حالقىمىز ءۇشىن قاي زامان بولسا دا ۇلى اباي بابامىزدىڭ ونەگە-ۇلگىسى، بەرگەن تاعىلىمى ەسكىرمەيدى.

بۇگىنگى كۇندەرى قوعامدا ءتۇرلى قايشىلىقتار كۇش الىپ وتىر. سولاردىڭ ءبىرى -- تاڭىرشىلدىك پەن يسلامنىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىق. بۇل قايشىلىق كۇننەن كۇنگە ءورىس الىپ، حالىقتى الاڭداتا باستادى. حالىق ەكىگە ءبولىنىپ وتىر. حالقىمىزدىڭ بىرلىگى ءۇشىن بۇل ۇلكەن قاۋىپ. بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساقتاپ، حالقىمىزدىڭ تاريح ساحناسىندا ماڭگىلىكتى قالۋى ءۇشىن حالىق بىرلىگىن ساقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك. سوندىقتان، بىرلىگىمىزدى بۇزبايتىن جول ىزدەۋ ۋاقىت تالابى بولىپ وتىر.

ەلىمىزدەگى بۇل كەلەڭسىز قۇبىلىستىڭ (سونىمەن بىرگە، باسقا دا تەكەتىرەستەردىڭ) سەبەبى، اباي كورسەتكەن بولمىستىڭ بىرلىگىن تۇسىنبەۋدەن شىعادى. بولمىستىڭ بىرلىگى ۇمىتىلىپ، تەك قانا ونىڭ ءتۇرلى كورىنىستەرىنە كوڭىل اۋدارعاندا، ءومىر تۋرالى شەكسىز كوپ ۇعىمدار، كوزقاراستار، اعىمدار پايدا بولىپ، ولاردىڭ اراسىنداعى تارتىس ءومىردى كۇرەس مايدانىنا اينالدىرىپ جىبەرەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز عانا ەمەس، بۇگىنگى بۇكىل ادامزات ءومىرى وسىنىڭ كورىنىستەرى بولىپ وتىر.

ەندى اباي ءىلىمى بويىنشا وسى ماڭىزدى ماسەلەنىڭ شەشىمىنە كەلەيىك. ول ءۇشىن بولمىستىڭ نە ەكەنىنە، ونىڭ بىرلىگىنە كوز جىبەرۋىمىز كەرەك.

بولمىستىڭ نەگىزىن، ونىڭ بىرلىگىن اباي ءوزىنىڭ   وتىز سەگiزiنشi سوزiندە قىسقاشا تۇجىرىمداپ بەرەدى. بۇل تۇجىرىم بولمىستى تولىق تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان، ونى تەولوگيا نەگىزى دەۋگە دە بولادى. بولمىستىڭ بىرلىگىن ول بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:

بiز اللا تاعالا «بiر» دەيمiز، «بار» دەيمiز. ول «بiر» دەگەننiڭ ءوزi اقىلىمىزعا ۇعىمنىڭ بiر تياناعى ءۇشiن ايتىلعان ءسوز. بولماسا ول «بiر» دەگەننiڭ ءوزi اللا تاعالاعا لايىقتى كەلمەيدi... ول «ءبىر» دەگەن ءسوز عالامنىڭ ىشىندە، عالام اللا تاعالانىڭ ىشىندە»

ەندى وسى قىسقا تۇجىرىمدى سارالاپ كورەلىك.

اللا تاعالا شەكسىز بولعاندىقتان، ول بۇكىل بولمىستى قامتيدى، ياعني بولمىستىڭ ءوزى. اباي اللا تاعالانى بولمىستىڭ كورىنىسى رەتىندە بەرىپ وتىر. بۇل تۇجىرىم اللا تاعالانىڭ ەشبىر سوزبەن سيپاتتاۋعا بولمايتىن شەكسىزدىگىن كورسەتەدى. بولمىس تا وسىنداي شەكسىز، ەندەشە، بولمىس – اللا تاعالانىڭ كورىنىسى. بولمىس – اللا تاعالا، ال اللا تاعالا – بولمىس. ەكەۋىنىڭ ايىرماشىلىعى جوق. قانداي ءدىن بولسا دا ونىڭ نەگىزگى قاعيدالارى وسى تۇجىرىمدا. بولمىستىڭ بىرلىگىنەن شىعادى.

بولمىس «بار»، «بولۋ» دەگەن ۇعىمنان شىعىپ، بارلىقتى تۇگەلدەي قامتىيتىن ادامزات دۇنيەتانىمىنداعى ەڭ اۋقىمدى، جانە ەڭ كەڭ ۇعىم. بولمىس شەكسىز جانە كوپتەگەن كورىنىستەردەن قۇرالادى. سوندىقتان، بولمىس رۋحاني مەن ماتەريالدىق الەمدى تولىق قامتيدى. زاتتىق الەمنىڭ ىشىندەگىلەر دە، ونى سىرتىنداعىلار دا، تۇگەلدەي بولمىس كورىنىستەرى. بولمىس ءبىر، شەكسىز جانە تۇتاس دەگەنىمىز وسى.

ەندەشە ونىڭ ءاربىر بولىگى ء(اربىر ادام، ءتۇرلى قوعامدار مەن اعىمدار، بۇكىل تابيعات كورىنىستەرى) دە بىرلىكككە ۇمتىلۋلارى كەرەك. وسىلاي، بىرلىك، جانە وعان ۇمتىلۋ بولمىس قاسيەتى ەكەنىن كورەمىز. بولمىس ءبىر بولعاندىقتان، ونىڭ كورىنىسىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن بۇكىل ادامزات تا ءبىرتۇتاس.

ەكىنشى ماڭىزدى ۇعىم – اللا تاعالانىڭ شەكسىزدىگى. اللا تاعالا شەكسىز بولعاندىقتان، ول بۇكىل بولمىستى قامتيدى. بىراق بۇل شەكسىزدىكتى اقىلمەن ءتۇسiنۋ قيىن. سەبەبى، اباي سوزىمەن اتقاندا «اللا تاعالا – ولشەۋسىز، ءبىزدىڭ اقىلىمىز –  ولشەۋلى. ولشەۋسىزدى ولشەۋلىمەن تۇسىنۋگە بولمايدى». شەكسىز اللانى سوزبەن دە جەتكىزۋگە مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ەسىمى جوق، بىراق، ۇعىمنىڭ ءبىر تياناعى ءۇشىن ءبىز ءتۇرلى سوزدەرمەن سيپاتتايمىز. ءار حالىق وزىنشە اتايدى، ال ءبىزدىڭ قازاق «اللا»، «قۇداي» جانە «ءتاڭىر» دەپ اتايتىنى بىلگىلى. بۇل ەسىمدەر شەكسىز ءبىر ءابسوليۋتتى بىلدىرەدى. تۇپكى ماعىناسى ءبىر – بۇكىل الەم ءبىر كوزدەن شىعادى، ول تازا رۋح. رۋح اتاۋى كوپ بولعانىمەن، ول بولىنبەيتىن، بارلىعىنا ورتاق، ءبىرتۇتاس. بارلىعى سودان شىعادى. ال ودان شىققانداردىڭ بارلىعى قايتا قايتىپ، ءبىرتۇتاس بولىپ، ءبىر ورتالىققا باعىنۋى كەرەك. ول ءۇشىن جاندار بىرىنە ءبىرى قىزمەت كورسەتىپ، ءوزارا قامقورلىق جاسايدى. وسىلاي اباي كورسەتكەن «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» دەڭگەيىنە كوتەرىلىپ، ەڭ جوعارعى جانعا، ءتۇپ يەگە قايتىپ، بىرىگۋگە مۇمكىندىك الادى.

مۇسىلماندار مەن تاڭىرشىلدەردىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىق وسى قاراپايىم اقيقاتتى تۇسىنبەي، نە بولماسا مويىنداماۋدان شىعىپ وتىر.

بولمىستىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەرى بار. ونىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلاتىن ادامزات قوعامى دا رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەردەن قۇرالادى. قازاق قوعامىندا رۋحاني بولىگىن يسلام قۇراسا، ال ماتەريالدىق بولىگىن تاڭىرشىلدىك قۇراستىرادى.

يسلام يماندىلىقتىڭ تىرەگى. ادامگەرشىلىك يماندىلىقتان پايدا بولادى. عاسىرلار بويى يسلام قازاق حالقىنىڭ رۋحاني تىرەگى بولىپ،  ونى تاريح ساحىناسىنداعى كوپتەگەن قيىنشىلىقتاردان امان الىپ شىقتى. يسلام بولماسا قازاق حالقى وزىندىك بولمىسىن ساقتاپ قالا الماس ەدى دەۋگە بولادى. بۇعان ءسىبىر حالىقتارىنىڭ تاعدىرى جاقسى دالەل بولادى. وزدەرىنىڭ دىنىنەن ايىرىلعان ءسىبىر حالىقتارى قازىرگى كەزدە ماسكۇنەمدىككە سالىنىپ، مورالدىق جاعىنان قۇلدىراپ، وزدەرىنىڭ ۇلتتىعىن قورعاي الماي، ەلدىگىن ايىرىلىپ بارا جاتقانى بەلگىلى. حالىق سانى ازايىپ، جويىلۋ ۇستىندە. قازاق ەلى ءۇشىن يسلام بىرىكتىرۋشى كۇش بولىپ، سونىمەن بىرگە، اللا تاعالاعا باعىتتاپ، ەلىمىزدى مۇسىلمان الەمىنىڭ ەگروگەرى اياسىندا بولۋعا مۇكىندىك بەرەدى.

سونىمەن بىرگە، قازاق حالقىنا تاڭىرشىلدىكتىڭ ماڭىزى دا ۇلكەن. يسلامعا دەيىنگى سوناۋ تۇركى زامانىنان كەلە جاتقان بۇرىنعى كوشپەندى قازاق حالقىنىڭ ءدىنى تاڭىرشىلدىك بولدى. تاڭىرشىلدىك بۇكىل بولمىستى تولىق قامتىيدى. تۇتاس بولمىستىڭ ءبىر بولىگى بولىپ، ونىڭ ىقپالىنا تولىق بەرىلگەندىكتەن، ەجەلگى تۇركى ەلدەرىنىڭ تىرشىلىگى الەمنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە قورشاعان تابيعاتپەن تولىق ۇيلەسىمدى بولعان. تاڭىرشىلدىك كوشپەلى حالىقتىڭ بۇكىل ءومىرىن قامتىدى. وسىلاي قازاق حالقىنىڭ وزىندىك بولمىسى، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرپى پايدا بولدى. قازاق بولمىسى بۇكىل الەم كورىنىسى رەتىندە قالىپتاستى. قازىرگى زاماندا ۋاقىت ىقپالىمەن ۇلتتىق بولمىسىمىز وزگەرە باستادى. ونى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. بۇل جولدا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاپ، ادامزاتتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە ساقتالىپ قالۋى ءۇشىن تاڭىرشىلدىكتىڭ ماڭىزى وتە ۇلكەن.

سونىمەن، ەلىمىزگە يسلام دا، تاڭىرشىلدىك تە اۋاداي قاجەت. ولار حالقىمىزعا تاعدىردىڭ بەرگەن ەكى قۇندىلىعى. ولار ءبىر بولمىستىڭ ەكى بولىگىن قۇرايتىندىقتان، ارالارىندا ەشقانداي قايشىلىق جوق. ماسەلە ولاردى بىرىكتىرە بىلۋدە. ەگەر بىرىكتىرە الماي، ولاردى ءدىني قايشىلىققا اينالدىرىپ جىبەرەتىن بولساق، بىرلىگىمىزدەن ايىرىلىپ، ۇلكەن قيىنشىلىقتارعا جولىعامىز. كەرىسىنشە، بىرىكتىرە بىلسەك، ولار وركەنيەتىمىزدىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشىنە اينالىپ، جەتىلۋدىڭ شىڭىنا كوتەرىلۋگە ەلىمىزگە مۇمكىندىك تۋادى.

سوندىقتان، تاعدىردىڭ بۇل باعا جەتپەس سىيلىقتارىن دۇرىس پايدالانا وتىرىپ، ولاردى جىكتەمەي، كەرىسىنشە، ءومىر قۇندىلىقتارىنا اينالدىرا بىلەيىك.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz