى ازداي، ءبىر ۇلى ءجاسوسپىرىم شاعىند ءوز تۋىسىنىڭ بالاسىنىڭ قولىنان وپات بولىپ، ءبىر ۇلى اسكەردە جۇرگەندە قايتىس بولعان سول اپانى قولىندا قالعان جالعىز ۇلى ايتقانىن ەكى ەتپەي ماپەلەيدى ەكەن.  اپا اعايىن-تۋعاننىڭ، ابىسىن-اجىننىڭ اراسىندا وتە سىيلى جان ەكەن. قايتىپ تۇرمىس قۇرماي، جالعىز ۇلىن وقىتىپ، ەشكىمنەن كەم قىلماي ءوسىرىپ، بۇگىندە نەمەرلەرىنىڭ قۋانىشىنا كەنەلىپ وتىرعان كىسىنىڭ مەيىرىمدى ءجۇزىن، سول ءبىر باقىتتى ءساتىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العىم كەلىپ قالتاتەلەفونىمدى سومكەمنەن شىعاردىم. كەڭ جايىلعان داستارقان، ۇلكەن ۇستەلدىڭ باسىنا جينالعان سول شاڭىراقتىڭ ەت-جاقىن تۋىستارى، اڭگىمەدەن اڭگىمە شىعىپ ەمەن-جارقىن وتىرمىز. سۋرەتكە، ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ جاتقان جالعىز مەن ەمەس. ءبىر كەزدە داستارقان باسىنداعى ءبىر اپا «وسى تەلەفون دەگەننىڭ كەسىرىنەن قولىمدا تۇراتىن كەلىنىمدى جەك كورىپ كەتكەندەيمىن» دەگەنى. قۇلاققا ءبىرتۇرلى ەستىلگەنى سونشالىق، ءبارىمىز الگى اپاعا قاراپپىز. قانشاما كىسىنىڭ نازارى بىردەن وزىنە اۋعانىنا قىسىلىپ قالعان اپا ىركىلگەن جوق، ءسوزىن جالعاپ اكەتتى:

– كەلىنىم جامان ەمەس، قۇدايعا شۇكىر، وزىمە دە، بالاما دا قاراپ وتىر، نەمەرەلەرىم دە بارشىلىق، تاۋبە، تاۋبە! ايتپاعىم – باسقا. كەلىنىم جاس، وسى زاماننىڭ بالاسى. الدىڭعى كەلىندەرىمنىڭ ءبارى – ۇلكەن، ەنشىسىن الىپ بولەك كەتكەن. مىنا بالام قارا شاڭىراققا يە بولىپ قالدى، شارۋاعا دا ەپتى، قالاشىل دا ەمەس. قۇدا-قۇداعيلارىممەن ءشاي دەسىپ كورمەگەم. شىنى كەرەك، كەيدە قۇداعيىممەن سىرلاسىپ وتىرىپ شاي ىشكىم كەلەدى، ءبىر ۋاق اڭگىمەلەسكىم كەلەدى. سىزدەردى بىلمەيمىن، ءوزىم قۇداعيلارىمدى قاتتى جاقىن تارتام. قولداعى كەلىننىڭ شەشەسى  – قۇداعيىممەن دە كۇنارا بولماسا دا، قال سۇراسىپ، سويلەسىپ تۇرامىز.  كۇندە ءبىر قىلىق شىعارىپ ءوسىپ كەلە جاتقان نەمەرەلەرىم ولارعا بوتەن ەمەس – جيەن، قوشاقاندارىمنىڭ ءتاتتى قىلىعىنا ءماز بولام، شىعارمايتىنى جوق قوي. بىردە قۇداعيىممەن سويلەسىپ وتىرىپ سوزدەن-ءسوز تۋىپ نەمەرەلەرىمنىڭ قىلىعىن ايتا باستادىم. ءوزىم ءماز بولعان وقيعاما قۋانىپ كۇلە قويمادى. قىزىنىڭ ايتىپ بەرگەنىن ءبىلدىم. ءمان بەرمەدىم. اڭداپ كورسەم، مەنىڭ شاڭىراعىما كىم كەلدى، كىم قويدى، داستارقان باسىندا نە ايتىلدى – قۇداعيىم بارىنەن  حاباردار، اراسىندا ءتىپتى تاپ سول جولى قاسىمىزدا تۇرعانداي: «ولاي ەمەس، بىلاي بولىپتى عوي»، – دەيتىندى شىعاردى. قولىنان تەلەفونى تۇسپەيتىن كەلىنىمنەن كۇندە بولماسا دا كۇنارا وتباسىمىزدىڭ اڭگىمەسىن سۇراۋ داعدىسىنا اينالعان. كەلىن دە سونى ادەت قىلعان ەكەن. قۇداعيمەن قۇداعي بولىپ شەر تارقاتىپ اڭگىمەلەسىپ سىرلاسايىن دەسەم، ءبارىن ءبىلىپ وتىر. سويلەيىن دەسەم، ءسوز دە قالمايدى ەكەن، ءتىپتى.  شىنىمدى ايتسام، وسى تەلەفونى تۇسكىردى دە، كەلىندى دە جەك كورىپ كەتكەندەي بولام كەيدە. نە ول، وتىڭنىڭ باسىندا بولىپ جاتقان قىزىق-قۋانىشىڭنىڭ تۇگىن دە قالدىرماي سۋرەتكە، ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، الەۋمەتتىك جەلىگە جۇكتەۋ دەگەن!؟ قۇپيا قالمادى عوي. سول كىمگە كەرەك؟

اپا وتە سالماقتى سويلەپ، ورتاعا سۇراۋلى ويىن وسىلاي «تاستاي» سالدى...

تاعى ءبىر قۇربىمنىڭ اڭگىمەسى ويىما ورالدى.

«قىزىنىڭ قالاي وسكەنىندە شارۋاسى بولماي، قاشان كورسەڭ جۇمىستان قولى تيمەيتىن. بىرەسە – بويجەتىپ قالعان قىزىنىڭ سومكەسىن ۇستاپ كەتكەنىن، ەندى بىردە – ءتۋفليىن كيىپ كەتكەنىن ايتىپ جۇرەتىن. سول قىزى قالاي تۇرمىسقا شىقتى، ۇيىنەن كەتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە قالىن بىلگەنسىپ، نە ىستەگەنىن، نە ءىشىپ-نە جەگەنىن سۇراپ بايەك. كۇندە حابارلاسىپ بولمايدى. جاڭا جەرگە، بوتەن اۋلەتكە بارعان قىزدى مازالاۋدىڭ نە كەرەگى بار ۇيرەنىپ ءسىڭىپ كەتكەنشە. «سومكەمدى نەگە ۇستايسىڭ، ءتۋفليىمدى نەگە كيدىڭ» – دەپ ۇرساتىن قىزى ەدى سول، ەندى كەلىپ قيت ەتسە، كەتكەن قىزدىڭ ومىرىنە مۇرنىن تىعىپ...».

ارىپتەسىنە كەيىپ وتىرعان قۇربىمنىڭ رەنىشى ورىندى. جاڭا وتباسىنىڭ شاڭىراق داستۇرىنە ۇيرەنىسە الماي جۇرگەن كەلىنگە «تاماعىڭنىڭ تۇزى باسىم بوپ كەتىپتى» دەگەن سياقتى جاي ايتىلعان ءسوزدىڭ ءوزى سول زاماتتا شەشەسى قالىن سۇراپ حابارلاسقان بويدا شاعىنىپ جىلاۋعا جەتىپ جاتىر. «قىزىم جىلاپ ءجۇر»، «كەلىنىم ءسوز تاسيدى» دەگەن سوزدەردەن قۇداعيلاردىڭ ءدۇرداراز بولۋى شىعادى، ال بۇدان كەلىپ جاستاردىڭ ۇلكەندى سىيلاماۋى تۋادى. جاسىراتىن نە بار، كەيبىر وتباسىنىڭ ورتاسىنا ءتۇسىپ، شاڭىراقتىڭ شايقالۋىنا سەبەپ بولىپ وتىرعان – «الىستان جىلدام حابار العىزاتىن» وسى ءبىر كىشكەنتاي قۇرال، ويبۋي، تەلەفون ەمەس-اۋ، سونى «ءبىرتۇرلى» ماقساتقا پايدالاناتىن ادام كىنالى. قيت ەتسە بولدى، بىرىمەن-ءبىرى رەنجىسىپ جاتسا، ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ تە، ايتىلعان ءسوزدى سول كۇيى كەلەسى ءبىر ادامعا جىبەرىپ تە ۇلگەرەتىندەر تولىپ جاتىر اينالامىزدا. ال تەلەفوندى ادامدار اراسىنا ىرىتكى ءتۇسىرىپ، ءسوز تاسۋ ءۇشىن قولدانۋ – اقىماقتىڭ ءىسى. سونداي-اق «تيك-توك» جەلىسىن پايدالاناتىن ءۇپ-ۇلكەن كىسىلەردىڭ قىلىعى دا، ءسوزى دە وتە ەرسى. ونداي ۇلكەندەردە ءبىر عانا ماقسات بارداي كورىنەدى ماعان – قايتسە دە كوپكە تانىمال بولۋ. سونىڭ ورنىنا جاڭادان كوتەرىلگەن وتاۋدىڭ ىرگەتاسىنىڭ مىقتى بولىپ، كەرەگەسىنىڭ كەڭەيۋىن كوبىرەك ويلاعاندا، سوعان جۇمىس ىستەگەندە...

بۇگىندە وتباسى قۇندىلىعى جايلى ءجيى ءسوز بولىپ ءجۇر. ءتىپتى جوعارىداعى مىنبەردە ءبىر وتباسىنداعى كەلەڭسىزدىك جايلى ايتىلدى. شاڭىراقتىڭ يەسى – ەر-ازامات ەدى قازاقتا. بىراق بالا-شاعاسىنىڭ زارەسىن الىپ، ءۇيىنىڭ بەرەكەسىن كەتىرەتىن، ايەلىنە قول جۇمسايتىن ەركەكتىڭ كوبەيگەنى تۋرالى كوپ ەستيمىز. قازاق قوعامىن تەك سونداي قاتىگەز ءھام جاۋىز تيران-وتاعاسى جايلاپ جاتقانداي عىپ اسىرەلەپ تاراتاتىنداي سەزىلەدى كەيدە. ويتكەنى اقىلىن ايتىپ، ونەگەسىن كورسەتەر اپا-اجەدەن باستاپ، قىز-كەلىننىڭ كوبىنىڭ «تيك-توكقا» ۆيدەو تۇسىرۋدەن قولى تيمەيدى. تاماعى ۋاقتىلى پىسىرىلمەسە، ءۇيى تاپ-تۇيناقتاي بولىپ جيناۋلى تۇرماسا جانە ايەل سونىسىن دۇرىس كورسە، كۇيەۋى قول كوتەرمەگەندە قايتەدى؟ جوق، جاۋىز كۇيەۋدى جاقتاۋدان اۋلاقپىن. بىراق... وتباسىنىڭ بەرەكەسىن كىرگىزەتىن، شاڭىراعىنىڭ شايقالماۋىنا بارىن سالاتىن، ءۇيدىڭ ۇيىتقىسى ايەل ەدى عوي. «قول سىنسا – جەڭ ىشىندە، باس جارىلسا –  بورىك ىشىندە» دەيتىن قازاق ەدىك، ءوزىنىڭ شاعىن مەملەكەتىندەگى ۇساق-تۇيەكتىڭ ءبارىن توركىنىنە جايىپ، ودان قالدى جەلىگە جۇكتەپ، قويماسىن قوپارىپ وتىرعان ايەل اتاۋلى كۇيەۋىن وزىنەن بەزدىرىپ الام، وتباسىمنىڭ ىنتىماعىن ىدىراتام دەپ ويلاماي ما؟ ۇلكەن بۋىن شە؟ ورتەنىپ جاتقان ۇيگە ءبىر شەلەك سۋ الا جۇگىرۋدىڭ ورنىنا تەلەفوندى قولعا الىپ ۆيدەو تۇسىرە جونەلۋگە قۇشتارلىق قالاي پايدا بولدى؟ راس، قالتاتەلەفونىنىڭ، ينتەرنەتتىڭ ارقاسىندا وقيعا ورنىنان دەر كەزىندە حابار الىپ، دەر كەزىندە تۇيتكىلدى ماسەلەگە شەشىم قابىلداپ دەگەندەي، جاقسى جاعىن كورىپ كەلەمىز. دەسە دە، وركەنيەت يگىلىگىنىڭ قازاققا تەك پايدالى جاعىن، ۇرپاققا تەك جاقسىسىن كورسەتەتىن تۇسىن ناسيحاتتاي الساق قوي. جاماندىق اتاۋلىدان سانالى تۇردە جيرەنەتىن كەز كەلەدى، بىراق وعان دەيىن قۇندىلىق ەمەس، ازعىندىق العا شىعىپ قازاقتىڭ وزىنە عانا ءتان – ۇيات، ار، يبا، ادامگەرشىلىك، مەيىرىم، جاناشىرلىق سەكىلدى اسىل قاسيەتتەرىن جاھاندانۋعا جۇتقىزىپ الار ما ەكەنبىز؟! قالاي دەسەك تە، نە نارسەنىڭ دە پايدالى-پايداسىز جاعىنىڭ اراجىگىن اجىراتا العانىمىز ابزال...

ايگۇل بولاتحانقىزى،

الماتى قالاسى

Abai.kz