نۇربەك ءتۇسىپحان،
قازۇۋ-ءدىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى مەن تەورياسى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى

نۇربەك ءتۇسىپحان،
قازۇۋ-ءدىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى مەن تەورياسى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى

ءبىزدىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ كاسىبي اقىن-جازۋشىلارىنىڭ دەنى ادەبيەتكە سىنشى رەتىندە اياق باسقان. بۇگىنگى ساقا جازۋشىلاردىڭ كوبى جاس كەزدەرىندە تالاي مارتە سىني ايتىس-تارتىستارعا ارالاسىپ، ءوز قارىم-قابىلەتتەرىن كورسەتكەن. بىراق تاۋەلسىزدىك العان سوڭ سىن جانرى دا كەنجەلەپ قالعان ەدى. ارينە، سىني ماقالالار جارىق كورىپ جاتتى. تۇراقتى تۇردە سىنشىلىقپەن اينالىسقان، اينالىسىپ جۇرگەن اعا-اپكەلەرىمىز دە جوق ەمەس. مەن مۇندا سىننىڭ جازىلماۋىنان بۇرىن ونىڭ ەسكەرىلمەۋىن ايتقىم كەلىپ وتىر. ادەبي شىعارما ومىرگە كەلگەن ساتتەن باستاپ، ونىڭ ەگىزىندەي تالاسا تۋاتىن ادەبي سىن دا كەيىنگى جىلدارى وقىلمايتىن بوپ كەتتى. ونىڭ ورنىن كەرىسىنشە، ماقتاۋ رەتسەنزيالار باسىپ الدى. ادەبي ايتىس-تارتىستار ارقىلى شىنىققان اعالارىمىز كوپ جاعدايدا ءۇنسىز قالۋدى ادەتكە اينالدىردى. نە اراشا تۇسپەيدى، نە جاناشىرلىق تانىتپايدى. ونەر اتاۋلى ءۇشىن ۇنسىزدىكتەن قاتال جازا جوق ەكەنىن بىلە تۇرا، جاق اشپاي وتىرىپ الادى. نەمقۇرايدىلىق باسىم. ءتىپتى، كەيبىر اعا بۋىن اقىن-جازۋشىلار جاستاردىڭ شىعارمالارىن وقىمايدى. ادەبي قۇبىلىستى ءجىتى قاداعالاپ وتىراتىن قالامگەرلەر ساۋساقپەن سانارلىق. وندا دا كوبى قىزمەت بابىمەن. ال، الدەبىر تۇلعانىڭ پالەن جاسى، تۇگەن سىيلىعى دەگەن ساتتە ءار گازەتتەن مەرەيتوي يەسىن ماقتاعان ماقالالار جاڭبىردان سوڭعى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتايدى. بۇل نە سوندا؟ قازاق ادەبيەتى قايدا بارا جاتىر؟ اركىم وزىنشە تولعانادى، وزىنشە بايلام جاسايدى. ءبارى دە ىشتەي شيرىعادى. سىرتقا شىعارۋعا جۇرەكسىنەدى نە ۋاقىتى جەتپەيتىنىن سىلتاۋراتادى...
مىسال ءۇشىن، جاس جازۋشىلار الماس ءنۇسىپ پەن الىبەك بايبولدىڭ كىتاپتارى شىققالى ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. ءجوندى، تۇششىمدى سىن ايتقان ەشكىم جوق. تالاپتارىنىڭ بەكەر بولعانى ما سوندا؟ تالانتتارىنىڭ قاجەتى جوق پا الدە؟ ال، جيىرما بەسكە تولماعان جاس جىگىت ارمان المەنبەتتىڭ رومان جازعانى دا ەشكىمدى ەلەڭ ەتكىزە الماعان-اۋ، ءسىرا!.. نەگە؟ قويشىبەك مۇباراك، بەيبىت سارىباي، ماقسات مالىك، ءومىرجان ابدىحالىق، نۇرلان قابداي، ميراس مۇقاش سىندى ازاماتتار گازەت-جۋرنالداردا كوپتەن بەرى اڭگىمە، پوۆەستەرىن باستىرىپ ءجۇر. كوبىنىڭ كىتاپتارى بار. الماز مىرزاحمەت، قالامگەر ازامات، سالتانات ءمىنايحان سىندى جاس جىگىتتەردىڭ جازبالارىن دا ارا-تۇرا كورىپ قالامىز. كورگەنىمىز، وقىعانىمىز ءۇشىن ءبىز قۋانامىز، جارىققا شىققانى ءۇشىن اۆتورلار دا مارقايادى. دەسە دە، اۆتورلاردىڭ اربىرىمەن سويلەسە قالساڭىز ءبارى دە اعا بۋىننان ادەبي سىن، تولىمدى پىكىر كۇتەدى. قارالاۋ ەمەس، اسىرا ماقتاۋ ەمەس. كادىمگى كاسىبي سىندى اڭسايدى. بۇعان بوگەت قانداي؟ ەشكىمنىڭ كوڭىلىنە قاراماي، بىراق جەكە باسىنا تيىسپەي، شىنايى ادەبي سىن جازا الاتىن ادام از با قازاق ادەبيەتىندە؟ از ەمەس! تەك، دەن قويىپ، كوڭىل اۋدارۋ كەرەك.
«جالىن» جۋرنالىندا 1972 جىلى «تۋرابي تريبۋناسى» دەپ اتالاتىن ارنايى ادەبي سىن ايدارى اشىلعان ەكەن. قاراپ تۇرساڭىز ايداردىڭ اتى دا ادەمى ايتىلعان. اسىرەسە، سىن جانرىن سورلاتاتىن ارەكەت – جالتاقتىق ەكەنىن ەسكەرىپ، تاپ باسىپ قويىلعان اتاۋ. بۇگىنگى ادەبي ورتادا ءدال وسىنداي «تۋرابي تريبۋناسى» بولسا جانە «تۋعاندىبي يمانسىزوۆتاردىڭ» جاسىرىن، جىمىسقى ارەكەتتەرىن اشكەرەلەيتىن ارنايى «تۋرابي تۋعانسىزوۆتار» جۇمىس ىستەسە. قازىرگى كەزدە ادەبي شىعارماعا شىنايى ءسۇيسىنىپ ەمەس، ارنايى تاپسىرىسپەن سىن، رەتسەنزيا جازاتىن جايتتار از كەزدەسپەيدى. بۇل ادەبيەت ءۇشىن – جەگى قۇرت. ءبىر قاراعاندا اۆتور مەن شىعارمانىڭ ارتىقشىلىقتارىن ايتىپ ماقتاپ نەمەسە كەمشىلىكتەرىن كورسەتىپ سىناپ جاتقان سىندى سەزىلەدى. بىراق تاپسىرىستىڭ اتى – تاپسىرىس. تاپسىرىس جۇرگەن جەردە شىنايى شابىت بۇعا تۇسەدى. اقىن مەن جازۋشى ءۇشىن شابىت قانداي دەڭگەيدە قاجەت بولاتىن بولسا، سىنشى ءۇشىن دە شابىتتىڭ سونشالىقتى ماڭىزدى ەكەنى انىق. شىنايى ونەردى وسىرەمىز دەسەك – «سىن شىن بولسىن!».
مىنا سويلەمدەردىڭ اۆتورى ءبىر قاراعاندا كوبىڭىزگە دۇرسە قويا بەرگەندەي كورىنەرى حاق. بىراق ىشتەگى قىنجىلىس وسىنداي. كوبىڭىزدى دە وسى ساۋالدار تولعاندىرادى. ءبىز كاسىبي سىنشى ەمەسپىز. ءتىپتى، ادەبيەتتىڭ تابالدىرىعىن دا اتتاعان جوقپىز. بىراق تالپىنىسىمىزدىڭ دا جوق ەمەس ەكەنىن جاسىرمايمىز. «جالماۋىز دەگەن جاقسى ات ەمەس» دەگەندەي، سىنشىنى دا كوپ جاعدايدا شىعارماشىلىق تۇلعالارى جاقتىرا بەرمەيدى. ويتكەنى، سىنشى دا ادام، ول دا شىعارماشىلىق يەسى. قاتتى ايتادى، باتىرىپ سويلەيدى، ۇرلىعىن تاۋىپ قويادى، كەرەك بولسا كەيدە قاتەلەسەدى دە. مۇنداي قارىم-قاتىناس كۇندەلىكتى تىرلىكتە دە كەزدەسىپ جاتادى. سونىڭ ءبارىن بىلە تۇرا ادەبي سىنعا ءوزىمىزدى ارناعىمىز كەلەدى. تاۋىپ ايتساق قولداۋ، قاتەلەسىپ تون پىشسەك جاناشىرلىق تۇزەتۋ كۇتەمىز.
ادەبي سىن ماقساتىندا جازىلعان العاشقى ماقالامىزدى ءبىز جاس جازۋشىلار الماس ءنۇسىپ، الىبەك بايبول جانە ارمان المەنبەت شىعارماشىلىعىنا ارنادىق. ماقالامىزدىڭ تاقىرىبىن ء«ۇش تالشىبىق» دەپ قويدىق. اۆتورلاردى كەمسىتكەنىمىز ەمەس. ء«ۇش بايتەرەك» بولسىن دەگەن نيەتپەن. نيەت پەن تىلەككە جەتكىزەتىن اۋەلى قۇداي، ەكىنشى قاجىرلى ەڭبەك ەكەنىن دە بىلەمىز. شىبىقتارعا ءنار بەرىپ، ءدىڭىن اقتايتىن وقىرمان قاۋىمنىڭ جۇرەكجاردى لەبىزى بولماق. ىسكە ءسات!

ءى الماس ءنۇسىپتىڭ

«بارلاۋ» جيناعىن وقىعاندا

2011 جىلدىڭ قىسى. ماگيستراتۋرادا وقىپ جۇرگەن شاق. پسيحولوگيا ءپانىنىڭ ءدارىسىن تاريح، جۋرناليستيكا، بيولوگيا، فيلوسوفيا جانە فيلولوگيا فاكۋلتەتتەرىنىڭ ماگيسترانتتارى بىرىگىپ تىڭدايمىز. مەن ادەتتەگىدەي كەڭ اۋديتوريانىڭ ارتقى جاعىندا وتىرعام. كەنەت ەسىكتەن اسىعىپ-ۇسىگىپ گرۋپپالاسىم الماس ءنۇسىپ كىرىپ كەلدى. بارىنە ءبىر قاراپ، جىلدام امانداستى دا تۇپ-تۋرا مەنىڭ جانىما كەپ جايعاستى. قولىنداعى ا4 فورماتىنداعى ءبىر بۋما قاعازدى الدىما تاستاي سالدى دا: «نۇرەكە! مىنانى وقىپ، ءبىر پىكىرىڭدى ايتشى. ارامىزداعى ازداپ قارا تانيتىن ءوزىڭسىڭ عوي»، – دەدى ەنتىگە. تاقىرىبى – «تاي»، جانرى – «حيكايات» دەپ قويىلىپتى. 40 شاقتى بەتتى ەكى ساعاتتىق دارىستە وقي سالۋ ماعان استە قيىندىق تۋعىزعان جوق. ساباق اياقتالعانشا سوڭعى بەتىنە شىقتىم دا، 15 مينۋتتىق ءۇزىلىستى پايدالانىپ، ءبىر-ەكى اۋىز سوزبەن ءوز ويىمدى ايتتىم. سونداعى الماستىڭ بۇل جازعانىنان (اۆتوردىڭ ءوزى كەيىن ونى پوۆەست دەپ ءجۇر) ەڭ باستى دەگەن ەكى قۇندىلىقتى بايقادىم. ءبىرىنشىسى – حيكايات باسى ارتىق سيۋجەتتەرمەن بىلعانباعان، وقيعالار مەن كورىنىستەر ءبىر-بىرىمەن قابىسىپ، استارلاسىپ جاتىر. ەكىنشىسى – جاي سويلەم قۇرىلىسى. ءتىپتى، كوپ تۇستارىندا اتاۋ سەپتىگى باسىم. بۇعان دەيىن ونىڭ جازۋشى مۇحتار ماعاۋيندى ءپىر تۇتىپ، ەرەكشە ىنتىعا وقيتىنىن اڭعارىپ جۇرەتىنمىن. ەندى ءوزىنىڭ جازعانىنان دا اعا جازۋشىنىڭ ءسوز ساپتاسى، سويلەم قۇراۋ ءتاسىلى انىق بايقالدى. مەن وسى تۇرعىدان جاڭا جازىپ باستاعان جاستىڭ وزىنە دەيىنگىلەرگە ەلىكتەۋى زاڭدى قۇبىلىس ەكەنىن تىلگە تيەك ەتسەم دە، الماستىڭ ماعاۋينشە سويلەم قۇراستىرۋىنا كەلىسپەيتىنىمدى اشىق ايتتىم. بار ويىم – «بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، الىپ بايتەرەكتىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويماسىنشى» دەگەن الاڭداۋشىلىق قانا ەدى. بىراق الماس پىشاق كەسكەندەي قىلىپ: «مەن قايتالاۋعا ۇرىنعان جوقپىن جانە ۇرىنبايمىن دا. مەنىكى مۇحتار ماعاۋيننەن مۇلدەم بولەك»، – دەدى. مەن الماس ءنۇسىپتىڭ جازۋشىلىق تالابىمەن وسىلاي تانىسىپ ەدىم.
اراعا بىرنەشە اي سالىپ «تاي» اتاقتى «جۇلدىز» جۋرنالىنا باسىلدى. تاعى بىرەر اڭگىمەلەرى دە عالامتورعا ءىلىنىپ، گازەتتەرگە شىقتى. ءبىر جارىم جىلداي وتكەن سوڭ الماس «بارلاۋ» دەپ اتالاتىن جيناق تا قۇراستىرىپ ۇلگەردى. وزگە جۇرتتى بىلمەيمىن، بىرگە وقىعان كۋرستاستارى، دوستارى ايرىقشا شاتتاندىق. وزىنەن قولتاڭبا سۇراپ، كىتابىن الدىق. دوسىمىزدىڭ جازعانىن وقىماي، كەزدەسە قالعاندا قارا بەت بولمايىق دەپ، بىرنەشە كۇندە تۇگەل پاراقتادىق. ماعان اسەرلى كورىنگەنى – اۆتوردىڭ ەلدەن ەستىگەن شاعىن ءارى قىزىقتى وقيعاسىن جازۋشىلىق وي-قيالىمەن دامىتا ءتۇسىپ، تۇپكى ءمان-مازمۇنىن ساقتاپ، وزگە كورىنىستەرمەن بىتە قايناستىرىپ جىبەرەتىن ەپتىلىگى. سونداي-اق، كەي اڭگىمەلەرىندەگى كەيىپكەرلەرى دە تانىس. ءوزىم كۇندە كورىپ جۇرگەن جىگىتتەر. مىسال ءۇشىن، «ساتقىن» اڭگىمەسىندەگى فۋتبول جانكۇيەرلەرى، «اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باساتىن» مۇرات، ءتىپتى، اناۋ جالعا العان پاتەر دە بوتەن ەمەس. ال «دۇمشەدەگى» ءدىن مەن ءدىل تالاسى سوناۋ وڭتۇستىك كورەيادا بولعان قىپ-قىزىل داۋدىڭ ناتيجەسىنەن تۋىنداعان شىعارما ەكەنىن «اسىرە ءدىنشىل كەيىپكەردىڭ» وزىنەن ەستىگەم. سوندىقتان «بارلاۋدىڭ» ىشىندەگى كەي جاعدايلاردى، ءبىراز كەيىپكەرلەردى تۇگەل بولماسا دا جارىم-جارتىلاي بىلەتىن ەم. الايدا، ماعان ايان وسى جايتتار جاس جازۋشىنىڭ قالامىنان قالاي وربىگەنى، قانداي ءوڭ الىپ، قانداي رەڭگە بويالعانى جانە كوركەمدىك شىندىق قاي ورەدەن كورىنگەنى ماڭىزدى ەدى. جيناققا وسى سەبەپتەن دە سىني تۇرعىدا كوز سالدىم.
«ساتقىندا» ايتىلعان اڭگىمەنىڭ نەگىزگى وزەگى – بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ «ۇلتسىزدانۋ» دەيتىن جەگى قۇرتقا جەم بولىپ جاتقانى جايىنداعى ۋايىم. بىراق اۆتور ۋايىمدى، قاسىرەتتى جەڭىل سوزبەن، ويناقى سيۋجەتپەن الىپ شىققان. «Eۋرو-2012»-ءنى تاماشالاپ وتىرعان جىگىتتەر قازاق فۋتبولىنىڭ بولاشاعىن ءسوز ەتەدى. اڭگىمە اراسىندا مۇرات ءبىر اعاسىنىڭ بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن «انگليا-قازاقستان» ويىنىنان سوڭ ءوزىنىڭ جاقىن دوسىن ۇرىپ تاستاعانىن ايتىپ قالادى. ەلەڭ ەتىسە قالعان جىگىتتەر الگى «فۋتبول جانكۇيەرىن» كوزبەن كورۋگە ىنتىعادى. اقىرى ۇيىنە دە ىزدەپ بارادى. وقيعا اۋىلدا بولعان ەكەن. كوپتەن كورىسپەگەن دوستار ازداپ قىزىپ الادى دا، فۋتبول كورۋگە وتىرادى. قازاق اياقدوپشىلارى ادەتتەگىدەي ۇتىلىپ جاتادى. وسى كەزدە «قازاقستان فۋتبولىنان ابدەن كوڭىلى قالعان بىرەۋ بولۋى كەرەك» انگلياعا جاقتاسىپتى. وندا دا اعىلشىنداردى جاقسى كورگەننەن ەمەس، دەڭگەيى تومەن فۋتبولشىلاردان ۇتىلىپ قالىپ، ۇياتقا قالماسا ەكەن دەيتىن وزىنشە پالساپاعا سۇيەنگەن. بۇعان شىداي الماعان سارجان جان دوسىن تەپكىگە الىپتى. بار بولعانى سول عانا. اڭگىمەنىڭ نەگىزگى تىرەگى دە وسى وقيعا. ءبىر قاراعاندا اۋىل جىگىتتەرىنىڭ «اراققا قىزىپ العان سوڭ يتشە ىرىلداسىپ، جۇلىسىپ قالاتىن باياعى ءبىر ادەتى» دەگەنگە سايادى. الايدا، ءتىلى دە، ءتۇرى دە قازاق ازاماتتارىنىڭ كەيىنگى كەزدەرى ۇلتتىق تۇسىنىكتەن اجىراپ، ىشتەي بولسا دا ءوز ۇلتىن شىنايى ءسۇيۋ، شىنايى جاقسى كورۋ سىندى قاراپايىم ۇعىمداردى ۇمىتا باستاعانىن بايانداعان اڭگىمە.
ءدال وسى ۇلتتىق تانىمنان، ۇلتتىق تامىردان قول ءۇزىپ بارا جاتقانىن «وزدەرى دە بايقاماي جۇرگەن جاندار» تۋرالى شىعارما – «دۇمشە» اڭگىمەسى. شىنايى ومىردە نامازعا دەن قويعان كوپتەگەن جاستاردىڭ اتا-بابادان كەلە جاتقان كەيبىر سالت-داستۇرگە قىرعيداي ءتيىپ، ىرىم-تىيىمدارىن جوققا شىعارىپ جۇرگەندەرى جاسىرىن ەمەس. «دۇمشەدەگى» نامازحان دا وزگە حالىقتىڭ وي-پىكىرىن ءوز ەلىنىڭ بايىرعى تانىمىنان ارتىق قويعان ازامات. بىراق مۇنى كەيىپكەر مويىندامايدى جانە «قازاق ەمەسپىن، قازاق بوپ تۋعانىما وكىنەم» دەيتىندەي ەسسىز ەمەس. تەك نامازعا جىعىلعانىنا كوپ وتپەسە دە قازاقتىڭ كەي ادەت-عۇرپىنا ءوز-وزىنەن قالاي قارسى شىعىپ قالعانىن اڭعارماعان. ال ونىڭ بۇل قىلىعىن سىرت كوز بايقاپ وتىر. سويلەسە كەلە كەي پىكىرلەرىنە تۇزەتۋ ەنگىزبەك بولادى. الايدا، ءدىني تۇسىنىگىن ۇلتتىق ۇستانىمنان ارتىق قوياتىن نامازحان جولداستارىنا بوي بەرمەيدى. كەرىسىنشە، جىگىتتەردىڭ وزدەرىن «يمانعا كەلتىرمەك». سول ءۇشىن ازداپ رەنجىسىپ قالادى. جانجال ابەكەنىڭ اۋىلىندا سالىنعالى جاتقان سۋ جاڭا مەشىتتەن باستالادى. ء«بىر اۋىلعا ءبىر مەشىت تە جەتەدى عوي. ونىڭ ورنىنا مەكتەپ، بالاباقشا سالعان دۇرىس ەمەس پە»، – دەگەن ءبىر جىگىتتىڭ سوزىنە اشۋلانىپ كەتكەن ابەكە كوپكە دەيىن كوپىرىپ سويلەپ كەلەدى دە، اقىرى بۇرىنعى اتا-بابالارىن «اداسقاندار» قاتارىنان ءبىر-اق شىعارادى. باعانادان «اللانىڭ اتى ايتىلىپ جاتقان سوڭ» ۇندەمەي، سابىر ساقتاپ وتىرعان بەكەڭ بۇدان كەيىن مۇلدەم تەرىسىنە سىيماي، قارسى جاۋاپ قاتادى. ۇزاق ەرەگەستىڭ اقىرى بىرگە وقيتىن جىگىتتەردىڭ اراسىنا سىزات ءتۇسىرىپ، ءۇنسىز ەكى جاققا تاراۋمەن عانا اياقتالادى. «مىنالاردى اللا تۋرا جولعا باستاسىن» دەپ نامازحان شىعىپ كەتسە، ء«بىز تۋرا جولدامىز جانە اتا-بابالارىمىز اداسقاندار ەمەس» دەپ وزگە دوستار قالىپ قويادى. اڭگىمەنى وقىپ وتىرعان ادامنىڭ ءدال وسىنداي وقيعانى ءوزى دە باستان الدەنەشە رەت كەشىرگەنى وتىرىك ەمەس. اسىرەسە، سوڭعى ون جىلدىڭ كولەمى تىپتەن كوبەيىپ كەتتى. قايدا بارساق تا، قاي ورتاعا تۇسسەك تە ءدىن مەن ءدىل تاقىرىبى ءورشىپ تۇر. ءبىر كەزدەرى «اسىرە ءدىنشىل» اتانۋعا شاق قالعان ءوزىمىز دە كەيىن «جونگە» كەلدىك. دەمەك، اڭگىمە شىنايى ومىردەن ءوزىمىز كوزبەن كورىپ، كۇندەلىكتى كۋا بولىپ جۇرگەن قاراپايىم جايتتاردان تۇرادى. مۇنى – جازۋشىنىڭ وقىرمانمەن جاقىنداسۋ ءتاسىلى دەپ ۇقساق تا، ءتۇپ تامىرى – كەيىنگى قازاق جاستارىنىڭ ءدىني فاناتيزمگە ويلانباي-اق باس سۇعىپ كەتكەنىن اشىنا وتىرىپ سۋرەتتەۋ. دەگەنمەن، اڭگىمەنىڭ «اسىعىس ءارى تولىق يلەۋى قانباي تۇرىپ» جازىلعانى جانە تاعى ءبىر وي ەلەگىنەن وتپەي جاتىپ باسىلىپ قويعانى اڭعا­رىلادى. ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا – بۇل داۋعا اۆتوردىڭ ءوزى دە ارالاسقان. ءتىپتى، «ابەكەڭە تىكەلەي قارسى تۇرعان بەكەڭ» اۆتوردىڭ ءوزى دە بولۋى مۇمكىن نەمەسە سونىڭ ءدال جانىندا وتىرىپ، ءسوزىن سويلەگەن كوپ دوستارىنىڭ ءبىرى دەپ توپشىلاۋعا بولادى. سوندىقتان اڭگىمە پىكىر-تالاستىڭ قىزۋى باسىلماي، اشۋى تارقاماي تۇرىپ جازىلعانىن باعامداۋ اسا اۋىر شارۋا ەمەس. وسى سەبەپتەن دە، كەيبىر ءدىني ۇعىمداردىڭ قالاي تاپسىرلەنەتىنىن اۆتور دا، اناۋ نامازحان دا اشىپ كورسەتە الماعانداي. مىسال ءۇشىن، نامازحان داۋلاسۋشى جىگىتتەردىڭ ءبىرى قويعان: «قىزداردىڭ ەرلەرمەن «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ امانداس­قانى دۇرىس پا»، – دەگەن سۇراعىنا ءجوندى جاۋاپ قايتارا المايدى جانە داۋلاسۋشى بەكەڭ دە امانداسۋدىڭ بۇل تۇرىنە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى شىعىپ، بىردەن: «جوق! دۇرىس ەمەس»، – دەپ تىيىم سالادى. بىراق ەر مەن ايەلدىڭ، قىز بەن جىگىتتىڭ ءبىر-بىرىنە «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەگەنىنەن ۇركۋدىڭ قاجەتى شامالى. «اللانىڭ سالەمى بولسىن!» دەگەن اتالى ءسوزدى «قۇران تىلىندە» ايتقاننىڭ ەش ايىبى جوق. تەك، قىز بەن جىگىت ء«توس قاعىستىرىپ، قۇشاقتاسىپ جاتپاسا» بولعانى. (مەنىڭ جۇزدەن اسقان اجەم دە بالا كەزىمدە اۋىل اقساقالدارىنا «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ، كەۋدەسىنە قولىن قويىپ، يىلە امانداسقانىن سان مارتە كورگەم). مۇنداعى نەگىزگى پىكىر قايشىلىق – «ابەكەڭ مەن بەكەڭنىڭ» قىز بەن جىگىتتىڭ قۇشاق ايقاستىرىپ امانداسۋىنا بايلانىستى تۋىنداۋى كەرەك ەدى. الايدا، اۆتور «اسسالاۋماعالەيكۇم» سوزىنە باسا ءمان بەرۋ اسەرىنەن وقىرمان دا ەكىۇشتى كۇيگە ءتۇسىپ قالاتىن سىندى.
«بارلاۋعا» ەنگەن حيكاياتتاردىڭ تاعى ءبىرى «قازىق». سۇيگەنىنە دەر كەزىندە قوسىلا الماي، ەكەۋارا تۇسىنبەستىكتەن كەيىن العاش كەزدەسكەن قىزعا ۇيلەنە سالعان جانبولات ايگۇلمەن اجىراسىپ، سوڭىندا قايتا اينالىپ بانۋىن تابادى. شىعارماعا تەڭ ەمەس ەكى جاستىڭ ءجوندى شاڭىراق كوتەرە الماۋى، وتباسىنىڭ بەرەكەسىن ۇيىستىرا بىلمەۋى ارقاۋ بولادى. ءبىر وقىپ شىققان ادامعا قازىرگى جاستاردىڭ وتباسى قۇندىلىقتارىنا جەتە ءمان بەرمەۋىن تالقىلاعان حيكايات سياقتى سەزىلەرى دە داۋسىز. تۋىندىنىڭ ءتىلى كوركەم ءارى سويلەمدەرى دە قىسقا، تۇسىنىكتى. جانبولاتتىڭ دوستارى قازىبەك پەن نۇرلان دا ءوز قال-قادەرلەرىنشە دوستارىنىڭ باقىتتى بولۋىن تىلەيدى. كەرەك كەزىندە جانىنان تابىلىپ، كومەكتەرىن دە ايامايدى. بىراق شىعارمادا ماعىنالىق تا، ءسوز قولدانىسىنىڭ دا كەمشىلىگى كورىنىپ قالادى. الدىمەن، حيكايات «جالعىزدىق» تۋرالى بىرنەشە بەتتىك بايانداۋدان باستالادى. ءاربىر شىعارماشىلىق تۇلعاسىنىڭ ءتۇپتىڭ-تۇبىندە جالعىز ەكەنىن، ءوزىن تولىق تۇسىنەر تەك ءوزى عانا ەكەنىن ءبىرشاما ءسوز ەتەدى. ءبىز اڭگىمەنىڭ بۇلاي باستالۋىنان سوڭعى كوركەمدىك شەشىممەن الدەبىر بايلانىسى بار شىعار دەپ كۇتتىك. الايدا، حيكايات ءبىز ويلاعانداي اياقتالعان جوق. كەرىسىنشە، جانبولات جۇرەگى اۋىرىپ قۇلايدى دا اۋرۋحانادا بانۋمەن تابىسادى. وزىمە-ءوزىم سەنبەي شىعارمانى تاعى ءبىر مارتە وقىپ شىقتىم. سوندا دا باسىنداعى جالعىزدىق تۋرالى تولعانىس پەن جانبولات-بانۋ ماحاببات حيكاياسىن تولىق قابىستىرا المادىم. ەكىنشى ءبىر «اتتەڭ-ايىم» – وسى حيكاياتتا قاتار كەلگەن سويلەمدەردە ءسوز قايتالانۋ، ياعني وقىرماننىڭ سەزىمىنە جاعىمسىز اسەر ەتەتىن تۇستاردى دا كوزىم شالدى. سونىڭ ءبىرى، جانبولات پەن ايگۇلدىڭ اجىراسار الدىنداعى ۇرىس-كەرىسى. سوزبە ءسوز كەلتىرسەك...
«كوپ نارسەدەن حابارى جوق، سالىستىرمالى تۇردە العاندا قۇربىلارى تۇگەلگە جۋىق بوستان جۇرگەن جاس كەلىنشەك بۇل تۋرالى ويلانباپتى. بولماسا، ءىستىڭ سوڭى ءدال بۇلاي ناسىرعا شابادى دەپ ويلاماعان. الگى تەلەحيكاياداعى ەركەكتەر سەكىلدى اياعىنا وراتىلىپ، جالىنىپ-جالپايىپ، جاتىپ الادى دەپ ويلاعان» (217 بەت.). ءدال وسى بەتتە تاعى ءبىر ورەسكەل قاتەلىك ءجۇر. «تاسپەن جارعاناتتى ۇرساڭ دا – جارعانات ولەدى، جارعاناتپەن تاستى ۇرساڭ دا – جارعانات ولەدى.» ءبىز بۇل ماتەلدى سوناۋ اتا-بابالارىمىزدان «جارعانات» ەمەس «جاپالاق» دەپ كەلگەن سياقتى ەدىك. ءسىرا، اۆتور اتالعان ماتەلگە ءسال «وزگەرىس» ەنگىزگەندى ءجون ساناعان كورىنەدى. ال، ايگۇل مەن جانبولاتتىڭ العاشقى قۇشاق ايقاستىرعان ءتۇنىن اۆتور بۇگىنگى تۇرپايى تىلمەن ايتىپ سالادى. تاعى دا دالەل...
«ازداپ قىسىلعانى بولماسا قولىن قاققان جوق.
– ساعان سەنەيىن بە جانىم؟ – دەگەن بار بولعانى...
... قىز ەكەن...» وسى ءبىر تۇستا ەرىكسىز تىكسىنىپ قالاسىز. اسىرەسە، سوڭعى ءسوز اۋىزەكى تىلدە ايتىلا بەرەتىن بولسا دا، ادەبي شىعارمادا تىم دورەكى شىعاتىنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. اۆتور وسى ءبىر جەڭىل ويلى كورىنەتىن تىركەستەرگە ەندى قايتىپ ۇرىنا بەرمەسە ەكەن دەپ تىلەيمىز.
الماس ءنۇسىپتىڭ ەڭ ءساتتى شىققان اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىرى – «كانديدات». قازاقتىڭ ايەلى ۇل تاپقان كۇنى ۇيىندەگى قوناعىنىڭ قۇرمەتىنە ءسابي ەسىمىن بايلانىستىرا قويا سالاتىن ادەتى كوركەم شىعارمانىڭ نەگىزگى وزەگىنە اينالعان. «كانديدات» دەپ سول كۇنى ۇيىندە تۇنەگەن عىلىم كانديداتىنىڭ اتىن ەسىنەن شىعارىپ الىپ، اتاق-دارەجەسىن ىرىم ەتىپ اتاي سالۋى دا اڭگىمە كەيىپكەرىنىڭ قوجاناسىرلىق قىلىعى. اۆتور ءدال وسى قاراپايىم، بارىمىزگە دە تانىس وقيعانى باسى بار، اياعى بار، شيەلەنىسۋى مەن شارىقتاۋ شەگى بار، تۇتاس كومپوزيتسيالىق كوركەم تۋىندى ەتىپ شىعارعان. وقيسىز. كوزىڭىزدەن جاس اققانشا، ايىزىڭىز قانىپ تۇرىپ كۇلىپ الاسىز. ءتىلى ساتيراعا كەلمەسە دە، مازمۇنىندا ساتيرالىق سارىننىڭ بار ەكەنىن جوققا شىعارا المايسىز. ال، ء«تۇتىنىڭ وشپەسىن» اڭگىمەسىندەگى اكە جولىن «بەرىك ۇستانعان» بالانىڭ ىشكى تولعانىسى تىپتەن دە جاراسىمدى. اكەسىنىڭ كۇندە كەشكە ءبىر تال عانا شىلىم شەگىپ بارىپ جاتاتىنىن بايقاعان بالا اكەسى و دۇنيەلىك بولعان سوڭ، اكە ادەتىن وزىنە ءداستۇر رەتىندە موينىنا الادى. «الماتىنىڭ قاق ورتاسىندا، كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ ءبىرىنىڭ بەسىنشى قاباتىندا نوقات قىزىل شوق جىلتىرايدى. تاۋلىك اۋىسار تۇس. ۇرپاق جالعاسىپ جاتىر. اكەلەردىڭ جاققان وتى وشپەك ەمەس. بابالار اماناتى دا – سول!» – دەيدى اۆتور. بۇل دا جازۋشىنىڭ وزىندىك شەبەرلىگى. اكە اماناتىن ورىنداۋ، ۇرپاق ساباقتاستىعى، اۋلەت وتىن وشىرمەۋ سىندى ۇلى قاسيەتتەردى «قاراپايىم تەمەكى تارتۋ» ادەتىمەن قاتار قويىپ، پاراللەلدىك جەلى ۇستاپ وتىرۋ جاس قالامگەر ءۇشىن ايتارلىقتاي اۋىرلىق تۋدىراتىنى دا ءسوزسىز. ەڭ باستىسى، اڭگىمەنى مۇدىرمەي، كىدىرمەي، الدەبىر وي وراشولاقتىعىنا كەزدەسپەي، تامسانا وتىرىپ، ءبىر دەممەن وقيسىز. دەمەك، ء«تۇتىنىڭ وشپەسىن» ماقساتىنا جەتكەن اڭگىمە دەۋگە ابدەن بولادى.
ەندى... ەڭ ءبىر اۋىر ءارى ازاپتانىپ وتىرىپ وقيتىن اڭگىمە – «كەشىرىم» دەر ەدىم. مۇندا مەن اڭگىمەنىڭ كوركەمدىك شىرايى ءارسىز نەمەسە ءتىلى جۇتاڭ دەپ وتىرعانىم جوق. ءتىپتى دە ولاي ەمەس. ونىڭ ورنىنا «كەشىرىم» اۆتوردىڭ ەڭ ءبىر شابىتتانىپ جازعان شىعارماسى دەپ سەنىمدى تۇردە ايتۋعا كەلەدى. اسىرەسە، اڭگىمەنىڭ باسى ەرىكسىز ەلەڭ ەتكىزەدى. العاشقى سويلەمىنەن-اق ارى قاراي وقۋعا اسىعا تۇسەسىز. قۇرىلىمدىق ەرەكشەلىگى ەڭ ءبىر اسەرلى شىققان تۋىندى دەۋگە تولىق نەگىز بار. بىراق ونداعى ساعىمنىڭ اۋىر تاعدىرى، ونىڭ كارى اپاسىنىڭ مۇڭ-زارى، كۇنسۇلۋدىڭ شايپاۋلىعى جانىڭىزدى اۋىرتادى، ونسىز دا سەزىمتال جۇرەگىڭىزدى ەزە تۇسەدى. اڭگىمەنىڭ اياعىنا جەتكەن سوڭ دا ايەل زاتىنىڭ كەيدە اقىلسىزدىعىنا، ەر-ازاماتتاردىڭ كەيدە ۇساقتالىپ كەتەتىنىنە تاعى ءبىر مارتە قانىڭىز قاينايدى. ادامدار ءوز ومىرلەرىن وزدەرى قيىنداتىپ، شەشىمى وزگەلەرگە انىق كورىنىپ تۇراتىن وڭاي شارۋالاردى مىنەز قىرسىقتىعىنا جەڭدىرىپ، ارتىنان ءبارىن تاعدىرعا جابا سالاتىن ويسىزدىعىنا وي جۇگىرتەسىز. كەشىرىم سۇرايتىن كىم جانە كەشىرىم بەرەتىن كىم دەيتىن قاراپايىم سۇراقتارعا جاۋاپ تاپپايتىن، ءتىپتى، ونى ىزدەگىسى دە كەلمەيتىن ساتتەر ادام بالاسىندا از كەزدەسپەيدى. سوندايدا، كىسىلىك كەلبەتتى ۇستاپ قالۋ، ادامدىق اقىل-ويدان اجىراماۋدىڭ ءادىس-ءتاسىلى تىم جۇپىنى، وڭاي، قارابايىر ەكەنىن ەستەن شىعارىپ، ءوزىمىز ويلاپ تاپقان الدەبىر پالساپالىق پايىمدارعا كونىپ قالاتىنىمىز دا بۇلتارتپاس شىندىق. اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى مەن سوڭعى شەشىمىنە كۇنسۇلۋدىڭ ساعىمدى كەشىرگەنى، اۆتوردىڭ ىشتەي قىنجىلىسى، ونى تۇسىنبەگەن وزگە جۇرتتىڭ پىش-پىش وسەگى نەگىز ەتىپ الىنعان. الايدا، نەگىزگى مازمۇن يدەياسى – ءار ادامنىڭ ءومىرى ءوز قولىندا جانە ونى قالاي بۇرمالاۋدى، قاي ارناعا ءتۇسىرۋدى دە پەندە ءوزى تاڭدايدى دەيتىن ۇعىمنىڭ اياسىنا قاراي جەتەلەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا – «كەشىرىم» دە الماس اڭگىمەلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ءساتتىسى ءارى سالماقتىسى ەكەنى داۋسىز.
الماس كىتابى تۋرالى ايتار بىرەر ءسوزىمىزدىڭ سوڭىندا مىناداي ەسكەرتۋدى دە ۇمىتپايىق... «بارلاۋدىڭ» ىشىندە ءارىپ قاتەلەرى ءورىپ ءجۇر. ەرەكشە كوڭىل تولقىنىمەن وقىپ كەلە جاتقان ادام وسىنداي تۇستاردا امالسىز كىدىرە بەرەدى. ءار كىدىرگەن سايىن ءار ءتۇرلى ويعا دا بەرىلىپ كەتىپ، وقۋدىڭ ءلاززاتىن بۇزادى. ءسىرا، بۇل اۆتوردىڭ ايىبى ەمەس. جاۋاپتى رەداكتورلاردىڭ ءوز جۇمىستارىنا دەگەن ەنجارلىعى دەپ تۇيدىك.

ءىى الىبەك بايبولدىڭ

«تەمىرجول ۆوكزالىنا» ايالداعاندا

ءبىزدىڭ قولىمىزعا تۇسكەن كىتاپتاردىڭ تاعى ءبىرى جاس جازۋشى الىبەك بايبولدىڭ «تەمىرجول ۆوكزالى» دەيتىن اڭگىمەلەر جيناعى. كىتاپتىڭ تۇگەلدەي بولماسا دا باسىم بولىگى اۆتوردىڭ ءوز ءومىربايانىنا ارنالعان سىندى. سونداي-اق، الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق تاقىرىپ، قاراپايىم ادامدار ءومىرى، ەلەۋسىز جانداردىڭ ىشكى جان سىرى، مۇڭ-نالاسى الىبەك اڭگىمەلەرىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى. كەز كەلگەن اڭگىمەسىنەن بۇگىنگى كۇننىڭ كورىنىستەرىن كورەسىز. الىبەك اڭگىمەلەرىنىڭ كوبىندە كەيىپكەردى جاعىمدى-جاعىمسىز ەتىپ ءبولۋ جوق. كەرىسىنشە، ءاربىر ادامدى وزىنە ءتان كەمشىلىگىمەن دە، ارتىقشىلىعىمەن دە ءدال سول قالپىندا، اسىرەلەمەي، اسقاقتاتپاي، تىم سۇمىرەيتپەي سۋرەتتەيدى. جالپى، كىتاپتى باستان-اياق تولىق قاراپ شىققان ادام ەڭ ال­دىمەن، الىبەكتىڭ بۇگىنگى ءومىردى اينىتپاي اڭ­گىمەلەيتىنىنە كەلىسەدى. سول سياقتى الىبەك شا­بىتتىڭ، سەزىمنىڭ ادامى. ءاربىر اسەر العان وقيعاسىن بىردەن قاعازعا تۇسىرۋگە اسىعاتىنىن اڭعارۋ دا قيىن ەمەس. وسى تۇستا جازۋشى جىگىت ازداپ شالاعايلىققا، اسىعىستىققا جول بەرىپ قوياتىن سەكىلدى. سوندىقتان ەڭ الدىمەن، جاس جازۋشىنىڭ ءتىلىن سىناۋ ءلازىم.
ادەتتە، قازاق اقىن-جازۋشىلارى عابيت مۇ­سىرەپوۆتىڭ ءار سويلەم مەن ءسوزدى جونىپ، وتە ساراڭ ءارى ءتيىستى ورنىن تاۋىپ قولداناتىنىنا تاڭداي قاعادى. سول عابەڭ ءبىر كەزدەرى جاس قالام­گەرلەرگە ايتقان سىنىندا: ء«سوز سوزگە جا­رىعىن دا ءتۇسىرىپ تۇرادى، كولەڭكەسىن دە ءتۇسىرىپ تۇرادى. بىرىنە-ءبىرى جارىعىن ءتۇسىرىپ تۇرعان سوزدەردەن قۇرالعان سويلەم ايتايىن دەگەن ويىڭدى وقۋشىعا ءدال جەتكىزەدى. بۇل ارادا ەرەكشە ەسكەرەتىن ءبىر نارسە – ءار ءسوزدىڭ وي مەن سەزىمگە بىردەي ءدوپ ءتيىپ جاتۋى، ەڭ ۇلكەن ارمان وسىندا. بىرىنە-ءبىرى كولەڭكەسىن ءتۇسىرىپ تۇراتىن سوزدەر ءوز ماعىناسىن ءدال باسپاي، ەكى وقتى بولىپ اۋىتقىپ شىعادى»، – دەگەن ەكەن. ءبىز الىبەك بايبولدىڭ كەي اڭگىمەلەرىندە ءسوز بەن سويلەمنىڭ ورىنسىز، رەتسىز كەلگەنىن بايقادىق. مىسال ءۇشىن، «قارق-قارق كۇلگەن داۋىستار سىنىپ­تىڭ تۇس-تۇسىنان قۇلاققا ۇرعان تاناداي ەستىلىپ جاتتى» («تەمىرجول ۆوكزالى»، 11-بەت.).
ء«ۇش اي بويى تاندىرى تارتىلىپ، التى ەكى كوك­تەمدە تامباي تۇرىپ الىپ ەدى، جاڭبىر دەگەنىڭىز شۇمەكتەپ ءبىر قۇيىپ بەردى. ەل دە قارىق، جەر دە قارىق بولدى...» («جولاۋشى» اڭگىمەسى.).
«كەسىرتكەنى («جىلاندى» ەدى دۇرىسى – ن. ت.) ءۇش كەرتسە دە، كەسىرتكەلىك قاۋقارى بار». («ور­مانداعى جيىن»). كىتاپتىڭ ءون بويىندا «وزگەرىسكە ۇشىراعان» ءدال وسىنداي ماقال-ماتەلدەردىڭ سانى ءبىرشاما. اۆتوردىڭ جازۋ مانەرىن «كوركەم سۋرەتتى ءتىل» دەۋگە كەلمەيدى. كۇندەلىكتى ءسىز بەن ءبىزدىڭ سويلەنىسىمىز سامساپ تۇر. ادەبي شىعارماعا ءتان ءتىل تازالىعى ساقتالعان دەي المايسىز.
شىنىن ايتۋ ءلازىم – الىبەكتىڭ تەرەڭ بى­لىم­دارلىعىنا، الەم ادەبيەتىن زەردەلەپ، ءتۇ­سى­نىپ وقىعانىنا تاڭ قالاسىز. ءتىپتى، ءوزىڭىزدىڭ وسى ءبىر كىتاپتا ايتىلعان كەي اۆتورلاردى تانىماي، بىلمەي قالاتىن كەزدەرىڭىزدە ۇياتتان ورتەنە جازدايسىز. قازىرگى ۋاقىتىڭىزدىڭ قاربالاستىعىنا، ستۋدەنتتىك شاقتىڭ كوپ بولىگى قىزىق قۋمەن وتكەنىنە ناليسىز. بىراق الىبەك اڭگىمەلەرىنىڭ كوبىندە وسى ءبىر بىلىمدارلىقتىڭ، كوپ وقىعاندىقتىڭ ورىنسىز ءارى شەكتەن تىس كوپ قولدانىلعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ەڭ ال­دى­مەن، اڭگىمەنىڭ ءتىلى مەن سيۋجەتى قاتار ءورىلۋى كە­رەك. ەكەۋى تەڭ تۇسسە شىعارمانىڭ ءساتتى شىق­قانى. ال بىرىنەن-ءبىرى قالىڭقى، ءبىرىنىڭ ۇدەسىنەن ءبىرى شىقپاي جاتسا، ءسوزسىز تۋىندى قايتا قاراۋدى، تاعى دا تولىقتىرۋدى قاجەتسىنەدى. مىسالى، «ساعىنىش» اتتى ادەمى اڭگىمەسىنىڭ كور­كەم سيۋجەتتىك جەلىسىن بۋربونداردىڭ پرەمەر-ءمينيسترى سيەستىڭ وقيعاسى بۇزىپ تۇر­عان­داي. اسىرەسە، ناپولەوننىڭ تاققا كەلۋى مەن سيەس­تىڭ باس ساۋعالاۋى سەسسيا تاياپ، ەمتيحان باس­تال­عاندا سۋرەت سالىپ، پايدا تابۋدى ويلاعان مارات­تىڭ ويىنا قابىسپاي تۇرعانداي. مۇن­داي مىسالداردى الىبەك كىتابىنان كوپتەپ كەز­دەس­تىرەمىز.
«جولاۋشى» اڭگىمەسىندە پويىزدان قالىپ قويعان بيبىگۇل ەسىمدى كەيىپكەردىڭ تەمىرجول بەكەتىندە ساۋدا جاسايتىن نازگۇل اتتى جەسىر كە­لىن­شەكتىڭ ۇيىندە ءۇش كۇن تۇنەيدى. باسىندا از-ماز جاتىرقاعان بالا اسقار كەيىن قوناقپەن ەمىن-ەركىن اڭگىمەلەسىپ، تۋعان تاتەسىندەي جاقسى كورىپ كەتەدى. ءبىر جىلدان سوڭ قىزىلورداعا قوناق بولىپ، بارىپ تا قايتادى. اڭگىمەنىڭ بار اۋانى وسى عانا. ءتىلىنىڭ كوركەمدىگى كەرەمەت دەۋگە كەلمەيدى. بىراق ورىنسىز قولدانىلعان ءسوز جوق. بيبىگۇلدىڭ پويىز جولسەرىكتەرىنە اقشا بەرىپ الدانۋى، كۇن كورىس قامىمەن سوناۋ الىستا الماتىعا كەلۋى، نازگۇلدىڭ اۋىر تۇرمىسى، ءبارى-ءبارى دە قاراپايىم ادامداردىڭ ءومىرى. كەيىپكەرلەر كۇندەلىكتى ءوزىمىز كورىپ جۇرگەن ساۋداگەر ايەلدەر جانە اڭگىمە كومپوزيتسياسى دا وسى ايەلدەردىڭ ىشكى مۇڭ-نالاسىن قوزعاعان. بىراق قوناقتىڭ كەشىگىپ قالىپ قويۋى، ونى نازگۇلدىڭ ءوز ۇيىنە شاقىرۋى، ءۇش كۇندە اسقاردىڭ بيبىگۇلگە باۋىر باسۋى الدا الدەبىر ەرەكشە وقيعانىڭ بولارىنان حابار بەرەتىندەي اسەر ەتىپ ەدى. بۇلاي دەپ كۇتكەنىمىز بەكەر بولدى. اڭگىمە قاراپايىم تۇردە، ەشقانداي دا توسىن وقيعاسىز اياقتالا سالدى. قالاي دەگەنمەن دە، «جولاۋشى» اڭگىمەسىن الىبەك «ەرەكشە شابىت ۇستىندە» جازدى دەۋگە كەلمەيتىن سياقتى. ال «سادكونىڭ ساندىراعىن» مۇلدەم ۇعا المادىق. باسىندا ء«ۆاسيليدىڭ ۇلى يۆان سادكو جاقسى كىسى. بىراق قازاقتىڭ وتىن وتتاپ، اسىن ءىشىپ، اياعىنا تىشىپ (نەگىزى «تۇكىرىپ» بولۋى كەرەك ەدى – ن.ت.) وتىرعان كىسى. ...بىراق جاقسى كىسى. بىراق جۇرگەن وڭباعان. بىراق... بىراق...»، – دەگەن سويلەمدى وقىعاندا-اق ويىڭىز ونعا، ساناڭىز سانعا بولىنەدى. دەگەنمەن، اڭگىمەنى ءدال وسىلاي باستاۋدىڭ الدەبىر سەبەبى بار شىعار دەپ شىدادىق. الايدا، بار-جوعى بىرنەشە بەتتىك شىعارمادان الگى سادكونىڭ «وڭباعاندىعىن» عانا كوردىك تە «جاقسى كىسى» ەكەنىن بايقاي المادىق. ونىمەن ۇستاساتىن سەرىك قارت تا، ونىڭ دوسى ماقسات شال دا سادكونى «وڭدىرعان» جوق. «نە بوپ كەتتى» دەپ ءبىز قالدىق...
الىبەكتىڭ كىتابىنداعى وقۋعا جەڭىل ءارى قى­زىق­تى اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىر پاراسى ءوز تىلىمەن ايتقاندا، «پاروديالارى» دەر ەدىم. «جاڭا جىل مەن جاڭا كۇن» نەمەسە «كوزى ءتىرى كلاسسيكتىڭ» ءتىلى مەن يدەياسى ەگىز ورىلگەن. ءبىر-بىرىنەن قالمايدى. العاشقىسىندا «31 جەتوقساندى دۇنيە شىر اينالاتىنداي، مۇلدەم باسقا الەمگە اۋىسىپ كەتەتىندەي» كورەتىن جانداردىڭ جايى اجۋاعا نەگىز بولادى. ال، «كوزى ءتىرى كلاسسيك» ءتىپتى دە، قىزىق. «بار-جوعى ءۇش-اق بەت اڭگىمە جازعان ال­ماس دەيتىن ءبىر جاس جازۋشى ءوزىن كلاسسيك سەزىنىپ، وزىنە دەيىنگى پالەن رومان، تۇگەن پوۆەست جازعان اقساقالدارعا شەكەسىنەن قارايدى. ەشكىمدى مەنسىنبەيدى. مەملەكەتتىك سىيلىق پەن نوبەلگە دە ىنتىزار ەمەس. بىراق سوندا دا ءوزى­نىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ، نە ويلاپ جۇرگەنىن تۇسىن­بە­گەن بىرەۋ. سويتسە ءتۇسى ەكەن...». بۇل بۇگىنگى كەيبىر جازعىشتاردىڭ پەندەلىك ارەكەتىن سىناعان تۋىندى. «بولدىم» مەن «تولدىمعا» ەرتە ماستانعان ادامداردىڭ «ىشكى دەرتىن» ءتۇسى ارقىلى سىرتقا شىعارىپ وتىر. اۆتوردىڭ ءتاسىلى ءساتتى ەكەنىن مويىنداۋ ءلازىم.
«ورمانداعى جيىندى» دا اتاماي ءوتۋ ابەستىك بولار ەدى. «بارلىق اڭ اتاۋلى ورماندا جينالىس جاسايدى. تاقىرىبى – الەمدەگى دامىعان 50 ورماننىڭ قاتارىنا كىرۋ. الايدا، اۋىرعان ارىستاننىڭ ورىنباسارى بولىپ العان تۇلكى ورىنتا­عىن پايدالانىپ وزگە اڭدارعا ءزابىر كورسەتەدى. اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ، ولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قۇلاق تا تۇرمەيدى. اقىرى بارلىق اڭ جينالىپ كەلىپ، ارىستاننىڭ وزىنەن تۇلكىنى قۋدالاۋ تۋرالى ءوتىنىش ايتادى. ۇزاق داۋلاسىپ كەلىپ، اياعىندا ايۋدان وڭباي تاياق جەگەن تۇلكى جانىن ساۋعالاپ، ارەڭ قۇتىلادى. وسى كەزدە اڭ اۋلاعان اڭشىلار دا كەلىپ قاپ، بارلىق اڭدى قىرىپ تاستايدى. اڭداردىڭ ءبىر ساتتە تۇگەل قىرىلۋىنا باستى سەبەپ – ولار­دىڭ ءوزارا اۋىزبىرلىگىنىڭ بولماۋىنان ەكەن». الىبەكتىڭ بۇل اڭگىمەسىمەن ماعىنالاس تاعى ءبىر شىعارماسى – «ايداھار، ايۋ ءھام بارىس» ءافسا­ناسى. وقىعان ادام اداسپايدى، بىردەن تۇسىنەدى – اڭگىمە اۋانى قىتاي، ورىس جانە قازاق مە­م­لەكەتتەرىنىڭ جايى. «ورتاداعى بارىسقا تالاسقان ايۋ مەن ايداھار ەڭ سوڭىندا شىڭىراۋ تۇبىنە قۇلاپ، قازا تابادى». اۆتور ءبارىمىز اي­تىپ جۇرگەندەي، پەسسيميستىك ويعا بەرىلمەيدى. ەكى الىپ ءبىر-ءبىرىن الىپ تىنسا، اياعى وزىمىزگە جاق­سى بولاتىنىن ايتىپ وتىرعانداي. بىراق بۇل تۋىن­دىدان اۆتوردىڭ «ساياسي قىراعىلىعى» تۇگەل كورىنە قويدى دەي المايسىز. كوبىنە بالاڭدىق قيالعا ۇرىنادى. تەك ونىڭ: «بارىس ەشكىمگە سوقتىقپايتىن مىنەزىمەن ۇتادى»، – دەيتىن تەزي­سى جانىمىزعا جاقىن، مۇراتىمىزدىڭ وزەگى. وسى اڭگىمەمەن وزەكتەس، جازىلۋ ءستيلى ۇندەس اڭگىمەلەردىڭ تاعى ەكەۋىن وقىدىق. «ورمانداعى جيىن» ساياساتتى قامتىسا، «جيىن» جانە «قاجىر مەن قايرات» اڭگىمەلەرى ادەبيەت توڭىرەگىندەگى اعىمدار تارتىسى، ادەبيەتتىڭ بولاشاعى تۋرالى داۋ-دامايدى ءسوز ەتەدى. «جيىندا» بارلىق ادەبي اعىمدار ءبىر جەرگە جينالىپ، كەڭەس قۇرادى. كۇن تارتىبىندە – اعىمداردىڭ ءوزارا تاتۋلىعى. ءسوزدى ءبىرىنشى بوپ باستاعان سوتسياليستىك رەا­لي­زم­دى كارى شالعا تەڭەگەن اۆتور ميستيكا، پوست­مودەرنيزمدەردى كەۋدەلەرىنە نان پىسكەن، پاڭ، ەشكىمدى مەنسىنە بەرمەيتىن جاس جىگىتتەرگە ۇقساتادى. ولار سر-نىڭ ءسوزىن تىڭدامايدى. كەرىسىنشە، «ودان دا ۇيىڭدە تىنىش جاتپايسىڭ با» دەپ سوگەدى. ابسۋرد، فانتاستيكا، فۋتۋريزم سىندى اعىمداردىڭ دا اتتارى اتالىپ، ءبىر-ءبىر اۋىز پىكىر بىلدىرەدى. اڭگىمە «اۋىزبىرشىلىكتىڭ جوقتىعىنان جيىن دا شولاق قايىرىلدى» دەپ اياقتالادى. نەگىزى، «شولاق قايىرىلماعانى» دۇرىس بولار ما ەدى. ارينە، اۆتورعا قالاي جازۋدى ۇيرەتەتىن ءبىز ەمەس. دەگەنمەن، «جيىندى» ءالى دە سوزا ءتۇسىپ، تاقىرىپ اياسىن جان-جاقتى تولىقتىرىپ، ءاربىر اعىمنىڭ وي-پىكىرلەرىن بارىنشا مولىنان ايتتىرىپ كورسە، تىپتەن دە ءساتتى شىعارما بولار ما ەدى... بۇل ءبىزدىڭ پىكىرىمىز عانا. ايتپەسە، اڭگىمەدەگى اعىمداردىڭ كەيپىن ادام­دارعا، جازۋشىلارعا اينالدىرا سالساق، بۇ­گىنگى تاڭداعى كەيبىر ادەبي جيىندارعا ۇقساپ كەتەتىنى داۋسىز. وندا دا تالاي كەكسە، اقساقال جازۋشىلاردىڭ ءسوزىن ءبولىپ، شىعارمالارىن جوققا شىعارۋعا اسىعىپ تۇراتىن جاستاردى، ەكى جاققا دا قۇلاي بەرىلە سالماي، تىڭ-تىڭداپ، ء«بىر وقپەن ەكى قوياندى اتۋعا» دايىن تۇراتىن جىلپوستاردى دا جازباي تانيسىز.
الىبەك ويىندا جۇرگەن وزەكتى تاقىرىبىن وقىرمانعا جەتكىزۋ ءۇشىن كوپ ىزدەنەدى، ءار ءتۇرلى فورماعا سالىپ بايقايدى. سوزىمىزگە دالەل بولسىن، ءدال وسىنداي ادەبي ايتىستى «قاجىر مەن قايرات» اڭگىمەسىندە دە ءسوز قىلادى. بى­راق مۇندا ءبىر جەردە جۇمىس ىستەيتىن جاس جازۋ­­شى-جۋرناليست جىگىتتەردىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ شى­عارمالارىن تالداۋلارى، بىرىنە-ءبىرى سىن ايتۋ ءتاسىلى باياندالادى. نەگىزگى اڭگىمە – قازاق ادەبيەتىنىڭ ەرتەڭى، جاڭاشا جازۋ، ادەبيەتتەگى اعالىق اقىل، دەمەۋ، ەلىكتەۋشىلىك، سىيلىق الۋ، ءوزارا سىندى ءتۇسىنۋ سياقتى تاقىرىپتار توڭى­رە­گىندە ءوربيدى. اڭگىمە تاقىرىپتىق تۇرعىدان العاندا ماقساتىنا جەتكەن.
«زاماناقىردى» دا وقىدىق. استە، ۇلكەندەر­دىڭ وزدەرىنەن كەيىنگىلەرگە رازى بولمايتىن، وتىرعان جەرلەرىندە جاستاردى ايىپتى ەتىپ شىعاراتىن ادەتى ءسوز بولعان اڭگىمەنىڭ اياعى مۇلدەم باسقا ارناعا اۋىسىپ كەتەدى. داۋلەت دەيتىن جىگىت ىسساپارعا كەتكەندە ارتىندا قالعان ايەلى ونىڭ كوزىنە ءشوپ سالادى. كەيىن ەكەۋى اجىراسىپ تىنادى. ەڭ سوڭىندا اۆتور بارلىق وقىرماندارىنا ەسكەرتۋ رەتىندە: «مۇمكىندىگىنشە جارلارىڭىزدى جالعىز قالدىر­ماڭىز­دار!!!»، – دەپ، قاتارىنان ءۇش لەپ بەلگىسىن قويادى. نە ءۇشىن؟ ەلدىڭ ءبارى «داۋلەتتىڭ ايەلى» ەمەس قوي... سول سياقتى، اڭگىمەنىڭ باسىنداعى اق­سا­قال مەن جاس جىگىتتىڭ ءوزارا داۋلاسۋى، زا­مان جايىندا ايتىلعان پىكىرتالاسى قايدا كەتكەنىن ۇقپاي قالاسىز. ءدال سول سياقتى، ەكى بەتتىك «پەرزەنت» اڭگىمەسىنىڭ دە باسى ءتاۋىر باس­تالادى دا، اياعى تۇك بولماعانداي بىتە سالا­دى. پەرزەنتحانانىڭ ءبىر پالاتاسىندا جات­قان ءۇش كەلىنشەكتىڭ ەكەۋى بالالارىن «كۇلگە اۋ­ناپ» تاپقانىن سۋرەتتەي كەلە، ءۇشىنشى ايەل جادىرانىڭ بوسانۋ جايىن ءسوز ەتەدى. الەۋمەتتىك ماسەلەنى قوزعاپ باستالعان شىعارما سالدەن سوڭ «جۇرىسىنەن جاڭىلىپ»، ىزىنەن اداسىپ كەتكەندەي اسەر قالدىرادى. «مەنىڭ دوسىم» دا تارتىمدى دەۋگە كەلمەيدى. الدەقايدان پايدا بولعان بوگدە پلانەتالىق شىعارما كەيىپكەرىمەن بىردەن ءتىل تابىسىپ كەتۋى، تانىسپاي جاتىپ «جالعىز دو­سىم» دەپ قۋانۋى، ەكەۋىنىڭ ءار ءتۇرلى تاقىرىپتا اڭ­گىمەلەسۋى، عالامدىق، ۇلتتىق ماسەلەلەردى ءسوز قىلۋى كادىمگى اڭگىمەدەن گورى تازشا بالانىڭ «قىرىق وتىرىگىنە» جاقىنداۋ. بىراق تازشانىڭ وتىرىگىندەي نانىمدى، ويعا قونىمدى شىقپاعان. ءاسىلى، مۇنداي جانردا، ءدال وسىنداي سيۋجەتكە نەگىزدەلگەن اڭگىمەدە كەيىپكەردىڭ بويىندا تاڭىر­قاۋ، جاڭا ءبىر دۇنيەگە قىزىعا قاراۋ سىندى سەزىمدەر پايدا بولۋى كەرەك ەدى. مۇندا كەرىسىنشە، كۇندە كەزدەسىپ جۇرگەن جاندارداي جاي­باراقاتتىق باسىم. ال «بازار جانە اقشا» اڭگىمەسى اسەرلى باستالادى. «الماتىنىڭ «كوك بازارى» اتانعان ساۋدا ورنىندا قايىر سۇراپ وتىرعان بۇرىنعى تانىسىن كورگەن ماعجان ونىڭ (قايىرشىنىڭ) اۋىلدا جۇرگەندە تەپسە تەمىر ۇزەتىندەي قايراتتى، مىقتى جىگىت بولعانىن، كەيىن الماتىعا كەلىپ، رەكەتتەرگە قوسىلىپ كەتكەنىن ەسىنە الادى». ءدال وسى تۇسقا دەيىن اڭگىمەدە ايتار­لىقتاي كەمشىلىك، ارتىق-اۋىس جوق. كەنەت شىعارما ورتاسىندا سامال دەگەن ساۋداگەر ايەل «پايدا بولادى» دا، جاڭاعى قايىرشى جىگىت قالىپ قويادى. سامالدىڭ دا كۇن كورىسى ساۋدا، جالعىز قىزى قالامقاسى ءۇشىن بارىن سالىپ، ەڭبەكتەنىپ ءجۇر. اڭگىمەنىڭ سوڭعى جاعى دا قارابايىر – قارا­پايىم بازار ءومىرى، الداۋ، ارباۋ، وتىرىك ايتۋ، ساۋدانىڭ ىرىم-تىيىمدارى. كۇندەلىكتى كورىپ جۇرگەن جايتتاردى تىزبەكتەپ شىققان. الايدا، «ادەبيەت – ءومىر شىندىعىنان تۇرادى» دەيتىن تۇسىنىككە باس يسەك تە «بازار جانە اقشا» اڭگىمەسىندەگى قاراپايىم تىزبەكتەۋلەرگە يلانا قويمادىق. جەلىسى ءۇزىلدى-كەسىلدى، وزەگى وزگەرمەلى شىعارمادان ۇققانىمىز شامالى.
ءدال وسىلاي الىبەك اڭگىمەلەرىنىڭ باسىنان-اياعىنا دەيىن ءتىزىپ، قازبالاي بەرسەك، تالاي كەم­شىلىككە كەزدەسەتىنىمىز داۋسىز. باعاسىن وقىر­مان بەرەدى. سىنشىنىڭ ءسوزىن قانشالىقتى قۇپ الاتىنىن كوزىقاراقتى كوپشىلىك ءوزى شەشەدى. بىراق سىنشى مىندەتى – اۆتورعا ورىنسىز ايىپ تاعۋ نەمەسە تىرناق استىنان كىر ىزدەۋ ەمەس ەكەنىن جاس جازۋشىلار دا، وزگە وقىرماندار دا ەسكەرگەنى ابزال. اۆتوردىڭ «قاجىر مەن قايرات» اڭگىمەسىندە ەرجان اتتى كەيىپكەردىڭ: ء«بىزدىڭ بۋىندا ءتىل جوق دەپ ايىپ تاعادى ۇلكەندەر. وي بار. بىراق ءتىل مەن قازاقىلىق جەتپەي تۇر­عان جوق پا؟! پروزامىزدىڭ ءتىلى اۋىزەكى، پۋبليتسيس­تيكانىڭ دەڭگەيىنە ءتۇسىپ كەتتى عوي. اسىعىس-ۇسى­گىس جازامىز. قايتا قاراعىمىز كەلمەيدى»، – دەي­تى­نى بار. اۆتوردىڭ وسى ءسوزى – ءسوز! ءوزىنىڭ دە، ءوزى قاتارلى جاس جازۋشىلاردىڭ دا باستى كەم­شىلى­گىن كورىپ تۇر، تاپ باسىپ تانىپ وتىر. ەندىگى مىندەت – جاڭا بەلەسكە كوتەرىلۋ، ءبىر ورىندا تۇرىپ قالماۋ!

ءىىى ارمان المەنبەتتىڭ

«رەجيسسەردىڭ تۇستەرى» كىتابىن اقتارعاندا

وسىدان ەكى جارىم، ءۇش ايداي بۇرىن fa­ce­book.com الەۋمەتتىك جەلىسىنەن ءوزىمىز قا­تارلى ءبىر جىگىتتىڭ «ارمان المەنبەتتىڭ «رە­جيس­­سەردىڭ ءتۇسى» دەيتىن كىتابى شىعايىن دەپ جا­تىر» دەگەن جازباسىن وقىدىق. جاس جىگىتتىڭ رومان جازىپ جاتقانى جايلى وسەك-اياڭدى ال­دىن-الا ەستىپ العان ءبىز «الگى اتىشۋلى شى­­عار­ما وسى بولدى عوي وندا» دەپ تۇيدىك. جوق. قاتەلەسىپپىز. «رەجيسسەردىڭ ءتۇسى» ەمەس «تۇس­­تەرى» ەكەن جانە ول رومان ەمەس شاعىن اڭگىمە بوپ شىقتى. ال، روماننىڭ اتى مۇلدەم بولەك. «ميمىرت». تاقىرىبىنا قاراپ «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان تاۋەلسىزدىك جىلدارى تۋرالى جازىلعان بىردەڭە بولار» دەپ توپشىلاعانىمىزدى نەسىنە جاسىرايىق. سويتسەك، تاعى دا قاتەلەسىپپىز.
ءبىرىنشى ءبولىم ء«باس» دەپ اتالىپتى. مورجدىڭ ءىشۋدى قويىپ، گۋليانىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋ ءۇشىن ىستەگەن «ىشكى ءباسى». ءبىر كەزدەرى الماتىدا، اتاقتى كونسەرۆاتوريادا وقىعان جىگىتتىڭ شىن اتىن ەشكىم ايتپايدى جانە بۇل جاققا قالاي كەلىپ قالعانىنان دا ء«بىرىنشى ءبولىم اۋىز اش­پاي­دى». ەڭ وزەكتىسى سول – كۇندە ءىشىپ الىپ قوي جايۋ­دان وزگەنى ويلامايتىن مورج گۋليا كەلگەلى وزگەرىپ سالا بەرەدى. شاشىن كۇزەيدى، بەتىنىڭ كۇيىپ نە ءۇسىپ كەتكەن داقتارىن كەتىرەدى. اراق ىشۋ­دەن تىيىلىپ، وزىنە-ءوزى قاراۋدى باستايدى. مۇنى جانىنداعىلار دا، ءتىپتى ايدالاداعى قوجا­لىعىنا جۇمىسىنىڭ كوپتىگىنەن ءجوندى نازار اۋدارا المايتىن قوجايىن كۇرەسبەك تە بايقاپ قويادى.
ءبىرىنشى ءبولىمنىڭ ەڭ ءبىر قىزىقتى تۇسى – «مور­ج­دىڭ تۋعان كۇن كەشى». بۇل كەشتىڭ قانداي سىرى بارىن، استارىندا نە جاتقانىن تەك مورج­­دىڭ ءوزى مەن قىراعى ناياحان عانا بىلەدى. بۇرىن دا ءىشىپ الىپ ءان ايتاتىن جىگىتتىڭ ساپ-ساۋ وتىرىپ شىرقاعان اندەرى تىپتەن دە جاندانا ءتۇسىپ، وتىرعانداردىڭ ءبارىن دە تاڭقالدىرادى. قازاقشا، ورىسشا، قىرعىزشا سالعان انگە جىل­­ق­ىشىلار دا، ناياحان، زيادالارمەن قاتار، گۋليانىڭ ءوزى دە ەلىتىپ كەتكەن. ال، كەش سوڭىنان گۋليانى شىعارىپ سالعان مورجدىڭ ءار ءسوزى، ءار­بىر قيمىلى سۇلۋ ايەلگە شىنايى عاشىق بوپ قالعانىن تۇگەل كورسەتەدى. كۇرەسبەكتىڭ جو­­­عىن پايدالانىپ، ىشتەگى سىرىن اقتارماق بول­عان مورجدى گۋليانىڭ ءوزى بوگەيدى. قوجايىن ءبىلىپ قويسا ەكەۋىن دە وڭدىرمايتىنىن ايتىپ، قوش ايتىسادى. بىرەر كۇننەن سوڭ كۇرەسبەك تە كەلەدى قالادان. مورج وعان الماتىعا بارىپ، بويىن تۇزەپ، جولداستارىمەن جولىعىپ، ەڭ اياعى ءتىس سالعىزىپ قايتۋ نيەتى بارىن ايتقاندا، قايىرىمسىز قوجايىن قويشىنى وڭدىرماي جۇدىرىقتايدى. بۇل وقيعادان سوڭ ىلە-شالا مورج قازا تابادى. انىعىندا مورجدىڭ ولگەنىنە دە ءبىرىنشى بولىمدە كوز جەتكىزە المايسىز. تەك جۇگىرىپ كەلە جاتقان جىگىتتىڭ الدەبىر شىڭ ەتكەن دىبىسپەن قاتار اۋىر سوققى الىپ، قۇلاپ تۇسكەنىن وقىپ، ء«ولدى مە، نە بولدى؟» دەيتىن سۇراۋلى كۇيدە وتىرىپ قالاسىز.
ەكىنشى بولىمگە اۆتور «ۋادە» دەپ تاقىرىپ قويىپتى. وقىپ شىققان سوڭ، ءبىز ءادىلحان مەن بالجاننىڭ ء«بىر-ءبىرىن ەندى ەشقاشان تاستاماۋعا بەرگەن ۋادەلەرى» دەپ تۇيدىك. نەگىزگى جەلى وسى ۇعىمعا كەلىپ تىرەلسە كەرەك. ايتپەسە، ءادىل­حان­نىڭ ءوز سەزىمدەرىن جەڭۋ بارىسىنداعى ىشكى ار­پا­لىستارىن دا (ياعني بالجاندى ەندى قايتىپ مازالاماۋ، وعان حابارلاسپاۋ سىندى) «ۋادە» تۇسىنىگىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. بىراق بۇل كورىنىستەر ءبولىمنىڭ ءتۇپ قازىعى بولۋعا جارا­مايدى. سوندىقتان العاشقى پايىم دۇرىس دەپ ويلايمىز.
«مورجدىڭ شالقاسىنان قۇلاپ تۇسۋىمەن» اياق­تالا­تىن ءبىرىنشى ءبولىمنىڭ جەلىسى ەكىنشى بولىمدە ءتىپتى دە ءسوز بولمايدى. كەرەك دەسەڭىز، مۇلدەم باس­قا شىعارما، وزگە اڭگىمە وقىپ كەتەسىز. با­سىن­دا «اسكەرى نەسى»، ء«ادىلحان قايدان شىقتى» دەپ ءبىراز الابۇرتساڭىز دا بىرەر پاراقتان سوڭ مۇنى ويلاۋدى قوياسىز. ويتكەنى، شىعارما سيۋجەتى، وقيعاسى مەن اڭگىمەلەۋ ءتاسىلى وقىرماندى ءبىر ساتكە دە قالدىرماي، جەتەلەپ وتىرادى. ءوزىڭىز دە ءار ءسوزى، سويلەمىن قالت جىبەرمەي قا­دا­­عالاۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى. ارماننىڭ بۇل رو­ما­نىندا باسى ارتىق سويلەمدەر جوق. كوزبەن جاي عانا سىدىرتىپ، ماعىناسىنا ۇڭىلمەي وتەتىن ابزاتس­تار تىپتەن دە كەزدەسپەيدى. ءار سويلەمدى ءجىتى باقىلاپ، ءمانىن ءتۇسىنىپ وتىرماساڭىز بىرەر پاراق­تان سوڭ وي جەلىسىنەن اداسىپ قالۋىڭىز مۇمكىن. بۇل – اۆتوردىڭ اڭگىمەلەۋ ءتاسىلىنىڭ شەبەر ەكەنىنە ايعاق.
روماننىڭ ەڭ شەشۋشى ءساتى – ءۇشىنشى ءبولىمى، «شيماي». ءسىرا، پولكوۆنيك ابىشەۆ پەن لەيتەنانت الپىسباەۆتىڭ جابىلىپ قالعان ءىستى قايتا قاراپ، ويلاماعان تۇستان باسقا سۇرلەۋگە تاپ بولعان جايىن اۆتور «شيماي» دەپ باعالاسا كەرەك. ءبى­رىن­شى بولىمدەگى ءۇزىلىپ قالعان جەلى روماننىڭ سوڭىندا قايتا جالعاسادى. مورج ءولىپتى جانە ونى الدەبىرەۋدىڭ تۋ سىرتىنان اتقانى انىق ەكەن. ەندى، تەك بۇل ءىستى كىم جاسادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەيسىز. اۆتور بۇل تۇستا شىعارماشىلىق ادامى رەتىندە تاعى دا ەپتىلىك تانىتادى. وقۋشىسىن شيىرلاي تۇسكەن سيۋجەتتەرىمەن ەرتىپ وتىرىپ، سوڭىندا ەشكىم ويلاماعان جايتقا اپارىپ ءبىر-اق تىرەيدى. وقۋشىسىن تاڭعالدىرادى. دەمەك، اۆ­توردىڭ ويلاعانى جۇزەگە اسقانى. باسقا قالاي دەۋگە بولادى؟ ءبىر جاعىنان دەدەكتيۆتى شىعارما. ويلاماعان، ەشكىم اڭعارماعان تۇستان جۇمباقتىڭ شەشىمى تابىلادى. ەندى ءبىر قىرىنان قاراعاندا ءوزىڭىزدى كادىمگى «سكانۆورد» شەشىپ وتىرعان ادامعا ۇقساتاسىز. قايتا-قايتا ىشتەي «نە بوپ كەتتى، بۇل قالاي قاراي باستاپ بارادى؟» دەيتىن سۇراقتارمەن مازاڭىز كەتەدى. اۆتوردىڭ تاعى ءبىر ماقساتى ورىندالعانىن كورەمىز – وقىرمان بەي-جاي قالمايدى. الايدا، «شىعارمانىڭ جۇم­باعى مورجدىڭ ءولىمى عانا» دەپ اياسىن تارىلتۋ­دىڭ قاجەتى جوق. مۇنداعى تىرشىلىك ءۇشىن ءجۇرىپ جاتقان كۇندەلىكتى، كوزگە كورىنە بەرمەيتىن كۇرەستەردىڭ ءوزى تالاي سىردى اڭعارتادى. بىرەۋگە جال­دا­نىپ كۇن كورەتىن مورج، ناياحان، زيادا، جاسۇ­لاندار مەن سولارعا اسپاننان قوجايىن بوپ سالبىراپ تۇسە قالعانداي كەۋدە كەرەتىن كۇرەسبەك، سىرىمدار بارىمىزگە دە تانىس جاندار. ءتىپتى، ءدال قازىرگى كۇننىڭ وزىندە كەيبىرىمىز مورج­داردىڭ، ناياحانداردىڭ، كەيبىرىمىز كۇرەسبەكتەردىڭ رولىندە ەكەنىمىز دە وتىرىك ەمەس. ەڭ وكىنىشتىسى – ەزگىگە ەتىمىز ۇيرەنگەنىنە نەمەسە ەزگىلەۋگە قۇمارتىپ تۇراتىنىمىزدى ءوزىمىز مويىندامايمىز.
جالپى، ارمان المەنبەت روماننىڭ اتىن «ميمىرت»، ىشكى بولىمدەرىن ء«باس»، «ۋادە»، «شيماي» دەپ اتاعاندا دا ءار وقيعانى وي ەلەگىنەن ەكشەپ، جان-جاقتى تارازىلاي العان. جاس جىگىتتىڭ ءسوز­دىڭ ورنى مەن ءتارتىبىن دۇرىس قولدانىپ، ءدال بۇلاي قىراعىلىق كورسەتۋى – راسىن ايتقاندا كو­پ­شى­لىك وقىرماندى ەرەكشە ءتانتى ەتەدى. ءبىر قاراعاندا كادىمگى تىرشىلىك. سوعىس، دۇربەلەڭ زا­ما­نى ەمەس. ميمىرت تىرشىلىك. بىراق ءدال وسى جاي­با­را­قات ءومىردىڭ ءوزى ۇلكەن كۇرەستەن، قىم-قۋىت وقيعالاردان قۇرالاتىنىنا كوبىمىز جاي كۇندەرى اسا ءمان بەرە بەرمەيمىز.
ەندى، ازداپ شىعارمانىڭ ءون بويىنداعى كەيبىر سۋرەتتەۋلەر مەن اۆتورلىق پايىمدارعا توقتالساق. مىسالى، رومان باستالا سالعانداعى مورجدىڭ قوي باعىپ ءجۇرىپ اراق ىشەتىن ءساتىن: «اراقتى ارىرەك قويا تۇردى. ءوزىنىڭ ادەتى، ورازاسىن اشپايىنشا نە تەمەكىنى، نە اراقتى اۋزىنا ال­ماي­دى. ونىسى دەنساۋلىعىن ويلاعانى ما، الدە اراق پەن تەمەكىگە قىرسىققانى ما، ونى ەش­كىم بىلمەيدى»، – دەيدى. جازۋشى مورجدىڭ بۇل قىلىعى ارقىلى قازاقتىڭ قانىنا بىتكەن شى­دام­دىلىقتى، جاعىمسىز قىلىققا قانشا جەردەن بەيىم بولسا دا «تاڭىرلىك ءتارتىپتى» ساقتاي بىلەتىن ىشكى قۋاتىن ەسكەرتىپ وتەدى. سول سياقتى، كەشكە قويدى ايداپ كەلە جاتقانداعى ات ۇستىندەگى قىلىعى ءتىپتى دە اسەرلى: « –جاس ەدىم ومىرگە ەركىن بويلاماعان...
ءتىسى جوق بولعان سوڭ، كەي ارىپتەرىنە ءتىلى كەل­مەي، ءسوزى تۇسىنىكسىزدەۋ شىقتى. بىراق وعان ءمان بە­رىپ جاتقان جوق.
– كۇنى ەرتەڭ نە بولارىن ويلاماعان... ءاي، چيك، ءاي! ءۇي، اكەڭدى...».
وسى تۇستا ەرىكسىز مىرس ەتەسىز. «اكە تۋرالى» ءان ايتىپ كەلە جاتىپ، ء«ۇي، اكەڭدى...» دەپ بوقتاپ جىبەرۋ تاعى دا سول تابيعي مىنەزگە ءتان. اۆتور كەيىپ­كەرىنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنىڭ شىنايىلىعى تالاس تۋدىرماسا كەرەك-ءتى. ال، پولكوۆنيك ابىشەۆ ىشكى ىستەر سالاسىنىڭ ءتىس قاققان قىزمەتكەرى، تاجىريبەلى پوليتسەي ەكەنىن ارمان لەيتەنانت الپىسباەۆتىڭ مىنا ءبىر ىشكى ويىمەن كوركەم تۇردە كەيىپتەي العان: «مەرەيمەن تانىسقاننان بەرگى ەكى كۇننىڭ ىشىندە پولكوۆنيك سان قۇبىلدى. جينالىستا ءوزىن رەسمي تۇردە ۇستادى، ارتىق ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان جوق. ودان سوڭ وڭاشا كەز­دەس­كەندە سازارىپ تۇرىپ الدى، ارتىنان قاپ-قارا بوپ، تىستەنىپ اشۋلاندى، بىراق ونىسىن سەز­دىرمەۋگە تىرىستى. ال، تاڭەرتەڭ نەمەرەسىمەن دۇنيەدەگى ەڭ مەيىرىمدى ادام سەكىلدى سويلەستى. ودان كەيىن جىمىڭ-جىمىڭ ەتىپ، گيپنوزى بار ادام قۇساپ بەرەكەنى قاشىردى. ەندى پۇت قۇساپ قاسقايىپ وتىر. جۇزىنەن ءبىر نارسە اڭعارۋ قيىن».
مۇنداي ءساتتى شىققان سۋرەتتەۋلەر مەن وي­­-­ورام­داردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. الاي­­دا، شاعىن ماقالامىز تەك ءبىر اۆتورعا عانا ارنالماعان سوڭ بۇل ويىمىزدى كەيىنگە ىسىردىق.
«ميمىرت» تۋرالى ايتار ءسوزىمىزدىڭ سوڭىندا ارمان رومانىنداعى كىشكەنتاي ءبىر كەمشىلىككە توقتاي كەتكەن ءجون. «ميمىرتتىڭ» بىرنەشە جە­رىندە وقىرمانعا اقىل ايتۋ سىندى ەمەۋرىن باي­قالىپ قالادى. ماسەلەن، ءادىلحاننىڭ ءوز اتا-اناسىنا دەگەن رەنىشى شىعارمانى سەزىم بي­لەپ وتىرىپ وقىعان ادامعا، ارينە، ورىندى سەكىلدى كورىنەتىنى داۋسىز. بىراق الەۋمەتتىك-تۇر­مىستىق جاعدايى جاقسى، ونىڭ ۇستىنە جار دە­گەندە جالعىز ۇلى بار اتا-انا باسقا نە ىستەي السىن؟ بالاسىنىڭ قاتەلەسكەنىن، وت باسقانىن كىم قالاسىن؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە ويلانعان ادام ءادىلحاننىڭ اتا-اناسىنا كىنا ارتۋىن تولىق ماقۇلداي قويماسى انىق. ال، مىنا ءبىر تۇستا اۆتور، ءتىپتى ۇرسىپ تا الادى: «جالپى بار عوي، قازىرگى ۇلكەن كىسىلەر جاس كەزدەرىندە ديسكوتەكاعا بارىپ، دۇرىلدەتىپ جۇرگەن ادامدار عوي. سول كەزدەگى كوڭىلدەرى ءالى كۇنگە قالىپ قويعان. جوق، مەن سەنىڭ اتا-اناڭدى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. جالپى. كەڭەس ۇكىمەتىندە تۋىپ-وسكەن، قازىر وتىز بەس پەن الپىستىڭ اراسىندا جۇرگەن ادامداردىڭ بارلىعى دەرلىك بوزبالا سەكىلدى. ەر ادامداردى ايتىپ وتىرم. ىشەدى، ايەلدەرگە بارادى، باستارى قوسىلا قالسا، ىرباڭ-ىرباڭ ەتەدى. ادام قۇساپ اڭگىمە ايتۋدى دا بىلمەيدى. بالا كەزدە ادام ۇلكەن كىسىلەرشە سويلەۋگە ۇيالاتىن ۋاقىت بولادى عوي؟ بۇلار ءالى سولاي، وزدەرىنىڭ الدەقاشان ەسەيىپ كەتكەندەرىن تۇسىنبەيدى. ويتكەنى، تاربيە دەگەن نارسە قالماعان. قازاقتىڭ ءبارى كوممۋنيست بوپ كەتكەن. سۇمدىق جاقسى كورەدى عوي ول كىسى­لەر سول زاماندى. ساعىنادى ءالى كۇنگە دەيىن. ولار­دى قويشى، ءبىزدىڭ ءوزىمىز سول ۋاقىتتىڭ كينو­لارىن جاقسى كورەمىز عوي». ساعداتتىڭ ءسوزى. بالكىم، مەنىڭ بۇل پىكىرىممەن كەيبىر وقىرمان كەلىسە قويماس. الايدا، جازۋشىنىڭ ءالى جاس ءارى كەمەلىنە كەلە قويماعان شاعى ەكەنىن ەسكەرسەك، سوڭعى ەسكەرتپەم ورىندى دەپ ويلايمىن.
كىتاپ بەتتەرىندەگى رەتتىك سانى بويىنشا ءبىرىن­شى تۇرعان اڭگىمە «ەرلى-زايىپتى» دەپ اتالىپتى. قىس­تىڭ تايعاق جولىندا مىنگەن كولىكتەرى اۋ­دا­رىلىپ كەتىپ، ءبىر ولىمنەن امان قالعان ەرلى-زايىپتى جانداردىڭ ىشكى تەبىرەنىستەرى سۋرەت­تەلگەن. جول وقيعاسىنان امان شىققان مايرا ەكى-ءۇش كۇن ەسىن جيناي الماي جۇرەدى. بالا-شاعا­سىن ويلاپ مازاسى قاشادى. وتباسىنداعى ءوزىنىڭ كەيبىر كەلەڭسىز جايتتارىن ەسىنە الىپ، مىنا جاع­دايمەن سالىستىرعاندا ونىڭ ءبارى تۇككە تۇرمايتىن دۇنيەلەر ەكەنىنە كوزىن جەتكىزەدى. كۇيەۋىنە قاراپ ءتىرى قالعاندارىنا شۇكىرلىك ەتەدى. ال، سەرالى سول قالپى. وزگەرىسسىز سياقتى كو­رىنەدى اڭگىمە بارىسىندا. تەك، سوڭعى جاعىندا عانا جۇمىستا وتىرعان مايراعا سىيلىق الىپ كەلگەن سەرالىنىڭ دە ءدال ايەلى سياقتى ىشتەي تە­رەڭ ويلارعا بەرىلگەنىن، جانى كۇيزەلىسكە تۇسكەنىن ۇعامىز... قاراپ تۇرساق قاراپايىم عانا ءبىر جول وقيعاسى. اپات دەۋگە دە كەلمەيدى. بىراق وسى جايتتىڭ ءوزى بارىن باعالاماي جۇر­گەن­دەرگە ەرەكشە وي سالعانىن جاس جازۋشى وتە اسەرلى جازعان. ماڭىزدىسى – ويدى ويمەن قۋالاپ، سۇرلەۋىنەن جاڭىلمايدى. ال، باستاپقىدا توڭكەرىلىپ جاتقان ماشينا بىرەر سويلەمنەن سوڭ قالاي عانا قىرىنان جانتايىپ قالعانىن، كىم جانتايتقانىن تۇسىنە المادىق. ولقى تۇسى وسى عانا...
ودان كەيىنگى «العاشقى قار» مەن «اڭشى» اڭگىمەلەرى تىپتەن دە تارتىمدى. اسىرەسە، اڭشى ءابدىراشتىڭ كورشىسى سارسەنعاليعا ىزالانىپ، تەرىسىنە سىيماي، اقىرى ونىڭ الابايىن اتىپ تاستاۋى، كوبىمىزگە تانىس اۋىل ادامدارىنىڭ قى­لىعى. وعان سارسەنعالي دا رەنجىمەپتى. ءبىر جىل وتكەن سوڭ تازى ساتىپ العان سارسەنعاليعا، بالكىم، ءابدىراش اڭشىلىقتىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتىپ جۇرگەن بولۋى كەرەك. ايتەۋىر، ەكەۋى تاتۋ كورىنەدى. بايىپتاپ وقىعان ادام قاڭعىپ كەلگەن قايداعى ءبىر تۇلكىگە بولا ءابدىراشتىڭ ءدال بۇلاي ءبۇلىنۋىن ونشا قولداي دا قويمايدى. شىنىمەن اتاقتى اڭشى بولسا، قوراعا تىعىلعان تۇلكىنى ەمەس، تاۋدا جۇرگەن قاسقىرعا نەگە مىلتىق كە­زە­مەيدى دەپ كەلىسپەۋى دە مۇمكىن. بىراق ءبىر كەزدەرى ارقادا ءورىپ جۇرەتىن كيىكتەردىڭ ءبىرى دە قالماي ماڭعىستاۋ اۋىپ كەتكەنى اڭشىنىڭ ىشكى جان جاراسى بولاتىن. وسى ساتتە قاڭعىعان تۇلكى سول جارانىڭ اۋزىن اشىپ جىبەرگەندەي اسەر ەتىپ ەدى. اۆتور وسى ءبىر وقيعانىڭ شاشاۋىن شىعارماي، تىگىسىن جاتقىزىپ، كوركەم سوزبەن كەستەلى تۇردە بايانداپ بەرىپتى.
«26000 تەڭگە» اڭگىمەسى الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق تاپشىلىقتىڭ زاردابى جايىندا ءسوز قوزعاعان. گۇلدەن ەسىمدى كەيىپكەرگە ول اقشا اۋاداي قاجەت بولادى. قايدان تابارىن بىلمەي ءجۇرىپتى دە اقىرى قايىناپاسىنان سۇراپ الىپتى. كۇيەۋى تاۋىپ كەل دەپ بۇيىرعان سوڭ كەش تۇسكەنىنە قاراماي اقشانى الىپ، ۇيىنە اسىققان. جولدا بىرەۋ مۇنى توناپ كەتەدى. اقشادان ايرىلىپ، ۇيىنە ازەر جەتكەن گۇل­دەن كوپ ويدىڭ ورتاسىندا قالعىپ وتىرىپ ءوزىن توناعان ادامنىڭ سۇلباسىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، تاني العانىنا قۋانادى، ونىڭ ۇيىنە دە بارادى. ەسىك الدىندا جاسى وتىزدارعا جاقىنداعان، ادەمىشە كەلگەن ءبىر ايەلگە كەزدەسەدى. ودان كۇيەۋىن سۇرايدى دا الگى اقشانىڭ قاجەتتىلىگى تۋ­رالى ايتىپ، كوز جاسىن توگەدى. ءبىر ءسوزى ءبىر سوزىنە شالىنىپ، ەڭكىلدەي بەرگەن جاس قىزعا الگى كەلىنشەك ويلانباستان كەرەك اقشاسىن سا­ناپ بەرەدى. بىراق ونىڭ كۇيەۋى ەكى جىل بۇرىن قايتىس بولىپتى. ال، 26000 تەڭگە گۇلدەنگە ىش­تە­گى بالاسىن الدىرتىپ تاستاۋ ءۇشىن كەرەك ەكەن. ونسىز دا ايانىشتى باستالعان اڭگىمەنىڭ فينالى كىم-كىمدى دە بەي-جاي قالدىرمايدى. شارىقتاپ بارىپ كىلت توقتاعان. وقىرماننىڭ دا كوڭىل-كۇيى، گۇلدەنگە دەگەن اياۋشىلىق سەزىمى ۇلعايىپ، اسقىنىپ بارا جاتادى دا بىت-شىتى شىعادى. قايتا قالپىنا كەلۋى مۇمكىن ەمەس. اڭگىمەشىنىڭ دە كوزدەگەنى وسى. وقىعان ادام وسى ءبىر وقيعادان سەكەم السا ەكەن دەيدى.
بۇل اڭگىمەدە ءبىر رەت ىركىلىپ قالعان تۇسىم – گۇلدەننىڭ توناۋشىدان تاياق جەپ، ەسىن جيعانداعى ءالسىز جاۋىننىڭ سىركىرەپ تۇرعان شاعى. ادەتتەگى ادەبي تىلدە جاۋىننىڭ سىركىرەۋى قاتتى جاۋىپ تۇرعانىن بىلدىرەتىن. مىسال ءۇشىن، دۇركىرەپ، كۇر­كىرەپ، ارقىراپ، سارقىراپ، جارقىراپ، ت.ب. سوز­دەردىڭ ءبارى دە تابيعي قۇبىلىستاردىڭ السىز­دىگىن ەمەس، كەرىسىنشە، كۇشتىلىگىن، قاتتىلىعىن، قۋات­تىلىعىن بىلدىرەدى. ءسىرا، ءالسىز جاۋىن سىر­كىرەپ ەمەس، سەبەلەپ تۇرعانى دۇرىس شىعار. ارماننىڭ بۇلاي جازۋى جەرگىلىكتى ديالەكتىنىڭ اسەرى دەپ تۇيدىك.
بۇگىنگى تاڭدا ەر ادامداردىڭ ازامات دەگەن اتقا لايىق بولماي، ەرىك-جىگەرىن جاسىتىپ، تىم ۇساقتالىپ كەتكەنى دە تالاي مارتە تالقىعا تۇسكەن، شيپاسى تابىلماي تۇرعان دەرت. وسى تا­قىرىپتى وزەككە اينالدىرعان «باعدات» پەن «124-اۆتوبۋس كەلگەنگە دەيىن» اڭگىمەلەرىن بىر­­نە­شە رەت قايتالاپ وقىدىق. ءۇستىرت قاراپ، العاشقى اسەردى جازا سالۋ دا وڭاي، ارينە. ال، ماقالامىزدىڭ «سىن» دەگەن اتى بار بولعان سوڭ قايتالاپ وقۋ، ءۇڭىلىپ، توقتاپ تۇرىپ قاراۋ ماڭىزدى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. وقىدىق تا جاس جازۋشىنىڭ تالانتىنا، اڭگىمەشىلدىك تاسىلىنە تاعى دا ءتانتى بولدىق. كەزىندە پالۋان، بىلەكتى جىگىت رەتىندە تانىلعان باعدات («باعدات» اڭگىمەسى) پەن تەكتى، ارعى اتالارى ماحاببات ءۇشىن كەسەك مىنەز كورسەتىپ، قۇسادان ولگەنىن ماقتان ەتكەن، تۇرپاتىنان تەكتىلىكتىڭ كەسكىنى بايقالعان بەلگىسىز ادامنىڭ («124-اۆتوبۋس كەل­گەنشە» اڭگىمەسى) ءوزارا ۇقساستىقتارى دا بار، ايىر­ماشىلىقتارى دا ەلەۋلى. العاشقىسى اراققا سالىنىپ كەتىپ، ءوز شاڭىراعىن ءوزى ورتاسىنا تۇسىرگەن جىگىت، ال، سوڭعىسى كوشەدە قىسقا ەتەكتى يۋبكا كيىپ، ساۋدا ءۇيىنىڭ جارناماسىن جاساپ تۇرعان قىزعا اقىل ايتاتىن ءساتىن دە، ءتاسىلىن دە دۇ­رىس تاڭداي الماعان ادام. ىشكەن ادامنىڭ ايتىپ تۇرعانى قانشالىقتى ورىندى بولسا دا كوپ جاعدايدا قۇلاققا كىرە بەرمەيتىنى جاسىرىن ەمەس. ەكى شىعارمادا دا اراقتىڭ زاردابى، ىشكىش ادامنىڭ ەشكىمگە جاعا بەرمەيتىنى ايتىلادى. «باعدات»-تا انىق، اشىق ايتىلسا، «124-اۆتوبۋس كەلگەنشە»-دە كومەسكى، ەمەۋرىنمەن جەتكىزىلگەن. سونداي-اق، سوڭعىسىنداعى بەلگىسىز ادامنىڭ ارعى اتالارىنىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ الدانعانىنا، سۇيە­گىنە تاڭبا تۇسكەنىنە نالىپ، 5 كۇن بويى جات­قان ورنىنان دا، قالىبىنان دا تاپجىلماي، اقىرى انا دۇنيەگە اتتانىپ كەتۋى دە اڭگىمەنىڭ شىرايىن كىرگىزىپ، اجارىن اشا تۇسكەن. اۆتوردىڭ وقىرمانعا ايتپاعى دا وسى بولسا كەرەك. ال، ونى جەتكىزۋدىڭ فورماسىن تابۋ جانە جوعارىداعى وقيعانى سول فورماعا قىبىن بىلدىرمەي كىرىكتىرىپ جىبەرۋ دە شەبەرلىك.
ارماننىڭ وزگە دە اڭگىمەلەرى اسەرلى. قى­زىعىپ، قۇنىعىپ وتىرىپ وقيسىز. تۇششىمدى تۇستا­رىندا جاس جازۋشىعا ءتىل-كوز تيمەسىن دەگەن ىرىممەن ء«تىفا-ءتىفا!» دەپ قوياتىنىڭىز دا راس. «ەسكى ۇيدەگى بالالىق» نەمەسە شالقىمالارى مەن تولعامدارى دا بىرسىدىرعى. وقۋعا تۇرارلىق جازبالار.
ارماننىڭ كىتابىنداعى اڭگىمەلەرىنىڭ كوبىندە ءدىن ماسەلەسى قايتا-قايتا قىلاڭ بەرەدى. ارينە، قازىرگى قازاق جاستارىنىڭ يمانعا كەلۋى، ناماز وقۋى، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا كوڭىل ءبولۋى قۋانتارلىق جايت. بىراق ءدىن مەن دوگمانى شا­تاس­­تىراتىن كەي جاستار ءۇشىن بۇل جيناقتىڭ اۆ­تورى اسىرە ءدىنشىل رەتىندە كورىنىپ قالۋى دا مۇم­كىن. «گرۋپپالاسىمنىڭ جازعانى» دەيتىن تول­عامىنداعى قىزدىڭ جازباسى ءدىن الىپپەسىن ەندى عانا اشقان، ورىمدەي جاستىڭ ءولىم تۋرالى تىم سا­رىلا، سارعايا ويلانۋى كوپ جاعدايدا قالىپتى قۇبىلىس ەمەس، قابىلدانا دا بەرمەيدى. كوبىنە شالالىق، جاستىققا ءتان قىلىق. وسى ءبىر قىرىنان قاراعاندا ارمان المەنبەت اڭگىمەلەرىنىڭ كەي تۇستارىندا وقىرمانعا اقىل ايتۋ سارىنى سەزى­لەدى. دەگەنمەن، بۇل شىعارماشىلىق ادامنىڭ ءوز ەركى ەكەنىن ەسكەرسەك، جازىلعان اڭگىمەلەرگە پالەندەي نۇقسان كەلتىرىپ تۇرماعانىمەن دە كەلىسەمىز.

"قازاق ادەبيەتى" گازەتى