قازىرگى زاماندا تاۋەلسىز قازاق ەلىندە قازاق ۇلتى كىمگە بولماسىن ابدەن مازاق بولىپ ءبىتتى. ول تۋرالى قايدا بولماسىن ايتىلىپ تا، جازىلىپ جاتقانىن جاقسى بىلەمىز. وندايلارعا قارسى ايقايلاپ شىقساڭىز، سوڭىندا ءوز بيىلىگىمىز قازاقتى وزگەنىڭ تابانىنا جىعىپ بەرىپ، بەرىسى ايپۇلىن سالىپ، ارعىسى تۇرمەگە سۇڭگىتەتىنىنە بويىمىزدا ۇيرەنىپ قالعانداي. جارايدى، مۇنداي قۇقايلارىمىزدى ايتا بەرسەك، زارلاپ تاۋىسا المايمىز.

         حوش، سونىمەن ءوزىمىز كۋا بولعان مىنا ءبىر مازاققا كوڭىل اۋدارايىق. قۇدايعا شۇكىر، قازىرگى زاماندا اقشاڭ بولسا، دۇكەندەردە ءبارى بار. بۇل كۇندە بايبىشەلەرىمىز دە، قىزدارىمىز دا قامىر يلەپ، ەتتىڭ جايما نانىن، سورپانىڭ كەسپەسىن دە دايىنداۋدان قالىپ بارا جاتقانى شىندىق. ءبارى دايىن، كەز كەلگەن دۇكەنگە كىرىپ شىقساڭ، قالاعانىڭدى الاسىڭ دا دوربالاپ تاسي بەرەسىڭ.

قازىرگى زاماندا تاۋەلسىز قازاق ەلىندە قازاق ۇلتى كىمگە بولماسىن ابدەن مازاق بولىپ ءبىتتى. ول تۋرالى قايدا بولماسىن ايتىلىپ تا، جازىلىپ جاتقانىن جاقسى بىلەمىز. وندايلارعا قارسى ايقايلاپ شىقساڭىز، سوڭىندا ءوز بيىلىگىمىز قازاقتى وزگەنىڭ تابانىنا جىعىپ بەرىپ، بەرىسى ايپۇلىن سالىپ، ارعىسى تۇرمەگە سۇڭگىتەتىنىنە بويىمىزدا ۇيرەنىپ قالعانداي. جارايدى، مۇنداي قۇقايلارىمىزدى ايتا بەرسەك، زارلاپ تاۋىسا المايمىز.

         حوش، سونىمەن ءوزىمىز كۋا بولعان مىنا ءبىر مازاققا كوڭىل اۋدارايىق. قۇدايعا شۇكىر، قازىرگى زاماندا اقشاڭ بولسا، دۇكەندەردە ءبارى بار. بۇل كۇندە بايبىشەلەرىمىز دە، قىزدارىمىز دا قامىر يلەپ، ەتتىڭ جايما نانىن، سورپانىڭ كەسپەسىن دە دايىنداۋدان قالىپ بارا جاتقانى شىندىق. ءبارى دايىن، كەز كەلگەن دۇكەنگە كىرىپ شىقساڭ، قالاعانىڭدى الاسىڭ دا دوربالاپ تاسي بەرەسىڭ.

         ءومىر بويى جايما ناندى، كەسپەنى قولىمەن يلەپ، دايىنداپ كەلە جاتقان ءبىزدىڭ بايبىشەمىز دە ءبىر كۇنى وسىندايلاردىڭ دايىن ونىمدەرىن كورىپ قىزىعىپ كەتسە كەرەك، بىرنەشەۋىن الا سالىپتى. دامدەپ، كەسپە دايىندايىن دەپ الگىنىڭ قورابىنا ءبىر كوز جۇگىرتپەي مە. سىرتىندا ۇلتتىق داستۇردەگى ەتەك-جەڭى ويۋ-ورنەكتەلىپ ادەمى كومكەرىلگەن قامزول، باسىنا ساۋكەلەكيگەن قازاقتىڭ سۇلۋ قىزى، قولىندا ۇسىنعان ءبىر-ەكى كەسەك قىپ-قىزىل شيكى ەت سياقتى سالىنعان، استىندا كەسپەسى بار شاعىن تاباق. سول جاعىندا دا الگى تاباقتى ۇلكەيتىپ جايىپ قويعان شيكى ەتىمەن. وزدەرىنشە قازاقىلىقتى كورسەتكەنسىپ، قازاقتاردىڭ تابەتىن تارتقانسىپ جارنامالاعان ءتۇرى شىعار. مۇنىسى مەيلى، تالايدان بەرى سولاي ساتىلىپ كەلەدى بۇل ءونىم. ال ەندى ورتاسىنداعى جازۋىنا كوزىمىز تۇسكەندە الگى كەسپەسى تۇسكىر تاماعىمىزعا كەپتەلىپ قالعانداي بولدى. بادىرايتىپ «ىستالعان شوشقا ەتى ءدامى بار كەسپە» ورىسشاسى «لاپشا سو ۆكۋسوم بەكونا» دەگەنىن كورگەندە ناعىز مازاق وسى ما دەدىك. باسىندا كەسپەسى مەن شوشقا ەتىن ارالاستىرعان با، قالاي دەسەك، ايتەۋىر ىشىندەگى ءتۇيىر قالتاشاسىندا شوشقا ەتىنىڭ ۇنتاقتالعان سورپاسى بار كورىنەدى.قالتاشاسىندا شوشقا تورايلاردىڭ جىپىرلاعان سۋرەتتەرى باسىلعانى بار ەدى، بىردەن قوقىسقا لاقتىرىپ جىبەرىپتى. مىنە، قازاقتارعا ارنالعان شوشقا ەتى ءدامى بار تاماشا سورپا كەسپە وسى ما دەرسىڭ. ەكىنشى سىرتىنداعى KZ قازاقشاسىن وقىساڭىز دا اۋزىڭىزدىڭ سىلەكەيىن شۇبىرتادى. «كوجە جانە گارنيرگە ارنالعان قاقتالعان جاس شوشقا ەتىنىڭ ءدامى بار كەسپە»(تازا قازاقشالاساق «كوجە مەن گارنيرگە ارنالعان توراي ەتىنىڭ ءدامى بار كەسپە» بولۋى مۇمكىن، «جاس شوقا» دەگەندى ەستىپ پە ەدىڭىز) دەي كەلىپ، تاعى دا «تابيعيعا (وسىلاي جازىلعان) ۇقساس «قاقتالعان جاس شوشقانىڭ ەتى» حوش يىستەندىرگىشى (9%), كەپتىرىلگەن: بۇرىش، ءسابىز، اقجەلەك» دەپ (قاتەسىن وزدەرىڭىز بايقاي بەرىڭىزدەر) تۇسىندىرەدى قازاقتىلدىلەرگە. دايىنداۋ ءادىسىن دە وزدەرىنشە ۇعىندىرىپ جازعان بولادى. بىراق الدىندا دا، ارتقى جاعىندا دا «ترەحمينۋتكا»، «ۆاريت 3 مينۋتى» دەگەندەردى ءارى-بەرى قاراپ مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىن تابا المادىق.

         ال ورىسشا ءماتىنىن قاراساڭىز «سۆينيا» دەگەندى تابا المايسىز. ءتىپتى «پوروسەنكا» دەگەن دە جوق، قايداعى ءبىر «بەكون» دەيدى. نەمىسشە، اعىلشىنشا دا «بەكون» دەپتى. جارايدى، «بەكون» دەگەنىڭنىڭ سول شوشقانىڭ ءار جاق، بەر جاعى ەكەنى بەلگىلى.

دەسەك تە، وسىنداي مادەنيەتسىزدىككە جول بەرىپ، ۇلتتىق ار-نامىسقا ءتيىپ وتىرعان قانداي ءونىم ءوندىرۋشى، گاپ سوندا. ونىڭ ۇستىنە «قازاقستاندا جاسالعان» دەپ تاعى جارنامالاپ قويادى. سويتسەك، ءوندىرۋشى «كەممي» جشس-ءى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى، 140011, پاۆلودار قالاسى، تسيولكوۆسكي ك.، 120ا دەپ مەكەنجايلارىن جازىپ كورسەتەدى. ءبارى زاڭدى تۇردە بولسىن-اق دەلىك.وسى ءونىم شەتەلدەن، سونىڭ ىشىندە رەسەيدەن شىعىپ جاتسا قولدى سىلكي سالۋعا بولار ەدى. سوندا بۇل «كەممي» كاسىپورنى قاي ەلدە جۇمىس ىستەپ جاتقانىن، ونىڭ بايىرعى حالقىنا دەگەن قۇرمەتتى ۇمىتسا كەرەك. الگى كەسپەسىن (كەپيەت قىلماسىن) ونىڭ ۇستىنە دوڭگەلەتىپ تەك ورىس تىلىندە عانا «يز ەليتنىح سورتوۆ پشەنيتسى كازاحستانا 100%» دەپ قويادى بەتتەرى بۇلك ەتپەي نانىمىزدى جەپ وتىرىپ.

وسىلايشا تەك «حالال» ءونىم عانا جەيمىز دەپ دابىل قاعىپ جۇرگەندە، كەسپەمىز مەن جايما نانىمىزدىڭ اراسىنا شوشقا ەتىنىڭ ۇنتاعىن تىقپالاعان «كەممي» ءوندىرۋشىنىڭ قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق بولىپ قالا بەرەرى ءسوزسىز. ويتكەنى وعان ءسوزىمىز وتپەۋى دە مۇمكىن. سەبەبى «كەممي» ەلدى جارىلقاپ وتىرعانونىم ءوندىرۋشى رەتىندە ونى بيلىك باسىنان سيپاپ، «سول قازاقتاردى قويشى، ۇرە بەرەدى» دەپ ءتىپتى كوككە كوتەرىپ جاتىر-اۋ. ال ولار تۇتاس ءبىر قازاق حالقىن، ەلدىڭ نەگىزىن قۇرايتىن مۇسىلمان تەكتىلەردىڭ سالتى مەن ءداستۇرىن، تاريحي بولمىسىن، ءدىني سەنىمىن ادىرا قىلىپتى بۇل «كەممي». سوندا دەيمىز-اۋ، تالايدان بەرى ميلليونداپ ءوندىرىلىپ شىعىپ جاتقان وسى ءونىمدى قازاقتىڭ ارۋ قىزىنىڭ قولىمەن ۇسىنىلعان سۋرەتىنە ءماز بولىپ «ىستالعان (بىرەسە قاقتالعان) شوشقا ەتىنىڭ ءدامى بار كەسپەسىن» سوراپتاپ جاتقانىمىزدى بايقاماعانىمىز با. بۇل تاعى دا وسى قازاقتاردى مازاق قىلىپ كورەيىك دەگەن كەممي-ءدىڭ قىلىعى ما؟! نەدە بولسا وسىنىڭ ارتىندا قاساقانا جاسالعان پيعىل جاتقان سياقتى.

ال ەندى وسى ايعاي-شەرىڭدى كىمگە بارىپ ايتارسىڭ، ماسەلە تاعى سوندا. اكىمگە مە، الەۋەتتى زاڭ ورىندارىنا ما الدە قاداعالايتىن ءتيىستى اتقارۋشى ورگاندارعا ما؟ ولاردان قايىر بولسا جاقسى. «حالال» دەپ ايعايلاعان اعايىندار قايدا ءجۇر ەكەن. قازاقستان مۇسىلماندارى باسقارماسى بۇعان نە دەيدى؟ جازۋىن بايقاماي، تازا ءدىندارلارىمىزدىڭ تالايى بۇل كەسپەنى ۇنتاعىن سالىپ جىبەرىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ءىشىپ السا كۇناسى كىمگە قالماق.

سونىمەن ۇلتتىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن وسى ارەكەتتى ءتيىستى زاڭ، اتقارۋشى ورىندار قالاي قابىلداپ، قانداي شارالار قولدانادى ەكەن. ويتكەنى، حالىقتىڭ قولىنا كۇندە ءتيىپ جاتقان مۇنداي سوراقى كورىنىستەر كونستيتۋتسيانىڭ بىرنەشە باپتارىنا (20-3, 22-1, 39-2) سايكەس ۇلتتىق، ءدىني قوزدىرۋشىلىقتى ۇگىتتەۋ، ار-وجدان بوستاندىعىن اياققا تاپتاۋ، ۇلتارالىق تاتۋلىقتى بۇزۋ سياقتى زور قاتەلىكتەرگە باستاپ وتىر دەپ ايتۋعا بولادى.

سونىمەن حالىق بولىپ قانداي شارا قولدانامىز اعايىن!

P.S. وسى پىكىر-ماقالانى جازىپ بولا بەرگە كۇندەلىكتى كەلگەن باسىلىمداردى قاراپ وتىرسام،2014 جىلعى 10 قاڭتارداعى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ العاشقى ايقارا بەتىندەگى سۋرەت كوزىمە وتتاي باسىلدى. ء«وتىمدى ءونىم» دەگەن قۇلاشتاي ماداقتالعان ماقالا باسىلىپتى. «كەممي» كاسىپورنى مەن ونىڭ باياعىدا گەرمانياعا كوشىپ كەتىپ، ول جاقتان «بەكونىن» («تورايىن»دەسەك تە بولادى) الىپ قايتىپ كەلگەن اندرەي كريگەر دەگەن ديرەكتورىن اسپانعا كوتەرە جازادى. قازىرگى قازاقتىڭ جايما نانى مەن كەسپەسىنىڭ ءبارى كريگەرگە قاراپ قالعان ءتارىزدى. ونى ماقالاداعى ءوز سوزىندە ا. كريگەر دە بىلاي دەپ مويىنداپتى. «...ءبىز ەتكە جايما نان سالىپ جەيتىن، كەسپە كوجە جاسايتىن قازاقتار اراسىندا وستىك قوي. جەرگىلىكتى جەردە («قازاقتار» دەگەنى عوي – اۆتور) ماكاروننان گورى جايما نان مەن كەسپەگە سۇرانىس بولاتىنىن ءىستى باستاماي جاتىپ-اق بىلدىك»، - دەدى اندرەي» دەيدى. ال ونىڭ ىستەپ جاتقانى مىناۋ.

Abai.kz